อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

                        ๕. สูจิโลมสุตฺตวณฺณนา
      เอวมฺเม สุตนฺติ สูจิโลมสุตฺตํ. กา อุปฺปตฺติ? อตฺถวณฺณนาย
วุตฺตนเยเนวสฺส ๖- อุปฺปตฺติ อาวิภวิสฺสติ. อตฺถวณฺณนายญฺจ "เอวมฺเม สุตนฺ"ติอาทิ
วุตฺตตฺถเมว. คยายํ วิหรติ ฏงฺกิตมญฺเจ สูจิโลมสฺส ยกฺขสฺส ภวเนติ เอตฺถ
@เชิงอรรถ: ๑ ก. สงฺขฺยํ  ๒ สี. อริยสจฺจทสฺสนปริโยสานํ
@๓ ฉ.ม. อรหตฺตผลสงฺขาตํ  ๔ ฉ.ม. อวิกมฺปมานจิตฺตา
@๕ ฉ.ม. สพฺพตฺถ เอเกนาปิ อปราชิตา โหนฺติ  ๖ ฉ.ม. อตฺถวณฺณนานเยเนวสฺส
ปน กา  คยา, โก ฏงฺกิตมญฺโจ, กสฺมา จ ภควา ตสฺส ยกฺขสฺส ภวเน
วิหรตีติ? วุจฺจเต:- คยาติ คาโมปิ ติตฺถมฺปิ วุจฺจติ, ตทุภยมฺปิ อิธ วฏฺฏติ.
คยาคามสฺส หิ อวิทูเร เทเส วิหรนฺโตปิ "คยายํ วิหรตี"ติ วุจฺจติ, ตสฺส จ
คามสฺส สมีเป อวิทูเร ทฺวารสนฺติเก โส ฏงฺกิตมญฺโจ. คยาติตฺเถ วิหรนฺโตปิ
"คยายํ วิหรตี"ติ วุจฺจติ, คยาติตฺเถ จ โส ฏงฺกิตมญฺโจ. ฏงฺกิตมญฺโจติ จตุนฺนํ
ปาสาณานํ อุปริ วิตฺถตํ ปาสาณํ อาโรเปตฺวา กโต ปาสาณมญฺโจ. ตํ นิสฺสาย
ยกฺขสฺส ภวนํ อาฬวกภวนํ วิย. ยสฺมา วา ปน ภควา ตํ ทิวสํ ปจฺจูสสมยํ
มหากรุณาสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย พุทฺธจกฺขุนา โลกํ โวโลเกนฺโต สูจิโลมสฺส
จ ขรสฺส จาติ ทฺวินฺนมฺปิ ยกฺขานํ โสตาปตฺติผลูปนิสฺสยํ อทฺทส, ตสฺมา
ปตฺตจีวรมาทาย อนฺโตอรุเณเยว นานาทิสา สนฺนิปติตสฺส ชนสฺส เขฬสิงฺฆานิกาทิ-
นานปฺปการาสุจินิสฺสนฺทกิลินฺนภูมิภาคมฺปิ ตํ ติตฺถปฺปเทสํ อาคนฺตฺวา ตสฺมึ
ฏงฺกิตมญฺเจ นิสีทิ สูจิโลมสฺส ยกฺขสฺส ภวเน. เตน วุตฺตํ "เอกํ สมยํ ภควา
คยายํ วิหรติ ฏงฺกิตมญฺเจ สูจิโลมสฺส ยกฺขสฺส ภวเน"ติ.
      เตน โข ปน สมเยนาติ ยํ สมยํ ภควา ตตฺถ วิหรติ, เตน สมเยน.
