ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๘ ภาษาบาลีอักษรไทย สุตฺต.อ.๑ (ปรมตฺถ.๑)

                         ๘. เมตฺตสุตฺตวณฺณนา
      กรณียมตฺถกุสเลนาติ เมตฺตสุตฺตํ. กา อุปฺปตฺติ? หิมวนฺตปสฺสโต กิร
เทวตาหิ อุพฺพาฬฺหา ภิกฺขู ภควโต สนฺติกํ สาวตฺถึ อาคจฺฉึสุ, เตสํ ภควา
ปริตฺตตฺถาย กมฺมฏฺฐานตฺถาย จ อิมํ สุตฺตมภาสิ. อยํ ตาว สงฺเขโป.
      อยํ ปน วิตฺถาโร:- เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ อุปกฏฺฐาย
วสฺสูปนายิกาย, เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา นานาเวรชฺชกา ภิกฺขู
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. วุฏฺฐาเปนฺเตน       ฉ.ม. อนฺธกาเร วา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๒.

ภควโต สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา ตตฺถ ตตฺถ วสฺสํ อุปคนฺตุกามา ภควนฺตํ อุปสงฺกมนฺติ. ตตฺร สุทํ ภควา ราคจริตานํ สวิญฺญาณกาวิญฺญาณกวเสน เอกาทสวิธํ อสุภกมฺมฏฺฐานํ, โทสจริตานํ จตุพฺพิธํ เมตฺตาทิกมฺมฏฺฐานํ, โมหจริตานํ มรณานุสฺสติกมฺมฏฺฐานาทีนิ, วิตกฺกจริตานํ อานาปานสฺสติปฐวีกสิณาทีนิ, สทฺธาจริตานํ พุทฺธานุสฺสติกมฺมฏฺฐานาทีนิ, พุทฺธิจริตานํ จตุธาตุววตฺถานาทีนีติ อิมินา นเยน จตุราสีติสหสฺสปฺปเภทจริตานุกูลานิ กมฺมฏฺฐานานิ กเถติ. อถ โข ปญฺจมตฺตานิ ภิกฺขุสตานิ ภควโต สนฺติเก กมฺมฏฺฐานํ อุคฺคเหตฺวา สปฺปายเสนาสนญฺจ โคจรคามญฺจ ปริเยสมานานิ อนุปุพฺเพน คนฺตฺวา ปจฺจนฺเต หิมวนฺเตน สทฺธึ เอกาพทฺธํ นีลกาจมณิสนฺนิภสิลาตลํ สีตลฆนจฺฉายา ๑- นีลวนสณฺฑมณฺฑิตํ มุตฺตา ๒- ทลรชตปฏฺฏสทิสวาลุกากิณฺณภูมิภาคํ สุจิสาตสีตลชลาสย- ปริวาริตํ ปพฺพตมทฺทสํสุ. อถ โข เต ภิกฺขู ตตฺเถเวกรตฺตึ ๓- วสิตฺวา ปภาตาย รตฺติยา สรีรปริกมฺมํ กตฺวา ตสฺสาวิทูเร อญฺญตรํ คามํ ปิณฺฑาย ปวิสึสุ. คาโม ฆนนิเวสน ๔- สนฺนิวิฏฺฐกุลสหสฺสยุตฺโต. มนุสฺสา เจตฺถ สทฺธา ปสนฺนา, เต ปจฺจนฺเต ปพฺพชิตทสฺสนสฺส ทุลฺลภตาย ภิกฺขู ทิสฺวาเอว ปีติโสมนสฺสชาตา หุตฺวา เต ภิกฺขู โภเชตฺวา "อิเธว ภนฺเต เตมาสํ วสถา"ติ วตฺวา ๕- ยาจิตฺวา ปญฺจ ปธานกุฏิสตานิ การาเปตฺวา ตตฺถ มญฺจปีฐปานียปริโภชนียฆฏาทีนิ สพฺพูปกรณานิ ปฏิยาเทสุํ. ภิกฺขู ทุติยทิวเส อญฺญํ คามํ ปิณฺฑาย ปวิสึสุ, ตตฺถปิ มนุสฺสา ตเถว อุปฏฺฐหิตฺวา วสฺสาวาสํ ยาจึสุ. ภิกฺขู "อนฺตราเย อสตี"ติ ๖- อธิวาเสตฺวา ตํ @เชิงอรรถ: ม....ฉาย... ฉ.ม. มุตฺตาตล..., สี. มุตฺตาชาล... @ ฉ.ม. ตตฺเถกรตฺตึ ฉ.ม. ฆนนิเวส... @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. อสติ อนฺตราเยติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๓.

วนสณฺฑํ ปวิสิตฺวา สพฺพรตฺตินฺทิวํ อารทฺธวีริยา หุตฺวา ยามคณฺฑิกํ โกฏฺเฏตฺวา โยนิโสมนสิการพหุลา วิหรนฺตา รุกฺขมูลานิ อุปคนฺตฺวา นิสีทนฺติ. ๑- สีลวนฺตานํ ภิกฺขูนํ เตเชน วิหตเตชา รุกฺขเทวตา อตฺตโน อตฺตโน วิมานา โอรุยฺห ทารเก คเหตฺวา อิโต จิโต จ วิจรนฺติ. เสยฺยถาปิ นาม ราชูหิ วา ราชมหามตฺเตหิ วา คามกาวาสํ คเตหิ คามวาสีนํ ฆเร ๒- โอกาเส คหิเต ฆรมานุสกา ฆรา นิกฺขมิตฺวา อญฺญตฺร วสนฺตา "กทา นุ คมิสฺสนฺตี"ติ ทูรโต โอโลเกนฺติ, เอวเมว เทวตา อตฺตโน อตฺตโน วิมานานิ ฉฑฺเฑตฺวา อิโต จิโต จ วิจรนฺติโย ทูรโตว โอโลเกนฺติ "กทา นุ โข ภทฺทนฺตา คมิสฺสนฺตี"ติ ตโต เอวํ สมจินฺเตสุํ "ปฐมวสฺสูปคตา ภิกฺขู อวสฺสํ เตมาสํ วสิสฺสนฺติ, มยํ ปน ตาว จิรํ ทารเก คเหตฺวา โอกฺกมฺม วสิตุํ น สิกฺขิสฺสาม, หนฺท มยํ ภิกฺขูนํ ภยานกํ อารมฺมณํ ทสฺเสมา"ติ. ตา จ ๓- รตฺตึ ภิกฺขูนํ สมณธมฺมกรณเวลาย ภึสนกานิ ยกฺขรูปานิ นิมฺมินิตฺวา ปุรโต ปุรโต ติฏฺฐนฺติ, เภรวสทฺทญฺจ กโรนฺติ. ภิกฺขูนํ ตานิ รูปานิ ปสฺสนฺตานํ ตญฺจ สทฺทํ สุณนฺตานํ หทยํ ผนฺทิ. ทุพฺพณฺณา จ อเหสุํ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาตา, เตน เต ภิกฺขู จิตฺตํ เอกคฺคํ นาสกฺขึสุ กาตุํ. เตสํ เตสํ ๔- อเนกคฺคจิตฺตานํ เตสํ ๔- ภเยน จ ปุนปฺปุนํ สํวิคฺคานํ สติ ปมฺมุสฺสติ, ๕- ตโต เนสํ มุฏฺฐสฺสตีนํ ทุคฺคนฺธานิ อารมฺมณานิ ปโยเชสุํ. เตสํ เตน ทุคฺคนฺเธน นิมฺมถิยมานมิว มตฺถลุงฺคํ อโหสิ, พาฬฺหสีสเวทนา อุปฺปชฺชึสุ, น จ ตํ ปวตฺตึ อญฺญมญฺญสฺส อาโรเจสุํ. อเถกทิวสํ สํฆตฺเถรสฺส อุปฏฺฐานกาเล สพฺเพสุ สนฺนิปติเตสุ สํฆตฺเถโร ปุจฺฉิ "ตุมฺหากํ อาวุโส อิมํ วนสณฺฑํ ปวิสนฺตานํ ๖- กติปาหํ อติวิย ปริสุทฺโธ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. นิสีทึสุ ฉ.ม. ฆเรสุ @ ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ @ ฉ.ม. สมฺมุสฺสิ ฉ.ม. ปวิฏฺฐานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๔.

