อรรถกถาเล่มที่ ๒๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 อิติ.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๓. อาสวกฺขยสุตฺตวณฺณนา
      [๑๐๒] ตติเย ชานโตติ ชานนฺตสฺส. ปสฺสโตติ ปสฺสนฺตสฺส. ยทิปิ อิมานิ เทฺวปิ
ปทานิ เอกตฺถานิ, พฺยญฺชนเมว นานํ, เอวํ สนฺเตปิ "ชานโต"ติ ญาณลกฺขณํ
อุปาทาย ปุคฺคลํ นิทฺทิสติ. ชานนลกฺขณํ หิ ญาณํ. "ปสฺสโต"ติ ญาณปฺปภาวํ ๓-
อุปาทาย. ทสฺสนปฺปภาวํ หิ อุปาทาย ญาณสมงฺคี ปุคฺคโล จกฺขุมา วิย ปุคฺคโล
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิฆาตภาโว  ๒ ขุ.สุ. ๒๕/๔๒/๓๔๓, ขุ.จูฬ. ๓๐/๒๘๙/๓๔๕ (สฺยา)  ๓ ม. ญาณสภาวํ
จกฺขุนา รูปานิ, ญาเณน วิวเฏ ธมฺเม ปสฺสติ. อถ วา ชานโตติ อนุโพธญาเณน
ชานโต. ปสฺสโตติ ปฏิเวธญาเณน ปสฺสโต. ปฏิโลมโต วา ทสฺสนมคฺเคน
ปสฺสโต, ภาวนามคฺเคน ชานโต. เกจิ ปน "ญาตตีรณปหานปริญฺญาหิ ชานโต,
สิกฺขาปฺปตฺตวิปสฺสนาย ปสฺสโต"ติ วทนฺติ. อถ วา ทุกฺขํ ปริญฺญาภิสมเยน
ชานโต, นิโรธํ สจฺฉิกิริยาภิสมเยน ปสฺสโต. ตทุภเย จ สติ ปหานภาวนาภิสมยา
สิทฺธา เอว โหนฺตีติ จตุสจฺจาภิสมโย วุตฺโต โหติ. ยทา เจตฺถ
วิปสฺสนาญาณํ อธิปฺเปตํ, ตทา "ชานโต ปสฺสโต"ติ ปทานํ เหตุอตฺถทีปนตา
ทฏฺฐพฺพา. ยทา ปน มคฺคญาณํ อธิปฺเปตํ, ตทา มคฺคกิจฺจตฺถทีปนตา.
      อาสวานํ ขยนฺติ "ชานโต อหํ ภิกฺขเว ปสฺสโต อาสวานํ ขยํ วทามี"ติ ๑-
เอวมาคเต สพฺพาสวสํวรปริยาเย "อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตินฺ"ติอาทีสุ ๒-
จ สุตฺตปเทสุ อาสวานํ ปหานํ อจฺจนฺตกฺขโย อสมุปฺปาโท ขีณากาโร นตฺถิภาโว
"อาสวกฺขโย"ติ วุตฺโต. "อาสวานํ ขยา สมโณ โหตี"ติอาทีสุ ๒- ผลํ.
             "ปรวชฺชานุปสฺสิสฺส      นิจฺจํ อุชฺฌานสญฺญิโน
              อาสวา ตสฺส วฑฺฒนฺติ   อารา โส อาสวกฺขยาติ-
อาทีสุ ๓- นิพฺพานํ.
             "เสขสฺส สิกฺขมานสฺส    อุชุมคฺคานุสาริโน
              ขยสฺมึ ปฐมํ ญาณํ      ตโต อญฺญา อนนฺตรา
              ตโต อญฺญา วิมุตฺตสฺส   ญาณํ เว โหติ ตาทิโน"ติ ๔-
เอวมาคเต อินฺทฺริยสุตฺเต อิธ จ มคฺโค "อาสวกฺขโย"ติ วุตฺโต. ตสฺมา
ยถาวุตฺตนเยน ชานนฺตสฺส ปสฺสนฺตสฺส อหํ อริยมคฺคาธิคมํ วทามีติ วุตฺตํ โหติ.
โน อชานโต โน อปสฺสโตติ โย ปน น ชานาติ น ปสฺสติ, ตสฺส โน
@เชิงอรรถ: ๑ ม.มู. ๑๒/๑๑/๑๒, สํ.ข. ๑๗/๑๐๑/๑๒๐, สํ.มหา. ๑๙/๑๐๙๕/๓๗๙  ๒ ม.มู ๑๒/๔๓๘/๓๘๖
@๓ ขุ.ธ. ๒๕/๒๕๓/๖๐  ๔ องฺ.ติก. ๒๐/๘๖/๒๒๕, ขุ.ธ. ๒๕/๖๒/๒๗๙
วทามีติ อตฺโถ. เอเตน เย อชานโต อปสฺสโตปิ สํสารสุทฺธึ วทนฺติ, เต
ปฏิกฺขิปติ. ปุริเมน วา ปททฺวเยน อุปาโย วุตฺโต, อิมินา อนูปายปฏิเสโธ.
สงฺเขเปน เจตฺถ ญาณํ อาสวกฺขยกรํ, เสสํ ตสฺส ปริกฺขาโรติ ทสฺเสติ.