ขโร จ ยกฺโข สูจิโลโม จ ยกฺโข ภควโต อวิทูเร อติกฺกมนฺตีติ. เต ๑-
ยกฺขา, กสฺมา จ อติกฺกมนฺตีติ? วุจฺจเต:- เตสุ ตาว เอโก อตีเต  สํฆสฺส
เตลํ อนาปุจฺฉา คเหตฺวา อตฺตโน สรีรํ มกฺเขสิ, โส เตน กมฺเมน นิรเย
ปจฺจิตฺวา คยาโปกฺขรณิตีเร ยกฺขโยนิยํ นิพฺพตฺติ. ๒- ตสฺเสว จสฺส กมฺมสฺส
วิปากาวเสเสน วิรูปานิ องฺคปจฺจงฺคานิ อเหสุํ, อิฏฺฐกจฺฉทนสทิสญฺจ ขรสมฺผสฺสํ
จมฺมํ. โส กิร ยทา ปรํ ภึสาเปตุกาโม โหติ, ตทา ฉทนิฏฺฐกสทิสานิ
จมฺมกปาลานิ อุกฺขิปิตฺวา ภึสาเปติ. เอวํ โส ขรสมฺผสฺสตฺตา ขโร ยกฺโขเตฺวว
นามํ ลภติ. ๓-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เก เต
@ ๒ ฉ.ม. นิพฺพตฺโต  ๓ ฉ.ม. ลภิ
      อิตโร กสฺสปสฺส ภควโต กาเล อุปาสโก หุตฺวา มาสสฺส อฏฺฐ ทิวเส
วิหารํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณาติ, โส เอกทิวสํ ธมฺมสฺสวเน โฆสิเต สํฆารามทฺวาเร
อตฺตโน เขตฺตํ เกฬายนฺโต ๑- อุคฺโฆสนํ สุตฺวา "สเจ นฺหายามิ, จิรํ ภวิสฺสตี"ติ
กิลิฏฺฐคตฺโตว อุโปสถาคารํ ปวิสิตฺวา มหคฺเฆ ภุมฺมตฺถรเณ อนาทเรน นิปชฺชิตฺวา
สุปิ. ภิกฺขุ เอวายํ, น อุปาสโกติ สํยุตฺตภาณกา. โส เตน จ อญฺเญน กมฺเมน
จ นิรเย ปจฺจิตฺวา คยาโปกฺขรณิยา ตีเร ยกฺขโยนิยํ นิพฺพตฺโต, โส ตสฺส
กมฺมสฺส วิปากาวเสเสน ทุทฺทสิโก อโหสิ, สรีเร จสฺส สูจิสทิสานิ โลมานิ
อเหสุํ. โส หิ ภึสาเปตพฺพเก สตฺเต สูจีหิ วิชฺฌนฺโต วิย ภึสาเปติ. เอวํ โส
สูจิสทิสโลมตฺตา สูจิโลโม ยกฺโขเตฺวว นามํ ลภติ เต อตฺตโน โคจรตฺถาย
ภวนโต นิกฺขมิตฺวา มุหุตฺตํ คนฺตฺวา คตมคฺเคเนว นิวตฺติตฺวา อิตรํ ทิสาภาคํ
คจฺฉนฺตา ภควโต อวิทูเร อติกฺกมนฺติ.
      อถ โข ขโรติ กสฺมา เต เอวมาหํสุ? ขโร สมณากปฺปํ ทิสฺวา อาห.
สูจิโลโม ปน "โย ภายติ น โส สมโณ, สมณปฏิรูปกตฺตา ปน สมณโก
โหตี"ติ เอวํลทฺธิโก. ตสฺมา ตาทิสํ ภควนฺตํ มญฺญมาโน "เนโส สมโณ,
สมณโก เอโส"ติ สหสาว วตฺวาปิ ปุน วีมํสิตุกาโม อาห "ยาว ชานามี"ติ.
"อถ โข"ติ เอวํ วตฺวา ตโต. สูจิโลโม ยกฺโขติ อิโต ปภุติ ยาว อปิจ โข
เต สมฺผสฺโส ปาปโกติ, ตาว อุตฺตานตฺถเมว. เกวลญฺหิ ตตฺถ ๒- ภควโต
กายนฺติ อตฺตโน กายํ ภควโต อุปนาเมสีติ เอวํ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ.
