ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๓๐ ภาษาบาลีอักษรไทย วิมาน.อ. (ปรมตฺถที.)

                       ๑๖.  สิริมาวิมานวณฺณนา
      ยุตฺตา จ เต ปรมอลงฺกตา หยาติ สิริมาวิมานํ. ตสฺส กา อุปฺปตฺติ?
ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน จ สมเยน เหฏฺฐา อนนฺตร-
วตฺถุมฺหิ วุตฺตา สิริมา คณิกา โสตาปตฺติผลสฺส อธิคตตฺตา วิสฺสชฺชิตกิลิฏฺฐ-
กมฺมนฺตา หุตฺวา สํฆสฺส อฏฺฐ สลากภตฺตานิ ปฏฺฐเปสิ. อาทิโต ปฏฺฐาย นิพทฺธํ
อฏฺฐ ภิกฺขู เคหํ อาคจฺฉนฺติ. สา "สปฺปึ คณฺหถ ขีรํ คณฺหถา"ติอาทีนิ วตฺวา
เตสํ ปตฺเต ปูเรติ, เอเกน ลทฺธํ ติณฺณมฺปิ จตุนฺนมฺปิ ปโหติ, เทวสิกํ โสฬส-
กหาปณปริพฺพเยน ปิณฺฑปาโต ทียติ.
      อเถกทิวสํ เอโก ภิกฺขุ ตสฺสา เคเห อฏฺฐกภตฺตํ ๑- ภุญฺชิตฺวา ติโยชนมตฺถเก
เอกํ วิหารํ อคมาสิ. อถ นํ สายํ ๒- เถรุปฏฺฐาเน นิสินฺนํ ปุจฺฉึสุ "อาวุโส กหํ
ภิกฺขํ คเหตฺวา อิธาคโตสี"ติ. สิริมาย อฏฺฐกภตฺตํ เม ภุตฺตนฺติ. ตํ มนาปํ กตฺวา
เทติ อาวุโสติ. น สกฺกา ตสฺสา ภตฺตํ วณฺเณตุํ, อติปณีตํ ๓- กตฺวา เทติ, เอเกน
ลทฺธํ ติณฺณมฺปิ จตุนฺนมฺปิ ปโหติ, ตสฺสา ปน เทยฺยธมฺมโตปิ ทสฺสนเมว อุตฺตริตรํ.
สา หิ อิตฺถี เอวรูปา จ เอวรูปา. จาติ ตสฺสา คุเณ กเถสิ.
@เชิงอรรถ:  ม. อฏฺฐสลากภตฺตํ   สี. สายเนฺห   อติวิย ปณีตํ; ธมฺม.อ. ๕/๑๑๙/๙๕ (สฺยา)
      อเถโก ภิกฺขุ ตสฺสา คุณกถํ สุตฺวา อทิสฺวาปิ สวเนเนว สิเนหํ อุปฺปาเทตฺวา
"มยา ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ ทฏฺฐุํ วฏฺฏตี"ติ อตฺตโน วสฺสคฺคํ กเถตฺวา ตํ ภิกฺขุํ
ฐิติกํ ปุจฺฉิตฺวา "เสฺว อาวุโส ตสฺมึ เคเห ตฺวํ สํฆตฺเถโร หุตฺวา อฏฺฐกภตฺตํ
ลภิสฺสสี"ติ สุตฺวา ตํขณญฺเญว ปตฺตจีวรมาทาย ปกฺกนฺโต ปาโตว อรุเณ
อุคฺคจฺฉนฺเต สลากคฺคํ ปวิสิตฺวา ฐิโต สํฆตฺเถโร หุตฺวา ตสฺสา เคเห อฏฺฐกภตฺตํ
ลภิ. โย ปน โส ภิกฺขุ หิยฺโย ภุญฺชิตฺวา ปกฺกามิ. ตสฺส คตเวลายเมวสฺสา
