ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๒๙ ภาษาบาลีอักษรไทย สุตฺต.อ.๒ (ปรมตฺถ.๒)

                       ๑๖. สาริปุตฺตสุตฺตวณฺณนา
      [๙๖๒] น เม ทิฏฺโฐติ สาริปุตฺตสุตฺตํ, "เถรปญฺหสุตฺตนฺ"ติปิ วุจฺจติ.
กา อุปฺปตฺติ? อิมสฺส สุตฺตสฺส อุปฺปตฺติ:- ราชคหกเสฏฺฐิสฺส จนฺทนฆฏิกายปฏิลาภํ
อาทึ กตฺวา ตาย จนฺทนฆฏิกาย กตสฺส ปตฺตสฺส อากาเส อุสฺสาปนํ,
อายสฺมโต ปิณฺโฑลภารทฺวาชสฺส อิทฺธิยา ปตฺตคฺคหณํ, ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ สาวกานํ
อิทฺธิปฏิกฺเขโป, ติตฺถิยานํ ภควตา สทฺธึ ปาฏิหาริยํ กตฺตุกามตา, ปาฏิหาริยกรณํ,
ภควโต สาวตฺถิคมนํ, ติตฺถิยานุพนฺธนํ, สาวตฺถิยํ ปเสนทิโน พุทฺธูปคมนํ,
กณฺฑมฺพปาตุภาโว, จตุนฺนํ ปริสานํ ติตฺถิยชยตฺถํ ปาฏิหาริยกรณุสฺสุกฺกนิวารณํ, ๑-
@เชิงอรรถ:  ก. ปาฏิหาริยกรณยุตฺตนิวารณํ
ยมกปาฏิหาริยกรณํ, กตปาฏิหาริยสฺส ภควโต ตาวตึสภวนคมนํ, ตตฺถ เตมาสํ
ธมฺมเทสนา, อายสฺมตา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถเรน ๑- ยาจิตสฺส เทวโลกโต
สงฺกสฺสนคเร โอโรหณนฺติ อิมานิ วตฺถูนิ, อนฺตรนฺตเร จ ชาตกานิ วิตฺถาเรตฺวา
ยาว ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตาหิ ปูชิยมาโน ภควา มชฺเฌ มณิมเยน โสปาเณน
สงฺกสฺสนคเร โอรุยฺห โสปาณกเฬวเร อฏฺฐาสิ:-
          "เย ฌานปฺปสุตา ธีรา              เนกฺขมฺมูปสเม รตา
           เทวาปิ เตสํ ปิหยนฺติ              สมฺพุทฺธานํ สตีมตนฺ"ติ ๒-
อิมิสฺสา ธมฺมปทคาถาย วุจฺจมานาย วุตฺตา. โสปาณกเฬวเร ฐิตํ ปน ภควนฺตํ
สพฺพปฐมํ อายสฺมา สาริปุตฺโต วนฺทิ, ตโต อุปฺปลวณฺณา ภิกฺขุนี, อถาปโร
ชนกาโย. ตตฺร ภควา จินฺเตสิ "อิมิสฺสํ ปริสติ โมคฺคลฺลาโน อิทฺธิยา อคฺโคติ
ปากโฏ, อนุรุทฺโธ ทิพฺพจกฺขุนา, ปุณฺโณ ธมฺมกถิกตฺเตน, สาริปุตฺตํ ปนายํ
ปริสา น เกนจิ คุเณน เอวํ อคฺโคติ ชานาติ, ยนฺนูนาหํ สาริปุตฺตํ อิทาเนว ๓-
ปญฺญาคุเณน ปกาเสยฺยนฺ"ติ. อถ เถรํ ปญฺหํ ปุจฺฉิ, เถโร ภควตา ปุจฺฉิตํ ๔-
ปุถุชฺชนปญฺหํ เสกฺขปญฺหํ อเสกฺขปญฺหญฺจ สพฺพํ วิสฺสชฺเชสิ. ตทา นํ ชโน
"ปญฺญาย อคฺโค"ติ อญฺญาสิ. อถ ภควา "สาริปุตฺโต น อิทาเนว ปญฺญาย
อคฺโค, อตีเตปิ ปญฺญาย อคฺโค"ติ ชาตกํ อาเนสิ.