      ตโต  อภายนฺตํ ภควนฺตํ ทิสฺวา "ปญฺหนฺตํ สมณา"ติอาทิมาห.
กึการณา? โส หิ จินฺเตสิ "อิมินาปิ นาม เม เอวํ ขเรน อมนุสฺสสมฺผสฺเสน
มนุสฺโส สมาโน อยํ น ภายติ, หนฺทาหเมนํ ๓- พุทฺธวิสเย ปเญฺห ๔- ปุจฺฉามิ,
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. เกลายนฺโต  ๒  ฉ.ม. เกวลญฺเจตฺถ
@๓ ฉ.ม. หนฺทาหํ เอตํ  ๔ ฉ.ม. ปญฺหํ
อทฺธา อยํ ตตฺถ น สมฺปายิสฺสติ, ตโต นํ เอวํ วิเหเฐสฺสามี"ติ. ภควา ตํ
สุตฺวา "น ขฺวาหํ ตํ อาวุโสติอาทิมาห. ตํ สพฺพํ อาฬวกสุตฺเต วุตฺตนเยเนว
สพฺพากาเรหิ  เวทิตพฺพํ.
      [๒๗๓] อถ โข สูจิโลโม ยกฺโข ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ "ราโค
จ โทโส จา"ติ ตตฺถ ราคโทสา วุตฺตนยา เอว. กุโต นิทานาติ กึนิทานา
กึเหตุกา. กุโตติ ปจฺจตฺตวจนสฺส โตอาเทโส เวทิตพฺโพ, สมาเส จสฺส
โลปาภาโว. อถ วา นิทานาติ ชาตา อุปฺปนฺนาติ อตฺโถ. ตสฺมา กุโตนิทานา
กุโตชาตา กุโตอุปฺปนฺนาติ วุตฺตํ โหติ. อรตี รตี โลมหํโส กุโตชาติ ยายํ
"ปนฺเตสุ วา เสนาสเนสุ อญฺญตรญฺญตเรสุ วา อธิกุสเลสุ ธมฺเมสุ อรติ
อรติกา ๑-  อนภิรติ อนตฺตมนตา ๒-   อุกฺกณฺฐิตา ปริตสฺสิตา"ติ ๓- เอวํ วิภตฺตา
อรติ, ยา จ ปญฺจสุ กามคุเณสุ รติ, โย จ โลมหํสสมุฏฺฐานโต ๔-
"โลมหํโส"เตฺวว สงฺขฺยํ คโต จิตฺตุตฺราโส, อิเม ตโย ธมฺมา กุโตชา
กุโตชาตาติ ปุจฺฉติ. กุโต สมุฏฺฐายาติ กุโต อุปฺปชฺชิตฺวา. มโนติ กุสลจิตฺตํ,
วิตกฺกาติ อุรคสุตฺเต วุตฺตา นว กามวิตกฺกาทโย. กุมารกา ธงฺกมิโวสฺสชนฺตีติ
ยถา คามทารกา กีฬนฺตา กากํ สุตฺเตน ปาเท พนฺธิตฺวา โอสฺสชนฺติ ขิปนฺติ,
เอวํ กุสลมนํ อกุสลวิตกฺกา กุโต สมุฏฺฐาย โอสฺสชนฺตีติ ปุจฺฉติ.