สรีเร โรโค อุปฺปชฺชิ. ตสฺมา อาภรณานิ โอมุญฺจิตฺวา นิปชฺชิ. อถสฺสา ทาสิโย
อฏฺฐกภตฺตํ ลภิตุํ อาคเต ภิกฺขู ทิสฺวา อาโรเจสุํ. สา คนฺตฺวา สหตฺถา ปตฺเต
คเหตุํ วา นิสีทาเปตุํ ๑- วา อสกฺโกนฺตี ทาสิโย อาณาเปสิ "อมฺมา ปตฺเต คเหตฺวา
อยฺเย นิสีทาเปตฺวา ยาคุํ ปาเยตฺวา ขชฺชกํ ทตฺวา ภตฺตเวลาย ปตฺเต ปูเรตฺวา
เทถา"ติ. ตา "สาธุ อยฺเย"ติ ภิกฺขู ปเวเสตฺวา ยาคุํ ปาเยตฺวา ขชฺชกํ ทตฺวา
ภตฺตเวลาย ภตฺตสฺส ปตฺเต ปูเรตฺวา ตสฺสา อาโรจยึสุ, สา "มํ ปริคฺคเหตฺวา
เนถ, อยฺเย วนฺทิสฺสามี"ติ วตฺวา ตาหิ ปริคฺคเหตฺวา ภิกฺขูนํ สนฺติกํ นีตา
เวธมาเนน สรีเรน ภิกฺขู วนฺทิ. โส ภิกฺขุ ตํ โอโลเกตฺวา จินฺเตสิ "คิลานาย
ตาว อยํ เอติสฺสา รูปโสภา, อโรคกาเล ปน สพฺพาภรณปฏิมณฺฑิตาย อิมิสฺสา
กีทิสี รูปสมฺปตฺตี"ติ. อถสฺส อเนกวสฺสโกฏิสนฺนิจิโต กิเลโส สมุทาจริ, โส
อญฺญาณี ๒- หุตฺวา ภตฺตํ ภุญฺชิตุํ อสกฺโกนฺโต ปตฺตํ อาทาย วิหารํ คนฺตฺวา ปตฺตํ
ปิธาย เอกมนฺเต ฐเปตฺวา จีวรกณฺณํ ปตฺถริตฺวา นิปชฺชิ. อถ นํ เอโก สหายโก
ภิกฺขุ ยาจนฺโตปิ โภเชตุํ นาสกฺขิ, โส ฉินฺนภตฺโต อโหสิ.
      ตํ ทิวสเมว สายณฺหสมเย สิริมา กาลมกาสิ. ราชา สตฺถุ สาสนํ เปเสสิ
"ภนฺเต ชีวกสฺส กนิฏฺฐภคินี สิริมา กาลมกาสี"ติ. สตฺถา ตํ สุตฺวา รญฺโญ
สาสนํ ปหิณิ "สิริมาย สรีรฌาปนกิจฺจํ นตฺถิ, อามกสุสาเน ตํ ๓- ยถา กากาทโย
@เชิงอรรถ:  ม. ทาเปตุํ   ธมฺม.อ. อนญฺญมโน   ก. อามกสุสานํ เนตฺวา ตํ
น ขาทนฺติ, ตถา นิปชฺชาเปตฺวา รกฺขาเปถา"ติ. ราชา ตถา อกาสิ. ปฏิปาฏิยา
ตโย ทิวสา อติกฺกนฺตา, จตุตฺเถ ทิวเส สรีรํ อุทฺธุมายิ, นวหิ วณมุเขหิ ปุฬวกา
ปคฺฆรึสุ, สกลสรีรํ ภินฺนสาลิภตฺตจาฏิ วิย อโหสิ. ราชา นคเร เภรึ จราเปสิ ๑-
"ฐเปตฺวา เคหรกฺขณกทารเก สิริมาย ทสฺสนตฺถํ อนาคจฺฉนฺตานํ อฏฺฐ
กหาปณา ทณฺโฑ"ติ. สตฺถุ สนฺติกํ จ เปเสสิ "พุทฺธปฺปมุโข กิร สํโฆ
สิริมาย ทสฺสนตฺถํ อาคจฺฉตู"ติ. สตฺถา ภิกฺขูนํ อาโรจาเปสิ "สิริมาย ทสฺสนตฺถํ
คมิสฺสามา"ติ.