ฉวิวณฺโณ อโหสิ ปริโยทาโต, วิปฺปสนฺนานิ จ อินฺทฺริยานิ, เอตรหิ ปเนตฺถ ๑- กิสา ทุพฺพณฺณา อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาตา, กึ โว อิธ อสปฺปายนฺ"ติ ตโต เอโก ภิกฺขุ อาห "อหํ ภนฺเต รตฺตึ อีทิสญฺจ อีทิสญฺจ เภรวารมฺมณํ ปสฺสามิ จ สุณามิ จ, อีทิสญฺจ คนฺธํ ฆายามิ, เตน เม จิตฺตํ น สมาธิยตี"ติ. เอเตเนว อุปาเยน สพฺเพ ตํ ปวตฺตึ อาโรเจสุํ. สํฆตฺเถโร อาห "ภควตา อาวุโส เทฺว วสฺสูปนายิกา ปญฺญตฺตา, อมฺหากญฺจ อิมํ เสนาสนํ อสปฺปายํ, อายามาวุโส ภควโต สนฺติกํ, คนฺตฺวา อญฺญํ สปฺปายํ เสนาสนํ ปุจฺฉามา"ติ. "สาธุ ภนฺเต"ติ เต ภิกฺขู เถรสฺส ปฏิสฺสุณิตฺวา สพฺเพว ๒- เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย อนุปลิตตฺตา ๓- กุเลสุ กญฺจิ อนามนฺเตตฺวา เอว เยน สาวตฺถิ เตน จาริกํ ปกฺกมึสุ. เต ๔- อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภควโต สนฺติกํ อคมํสุ. ภควา เต ภิกฺขู ทิสฺวา เอตทโวจ "น ภิกฺขเว อนฺโตวสฺสํ จาริกา จริตพฺพาติ ๕- มยา สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ, กิสฺส ตุเมฺห จาริกํ จรถา"ติ. เต ภควโต สพฺพํ อาโรเจสุํ. ภควา อาวชฺเชนฺโต สกลชมฺพุทีเป อนฺตมโส จตุปฺปาทปีฐกฏฺฐานมตฺตมฺปิ เตสํ สปฺปายเสนาสนํ นาทฺทส. อถ เต ภิกฺขู อาห "น ภิกฺขเว ตุมฺหากํ อญฺญํ สปฺปายเสนาสนํ อตฺถิ, ตตฺเถว ตุเมฺห วิหรนฺตา อาสวกฺขยํ ปาปุเณยฺยาถ, คจฺฉถ ภิกฺขเว ตเมว เสนาสนํ อุปนิสฺสาย วิหรถ, สเจ ปน เทวตาหิ อภยํ อิจฺฉถ, อิมํ ปริตฺตํ อุคฺคณฺหถ, เอตญฺหิ โว ปริตฺตญฺจ กมฺมฏฺฐานญฺจ ภวิสฺสตี"ติ อิมํ สุตฺตํ อภาสิ. อปเร ปนาหุ:- "คจฺฉถ ภิกฺขเว ตเมว เสนาสนํ อุปนิสฺสาย วิหรถา"ติ อิทญฺจ วตฺวา ภควา อาห "อปิจ โข อารญฺญเกน ปริหรณํ ญาตพฺพํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปนตฺถ ฉ.ม. สพฺเพ ฉ.ม. อนุปลิตฺตตฺตา @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ วิ.มหา. ๔/๑๘๕/๒๐๔

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๕.

เสยฺยถิทํ? สายํปาตํ กรณวเสน เทฺว เมตฺตา เทฺว ปริตฺตา เทฺว อสุภา เทฺว มรณสฺสตี อฏฺฐมหาสํเวควตฺถุสมาวชฺชนญฺจ. อฏฺฐ มหาสํเวควตฺถูนิ นาม ชาติชราพฺยาธิมรณานิ ๑- จตฺตาริ อปายทุกฺขานีติ, อถ วา ชาติชราพฺยาธิมรณานิ จตฺตาริ, อปายทุกฺขํ ปญฺจมํ, อตีเต วฏฺฏมูลกํ ทุกฺขํ, อนาคเต วฏฺฏมูลกํ ทุกฺขํ ปจฺจุปฺปนฺเน อาหารปริเยฏฺฐิมูลกํ ทุกฺขนฺ"ติ. เอวํ ภควา ปริหรณํ อาจิกฺขิตฺวา เตสํ ภิกฺขูนํ เมตฺตตฺถญฺจ ปริตฺตตฺถญฺจ วิปสฺสนาปาทกชฺฌานตฺถญฺจ อิมํ สุตฺตมภาสีติ. [๑๔๓] ตตฺถ กรณียมตฺถกุสเลนาติ อิมิสฺสา ปฐมคาถาย ตาว อยํ ปทวณฺณนา:- กรณียนฺติ กาตพฺพํ, กรณารหนฺติ อตฺโถ. อตฺโถติ ปฏิปทา, ยํ วา กิญฺจิ อตฺตโน หิตํ, ตํ สพฺพํ อรณียโต อตฺโถติ วุจฺจติ, อรณียโต นาม อุปคนฺตพฺพโต. อตฺเถ กุสเลน อตฺถกุสเลน, อตฺเถ เฉเกนาติ ๒- วุตฺตํ โหติ. ยนฺติ อนิยมิตปจฺจตฺตํ. ตนฺติ นิยมิตอุปโยคํ. อุภยมฺปิ วา ยนฺตนฺติ ปจฺจตฺตวจนํ. สนฺตํ ปทนฺติ อุปโยควจนํ. ตตฺถ ลกฺขณโต สนฺตํ, ปตฺตพฺพโต ปทํ, นิพฺพานสฺเสตํ อธิวจนํ. อภิสเมจฺจาติ อภิสมาคนฺตฺวา. สกฺโกตีติ สกฺโก, สมตฺโถ ปฏิพโลติ วุตฺตํ โหติ. อุชูติ อาชฺชวยุตฺโต. สุฏฺฐุ อุชูติ สุหุชุ. สุขํ วโจ อสฺมินฺติ สุวโจ. อสฺสาติ ภเวยฺย. มุทูติ มทฺทวยุตฺโต. น อติมานีติ อนติมานี. อยํ ปเนตฺถ อตฺถวณฺณนา:- กรณียมตฺถกุสเลน ยนฺตํ สนฺตํ ๓- ปทํ อภิสเมจฺจาติ เอตฺถ ตาว อตฺถิ กรณียํ, อตฺถิ อกรณียํ. ตตฺถ สงฺเขปโต สิกฺขาตฺตยํ ๔- กรณียํ สีลวิปตฺติ ทิฏฺฐิวิปตฺติ อาจารวิปตฺติ อาชีววิปตฺติ เอวมาทิ อกรณียํ. ตถา อตฺถิ อตฺถกุสโล, อตฺถิ อนตฺถกุสโล. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ชาติชราพฺยาธิมรณํ ฉ.ม. อตฺถเฉเกนาติ @ ฉ.ม. ยนฺต สนฺตํ. เอวมุปริปิ ฉ.ม. สิกฺขตฺตยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๖.

ตตฺถ โย อิมสฺมึ สาสเน ปพฺพชิตฺวา น อตฺตานํ สมฺมา ปโยเชติ, ขณฺฑสีโล โหติ, เอกวีสติวิธํ อเนสนํ นิสฺสาย ชีวิกํ กปฺเปติ. เสยฺยถิทํ? เวฬุทานํ ปตฺตทานํ ปุปฺผทานํ ผลทานํ ทนฺตกฏฺฐทานํ มุโขทกทานํ สินานทานํ จุณฺณทานํ มตฺติกาทานํ ๑- ปาตุกมฺยตํ มุคฺคสุปฺปตํ ปาริภตฺยตํ ๑- ชงฺฆเปสนียํ เวชฺชกมฺมํ ทูตกมฺมํ ปหีนคมนํ ปิณฺฑปฏิปิณฺฑทานานุปฺปทานํ ๒- วตฺถุวิชฺชํ ๓- นกฺขตฺตวิชฺชํ องฺควิชฺชนฺติ. ฉพฺพิเธ จ อโคจเร จรติ. เสยฺยถิทํ? เวสิยโคจเร วิธวถุลฺลกุมาริกปณฺฑกภิกฺขุนิปานาคารโคจเรติ. สํสฏฺโฐ จ วิหรติ ราชูหิ ราชมหามตฺเตหิ ติตฺถิเยหิ ติตฺถิยสาวเกหิ อนนุโลมิเกน คิหิสํสคฺเคน. ยานิ วา ปน ตานิ กุลานิ อสฺสทฺธานิ อปฺปสนฺนานิ อโนปานภูตานิ อกฺโกสกปริภาสกานิ อนตฺถกามานิ อหิตอผาสุกอโยคกฺเขมกามานิ ภิกฺขูนํ ฯเปฯ อุปาสิกานํ, ตถารูปานิ กุลานิ เสวติ ภชติ ปยิรุปาสติ. อยํ อนตฺถกุสโล. โย วา ปน ๔- อิมสฺมึ สาสเน ปพฺพชิตฺวา อตฺตานํ สมฺมา ปโยเชติ, อเนสนํ ปหาย จตุปาริสุทฺธิสีเล ปติฏฺฐาตุกาโม สทฺธาสีเสน ปาติโมกฺขสํวรํ สติสีเสน อินฺทฺริยสํวรํ วีริยสีเสน อาชีวปาริสุทฺธึ, ปญฺญาสีเสน ปจฺจยปฏิเสวนํ ปูเรติ. อยํ อตฺถกุสโล. โย วา สตฺตาปตฺติกฺขนฺธโสธนวเสน ปาติโมกฺขสํวรํ, ฉทฺวาเร ฆฏฺฏิตารมฺมเณสุ อภิชฺฌาทีนํ อนุปฺปตฺติวเสน อินฺทฺริยสํวรํ, อเนสนปริวชฺชนวเสน วิญฺญุปสตฺถพุทฺธพุทฺธสาวกวณฺณิตปจฺจยเสวเนน อาชีวปาริสุทฺธึ, ยถาวุตฺตปจฺจเวกฺขณวเสน ปจฺจยปฏิเสวนํ, จตุอิริยาปถปริวตฺตเน สาตฺถกาทีนํ ปจฺจเวกฺขณวเสน ๕- สมฺปชญฺญญฺจ โสเธติ, อยมฺปิ อตฺถกุสโล. @เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม.,อิ. จาฏุกมฺยตํ มุคฺคสูปฺยตํ ปาริภฏุตํ @ ม. ปิณฺฑทานํ ม. วตฺถุวิชฺชํ เขตฺตวชฺชํ @ ขุทฺทก.อ. ๒๑๓ ฉ.ม. โย ปน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๗.

