อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)

                        ๓. อินทฺริยสุตฺตวณฺณนา
      [๖๒] ตติเย อินฺทฺริยานีติ อธิปเตยฺยฏฺเฐน อินฺทฺริยานิ. ยานิ หิ
สหชาตธมฺเมสุ อิสฺสรา วิย หุตฺวา เตหิ อนุวตฺติตพฺพานิ, ตานิ อินฺทฺริยานิ
นาม. อปิจ อินฺโท ภควา ธมฺมิสฺสโร ปรเมน จ จิตฺติสฺสริเยน สมนฺนาคโต,
เตน อินฺเทน สพฺพปฐมํ ทิฏฺฐตฺตา อธิคตตฺตา ปเรสํ จ ทิฏฺฐตฺตา เทสิตตฺตา
วิหิตตฺตา โคจรภาวนาเสวนาหิ ทิฏฺฐตฺตา จ อินฺทฺริยานิ. อินฺทํ วา มคฺคาธิคมสฺส
อุปนิสฺสยภูตํ ปุญฺญกมฺมํ, ตสฺส ลิงฺคานีติปิ อินฺทฺริยานิ.
      อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยนฺติ "อนมตคฺเค สํสาเร อนญฺญาตํ อนธิคตํ
อมตปทํ จตุสจฺจธมฺมเมว วา ชานิสฺสามี"ติ ปฏิปนฺนสฺส อิมินา ปุพฺพภาเคน
อุปฺปนฺนํ อินฺทฺริยํ, โสตาปตฺติมคฺคปญฺญาเยตํ อธิวจนํ. อญฺญินฺทฺริยนฺติ
อาชานนอินฺทฺริยํ. ตตฺรายํ วจนตฺโถ:- อาชานาติ ปฐมมคฺคญาเณน ทิฏฺฐมริยาทํ
อนติกฺกมิตฺวาว ชานาตีติ อญฺญา. ยเถว หิ ปฐมมคฺคปญฺญา ทุกฺขาทีสุ
ปริญฺญาภิสมยาทิวเสน ปวตฺตติ, ตเถว อยมฺปิ ปวตฺตตีติ อญฺญา จ สา
ยถาวุตฺเตนฏฺเฐน อินฺทฺริยํ จาติ อญฺญินฺทฺริยํ อาชานนฏฺเฐเนว อญฺญสฺส วา
อริยปุคฺคลสฺส อินฺทฺริยนฺติ อญฺญินฺทฺริยํ, โสตาปตฺติผลโต ปฏฺฐาย ฉสุ ฐาเนสุ
ญาณสฺเสตํ อธิวจนํ. อญฺญาตาวินฺทฺริยนฺติ อญฺญาตาวิโน จตูสุ สจฺเจสุ
นิฏฺฐิตญาณกิจฺจสฺส ขีณาสวสฺส อุปฺปชฺชนโต อินฺทฺริยฏฺฐสมฺภวโต จ
อญฺญาตาวินฺทฺริยํ. เอตฺถ จ ปฐมปจฺฉิมานิ ปฐมมคฺคจตุตฺถผลวเสน เอกฏฺฐานิกานิ,
อิตรํ อิตรมคฺคผลวเสน ฉฏฺฐานิกนฺติ เวทิตพฺพํ.
      คาถาสุ สิกฺขมานสฺสาติ อธิสีลสิกฺขาทโย สิกฺขมานสฺส ภาเวนฺตสฺส.
อุชุมคฺคานุสาริโนติ อุชุมคฺโค วุจฺจติ อริยมคฺโค, อนฺตทฺวยวิวชฺชิตตฺตา ตสฺส
อนุสฺสรณโต อุชุมคฺคานุสาริโน, ปฏิปาฏิยา มคฺเค อุปฺปาเทนฺตสฺสาติ อตฺโถ.