      โสปิ ทหรภิกฺขุ จตฺตาโร ทิวเส กสฺสจิ วจนํ อคฺคเหตฺวา ฉินฺนภตฺโตว
นิปชฺชิ. ปตฺเต ภตฺตํ ปูติกํ ชาตํ, ปตฺเต มลมฺปิ อุฏฺฐหิ. อถ โส สหายกภิกฺขุนา
อุปสงฺกมิตฺวา "อาวุโส สตฺถา สิริมาย ทสฺสนตฺถํ คจฺฉตี"ติ วุจฺจมาโน ตถา
ฉาตชฺฌตฺ โตปิ ๒- "สิริมา"ติ วุตฺตปเทเยว ๓- สหสา อุฏฺฐหิตฺวา ๔- "กึ ภณสี"ติ
อาห, ๔- "สตฺถา สิริมํ ทฏฺฐุํ คจฺฉติ, ตฺวมฺปิ คมิสฺสสี"ติ วุตฺเต, ๕- "อาม
คมิสฺสามี"ติ ภตฺตํ ฉฑฺเฑตฺวา ปตฺตํ โธวิตฺวา ถวิกาย ปกฺขิปิตฺวา ภิกฺขุสํเฆน
สทฺธึ อคมาสิ. สตฺถา ภิกฺขุสํฆปริวุโต เอกปสฺเส อฏฺฐาสิ, ภิกฺขุนิสํโฆปิ
ราชปริสาปิ ๖- อุปาสกปริสาปิ อุปาสิกาปริสาปิ เอเกกปสฺเส อฏฺฐํสุ.
      สตฺถา ราชานํ ปุจฺฉิ "กา เอสา มหาราชา"ติ. ภนฺเต ชีวกสฺส กนิฏฺฐภคินี
สิริมา นามาติ. สิริมา เอสาติ. อาม ภนฺเตติ. เตน หิ นคเร เภรึ จราเปหิ
"สหสฺสํ ทตฺวา สิริมํ คณฺหนฺตู"ติ. ราชา ตถา กาเรสิ, ๗- เตสุ เอโกปิ "อหนฺ"ติ
วา "อหนฺ"ติ วา ๗- วทนฺโต  นาม นาโหสิ. ราชา สตฺถุ อาโรเจสิ "น คณฺหนฺติ
ภนฺเต"ติ, เตน หิ มหาราช อคฺฆํ โอหาเปหีติ. ๘- ราชา "ปญฺจสตานิ ทตฺวา
@เชิงอรรถ:  จาราเปสิ (ธมฺมปทฏฺฐกถายํ)   ม. ฉาตตฺโตปิ   ม. วุตฺเตเยว
@๔-๔ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ   ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ค. ราชปุริสาปิ
@๗-๗ ฉ.ม. เอโกปิ หนฺติ วา หุนฺติ วา. เอวมุปริปิ   สี. อฑฺฒํ โอสาเทหีติ
คณฺหนฺตู"ติ เภรึ จราเปตฺวา กญฺจิ คณฺหนกํ อทิสฺวา "อฑฺฒเตยฺยสตานิ,
เทฺวสตานิ, สตํ, ปญฺญาสํ, ปญฺจวีสติ, วีสติ กหาปเณ, ทส กหาเปเณ, ปญฺจ
กหาปเณ, เอกํ กหาปณํ, อฑฺฒํ, ปาทํ, มาสกํ, กากณิกํ ทตฺวา สิริมํ คณฺหนฺตู"ติ
เภรึ จราเปตฺวา "มุธาปิ คณฺหนฺตู"ติ เภรึ จราเปสิ, ตถาปิ "อหนฺ"ติ วา
"อหนฺ"ติ วา วทนฺโต ๑- นาม นาโหสิ. ราชา "มุธาปิ ภนฺเต คณฺหนฺโต นตฺถี"ติ
อาห. สตฺถา "ปสฺสถ ภิกฺขเว มหาชนสฺส ปิยมาตุคามํ, อิมสฺมึเยว นคเร สหสฺสํ
ทตฺวา ปุพฺเพ เอกทิวสํ ลภึสุ, อิทานิ มุธาปิ คณฺหนฺโต นตฺถิ เอวรูปํ นาม รูปํ
ขยวยปฺปตฺตํ อาหริเมหิ ๒- อลงฺกาเรหิ วิจิตฺตกตํ นวนฺนํ วณมุขานํ วเสน อรุภูตํ
ตีหิ อฏฺฐิสเตหิ สมุสฺสิตํ นิจฺจาตุรํ เกวลํ พาลมหาชเนน พหุธา สงฺกปฺปิตตาย
พหุสงฺกปฺปํ อทฺธุวํ อตฺตภาวนฺ"ติ ทสฺเสนฺโต คาถมาห:-
                  "ปสฺส จิตฺตกตํ พิมฺพํ         อรุกายํ สมุสฺสิตํ
                   อาตุรํ พหุสงฺกปฺปํ          ยสฺส นตฺถิ ธุวํ ฐิตี"ติ. ๓-
เทสนาปริโยสาเน สิริมาย ปฏิพทฺธจิตฺโต ภิกฺขุ วิคตฉนฺทราโค หุตฺวา วิปสฺสนํ
วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ, จตุราสีติยา ปาณสหสฺสานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.