โย วา ยถา อุโสทกํ ปฏิจฺจ สงฺกิลิฏฺฐวตฺถํ ปริโยทายติ, ฉาริกํ ปฏิจฺจ อาทาโส, อุกฺกามุขํ ปฏิจฺจ ชาตรูปํ, ตถา ญาณํ ปฏิจฺจ สีลํ โวทายตีติ ญตฺวา ญาโณทเกน โธวนฺโต สีลํ ปริโยทาเปติ. ยถา จ กิกีสกุณิกา อณฺฑํ, จามรีมิคี ๑- วาลธึ, เอกปุตฺติกา นารี ปิยํ เอกปุตฺตกํ, เอกนยโน ปุริโส ตํ เอกนยนญฺจ ๒- รกฺขติ, ตถา อติวิย อปฺปมตฺโต อตฺตโน สีลกฺขนฺธํ รกฺขติ, สายํปาตํ ปจฺจเวกฺขมาโน อนุมตฺตมฺปิ วชฺชํ น ปสฺสติ, อยมฺปิ อตฺถกุสโล. โย วา ปน อวิปฺปฏิสารกรณสีเล ปติฏฺฐาย กิเลสวิกฺขมฺภนปฏิปทํ ปคฺคณฺหาติ, ตํ ปคฺคเหตฺวา กสิณปริกมฺมํ กโรติ, กสิณปริกมฺมํ กตฺวา สมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตติ, อยมฺปิ อตฺถกุสโล. โย วา ปน สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย สงฺขาเร สมฺมสิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อยํ อตฺถกุสลานํ อคฺโค. ตตฺถ เยปีเม ๓- ยาว อวิปฺปฏิสารกรณสีเล ปติฏฺฐาเนน, ยาว วา กิเลสวิกฺขมฺภนปฏิปทาย ปคฺคณฺหเนน ๔- มคฺคผเลน วณฺณิตา อตฺถกุสลา, เต อิมสฺมึ อตฺเถ อตฺถกุสลาติ อธิปฺเปตา. ตถาวิธา จ เต ภิกฺขู. เตน ภควา เต ภิกฺขู สนฺธาย เอกปุคฺคลาธิฏฺฐานาย เทสนาย "กรณียมตฺถกุสเลนา"ติ อาห. ตโต "กึ กรณียนฺ"ติ เตสํ สญฺชาตกงฺขานํ อาห "ยนฺตํ สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจา"ติ. อยํ ๕- อธิปฺปาโย:- ตํ พุทฺธานุพุทฺเธหิ วณฺณิตํ สนฺตํ นิพฺพานปทํ ปฏิเวธวเสน อภิสเมจฺจ วิหริตุกาเมน ยํ กรณียนฺติ. เอตฺถ จ ยนฺติ อิมสฺส คาถาปาทสฺส อาทิโต วุตฺตเมว กรณียนฺติ อธิการโต อนุวตฺตติ, ตํ สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจาติ. อยํ ปน ยสฺมา สาวเสสปาโฐ อตฺโถ, ตสฺมา "วิหริตุกาเมนา"ติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. จมรีมิโค ฉ.ม. จสทฺโท น ทิสฺสติ @ ฉ.ม. เย อิเม ฉ.ม....ปคฺคหเณน ฉ.ม. อยเมตฺถ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๘.

อถ วา สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจาติ อนุสฺสวาทิวเสน โลกิยปญฺญาย นิพฺพานปทํ สนฺตนฺติ ญตฺวา ตํ อธิคนฺตุกาเมน ยนฺตํ กรณียนฺติ อธิการโต อนุวตฺตติ, ตํ กรณียมตฺถกุสเลนาติ, เอวเมตฺถ ๑- อธิปฺปาโย เวทิตพฺโพ. อถ วา "กรณียมตฺถกุสเลนา"ติ วุตฺเต "กินฺ"ติ จินฺเตนฺตานํ อาห "ยนฺตํ สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจา"ติ. ตสฺเสว ๒- อธิปฺปาโย เวทิตพฺโพ:- โลกิยปญฺญาย สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจ ยํ กรณียํ, ตนฺติ. ยํ กาตพฺพํ, ตํ กรณียํ, กรณารหเมว ตนฺติ วุตฺตํ โหติ. กึ ปน ตนฺติ? กิมญฺญํ สิยา อญฺญตฺร ตทธิคมูปายโต. กามญฺเจตํ กรณารหฏฺเฐน ๓- สิกฺขตฺตยทีปเกน อาทิปเทเนว วุตฺตํ, ตถา หิ ตสฺส อตฺถวณฺณนายํ อโวจุมฺหา "อตฺถิ กรณียํ อตฺถิ อกรณียํ. ตตฺถ สงฺเขปโต สิกฺขตฺตยํ กรณียนฺ"ติ. อติสงฺเขปเทสิตตฺตา ปน เตสํ ภิกฺขูนํ เกหิจิ วิญฺญาตํ, เกหิจิ น วิญฺญาตํ, ตโต เยหิ น วิญฺญาตํ, เตสํ วิญฺญาปนตฺถํ ยํ วิเสสโต อารญฺญเกน ภิกฺขุนา กาตพฺพํ, ตํ วิตฺถาเรนฺโต "สกฺโก อุชู จ สุหุชู จ, สุวโจ จสฺส มุทุ อนติมานี"ติ อิมํ ตาว อุปฑฺฒคาถํ อาห. กึ วุตฺตํ โหติ? สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจ วิหริตุกาโม โลกิยปญฺญาย วา ตํ อภิสเมจฺจ ตทธิคมาย ปฏิปชฺชมาโน อารญฺญโก ภิกฺขุ ทุติยจตุตฺถปธานิยงฺค- สมนฺนาคเมน กาเย จ ชีวิเต จ อนเปกฺโข หุตฺวา สจฺจปฏิเวธาย ปฏิปชฺชิตุํ สกฺโก อสฺส, ตถา กสิณปริกมฺมวตฺตสมาทานาทีสุ, อตฺตโน ปตฺตจีวร- ปฏิสงฺขรณาทีสุ จ, ยานิ ตานิ สพฺรหฺมจารีนํ อุจฺจาวจานิ กึกรณียานิ, เตสุ อญฺเญสุ จ เอวรูเปสุ สกฺโก อสฺส ทกฺโข อนลโส สมตฺโถ. สกฺโก โหนฺโตปิ จ ตติยปธานิยงฺคสมนฺนาคเมน อุชุ อสฺส. อุชุ โหนฺโตปิ จ สกึ อุชุภาเวน @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เอวมฺเปตฺถ ฉ.ม. ตสฺเสวํ @ สี. กรณารหตฺเตน ฉ.ม. กรณารหตฺเถน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๙.

สนฺโตสํ อนาปชฺชิตฺวา ยาวชีวํ ปุนปฺปุนํ อสิถิลกรเณน สุฏฺฐุตรํ อุชุ อสฺส. อสฐตาย วา อุชุ, อมายาวิตาย สุหุชุ. กายวจีวงฺกปฺปหาเนน วา อุชุ, มโนวงฺกปฺปหาเนน สุหุชุ. อสนฺตคุณสฺส วา อนาวิกรเณน อุชุ, อสนฺตคุเณน อุปฺปนฺนลาภสฺส อนธิวาสเนน สุหุชุ. เอวํ อารมฺมณูปนิชฺฌานลกฺขณูปนิชฺฌาเนหิ ๑- ปุริมทฺวยตติยสิกฺขาหิ ปโยคาสยสุทฺธีหิ จ อุชุ จ สุหุชุ จ อสฺส. น เกวลญฺจ อุชุ จ สุหุชุ จ, อปิจ ปน สุวโจ จ อสฺส. โย หิ ปุคฺคโล "อิทํ น กาตพฺพนฺ"ติ วุตฺโต "กินฺเต ทิฏฺฐํ, กินฺเต สุตํ, โก เม หุตฺวา วทสิ, กึ อุปชฺฌาโย อาจริโย สนฺทิฏฺโฐ สมฺภตฺโต วา"ติ วทติ, ตุณฺหีภาเวน วา ตํ วิเหเฐติ, สมฺปฏิจฺฉิตฺวา วา น ตถา กโรติ, โส วิเสสาธิคมสฺส ทูเร โหติ. โย ปน โอวทิยมาโน "สาธุ ภนฺเต สุฏฺฐุตรํ ๒- วุตฺตํ, อตฺตโน วชฺชํ นาม สุทุทฺทสํ ๓- โหติ, ปุนปิ มํ เอวรูปํ ทิสฺวา วเทยฺยาถ อนุกมฺปํ อุปาทาย, จิรสฺสํ เม ตุมฺหากํ สนฺติกา โอวาโท ลทฺโธ"ติ วทติ, ยถานุสิฏฺฐญฺจ ปฏิปชฺชติ, โส วิเสสาธิคมสฺส อวิทูเร โหติ. ตสฺมา เอวํ ปรสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา กโรนฺโต สุวโจ จ อสฺส. ยถา จ สุพฺพโจ, เอวํ มุทุ อสฺส. มุทูติ คหฏฺเฐหิ ทูตคมนปหีนคมนาทีสุ นิยุญฺชิยมาโน ตตฺถ มุทุภาวํ อกตฺวา ถทฺโธ หุตฺวา วตฺตปฺปฏิปตฺติยํ สกลพฺรหฺมจริเย จ มุทุ อสฺส สุปริกมฺมกตสุวณฺณํ วิย ตตฺถ ตตฺถ วินิโยคกฺขโม. อถ วา มุทูติ อภากุฏิโก อุตฺตานมุโข สุขสมฺภาโส ปฏิสนฺถารวุตฺติ สุติตฺถํ วิย สุขาวคฺคาโห อสฺส. น เกวลญฺจ มุทุ, อปิจ อนติมานี อสฺส, ชาติโคตฺตาทีหิ อติมานวตฺถูหิ ปเร นาวมญฺเญยฺย, ๔- สาริปุตฺตตฺเถโร วิย จณฺฑาลกุมารกสเมน เจตสา วิหเรยฺยาติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อารมฺมณลกฺขนูปนิชฺฌาเนหิ ฉ.ม. สุฏฺฐุ @ ฉ.ม. ทุทฺทสํ ฉ.ม. นาติมญฺเญยฺย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๐.