ขยสฺมินฺติ อนวเสสานํ กิเลสานํ เขปนโต ขยสงฺขาเต อคฺคมคฺเค ญาณํ
ปฐมํ ปุเรเยว อุปฺปชฺชติ. ตโต อญฺญา อนนฺตราติ ตโต มคฺคญาณโต
อนนฺตรา อรหตฺตํ อุปฺปชฺชติ. อถ วา อุชุมคฺคานุสาริโนติ ลีนุทฺธจฺจ-
ปติฏฺฐานายูหนาทิเก วชฺเชตฺวา สมถวิปสฺสนํ ยุคนทฺธํ กตฺวา ภาวนาวเสน ปวตฺตํ
ปุพฺพภาคมคฺคํ อนุสฺสรนฺตสฺส อนุคจฺฉนฺตสฺส ปฏิปชฺชนฺตสฺส โคตฺรภุญาณานนฺตรํ
ทิฏฺเฐกฏฺฐานํ กิเลสานํ เขปนโต ขยสฺมึ โสตาปตฺติมคฺเค ปฐมญาณํ
อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชติ. ตโต อญฺญา อนนฺตราติ ตโต ปฐมญาณโต
อนนฺตรา อนนฺตรโต ปฏฺฐาย ยาว อคฺคมคฺคา อญฺญา อญฺญินฺทฺริยํ อุปฺปชฺชติ.
      ตโต อญฺญา วิมุตฺตสฺสาติ ตโต อญฺญา อญฺญินฺทฺริยโต ปจฺฉา
อรหตฺตมคฺคญาณานนฺตรา อรหตฺตผเลน ปญฺญาวิมุตฺติยา อญฺญาตาวินฺทฺริเยน
วิมุตฺตสฺส. ญาณํ เว โหติ ตาทิโนติ อรหตฺตผลุปฺปตฺติโต อุตฺตรกาเล
อิฏฺฐานิฏฺฐาทีสุ ตาทิลกฺขณปฺปตฺตสฺส ขีณาสวสฺส ปจฺจเวกฺขณญาณํ อุปฺปชฺชติ.
กถํ อุปฺปชฺชตีติ อาห "อกุปฺปา เม วิมุตฺตี"ติ. ตสฺส อกุปฺปภาวสฺส การณํ
ทสฺเสติ "ภวสํโยชนกฺขยา"ติ.
      อิทานิ ตาทิสํ ขีณาสวํ โถเมนฺโต "ส เว อินฺทริยสมฺปนฺโน"ติ ตติยํ
คาถมาห. ตตฺถ อินฺทฺริยสมฺปนฺโนติ ยถาวุตฺเตหิ ตีหิ โลกุตฺตรินฺทฺริเยหิ
สมนฺนาคโต, สุทฺเธหิปิ วา ปฏิปฺปสฺสทฺธิลทฺเธหิ สทฺธาทีหิ อินฺทฺริเยหิ
สมนฺนาคโต ปริปุณฺโณ, ตโต เอว จกฺขฺวาทีหิ สุฏฺฐุ วูปสนฺเตหิ นิพฺพิเสวเนหิ
อินฺทฺริเยหิ สมนฺนาคโต. เตนาห "สนฺโต"ติ, สพฺพกิเลสปริฬาหวูปสเมน
อุปสนฺโตติ อตฺโถ. สนฺติปเท รโตติ นิพฺพาเน อภิรโต อธิมุตฺโต. เอตฺถ จ
"อินฺทฺริยสมฺปนฺโน"ติ เอเตน ภาวิตมคฺคตา ปริญฺญาตกฺขนฺธตา จสฺส ทสฺสิตา,
"สนฺโต"ติ เอเตน ปหีนกิเลสตา, "สนฺติปเท รโต"ติ เอเตน สจฺฉิกตนิโรธตาติ.
เสสํ วุตฺตนยเมว.
                        ตติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                          -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๒๓๗-๒๓๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=5228&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=5228&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=240
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=5606
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=5594
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=5594
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25