      อตีเต ปโรสหสฺสา อิสโย วนมูลผลาหารา ปพฺพตปาเท วสนฺติ. เตสํ
อาจริยสฺส อาพาโธ อุปฺปชฺชิ, อุปฏฺฐานานิ วตฺตนฺติ. เชฏฺฐนฺเตวาสี "สปฺปายเภสชฺชํ
อาหริสฺสามิ, อาจริยํ อปฺปมตฺตา อุปฏฺฐหถา"ติ วตฺวา มนุสฺสปถมคมาสิ.
ตสฺมึ อนาคเตเยว อาจริโย กาลมกาสิ. ตํ "อิทานิ กาลํ กริสฺสตี"ติ
อนฺเตวาสิกา สมาปตฺติมารพฺภ ปุจฺฉึสุ. โส อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺตึ สนฺธายาห
@เชิงอรรถ:  ก. อนุรุทฺเธน   ขุ.ธ. ๒๕/๑๘๑/๔๙
@ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ   ฉ.ม.,อิ. ปุจฺฉิตํ ปุจฺฉิตํ
"นตฺถิ กิญฺจี"ติ, อนฺเตวาสิโน "นตฺถิ อาจริยสฺส อธิคโม"ติ อคฺคเหสุํ. อถ
เชฏฺฐนฺเตวาสี เภสชฺชํ อาทาย อาคนฺตฺวา ตํ กาลกตํ ทิสฺวา อาจริยํ "กิญฺจิ
ปุจฺฉิตฺถา"ติ อาห. อาม ปุจฺฉิมฺหา, "นตฺถิ กิญฺจี"ติ อาห. น กิญฺจิ อาจริเยน
อธิคตนฺติ. นตฺถิ กิญฺจีติ วทนฺโต อาจริโย อากิญฺจญฺญายตนํ ปเวเทสิ,
สกฺกาตพฺโพ อาจริโยติ.
              ปโรสหสฺสมฺปิ สมาคตานํ
              กนฺเทยฺยุํ เต วสฺสสตํ อปญฺญา
              เอโกปิ เสยฺโย ปุริโส สปญฺโญ
              โย ภาสิตสฺส วิชานาติ อตฺถนฺติ. ๑-
      กถิเต จ ปน ภควตา ชาตเก อายสฺมา สาริปุตฺโต อตฺตโน สทฺธิวิหาริกานํ
ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานมตฺถาย สปฺปายเสนาสนโคจรสีลวตาทีนิ ปุจฺฉิตุํ "น เม
ทิฏฺโฐ อิโต ปุพฺเพ"ติ อิมํ ถุติคาถํ อาทึ กตฺวา อฏฺฐ คาถาโย อภาสิ, ตมตฺถํ
วิสฺสชฺเชนฺโต ภควา ตโต ปรา เสสคาถาติ.
      ตตฺถ อิโต ปุพฺเพติ อิโต สงฺกสฺสนคเร โอตรณโต ปุพฺเพ. วคฺคุวโทติ
สุนฺทรวโท. ตุสิตา คณิมาคโตติ ตุสิตกายา จวิตฺวา มาตุ กุจฺฉึ อาคตตฺตา
ตุสิตา อาคโต, คณาจริยตฺตา คณี. สนฺตุฏฺฐฏฺเฐน วา ตุสิตสงฺขาตา เทวโลกา
คณี ๒- อาคโต, ตุสิตานํ วา อรหนฺตานํ คณี ๒- อาคโตติ.
      [๙๖๓] ทุติยคาถาย สเทวกสฺส โลกสฺส ยถา ทิสฺสตีติ สเทวกสฺส
โลกสฺส วิย มนุสฺสานมฺปิ ทิสฺสติ. ยถา วา ทิสฺสติ ๓- ตจฺฉโต อวิปรีตโต
ทิสฺสตีติ. ๔- จกฺขุมาติ อุตฺตมจกฺขุ. เอโกติ ปพฺพชฺชาสงฺขาตาทีหิ เอโก. รตินฺติ
เนกฺขมฺมรติอาทึ.
@เชิงอรรถ:  ขุ.ชา. ๒๗/๙๙/๒๔   ฉ.ม. คณึ
@ ฉ.ม.,อิ. ทิสฺสตีติ   ฉ.ม. ทิสฺสติ
      [๙๖๔] ตติยคาถาย พหุนฺนมิธ พทฺธานนฺติ อิธ พหุนฺนํ ขตฺติยาทีนํ
สิสฺสานํ. สิสฺสา หิ อาจริเย ปฏิพทฺธวุตฺติตฺตา "พทฺธา"ติ วุจฺจนฺติ. อตฺถิ
ปเญฺหน อาคมนฺติ อตฺถิโก ปเญฺหน อาคโตมฺหิ, อตฺถิกานํ วา ปเญฺหน
อาคมนํ, ปเญฺหน อตฺถิ อาคมนํ วาติ.