[๑๔๔] เอวํ ภควา สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจ วิหริตุกามสฺส ตทธิคมาย วา ปฏิปชฺชมานสฺส วิเสสโต อารญฺญกสฺส ภิกฺขุโน เอกจฺจํ กรณียํ วตฺวา ปุน ตทุตฺตริมฺปิ ๑- วตฺตุกาโม "สนฺตุสฺสโก จา"ติ ทุติยํ คาถมาห. ตตฺถ "สนฺตุฏฺฐี จ กตญฺญุตา"ติ เอตฺถ วุตฺตปฺปเภเทน ทฺวาทสวิเธน สนฺโตเสน สนฺตุสฺสตีติ สนฺตุสฺสโก. อถ วา ตุสฺสตีติ ตุสฺสโก, สเกน ตุสฺสโก, สนฺเตน ตุสฺสโก, สเมน ตุสฺสโกติ สนฺตุสฺสโก. ตตฺถ สกํ นาม "ปิณฺฑิยาโลปโภชนํ นิสฺสายา"ติ ๒- เอวํ อุปสมฺปทมณฺฑเล ๓- อุทฺทิฏฺฐํ อตฺตนาว ๔- สมฺปฏิจฺฉิตํ จตุปฺปจฺจยชาตํ, เตน สุนฺทเรน วา อสุนฺทเรน วา สกฺกจฺจํ วา อสกฺกจฺจํ วา ทินฺเนน ปฏิคฺคหณกาเล ปริโภคกาเล จ วิการํ อทสฺเสตฺวา ๕- ยาเปนฺโต "สเกน ตุสฺสโก"ติ วุจฺจติ. สนฺตํ นาม ยํ ลทฺธํ โหติ อตฺตโน วิชฺชมานํ, เตน สนฺเตเนว ตุสฺสนฺโต ตโต ปรํ อปตฺเถนฺโต ๖- อตฺริจฺฉตํ ปชหนฺโต "สนฺเตน ตุสฺสโก"ติ วุจฺจติ. สมํ นาม อิฏฺฐานิฏฺเฐสุ อนุนยปฏิฆปฺปหานํ, เตน สเมน สพฺพารมฺมเณสุ ตุสฺสนฺโต "สเมน ตุสฺสโก"ติ วุจฺจติ. สุเขน ภริยตีติ สุภโร, สุโปโสติ วุตฺตํ โหติ. โย หิ ภิกฺขุ สาลิมํโสทนาทีนํ ปตฺเตน ๗- ปูเรตฺวา ทินฺเนปิ ทุมฺมุขภาวํ อนตฺตมนภาวเมว จ ทสฺเสติ, เตสํ วา สมฺมุขาว ตํ ปิณฺฑปาตํ "กึ ตุเมฺหหิ ทินฺนนฺ"ติ อปสาเทนฺโต สามเณรคหฏฺฐาทีนํ เทติ, เอส ทุพฺภโร. เอตํ ทิสฺวา มนุสฺสา ทูรโตว ปริวชฺเชนฺติ "ทุพฺภโร ภิกฺขุ น สกฺกา โปสิตุนฺ"ติ. โย ปน ยํ กิญฺจิ ลูขํ วา ปณีตํ วา อปฺปํ วา พหุํ วา ลภิตฺวา อตฺตมโน อตฺตมโน วิปฺปสนฺนมุโข หุตฺวา ยาเปติ, ๘- เอส สุภโร. เอตํ ทิสฺวา มนุสฺสา อติวิย วิสฺสฏฺฐา โหนฺติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ตตุตฺตริปิ, เอวมุปริปิ วิ.มหา. ๔/๗๓/๗๔ @ ฉ.ม. อุปสมฺปทมาฬเก ฉ.ม. อตฺตนา จ ฉ.ม. วิการมทสฺเสตฺวา @ ก. อปฏฺเฐนฺโต, ฉ.ม. น ปตฺเถนฺโต ฉ.ม. ปตฺเต สี. ยาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๑.

"อมฺหากํ ภทนฺโต สุภโร โถกโถเกนปิ ๑- ตุสฺสติ, มยเมว ตํ โปสิสฺสามา"ติ ๒- ปฏิญฺญํ กตฺวา โปเสนฺติ. เอวรูโป อิธ สุภโรติ อธิปฺเปโต. อปฺปํ กิจฺจมสฺสาติ อปฺปกิจฺโจ, น กมฺมารามตาภสฺสารามตา- สงฺคณิการามตาทิอเนกกิจฺจพฺยาวโฏ. อถ วา สกลวิหาเร นวกมฺมสํฆคณ ๓- สามเณรอารามิกโวสาสนาทิกิจฺจวิรหิโต, อตฺตโน เกสนขจฺเฉทนปตฺตจีวร- ปริกมฺมาทึ กตฺวา สมณธมฺมกิจฺจปโร โหตีติ วุตฺตํ โหติ. สลฺลหุกา วุตฺติ อสฺสาติ สลฺลหุกวุตฺติ, ยถา เอกจฺโจ พหุภณฺฑิกภิกฺขุ ๔- ทิสาปกฺกมนกาเล พหุปตฺตจีวรปจฺจตฺถรณเตลคุฬาทึ มหาชเนน สีสภารกฏิภาราทีหิ อุจฺจาราเปตฺวา ๕- ปกฺกมติ, เอวํ อหุตฺวา โย อปฺปปริกฺขาโร โหติ, ปตฺตจีวราทิ- อฏฺฐสมณปริกฺขารมตฺตเมว ปริหรติ, ทิสาปกฺกมนกาเล ปกฺขี สกุโณ วิย สมาทาเยว ปกฺกมติ, เอวรูโป อิธ สลฺลหุกวุตฺตีติ อธิปฺเปโต. สนฺตานิ อินฺทฺริยานิ อสฺสาติ สนฺตินฺทฺริโย, อิฏฺฐารมฺมณาทีสุ ราคาทิวเสน อนุทฺธตินฺ- ทฺริโยติ วุตฺตํ โหติ. นิปโกติ วิญฺญู วิภาวี ปญฺญวา, สีลานุรกฺขณปญฺญาย จีวราทิวิจารณปญฺญาย อาวาสาทิสตฺตสปฺปายปริชานนปญฺญาย จ สมนฺนาคโตติ อธิปฺปาโย. น ปคพฺโภติ อปฺปคพฺโภ, อฏฺฐฏฺฐาเนน กายปาคพฺภิเยน จตุฏฺฐาเนน วจีปาคพฺภิเยน อเนกฏฺฐาเนน มโนปาคพฺภิเยน จ วิรหิโตติ อตฺโถ. อฏฺฐฏฺฐานํ กายปาคพฺภิยํ ๖- นาม สํฆคณปุคฺคลโภชนสาลาชนฺตาฆร- นฺหานติตฺถภิกฺขาจารมคฺคอนฺตรฆรปฺปเวสเนสุ กาเยน อปฺปติรูปกรณํ. เสยฺยถิทํ? อิเธกจฺโจ สํฆมชฺเฌ ปลฺลตฺถิกาย วา นิสีทติ, ปาเท ปาทโมทเหตฺวา ๗- วาติ @เชิงอรรถ: ม. อปฺปเกนปิ ฉ.ม. นํ โปเสสฺสามาติ @ ฉ.ม. นวกมฺมสํฆโภค... ฉ. พหุภณฺโฑ ภิกฺขุ อิ. อุทฺธราเปตฺวา @ ขุทฺทก.อ. ๒๑๗ สํยุตฺต.อ. ๑๘๘ สี. ปาทมาทหิตฺวา, ฉ.ม. ปาทโมทหิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๒.