      [๒๗๔] อถสฺส ภควา เต ปเญฺห วิสฺสชฺเชนฺโต "ราโค จา"ติ
ทุติยคาถมภาสิ. ตตฺถ อิโตติ อตฺตภาวํ สนฺธายาห. อตฺตภาวนิทานา หิ
ราคโทสา. อรติรติโลมหํสา จ อตฺตภาวโต ชาตา กามวิตกฺกาทิอกุสลวิตกฺกา
จ อตฺตภาวโตเยว สมุฏฺฐาย กุสลมเน ๕- โอสฺสชนฺติ, เตน ตทญฺญํ ปกติอาทึ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อรติตา  ๒ ฉ.ม. อนภิรมณา  ๓ อภิ.วิ. ๓๕/๘๕๖/๔๒๙
@๔ ฉ.ม. โลมหํสสมุฏฺฐาปนโต  ๕ ฉ.ม. กุสลมโน
การณํ ปฏิกฺขิปนฺโต อาห "อิโตนิทานา อิโตชา อิโต สมุฏฺฐายา"ติ. สทฺทสิทฺธิ
เจตฺถ ปุริมคาถาย วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพา.
      [๒๗๕-๖] เอวํ เต ปเญฺห วิสฺสชฺเชตฺวา อิทานิ  ยฺวายํ "อิโตนิทานา"ติ-
อาทีสุ "อตฺตภาวนิทานา อตฺตภาวโต ชาตา อตฺตภาวโต สมุฏฺฐายา"ติ อตฺโถ
วุตฺโต, ตํ สาเธนฺโต อาห "เสฺนหชา อตฺตสมฺภูตา"ติ. เอเต หิ สพฺเพ
ราคาทโย วิตกฺกปริโยสานา ตณฺหาเสฺนเหน ชาตา, ตถา ชายนฺตา จ
ปญฺจุปาทานกฺขนฺธเภเท อตฺตภาวปริยาเย อตฺตนิ สมฺภูตา. เตนาห  "เสฺนหชา
อตฺตสมฺภูตา"ติ. อิทานิ ตทตฺถโชติกํ อุปมํ กโรติ "นิโคฺรธสฺเสว ขนฺธชา"ติ
ตตฺถ ขนฺเธสุ ชาตา ขนฺธชา, ปาโรหานเมตํ อธิวจนํ. กึ วุตฺตํ โหติ? ยถา
นิโคฺรธสฺส ขนฺธชา นาม ปาโรหา อาโปรสสิเนเห สติ ชายนฺติ, ชายนฺตา
จ ตสฺมึเยว  นิโคฺรเธ เตสุ เตสุ สาขปฺปเภเทสุ สมฺภวนฺติ, เอวเมเตปิ ราคาทโย
อชฺฌตฺตตณฺหาสิเนเห ๑- สติ ชายนฺติ, ชายนฺตา จ ตสฺมึเยว อตฺตภาเว เตสุ
เตสุ จกฺขฺวาทิเภเทสุ ทฺวารารมฺมณวตฺถูสุ สมฺภวนฺติ, ตสฺมา เวทิตพฺพเมตํ
"อตฺตภาวนิทานา อตฺตภาวชา อตฺตภาวสมุฏฺฐานา จ เอเต"ติ.
       อวเสสทิยฑฺฒคาถาย ปน อยํ สพฺพสงฺคาหิกา อตฺถวณฺณนา:- เอวํ
อตฺตสมฺภูตา จ เอเต ปุถู วิสตฺตา กาเมสุ. ราโคปิ หิ ปญฺจกามคุณิกาทิวเสน,
โทโสปิ อาฆาตวตฺถาทิวเสน, อรติอาทโยปิ ตสฺส ตสฺเสว ปเภทสฺส วเสนาติ
สพฺพถา สพฺเพปิเม กิเลสา ปุถู อเนกปฺปการา หุตฺวา วตฺถุทฺวารารมฺมณาทิวเสน
เตสุ เตสุ วตฺถุกาเมสุ ตถา ตถา วิสตฺตา ลคฺคา ลคฺคิตา สํสิพฺพิตฺวา
ฐิตา. กิมิว? มาลุวาว วิตตา วเน, ยถา วเน  วิตตา มาลุวา เตสุ เตสุ
รุกฺขสฺส สาขปฺปสาขาทิเภเทสุ วิสตฺตา โหนฺติ ลคฺคา ๒- ลคฺคิตา สํสิพฺพิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.....เสฺนเห  ๒  ฉ.ม. โหติ
ฐิตา เอว, ๑- ตสฺมา ๒- เอวํ ปุถุปฺปเภเทสุ วตฺถุกาเมสุ วิสตฺตํ กิเลสคณํ ๓-
เย นํ ปชานนฺติ ยโตนิทานํ, เต นํ วิโนเทนฺติ สุโณหิ ยกฺขาติ. ๔-