      [๙๖๕] จตุตฺถคาถาย วิชิคุจฺฉโตติ ชาติอาทีหิ อฏฺฏียโต. ริตฺตมาสนนฺติ
วิวิตฺตํ มญฺจปีฐํ. ปพฺพตานํ คุหาสุ วาติ ปพฺพตคุหาสุ วา ริตฺตมาสนํ ภชโตติ
สมฺพนฺธิตพฺพํ.
      [๙๖๖] ปญฺจมคาถาย อุจฺจาวเจสูติ หีนปณีเตสุ. สยเนสูติ วิหาราทีสุ
เสนาสเนสุ. กีวนฺโต ตตฺถ เภรวาติ กิตฺตกา ตตฺถ ภยการณา. "กุวนฺโต"ติปิ ๑-
ปาโฐ, กูชนฺโตติ จสฺส อตฺโถ. น ปน ปุพฺเพนาปรํ สนฺธิยติ.
      [๙๖๗] ฉฏฺฐคาถาย กตี ปริสฺสยาติ กิตฺตกา อุปทฺทวา. อคตํ ทิสนฺติ
นิพฺพานํ. ตญฺหิ อคตปุพฺพตฺตา อคตํ ตถา นิทฺทิสิตพฺพโต ทิสา จาติ. เตน
วุตฺตํ "อคตํ ทิสนฺ"ติ อภิสมฺภเวติ อภิภเว ๒- อภิภเวยฺย. ปนฺตมฺหีติ ปริยนฺเต.
      [๙๖๘-๙] สตฺตมคาถาย กฺยาสฺส พฺยปฺปถโย อสฺสูติ กีทิสานิ ตสฺส
วจนานิ อสฺสุ. อฏฺฐมคาถาย เอโกทิ นิปโกติ เอกคฺคจิตฺโต ปณฺฑิโต.
      [๙๗๐] เอวํ อายสฺมตา สาริปุตฺเตน ตีหิ คาถาหิ ภควนฺตํ โถเมตฺวา
ปญฺจหิ คาถาหิ ปญฺจสตานํ สิสฺสานมตฺถาย เสนาสนโคจรสีลวตาทีนิ ปุจฺฉิโต
ภควา ตมตฺถํ ปกาเสตุํ "วิชิคุจฺฉมานสฺสา"ติอาทินา นเยน วิสฺสชฺชนมารทฺโธ.
ตตฺถ ปฐมคาถาย ตาวตฺโถ:- ชาติอาทีหิ วิชิคุจฺฉมานสฺส ริตฺตาสนํ สยนํ
เสวโต เจ สมฺโพธิกามสฺส สาริปุตฺต ภิกฺขุโน ยทิทํ ผาสุ โย ผาสุวิหาโร
ยถานุธมฺมํ โย จ อนุธมฺโม, ตํ เต ปวกฺขามิ ยถา ปชานํ ยถา ปชานนฺโต
วเทยฺย, เอวํ วทามีติ.
@เชิงอรรถ:  ก. คีวนฺโต   ฉ.ม.,อิ. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ
      [๙๗๑] ทุติยคาถาย ปริยนฺตจารีติ สีลาทีสุ จตูสุ ปริยนฺเตสุ จรมาโน.
ฑํสาธิปาตานนฺติ ปิงฺคลมกฺขิกานญฺจ เสสมกฺขิกานญฺจ. เสสมกฺขิกา หิ ตโต
ตโต อธิปติตฺวา ขาทนฺติ, ตสฺมา "อธิปาตา"ติ วุจฺจนฺติ. มนุสฺสผสฺสานนฺติ
โจราทิผสฺสานํ.
      [๙๗๒] ตติยคาถาย ปรธมฺมิกา นาม สตฺต สหธมฺมิกวชฺชา ๑- สพฺเพปิ
พาหิรกา. กุสลานุเอสีติ กุสลธมฺเม อนฺเวสมาโน.