เอวมาทิ, ตถา คณมชฺเฌ, คณมชฺเฌติ จตุปริสสนฺนิปาเต. ตถา วุฑฺฒตเร ปุคฺคเล. โภชนสาลายํ ปน วุฑฺฒานํ อาสนํ น เทติ, นวานํ อาสเนน ๑- ปฏิพาหติ, ตถา ชนฺตาฆเร, วุฑฺเฒ เจตฺถ อนาปุจฺฉา อคฺคิชาลนาทีนิ กโรติ. นฺหานติตฺเถ จ ยทิทํ "ทหโร วุฑฺโฒติ ปมาณํ อกตฺวา อาคตปฏิปาฏิยา นฺหายิตพฺพนฺ"ติ วุตฺตํ, ตมฺปิ อนาทิยนฺโต ปจฺฉา อาคนฺตฺวา อุทกํ โอตริตฺวา วุฑฺเฒ จ นเว จ พาเธติ. ภิกฺขาจารมคฺเค ปน อคฺคาสนอคฺโคทกอคฺคปิณฺฑตฺถํ วุฑฺฒานํ ปุรโต ปุรโต ยาติ พาหาย พาหํ ปหรนฺโต, อนฺตรฆรปฺปเวสเน วุฑฺฒานํ ปฐมตรํ ปวิสติ, ทหเรหิ กายกีฬนํ กโรตีติ เอวมาทิ. จตุฏฺฐานํ วจีปาคพฺภิยํ นาม สํฆคณปุคฺคลอนฺตรฆเรสุ อปฺปติรูปวาจานิจฺฉารณํ. เสยฺยถิทํ? อิเธกจฺโจ สํฆมชฺเฌ อนาปุจฺฉา ธมฺมํ ภาสติ, ตถา ปุพฺเพ วุตฺตปฺปกาเร คเณ วุฑฺฒตรปุคฺคเล จ. ตตฺถ มนุสฺเสหิ ปญฺหํ ปุฏฺโฐ วุฑฺฒตรํ อนาปุจฺฉา วิสฺสชฺเชติ. อนฺตรฆเร ปน "อิตฺถนฺนาเม กึ อตฺถิ, กึ ยาคุ อุทาหุ ขาทนียํ, กึ เม ทสฺสสิ, กึ อชฺช ขาทิสฺสามิ, กึ ภุญฺชิสฺสามิ, กึ ปิวิสฺสามี"ติ เอวมาทิกํ ๒- ภาสติ. อเนกฏฺฐานํ มโนปาคพฺภิยํ นาม เตสุ เตสุ ฐาเนสุ กายวาจาหิ อชฺฌาจารํ อนาปชฺชิตฺวา ๓- มนสา เอว กามวิตกฺกาทินานปฺปการํ อปฺปติรูปวิตกฺกนํ. กุเลสุ อนนุคิทฺโธติ ๔- ยานิ กุลานิ อุปสงฺกมติ, เตสุ ปจฺจยตณฺหาย วา อนนุโลมิยคิหิสํสคฺควเสน วา อนนุคิทฺโธ, น สหโสกี, น สหนนฺที, น สุขิเตสุ สุขิโต, น ทุกฺขิเตสุ ทุกฺขิโต, น อุปฺปนฺเนสุ กิจฺจกรณีเยสุ อตฺตนา วา โยตมาปชฺชิตาติ ๕- วุตฺตํ โหติ. อิมิสฺสา จ คาถาย ยํ "สุวโจ จสฺสา"ติ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อาสนํ ฉ.ม. เอวมาทึ ฉ.ม. อนาปชฺชิตฺวาปิ @ ฉ.ม. กุเลสฺวนนุคิทฺโธ สี. อตฺตนาวุยฺโยคมาปชฺชิตาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๓.

เอตฺถ วุตฺตํ "อสฺสา"ติ วจนํ, ตํ สพฺพปเทหิ สทฺธึ "สนฺตุสฺสโก จ อสฺส, สุภโร จ อสฺสา"ติ เอวํ โยเชตพฺพํ. [๑๔๕] เอวํ ภควา สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจ วิหริตุกามสฺส ตทธิคมาย วา ปฏิปชฺชิตุกามสฺส วิเสสโต อารญฺญกสฺส ภิกฺขุโน ตทุตฺตริมฺปิ กรณียํ อาจิกฺขิตฺวา อิทานิ อกรณียมฺปิ อาจิกฺขิตุกาโม:- "น จ ขุทฺทํ สมาจเร กิญฺจิ เยน วิญฺญู ปเร อุปวเทยฺยุนฺ"ติ อิมํ อุปฑฺฒคาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- เอวมิมํ กรณียํ กโรนฺโต ยนฺตํ กายวจีมโนทุจฺจริตํ ขุทฺทํ ลามกนฺติ วุจฺจติ, ตํ น จ ขุทฺทํ สมาจเร. อสมาจรนฺโต จ น เกวลํ โอฬาริกํ, กึ ปน กิญฺจิ น สมาจเร, อปฺปมตฺตกํ อนุมตฺตกมฺปิ ๑- น สมาจเรติ วุตฺตํ โหติ. ตโต ตสฺส สมาจาเร สนฺทิฏฺฐิกเมว อาทีนวํ ทสฺเสติ "เยน วิญฺญู ปเร อุปวเทยฺยุนฺ"ติ. เอตฺถ จ ยสฺมา อวิญฺญู ปเร อปฺปมาณํ. เตปิ หิ อนวชฺชํ วา สาวชฺชํ กโรนฺติ, อปฺปสาวชฺชํ วา มหาสาวชฺชํ กโรนฺติ, วิญฺญู เอว ปน ปมาณํ. เต หิ อนุวิจฺจ ปริโยคาเหตฺวา อวณฺณารหสฺส อวณฺณํ ภาสนฺติ, วณฺณารหสฺส จ วณฺณํ ภาสนฺติ, ตสฺมา "วิญฺญู ปเร"ติ วุตฺตํ. เอวํ ภควา อิมาหิ อฑฺฒเฒยฺยคาถาหิ สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจ วิหริตุกามสฺส, ตทธิคมาย วา ปฏิปชฺชิตุกามสฺส วิเสสโต อารญฺญกสฺส อารญฺญกสีเสน จ สพฺเพสมฺปิ กมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา วิหริตุกามานํ กรณียากรณียเภทํ กมฺมฏฺฐานูปจารํ วตฺวา อิทานิ เตสํ ภิกฺขูนํ ตสฺส เทวตาภยสฺส @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อณุมตฺตมฺปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๔.

ปฏิฆาตาย ปริตฺตตฺถํ วิปสฺสนาปาทกชฺฌานวเสน กมฺมฏฺฐานตฺถญฺจ "สุขิโน วา เขมิโน โหนฺตู"ติอาทินา นเยน เมตฺตกถํ กเถตุมารทฺโธ. ตตฺถ สุขิโนติ สุขสมงฺคิโน. เขมิโนติ เขมวนฺโต, อภยา นิรุปทฺทวาติ วุตฺตํ โหติ. สพฺเพติ อนวเสสา. สตฺตาติ ปาณิโน. สุขิตตฺตาติ สุขิตจิตฺตา. เอตฺถ จ กายิเกน สุเขน สุขิโน, มานเสน สุขิตตฺตา, ตทุภเยนาปิ สพฺพภยูปทฺทววิคเมน วา เขมิโนติ เวทิตพฺพา. กสฺมา ปน เอวํ วุตฺตํ? เมตฺตาภาวนาการทสฺสนตฺถํ. เอวญฺหิ เมตฺตา ภาเวตพฺพา "สพฺเพ สตฺตา สุขิโต โหนฺตู"ติ วา, "เขมิโน โหนฺตู"ติ วา, "สุขิตตฺตา โหนฺตู"ติ วา. [๑๔๖] เอวํ ยาว อุปจารโต อปฺปนาโกฏิ, ตาว สงฺเขเปน เมตฺตาภาวนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ วิตฺถารโตปิ ตํ ทสฺเสตุํ "เย เกจี"ติ คาถาทฺวยมาห. อถ วา ยสฺส ๑- ปุถุตฺตารมฺมเณ ปริจิตํ จิตฺตํ น อาทิเกเนว เอกคฺเค ๒- สณฺฐาติ, อารมฺมณปฺปเภทํ ปน อนุคนฺตฺวา กเมเนว ๓- สณฺฐาติ, ตสฺมา ตสฺส ตสถาวราทิ- ทุกตฺติกปฺปเภเท อารมฺมเณ อนุคนฺตฺวา อนุคนฺตฺวา สณฺฐาปนตฺถมฺปิ ๔- "เย เกจี"ติ คาถาทฺวยมาห. อถ วา ยสฺมา ยสฺส ยํ อารมฺมณํ วิภูตํ โหติ, ตสฺส ตตฺถ จิตฺตํ สุขํ ติฏฺฐติ, ตสฺมา เตสํ ภิกฺขูนํ ยสฺส ยํ วิภูตํ อารมฺมณํ, ตสฺส ตตฺถ จิตฺตํ สณฺฐาเปตุกาโม ตสถาวราทิทุกตฺติการมฺมณปฺปเภททีปกํ "เย เกจี"ติ อิมํ คาถาทฺวยมาห. เอตฺถ หิ ตสถาวรทุกํ ทิฏฺฐาทิฏฺฐทุกํ ทูรสนฺติกทุกํ ภูตสมฺภเวสิทุกนฺติ จตฺตาริ ทุกานิ, ทีฆาทีหิ จ ฉหิ ปเทหิ มชฺฌิมปทสฺส ตีสุ, อณุกปทสฺส จ ทฺวีสุ ติเกสุ อตฺถสมฺภวโต ทีฆรสฺสมชฺฌิมตฺติกํ มหนฺตาณุกมชฺฌิมตฺติกํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ยสฺมา ฉ.ม. เอถตฺเต @ ฉ.ม. กเมน ฉ.ม. สณฺฐานตฺถมฺปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๕.