      ตตฺถ ยโตนิทานนฺติ ภาวนปุํสกนิทฺเทโส. เตน กึ ทีเปติ? เย สตฺตา นํ
กิเลสคณํ "ยโตนิทานํ อุปฺปชฺชตี"ติ เอวํ ชานนฺติ, เต นํ "ตณฺหาสิเนหสิเนหิเต ๕-
อตฺตภาเว อุปฺปชฺชตี"ติ ญตฺวา ตํ ตณฺหาสิเนหํ ๖- อาทีนวานุปสฺสนาทินา
ภาวนาญาณคฺคินา วิโสเธนฺตา ๗- วิโนเทนฺติ ปชหนฺติ พฺยนฺตีกโรนฺติ จ, เอตํ
อมฺหากํ สุภาสิตํ สุโณหิ ยกฺขาติ. เอวเมตฺถ อตฺตภาวปชานเนน ทุกฺขปริญฺญํ,
ตณฺหาสิเนหราคาทิกิเลสคณวิโนทเนน สมุทยปฺปหานญฺจ ทีเปติ.
      เย จ นํ วิโนเทนฺติ, เต ทุตฺตรํ โอฆมิมํ ตรนฺติ อติณฺณปุพฺพํ
อปุนพฺภวาย. เอเตน มคฺคภาวนํ นิโรธสจฺฉิกิริยญฺจ ทีเปติ. เย หิ นํ
กิเลสคณํ วิโนเทนฺติ, เต อวสฺสํ มคฺคํ ภาเวนฺติ. น หิ มคฺคภาวนํ วินา
กิเลสวิโนทนํ อตฺถิ. เย จ มคฺคํ ภาเวนฺติ, เต ทุตฺตรํ ปกติญาเณน
กาโมฆาทึ จตุพฺพิธมฺปิ โอฆมิมํ ตรนฺติ. มคฺคภาวนา หิ โอฆตรณํ. อติณฺณปุพฺพนฺติ
อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา สุปินนฺเตปิ ๘- อวีติกฺกนฺตปุพฺพํ. อปุนพฺภวายาติ
นิพฺพานาย. เอวมิมํ จตุสจฺจทีปิกํ กถํ สุณนฺตา "สุตฺวา ธมฺมํ ธาเรนฺติ, ธตานํ
ธมฺมานํ อตฺถํ อุปปริกฺขนฺตี"ติอาทิกํ กถํ สุภาวินิยา ๙- ปญฺญาย อนุกฺกมมานา
เต เทฺวปิ สหายกา ยกฺขา คาถาปริโยสาเนเยว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐหึสุ,
ปาสาทิกา จ อเหสุํ สุวณฺณวณนา ทิพฺพาลงฺการวิภูสิตาติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย
                      สูจิโลมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ฐิตา  ๒ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ  ๓ สี. วิสตฺตา กิเลสคณา, ม. วิสตา
@กิเลสกามา  ๔ ฉ.ม. ยกฺข  ๕ ฉ.น. ตณฺหาเสฺนหเสฺนหิเต
@๖ ฉ.ม. ตณฺหาเสฺนหํ  ๗ ฉ.ม. วิโสเสนตา
@๘ ฉ.ม. สุปินนฺเตนปิ  ๙ สี. อาทิกาย กมานุคามินิยา, อิ. กมฺมาสุตามินิยา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๑๑๑-๑๑๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=2501&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=2501&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=319
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=7858
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=7841
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=7841
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕
http://84000.org/tipitaka/read/?index_25