      [๙๗๓] จตุตฺถคาถาย อาตงฺกผสฺเสนาติ โรคผสฺเสน. สีตํ อจฺจุณฺหนฺติ ๒-
สีตญฺจ อุณฺหญฺจ. ๓- โส เตหิ ผุฏฺโฐ พหุธาติ โส เตหิ อาตงฺกาทีหิ อเนเกหิ
อากาเรหิ ผุฏฺโฐ สมาโนปิ. อโนโกติ อภิสงฺขารวิญฺญาณาทีนํ อโนกาสภูโต.
      [๙๗๔] เอวํ "ภิกฺขุโน วิชิคุจฺฉโต"ติอาทีหิ ตีหิ คาถาหิ ปุฏฺฐมตฺถํ
วิสฺสชฺเชตฺวา อิทานิ "กฺยาสฺส พฺยปฺปถโย"ติอาทินา นเยน ปุฏฺฐํ วิสฺสชฺเชนฺโต
"เถยฺยํ น กเรยฺยา"ติอาทิมาห. ๔- ตตฺถ ผสฺเสติ ผเรยฺย. ยทาวิลตฺตํ มนโส
วิชญฺญาติ ยํ จิตฺตสฺส อาวิลตฺตํ วิชาเนยฺย, ตํ สพฺพํ "กณฺหสฺส ปกฺโข"ติ
วิโนทเยยฺย. ๕-
      [๙๗๕] มูลมฺปิ เตสํ ปลิขญฺญ ติฏฺเฐติ เตสํ โกธาติมานานํ ยํ
อวิชฺชาธิกํ มูลํ, ตมฺปิ ปลิขณิตฺวา ติฏฺเฐยฺย. อทฺธา ภวนฺโต อภิสมฺภเวยฺยาติ
เอวํ ปิยาปิยํ อภิภวนฺโต เอกํเสเนว อภิภเวยฺย, น ตตฺร สิถิลํ ปรกฺกเมยฺยาติ
อธิปฺปาโย.
      [๙๗๖] ปญฺญํ ๖- ปุรกฺขตฺวาติ ปญฺญํ ๖- ปุพฺพงฺคมํ กตฺวา. กลฺยาณปีตีติ
กลฺยาณปีติยา สมนฺนาคโต. จตุโร สเหถ ปริเทวธมฺเมติ อนนฺตรคาถาย
วุจฺจมาเน ปริเทวนียธมฺเม สเหยฺย.
@เชิงอรรถ:  ก. สหธมฺมิกา   ฉ.ม. อตุณฺหนฺติ   สี. อจฺจุณฺหญฺจ
@ ฉ.ม. น กาเรติอาทิมาห   สี.,อิ. วิโนเทยฺย   ก. ปุญฺญํ
      [๙๗๗] กึสู อสิสฺสามีติ กึ ภุญฺชิสฺสามิ. กุวํ วา อสิสฺสนฺติ กุหึ วา
อสิสฺสามิ. ทุกฺขํ วต เสตฺถ กฺวชฺช ๑- เสสฺสนฺติ อิมํ รตฺตึ ทุกฺขํ สยึ, อชฺช
อาคมนรตฺตึ กตฺถ สยิสฺสํ. เอเต วิตกฺเกติ เอเต ปิณฺฑปาตนิสฺสิเต เทฺว,
เสนาสนนิสฺสิเต เทฺวติ จตฺตาโร วิตกฺเก. อนิเกตจารีติ อปลิโพธจารี
นิตฺตณฺหจารี.
      [๙๗๘] กาเลติ ปิณฺฑปาตกาเล ปิณฺฑปาตสงฺขาตํ อนฺนํ วา จีวรกาเล
จีวรสงฺขาตํ วสนํ วา ลทฺธา ธมฺเมน สเมนาติ อธิปฺปาโย. มตฺตํ โส
ชญฺญาติ ปฏิคฺคหเณ จ ปริโภเค จ โส ปมาณํ ชาเนยฺย. อิธาติ สาสเน,
นิปาตมตฺตเมว วา เอตํ. โตสนตฺถนฺติ สนฺโตสตฺถํ, เอตทตฺถํ มตฺตํ ชาเนยฺยาติ
วุตฺตํ โหติ. โส เตสุ คุตฺโตติ โส ภิกฺขุ เตสุ ปจฺจเยสุ คุตฺโต.