ถูลาณุกมชฺฌิมตฺติกนฺติ ตโย ติเก จ ทีเปติ. ตตฺถ เย เกจีติ อนวเสสวจนํ. ปาณา เอว ภูตา ปาณภูตา. อถ วา ปาณนฺตีติ ปาณา. เอเตน อสฺสาสปสฺสาสปฏิพทฺเธ ปญฺจโวการสตฺเต คณฺหาติ. ภวนฺตีติ ภูตา. เอเตน เอกโวการจตุโวการสตฺเต คณฺหาติ. อตฺถีติ สนฺติ สํวิชฺชนฺติ. เอวํ "เย เกจิ ปาณภูตตฺถี"ติ อิมินา วจเนน ทุกตฺติเกหิ สงฺคเหตพฺเพ สพฺเพ สตฺเต เอกชฺฌํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ สพฺเพปิ เต ตสา วา ถาวรา วา อนวเสสาติ อิมินา ทุเกน สงฺคเหตฺวา ทสฺเสติ. ตตฺถ ตสนฺตีติ ตสา, สตณฺหานํ สภยานํ เจตํ อธิวจนํ. ติฏฺฐนฺตีติ ถาวรา, ปหีนตณฺหาภยานํ ๑- อรหตํ เอตํ อธิวจนํ. นตฺถิ เตสํ อวเสสนฺติ อนวเสสา, สพฺเพปีติ วุตฺตํ โหติ. ยญฺจ ทุติยคาถาย อนฺเต วุตฺตํ, ตํ สพฺพํ ทุกตฺติเกหิ สมฺพนฺธิตพฺพํ:- เย เกจิ ปาณภูตตฺถิ ตสา วา ถาวรา วา อนวเสสา, อิเมปิ สพฺเพ สตฺตา ภวนฺตุ สุขิตตฺตา. เอวํ ยาว ภูตา วา สมฺภเวสี วา อิเมปิ สพฺเพ สตฺตา ภวนฺตุ สุขิตตฺตาติ. อิทานิ ทีฆรสฺสมชฺฌิมาทิติกตฺตยทีปเกสุ ทีฆา วาติอาทีสุ ฉสุ ปเทสุ ทีฆาติ ทีฆตฺตภาวา นาคมจฺฉโคธาทโย. อเนกพฺยามสตปฺปมาณาปิ หิ มหาสมุทฺเท นาคาทีนํ ๒- อตฺตภาวา อเนกโยชนปฺปมาณาปิ มจฺฉโคธาทีนํ อตฺตภาวา โหนฺติ. มหนฺตาติ มหนฺตตฺตภาวา ชเล มจฺฉกจฺฉปาทโย, ถเล หตฺถินาคาทโย, อมนุสฺเสสุ ทานวาทโย. อาห จ "ราหุคฺคํ อตฺตภาวีนนฺ"ติ. ๓- ตสฺส หิ อตฺตา ๔- อุพฺเพเธน จตฺตาริ โยชนสหสฺสานิ อฏฺฐ จ โยชนสตานิ, พาหู ทฺวาทสโยชนสตปริมาณา, ปญฺญาสโยชนํ ภมุกนฺตรํ, ตถา จ ๕- @เชิงอรรถ: ก. ปหีนตณฺหาคมนานํ ฉ.ม. นาคานํ @ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๑๕/๑๙ ฉ.ม. อตฺตภาโว @ ฉ.ม. จสทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๖.

องฺคุลนฺตริกา, หตฺถลานิ เทฺว โยชนสตานีติ. มชฺฌิมาติ อสฺสโคณมหึสสูกราทีนํ อตฺตภาวา. รสฺสกาติ ตาสุ ตาสุ ชาตีสุ วามนาทโย ทีฆมชฺฌิเมหิ โอมกปฺปมาณา สตฺตา. อณุกาติ มํสจกฺขุสฺส อโคจรา ทิพฺพจกฺขุวิสยา อุทกาทีสุ นิพฺพตฺตา สุขุมตฺตภาวา สตฺตา, อูกาทโย วา. อปิจ เย ตาสุ ตาสุ ชาตีสุ มหนฺตมชฺฌิเมหิ ถูลมชฺฌิเมหิ จ โอมกปฺปมาณา สตฺตา, เต อณุกาติ เวทิตพฺพา. ถูลาติ ปริมณฺฑลตฺตภาวา มจฺฉกุมฺมสิปฺปิกสมฺพุกาทโย สตฺตา. [๑๔๗] เอวํ ตีหิ ติเกหิ อนวเสสโต สตฺเต ทสฺเสตฺวา อิทานิ "ทิฏฺฐา วา เย จ ๑- อทิฏฺฐาติอาทีหิ ตีหิ ทุเกหิปิ เต สงฺคเหตฺวา ทสฺเสตุํ อาห. ๒- ตตฺถ ทิฏฺฐาติ เย อตฺตโน จกฺขุสฺส อาปาถมาคตวเสน ทิฏฺฐปุพฺพา. อทิฏฺฐาติ เย ปรสมุทฺทปรเสลปรจกฺกวาฬาทีสุ ฐิตา. "เย จ ทูเร วสนฺติ อวิทูเร"ติ อิมินา ปน ทุเกน อตฺตโน อตฺตภาวสฺส ทูเร จ อวิทูเร จ วสนฺเต สตฺเต ทสฺเสติ. เต อุปาทายุปาทาวเสน เวทิตพฺพา. อตฺตโน หิ กาเย วสนฺตา สตฺตา อวิทูเร, พหิกาเย วสนฺตา ทูเร. ตถา อนฺโตอุปจาเร วสนฺตา อวิทูเร, พหิอุปจาเร วสนฺตา ทูเร. อตฺตโน วิหาเร คาเม ชนปเท ทีเป จกฺกวาเฬ วสนฺตา อวิทูเร วสนฺติ, ๓- ปรจกฺกวาเฬ วสนฺตา ทูเร วสนฺตีติ วุจฺจนฺติ. ภูตาติ ชาตา อภินิพฺพตฺตา. เย ภูตา เอว, น ปุน ภวิสฺสนฺตีติ สงฺขฺยํ คจฺฉนฺติ, เตสํ ขีณาสวานเมตํ อธิวจนํ. สมฺภวเมสนฺตีติ สมฺภเวสี. อปฺปหีนภวสํโยชนตฺตา อายติมฺปิ สมฺภวํ เอสนฺตานํ เสกฺขปุถุชฺชนานเมตํ อธิวจนํ. อถ วา จตูสุ โยนีสุ อณฺฑชชลาพุชา สตฺตา ยาว อณฺฑโกสํ วตฺถิโกสญฺจ น ภินฺทนฺติ, ตาว สมฺภเวสี นาม. อณฺฑโกสํ วตฺถิโกสญฺจ ภินฺทิตฺวา พหิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เยว ฉ.ม. ทสฺเสติ @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๗.