      เตน จ สมเยน สิริมา เทวกญฺญา อตฺตโน วิภวสมิทฺธึ โอโลเกตฺวา
อาคตฏฺฐานํ โอโลเกนฺตี ปุริมตฺตภาเว อตฺตโน สรีรสมีเป ภิกฺขุสํฆปริวุตํ ภควนฺตํ
ฐิตํ มหาชนกายญฺจ สนฺนิปติตํ ทิสฺวา ปญฺจหิ เทวกญฺญาสเตหิ ปริวุตา ปญฺจหิ
รถสเตหิ ทิสฺสมานกายา อาคนฺตฺวา รถโต โอตริตฺวา ๔- สปริวารา ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา
กตญฺชลี อฏฺฐาสิ. เตน จ สมเยน อายสฺมา วงฺคีโส ภควโต อวิทูเร ฐิโต
@เชิงอรรถ:  ม. วุตฺโต   ก. พาหิเรหิ
@ ขุ.ธ. ๒๕/๑๔๗/๔๓, ขุ.เถร. ๒๖/๑๑๖๐/๔๑๗   สี.,อิ. โอโรหิตฺวา
      โหติ, โส ภควนฺตํ เอตทโวจ "ปฏิภาติ มํ ภควา เอกํ ปญฺหํ ปุจฺฉิตุนฺ"ติ.
"ปฏิภาตุ ตํ วงฺคีสา"ติ ภควา อโวจ. อายสฺมา วงฺคีโส ตํ สิริมํ
เทวธีตรํ:-
          [๑๓๗]        "ยุตฺตา จ เต ปรมอลงฺกตา  หยา
                        อโธมุขา อฆสิคมา พลี ชวา
                        อภินิมฺมิตา ปญฺจรถาสตา จ เต
                        อเนฺวนฺติ ตํ สารถิโจทิตา หยา.
          [๑๓๘]         สา ติฏฺฐสิ รถวเร อลงฺกตา
                        โอภาสยํ ชลมิว โชติ ปาวโก
                        ปุจฺฉามิ ตํ วรตนุ อโนมทสฺสเน
                        กสฺมา นุ กายา อนธิวรํ อุปาคมี"ติ
ปฏิปุจฺฉิ.
         #[๑๓๗]   ตตฺถ ยุตฺตา จ เต ปรมอลงฺกตา หยาติ ปรมํ อติวิย วิเสสโต
อลงฺกตา, ปรเมหิ วา อุตฺตเมหิ ทิพฺเพหิ อสฺสาลงฺกาเรหิ อลงฺกตา, ปรมา วา
อคฺคา เสฏฺฐา อาชานียา สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกตา หยา อสฺสา เต ตว รเถ
โยชิตา, ๑- ยุตฺตา วา เต รถสฺส จ อนุจฺฉวิกา, อญฺญมญฺญํ วา สทิสตาย ยุตฺตา
สํสฏฺฐาติ อตฺโถ. เอตฺถ จ "ปรมอลงฺกตา"ติ ปุริมสฺมึ ปกฺเข สนฺธึ อกตฺวา
ทุติยสฺมึ ปกฺเข อวิภตฺติกนิทฺเทโส ๒- ทฏฺฐพฺโพ. อโธมุขาติ เหฏฺฐามุขา. ยทิปิ
เต ตทา ปกติยาว ฐิตา, เทวโลกโต โอโรหณวเสน "อโธมุขา"ติ วุตฺตา. อฆสิคมาติ
เวหาสํคมา. พลีติ พลวนฺโต. ชวาติ ชวนกา, พลวนฺโต เจว เวควนฺโต จาติ
อตฺโถ. อภินิมฺมิตาติ ตว ปุญฺญกมฺเมน นิมฺมิตา นิพฺพตฺตา. สยํ นิมฺมิตเมว วา
@เชิงอรรถ:  ก. โยชิกา   ฉ.ม. อวิภตฺติกนิทฺเทโส
สนฺธาย "อภินิมฺมิตา"ติ วุตฺตํ นิมฺมานรติภาวโต สิริมาย เทวธีตาย. ปญฺจรถาสตาติ
คาถาสุขตฺถํ ถการสฺส ทีฆํ ลิงฺควิปลฺลาสญฺจ กตฺวา วุตฺตํ, วิภตฺติอโลโป วา
ทฏฺฐพฺโพ, ปญฺจ รถสตานีติ อตฺโถ. อเนฺวนฺติ ตํ สารถิโจทิตา หยาติ สารถีหิ
โจทิตา วิย รเถสุ ยุตฺตา อิเม หยา ภทฺเท เทวเต ตํ อนุคจฺฉนฺติ. "สารถิอโจทิตา"ติ
เกจิ ปฐนฺติ, สารถีหิ อโจทิตา เอว ตํ ๑- อนุคจฺฉนฺตีติ อตฺโถ. "สารถิโจทิตา
หยา"ติ เอกํเยว วา ปทํ คาถาสุขตฺถํ ทีฆํ กตฺวา วุตฺตํ, สารถิโจทิตา หยา
ปญฺจ รถสตาติ โยชนา.