ยตจารีติ สํยตวิหาโร, รกฺขิติริยาปโถ รกฺขิตกายวจีมโนทฺวาโร จาติ วุตฺตํ
โหติ. "ยติจารี"ติปิ ๒- ปาโฐ, เอโสเยวตฺโถ. ๓- รุสิโตติ โรสิโต, ฆฏฺฏิโตติ
วุตฺตํ โหติ.
      [๙๗๙] ฌานานุยุตฺโตติ อนุปฺปนฺนุปฺปาทเนน อุปฺปนฺนาเสวเนน จ
ฌาเน อนุยุตฺโต. อุเปกฺขมารพฺภ สมาหิตตฺโตติ จตุตฺถชฺฌานุเปกฺขํ อุปฺปาเทตฺวา
สมาหิตจิตฺโต. ตกฺกาสยํ กุกฺกุจฺจิยูปฉินฺเทติ กามวิตกฺกาทิตกฺกญฺจ, กามสญฺญาทึ
ตสฺส ตกฺกสฺส อาสยญฺจ, หตฺถกุกฺกุจฺจาทึ กุกฺกุจฺจิยญฺจ อุปจฺฉินฺเทยฺย.
      [๙๘๐] จุทิโต วจีภิ สติมาภินนฺเทติ อุปชฺฌายาทีหิ วาจาหิ โจทิโต
สมาโน สติมา หุตฺวา ตํ โจทนํ อภินนฺเทยฺย. วาจํ ปมุญฺเจ กุสลนฺติ
ญาณสมุฏฺฐิตํ วาจํ ปมุญฺเจยฺย. นาติเวลนฺติ อติเวลํ ๔- ปน วาจํ กาลเวลญฺจ
@เชิงอรรถ:  ก. กุวชฺช   สี. ยตุจารีติปิ, ก. ยถาจารีติปิ
@ ฉ.ม. โสเยวตฺโถ   สี.,อิ. นาติเวลนฺติ อตีตเวลํ
สีลเวลญฺจ อติกฺกนฺตํ นปฺปมุญฺเจยฺย. ชนวาทธมฺมายาติ ปรชาติวาทกถาย. ๑-
น เจตเยยฺยาติ เจตนํ น อุปฺปาเทยฺย.
      [๙๘๑] อถาปรนฺติ อถ อิทานิ อิโต ปรมฺปิ. ปญฺจ รชานีติ
รูปราคาทีนิ ปญฺจ รชานิ. เยสํ สตีมา วินยาย สิกฺเขติ เยสํ อุปฏฺฐิตสฺสติ
หุตฺวา วินยนตฺถํ ติสฺโส สิกฺขา สิกฺเขยฺย. เอวํ สิกฺขนฺโต หิ รูเปสุ ฯเปฯ
ผสฺเสสุ สเหถ ราคํ, น อญฺโญติ. ๒-
      [๙๘๒] ตโต โส เตสํ วินยาย สิกฺขนฺโต อนุกฺกเมน:- เอเตสุ
ธมฺเมสูติ คาถา. ตตฺถ เอเตสูติ รูปาทีสุ. กาเลน โส สมฺมา ธมฺมํ ปริวีมํสมาโนติ
โส ภิกฺขุ ยฺวายํ "อุทฺธเต จิตฺเต สมาธิสฺส กาโล"ติอาทินา ๓- นเยน กาโล
วุตฺโต, เตน กาเลน สพฺพสงฺขตธมฺมํ อนิจฺจาทินเยน ปริวีมํสมาโน. เอโกทิภูโต
วิหเน ตมํ โสติ โส เอกคฺคจิตฺโต สพฺพํ โมหาทิตมํ วิหเนยฺย, นตฺถิ เอตฺถ
สํสโย. เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมว.
      เอวํ ภควา อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ, เทสนาปริโยสาเน
ปญฺจสตา ภิกฺขู อรหตฺตํ ปตฺตา, ตึสโกฏิสงฺขยานญฺจ เทวมนุสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย
อโหสีติ.
                     ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย
                          สุตฺตนิปาตฏฺฐกถาย
                      สาริปุตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                นิฏฺฐิโต จ จตุตฺโถ วคฺโค อตฺถวณฺณนานยโต,
                        นาเมน อฏฺฐกวคฺโคติ.
                        -----------------
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. ชนปริวาทกถาย, ฉ.ม. ชนวาทกถาย


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๒๙ หน้า ๔๑๔-๔๒๐. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=29&A=9323&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=29&A=9323&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=423              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=10735              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=10794              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=10794              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]