นิกฺขนฺตา ภูตา นาม. สํเสทชา โอปปาติกา จ ปฐมจิตฺตกฺขเณ สมฺภเวสี นาม. ทุติยจิตฺตกฺขณโต ปภุติ ภูตา นาม. เยน วา อิริยาปเถน ชายนฺติ, ยาว ตโต อญฺญํ น ปาปุณนฺติ, ตาว สมฺภเวสี นาม. ๑- ตโต ปรํ ภูตาติ. [๑๔๘] เอวํ ภควา "สุขิโน วา"ติอาทีหิ อฑฺฒเฒยฺยคาถาหิ นานปฺปการโต เตสํ ภิกฺขูนํ หิตสุขาคมนปตฺถนาวเสน ๒- สตฺเตสุ เมตฺตาภาวนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อหิตทุกฺขานาคมนปตฺถนาวเสนปิ ตํ ทสฺเสนฺโต อาห "น ปโร ปรํ นิกุพฺเพถา"ติ เอส โปราณปาโฐ, อิทานิ "ปรํ หี"ติปิ ปฐนฺติ. อยํ น สุนฺทโร. ๓- ตตฺถ ปโรติ ปรชโน. ปรนฺติ ปรชนํ. น นิกุพฺเพถาติ น วมฺเภยฺย. ๔- นาติมญฺเญถาติ น อติกฺกมิตฺวา มญฺเญยฺย. กตฺถจีติ กตฺถจิ โอกาเส, คาเม วา เขตฺเต ๕- วา ญาติมชฺเฌ วา ปุตฺตมชฺเฌ วาติอาทีสุ. ๖- นนฺติ เอตํ. กญฺจีติ ยํ กญฺจิ ขตฺติยํ วา พฺราหฺมณํ วา คหฏฺฐํ วา ปพฺพชิตํ วา สุคตํ วา ทุคฺคตํ วาติอาทิ. พฺยาโรสนา ปฏิฆสญฺญาติ กายวจีวิกาเรหิ พฺยาโรสนาย จ, มโนวิกาเรน ปฏิฆสญฺญาย จ. "พฺยาโรสนาย ปฏิฆสญฺญายา"ติ หิ วตฺตพฺเพ "พฺยาโรสนา ปฏิฆสญฺญา"ติ วุจฺจติ ยถา "สมฺมทญฺญาย วิมุตฺตา"ติ วตฺตพฺเพ "สมฺมทญฺญา วิมุตฺตา"ติ, ๗- ยถา จ "อนุปุพฺพสิกฺขาย อนุปุพฺพกิริยาย อนุปุพฺพปฏิปาทายา"ติ วตฺตพฺเพ "อนุปุพฺพสิกฺขา อนุปุพฺพกิริยา อนุปุพฺพปฏิปทา อญฺญาราธนา"ติ. ๘- นาญฺญมญฺญสฺส ทุกฺขมิจฺเฉยฺยาติ อญฺญมญฺญสฺส ทุกฺขํ น อิจฺเฉยฺย. กึ วุตฺตํ โหติ? น เกวลํ "สุขิโน วา เขมิโน @เชิงอรรถ: ก. สมฺภเวสี ฉ.ม.... คมปตฺถนา..., ก....คมหปฏฺฐนา... @ ฉ.ม. โสภโน ฉ.ม.,อิ. น วญฺเจยฺย @ ม. นิคเม วา เขตฺเต วา ฉ.ม. ปูคมชฺเฌ วาติอาทิ @ สํ.มหา. ๑๙/๙๘๘/๒๘๓, ม.อุ. ๑๔/๑๔๗/๑๒๙ @ องฺ.อฏฺฐก. ๒๓/๑๐๙/๒๐๓, ๑๑๐/๒๑๐ (สฺยา) ขุ.อุ. ๒๕/๔๕/๑๖๘, วิ.จูฬ. ๗/๓๘๕/๒๐๘

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๘.

โหนฺตู"ติอาทิมนสิการวเสเนว เมตฺตํ ภาเวยฺย, กึ ปน "อโห วต โย โกจิ ปรปุคฺคโล ยํ กญฺจิ ปรปุคฺคลํ วญฺจนาทีหิ นิกตีหิ น นิกุพฺเพถ, ชาติอาทีหิ จ นวหิ มานวตฺถูหิ กตฺถจิ ปเทเส ยํ กญฺจิ ปรปุคฺคลํ นาติมญฺเญยฺย, อญฺญมญฺญสฺส จ พฺยาโรสนาย วา ปฏิฆสญฺญาย วา ทุกฺขํ น อิจฺเฉยฺยา"ติ เอวมฺปิ มนสิกโรนฺโต ภาเวยฺยาติ. [๑๔๙] เอวํ อหิตทุกฺขานาคมนปตฺถนาวเสน อตฺถโต เมตฺตาภาวนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตเมว อุปมาย ทสฺเสนฺโต อาห "มาตา ยถา นิยํ ปุตฺตนฺ"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ยถา มาตา นิยํ ปุตฺตํ อตฺตนิ ชาตํ โอรสํ ปุตฺตํ, ตญฺจ เอกปุตฺตเมว อายุสา อนุรกฺเข, ตสฺส ทุกฺขาคมนปฏิพาหนตฺถํ ๑- อตฺตโน อายุมฺปิ จชิตฺวา ตํ อนุรกฺเข, เอวมฺปิ สพฺพภูเตสุ อิทํ เมตฺตมานสํ ภาวเย, ปุนปฺปุนํ ชนเย วฑฺฒเย, ตญฺจ อปริมาณสตฺตารมฺมณวเสน เอกสฺมึ วา สตฺเต อนวเสสผรณวเสน อปริมาณํ ภาวเย อิติ. [๑๕๐] เอวํ สพฺพากาเรน เมตฺตาภาวนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตสฺเสว วฑฺฒนํ ทสฺเสนฺโต อาห "เมตฺตญฺจ สพฺพโลกสฺมินฺ"ติ. ตตฺถ มิชฺชติ ตายติ จาติ มิตฺตา, ๒- หิตชฺฌาสยตาย สินิยฺหติ, อหิตาคมนโต รกฺขติ จาติ อตฺโถ. มิตฺตสฺส ภาโว เมตฺตํ. สพฺพนฺติ อนวเสสํ. ๓- โลกสฺมินฺติ สตฺตโลเก. มนสิ ภวํ ๔- มานสํ. ตญฺหิ จิตฺตสมฺปยุตฺตตฺตา เอวํ วุตฺตํ. ภาวเยติ วฑฺฒเย. นาสฺส ปริมาณนฺติ อปริมาณํ, อปริมาณสตฺตารมฺมณตาย เอวํ วุตฺตํ. อุทฺธนฺติ อุปริ. เตน อรูปภวํ คณฺหาติ. อโธติ เหฏฺฐา. เตน กามภวํ คณฺหาติ. ติริยนฺติ เวมชฺฌํ. เตน รูปภวํ คณฺหาติ. อสมฺพาธนฺติ @เชิงอรรถ: สี. ทุกฺโขปคมปฏิพาหนตฺถํ ฉ.ม. มิตฺโต @ ฉ.ม. สพฺพสฺมึ อนวเสเส ฉ.ม. มนสิ ภวนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๙.

สมฺพาธวิรหิตํ, ภินฺนสีมนฺติ วุตฺตํ โหติ. สีมา นาม ปจฺจตฺถิโก วุจฺจติ, ตสฺมิมฺปิ ปวตฺตนฺติ อตฺโถ. อเวรนฺติ เวรวิรหิตํ, อนฺตรนฺตราปิ เวรเจตนาปาตุภาว- วิรหิตนฺติ วุตฺตํ โหติ. อสปตฺตนฺติ วิคตปจฺจตฺถิกํ. เมตฺตาวิหารี หิ ปุคฺคโล มนุสฺสานํ ปิโย โหติ, อมนุสฺสานํ ปิโย โหติ, นาสฺส โกจิ ปจฺจตฺถิโก โหติ, เตนสฺส ตํ มานสํ วิคตปจฺจตฺถิกตฺตา "อสปตฺตนฺ"ติ วุจฺจติ. ปริยายวจนํ หิ เอตํ, ยทิทํ ปจฺจตฺถิโก สปตฺโตติ. อยํ อนุปทโต อตฺถวณฺณนา. อยํ ปเนตฺถ อธิปฺเปตตฺถวณฺณนา:- ยเทตํ "เอวมฺปิ สพฺพภูเตสุ มานสํ ภาวเย อปริมาณนฺ"ติ วุตฺตํ, ตญฺเจตํ อปริมาณํ เมตฺตํ มานสํ สพฺพโลกสฺมึ ภาวเย วฑฺฒเย, วุฑฺฒึ วิรูฬฺหึ เวปุลฺลํ คมเย. กถํ? อุทฺธํ อโธ จ ติริยญฺจ, อุทฺธํ ยาว ภวคฺคา, อโธ ยาว อวีจิโต, ติริยํ ยาว อวเสสสทิสา. อุทฺธํ วา อารุปฺปํ, อโธ กามธาตุํ, ติริยํ รูปธาตุํ อนวเสสํ ผรนฺโต. เอวํ ภาเวนฺโตปิ จ ตํ ยถา อสมฺพาธํ อเวรํ อสปตฺตญฺจ โหติ, ตถา สมฺพาธเวรสปตฺตาภาวํ กโรนฺโต ภาวเย. ยํ วา ตํ วา ภาวนาสมฺปทํ ปตฺตํ สพฺพตฺถ โอกาสโลกวเสน ๑- อสมฺพาธํ, อตฺตโน ปเรสุ อาฆาตปฏิวินเยน อเวรํ, อตฺตนิ จ ปเรสํ อาฆาตปฏิวินเยน อสปตฺตํ โหติ, ตํ อสมฺพาธํ อเวรํ อสปตฺตํ อปริมาณํ เมตฺตํ มานสํว ๒- อุทฺธํ อโธ ติริยญฺจาติ ติวิธปริจฺเฉเทน สพฺพโลกสฺมึ ภาวเย วุฑฺฒเยติ. [๑๕๑] เอวํ เมตฺตาภาวนาย วฑฺฒนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตาว ๓- ตํ ภาวนํ อนุยุตฺตสฺส วิหรโต อิริยาปถนิยมาภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ติฏฺฐํ จรํ ฯเปฯ อธิฏฺเฐยฺยา"ติ. ตสฺสตฺโถ:- เอวํ เจตํ ๔- เมตฺตํ มานสํ ภาเวนฺโต โส "นิสีทติ ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา อุชุํ กายํ ปณิธาย ปริมุขนฺติอาทีสุ ๕- วิย อิริยาปถนิยมํ อกตฺวา @เชิงอรรถ: ฉ.ม.,อิ. โอกาสลาภวเสน ฉ.ม. มานสํ @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. เอวเมตํ @ ที.มหา. ๑๐/๓๗๔/๒๔๘, ม.มู. ๑๒/๑๐๗/๗๗, อภิ.วิ. ๓๕/๕๐๘/๒๙๔

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๐.