      อิทานิ ยํ ชานโต ยํ ปสฺสโต อาสวกฺขโย โหติ, ตํ ทสฺเสตุํ "กิญฺจิ
ภิกฺขเว ชานโต"ติ ปุจฺฉํ อารภิ. ตตฺถ ชานนา พหุวิธา. ทพฺพชาติโก เอว
หิ โกจิ ภิกฺขุ ฉตฺตํ กาตุํ ชานาติ, โกจิ จีวราทีนํ อญฺญตรํ, ตสฺส อีทิสานิ
กมฺมานิ วตฺตสีเส ฐตฺวา กโรนฺตสฺส สา ชานนา "มคฺคผลานํ ปทฏฺฐานํ น
โหตี"ติ น วตฺตพฺพา. โย ปน สาสเน ปพฺพชิตฺวา เวชฺชกมฺมาทีนิ กาตุํ
ชานาติ, ตสฺเสวํ ชานโต อาสวา วฑฺฒนฺติเยว. ตสฺมา ยํ ชานโต ยํ ปสฺสโต
อาสวานํ ขโย โหติ, ตเทว ทสฺเสนฺโต อาห "อิทํ ทุกฺขนฺ"ติอาทิ. ตตฺถ ยํ
วตฺตพฺพํ จตุสจฺจกมฺมฏฺฐานํ ตํ เหฏฺฐา โยนิโสมนสิการสุตฺเต สงฺเขปโต
วุตฺตเมว.
      ตตฺถ ปน "โยนิโส ภิกฺขเว ภิกฺขุ มนสิกโรนฺโต อกุสลํ ปชหติ,
กุสลํ ภาเวตี"ติ ๑- อาคตตฺตา "อิทํ ทุกฺขนฺ"ติ โยนิโส มนสิกโรตี"ติอาทินา
อตฺถวิภาวนา กตา. อิธ "อิทํ ทุกฺขนฺติ ภิกฺขเว ชานโต ปสฺสโต อาสวานํ
ขโย โหตี"ติ ๒- อาคตตฺตา "อิทํ ทุกฺขนฺติ ปริญฺญาปฏิเวธวเสน ปริญฺญาภิสมยวเสน
มคฺคญาเณน ชานโต ปสฺสโต อาสวานํ ขโย โหตี"ติอาทินา นเยน
โยเชตพฺพํ. อาสเวสุ จ ปฐมมคฺเคน ทิฏฺฐาสโว ขียติ, ตติยมคฺเคน กามาสโว,
จตุตฺถมคฺเคน ภวาสโว อวิชฺชาสโว จ ขียตีติ เวทิตพฺโพ.
      คาถาสุ วิมุตฺติญาณนฺติ วิมุตฺติยํ นิพฺพาเน ผเล จ ปจฺจเวกฺขณญาณํ.
อุตฺตมนฺติ อุตฺตมธมฺมารมฺมณตฺตา อุตฺตมํ. ขเย ญาณนฺติ อาสวานํ สํโยชนานญฺจ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.อิติ. ๒๕/๑๖/๒๔๑  ๒ ม.มู. ๑๒/๑๕/๑๐, สํ.ข. ๑๗/๑๑๑/๑๒๑, สํ.มหา. ๑๙/๑๐๙๕/๓๗๙
ขเย ขยกเร อริยมคฺเค ญาณํ. "ขีณา สํโยชนา อิติ ญาณนฺ"ติ อิธาปิ
อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํ. เตน ปหีนกิเลสปจฺจเวกฺขณํ ทสฺเสติ. เอวเมตฺถ
จตฺตาริปิ ปจฺจเวกฺขณญาณานิ วุตฺตานิ โหนฺติ. อวสิฏฺฐกิเลสปจฺจเวกฺขณา หิ อิธ
นตฺถิ อรหตฺตผลาธิคมสฺส อธิปฺเปตตฺตา. ยถา เจตฺถ ชานโต ปสฺสโตติ
นิพฺพานาธิคเมน สมฺมาทิฏฺฐิกิจฺจํ อธิกํ กตฺวา วุตฺตํ, เอวํ สมฺมปฺปธานกิจฺจมฺปิ
อธิกเมว อิจฺฉิตพฺพนฺติ ทสฺเสนฺโต "น เตฺววิทํ กุสีเตนา"ติ โอสานคาถมาห.
      ตตฺถ น เตฺววิทนฺติ น ตุ เอว อิทํ. ตุสทฺโท นิปาตมตฺตํ. พาเลนมวิชานตาติ
มกาโร ปทสนฺธิกโร. อยเญฺหตฺถ สงฺเขปตฺโถ:- อิทํ เสกฺขมคฺเคน
อเสกฺขมคฺเคน จ. ปตฺตพฺพํ อภิชฺฌากายคนฺถาทิสพฺพคนฺถานํ ปโมจนํ ปโมจนสฺส
นิมิตฺตภูตํ นิพฺพานํ "อิทํ ทุกฺขนฺ"ติอาทินา จตฺตาริ สจฺจานิ ยถาภูตํ อวิชานตา
ตโต เอว พาเลน อวิทฺทสุนา ยถา อธิคนฺตุํ น สกฺกา, เอวํ กุสีเตน
นิพฺพีริเยนาปิ, ตสฺมา ตทธิคมาย อารทฺธวีริเยน ภวิตพฺพนฺติ. เตนาห ภควา
"อารทฺธวีริยสฺสายํ ธมฺโม, โน กุสีตสฺส ". ๑-
           "อารมฺภถ นิกฺกมถ        ยุญฺชถ พุทฺธสาสเน
            ธุนาถ มจฺจุโน เสนํ      นฬาคารํว กุญฺชโร"ติ. ๒-
                     ตติยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๗ หน้า ๓๖๙-๓๗๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=8193&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=8193&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=282
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=6566
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=6413
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=6413
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25