ยถาสุขํ อญฺญตรอญฺญตรอิริยาปถพาธนวิโนทนํ กโรนฺโต ติฏฺฐํ วา จรํ วา นิสินฺโน วา สยาโน วา ยาวตา วิคตมิทฺโธ อสฺส, อถ เอตํ เมตฺตชฺฌานสฺสตึ อธิฏฺเฐยฺย. อถ วา เอวํ เมตฺตาภาวนาย วฑฺฒนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ วสีภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห "ติฏฺฐญฺจรนฺ"ติ. วสีภาวปฺปตฺโต หิ ติฏฺฐํ วา จรํ วา นิสินฺโน วา สยาโน วา ยาวตา ๑- อิริยาปเถน เอตํ เมตฺตชฺฌานสฺสตึ อธิฏฺฐาตุกาโม โหติ, อถ วา ติฏฺฐํ จรํ นิสินฺโนติ ๒- น ตสฺส ฐานาทีนิ อนฺตรายกรานิ โหนฺติ. อปิจ โข โส ยาวตา เอตํ เมตฺตชฺฌานสฺสตึ อธิฏฺฐาตุกาโม โหติ, ตาวตา วิคตมิทฺโธ ๓- หุตฺวา. อธิฏฺฐาติ, นตฺถิ ตสฺส ตตฺถ พนฺธายิตตฺตํ. เตนาห "ติฏฺฐญฺจรํ นิสินฺโน วา สยาโน วา ยาวตสฺส วิคตมิทฺโธ. เอตํ สตึ อธฏฺเฐยฺยา"ติ ตสฺสายํ อธิปฺปาโย:- ยนฺตํ "เมตฺตญฺจ สพฺพโลกสฺมึ, มานสํ ภาวเย"ติ วุตฺตํ, ตํ ตถา ภาวเย, ยถา ฐานาทีสุ ยาวตา อิริยาปเถน, ฐานาทีนิ วา อนาทิยิตฺวา ยาวตา เอตํ เมตฺตชฺฌานสฺสตึ อธิฏฺฐาตุกาโม อสฺส, ตาวตา วิคตมิทฺโธ หุตฺวา เอตํ สตึ อธิฏฺเฐยฺยาติ. เอวํ เมตฺตาภาวนาย วสีภาวํ ทสฺเสนฺโต "เอตํ สตึ อธิฏฺเฐยฺยา"ติ ตสฺมึ เมตฺตาวิหาเร นิโยเชตฺวา อิทานิ ตํ วิหารํ ถุนนฺโต อาห พฺรหฺมเมตํ วิหารํ อิธมาหู"ติ. ตสฺสตฺโถ:- ยฺวายํ "สุขิโน วา เขมิโน โหนฺตู"ติอาทึ กตฺวา ยาว "เอตํ สตึ อธิฏฺเฐยฺยา"ติ สํวณฺณิโต ๔- เมตฺตาวิหาโร, เอตํ จตูสุ ทิพฺพพฺรหฺมอริยอิริยาปถวิหาเรสุ นิทฺโทสตฺตา อตฺตโนปิ ปเรสมฺปิ อตฺถกรตฺตา จ อิธ อริยสฺส ธมฺมวินเย พฺรหฺมวิหารมาหุ เสฏฺฐวิหารมาหูติ. ยโต สตตํ สมิตํ @เชิงอรรถ: สี. ยาวตา ยาวตา ฉ.ม. ติฏฺฐํ วา จรํ วาติ @ ฉ.ม. วิตมิทฺโธ, เอวมุปริปิ ฉ.ม. สํวณฺณิโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๑.

อพฺโพกิณฺณํ ติฏฺฐํ จรํ นิสินฺโน วา สยาโน วา ยาวตาสฺส วิคตมิทฺโธ, เอตํ สตึ อธิฏฺเฐยฺยาติ. [๑๕๒] เอวํ ภควา เตสํ ภิกฺขูนํ นานปฺปการโต เมตฺตาภาวนํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ยสฺมา เมตฺตา สตฺตารมฺมณตฺตา อตฺตทิฏฺฐิยา อาสนฺนา โหติ, ตสฺมา ทิฏฺฐิคฺคหณนิเสธนมุเขน เตสํ ภิกฺขูนํ ตเทว เมตฺตชฺฌานํ ปาทกํ กตฺวา อริยภูมิปฺปตฺตึ ทสฺเสนฺโต อาห "ทิฏฺฐิญฺจ อนุปคมฺมา"ติ. อิมาย เทสนํ สมาเปสิ. ตสฺสตฺโถ:- ยฺวายํ "พฺรหฺมเมตํ วิหารํ อิธมาหู"ติ สํวณฺณิโต เมตฺตชฺฌานวิหาโร, ตโต วุฏฺฐาย เย ตตฺถ วิตกฺกวิจาราทโย ธมฺมา, เต, เตสญฺจ วตฺถาทิอนุสาเรน รูปธมฺเม ปริคฺคเหตฺวา อรูปธมฺเม ปริคฺคเหตฺวา ๑- อิมินา นามรูปปริจฺเฉเทน สุทฺธสงฺขารปุญฺโชยํ น อิธ สตฺตูปลพฺภตี"ติ ๒- เอวํ ทิฏฺฐิญฺจ อนุปคมฺม อนุปุพฺเพน โลกุตฺตรสีเลน สีลวา หุตฺวา โลกุตฺตรสีลสมฺปยุตฺเตเนว โสตาปตฺติมคฺคสมฺมาทิฏฺฐิสงฺขาเตน ทสฺสเนน สมฺปนฺโน. ตโต ปรํ โย จายํ ๓- วตฺถุกาเมสุ เคโธ กิเลสกาโม อปฺปหีโน โหติ, ตมฺปิ สกทาคามิอนาคามิมคฺเคหิ จ ตนุภาเวน อนวเสสปฺปหาเนน จ กาเมสุ เคธํ วิเนยฺย วินยิตฺวา วูปสเมตฺวา น หิ ชาตุ คพฺภเสยฺยํ ปุน เรติ เอกํเสเนว ปุน คพฺภเสยฺยํ น เอติ, สุทฺธาวาเสสุ นิพฺพตฺติตฺวา ตตฺเถว อรหตฺตํ ปาปุณิตฺวา ปรินิพฺพาตีติ. เอวํ ภควา เทสนํ สมาเปตฺวา เต ภิกฺขู อาห "คจฺฉถ ภิกฺขเว ตสฺมึ ๔- วนสณฺเฑ วิหรถ, อิมญฺจ สุตฺตมาทาย ๕- มาสสฺส อฏฺฐสุ ธมฺมสฺสวนทิวเสสุ คณฺฑึ อาโกเฏตฺวา โอสาเรถ, ธมฺมกถํ กโรถ สากจฺฉถ อนุโมทถ, กมฺมฏฺฐานํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อรูปธมฺเม ปริคฺคเหตฺวาติ อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ สํ.ส. ๑๕/๑๗๑/๑๗๓ @ ฉ.ม. โยปายํ ฉ.ม. ตสฺมึเยว @ ฉ.ม. อาทายาติ อิทํ น ปญฺญายติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๒.

อาเสวถ ภาเวถ พหุลีโรถ, เตปิ โว อมนุสฺสา ตํ เภรวารมฺมณํ น ทสฺเสสฺสนฺติ, อญฺญทตฺถุํ อตฺถกามา หิตกามา ภวิสฺสนฺตี"ติ. เต "สาธู"ติ ภควโต ปฏิสฺสุณิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา ตถา อกํสุ. เทวตาโย จ "ภทฺทนฺตา อมฺหากํ อตฺถกามา หิตกามา"ติ ปีติโสมนสฺสชาตา หุตฺวา สยเมว เสนาสนํ สมฺมชฺชนฺติ, อุโณฺหทกํ ปฏิยาเทนฺติ, ปิฏฺฐิปริกมฺมํ กโรนฺติ, ปาทปริกมฺมํ กโรนฺติ, อารกฺขํ สํวิทหนฺติ. เตปิ ภิกฺขู ตเถว เมตฺตํ ภาเวตฺวา ตเมว ปาทกํ กตฺวา วิปสฺสนํ อารภิตฺวา สพฺเพปิ ตสฺมึเยว อนฺโตเตมาเส อคฺคผลํ อรหตฺตํ ปาปุณิตฺวา มหาปวารณาย วิสุทฺธิปวารณํ ปวาเรสุนฺติ. เอวญฺหิ อตฺถกุสเลน ตถาคเตน ๑- ธมฺมิสฺสเรน กถิตํ กรณียมตฺถํ กตฺวานุภุยฺย ปรมํ ทหยสฺส สนฺตึ สนฺตํ ปทํ อภิสเมนฺติ สมตฺตปญฺญา. ตสฺมา หิ ตํ อมตมพฺภุตมริยกนฺตํ สนฺตํ ปทํ อภิสเมจฺจ วิหริตุกาโม. วิญฺญู ชโน วิมลสีลสมาธิปญฺญา- เภทํ กเรยฺย สตตํ กรณียมตฺถนฺติ. ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย เมตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. @เชิงอรรถ: สี.,ม. อตฺถกุสลา กุสลสฺส ธมฺเม

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๘ หน้า ๒๐๑-๒๒๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=28&A=4805&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=28&A=4805&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=308              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7380              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7324              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7324              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]