         #[๑๓๘]  สา ติฏฺฐสีติ สา ตฺวํ ติฏฺฐสิ. รถวเรติ รถุตฺตเม. อลงฺกตาติ
สฏฺฐิสกฏภาเรหิ ทิพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกตสรีรา. โอภาสยํ ชลมิว โชติ ปาวโกติ
โอภาเสนฺตี โชติริว ชลนฺตี ปาวโก วิย จ ติฏฺฐสิ, สมนฺตโต โอภาเสนฺตี ชลนฺตี
ติฏฺฐสีติ วุตฺตํ โหติ. "โชตี"ติ จ จนฺทิมสูริยนกฺขตฺตตารกรูปานํ สาธารณนามํ.
วรตนูติ อุตฺตมรูปธเร สพฺพงฺคโสภเน. ตโต เอว อโนมทสฺสเน อลามกทสฺสเน,
ทสฺสนีเย ปาสาทิเกติ อตฺโถ. กสฺมา นุ กายา อนธิวรํ อุปาคมีติ กุโต นาม
เทวกายโต อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ ปยิรุปาสนาย อุปคญฺฉิ อุปคตาสิ.
          เอวํ เถเรน ปุจฺฉิตา สา เทวตา อตฺตานํ อาวิกโรนฺตี:-
          [๑๓๙]   "กามคฺคปตฺตานํ ยมาหุนุตฺตรํ ๒-
                   นิมฺมาย นิมฺมาย รมนฺติ เทวตา
                   ตสฺมา กายา อจฺฉรา กามวณฺณินี
                   อิธาคตา อนธิวรํ นมสฺสิตุนฺ"ติ
คาถมาห.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ปาฬิยํ. ยมาหุ อนุตฺตรา
        #[๑๓๙]  ตตฺถ กามคฺคปตฺตานํ ยมาหุนุตฺตรนฺติ กามูปโภเคหิ อคฺคภาวํ
ปตฺตานํ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีนํ เทวานํ ยํ เทวกายํ ยเสน โภคาทิวเสน จ
อนุตฺตรนฺติ วทนฺติ, ตโต กายา. นิมฺมาย นิมฺมาย รมนฺติ เทวตาติ นิมฺมานรติเทวตา
อตฺตนา ยถารุจิเต กาเม สยํ นิมฺมินิตฺวา นิมฺมินิตฺวา รมนฺติ กีฬนฺติ ลฬนฺตา ๑-
อภิรมนฺติ. ตสฺมา กายาติ ตสฺมา นิมฺมานรติเทวนิกายา. กามวณฺณินีติ กามรูปธรา
ยถิจฺฉิตรูปธารินี. อิธาคตาติ อิธ อิมสฺมึ มนุสฺสโลเก, อิมํ วา มนุสฺสโลกํ อาคตา.
         เอวํ เทวตาย อตฺตโน นิมฺมานรติเทวตาภาเว กถิเต ปุน เถโร ตสฺสา
ปุริมภวํ ตตฺถ กตปุญฺญกมฺมํ ลทฺธิญฺจ กถาเปตุกาโม:-
         [๑๔๐]           "กึ ตฺวํ ปุเร สุจริตมาจรีธ ๒-
                          เกน'จฺฉสิ ๓- ตฺวํ อมิตยสา สุเขธิตา,
                          อิทฺธี จ เต อนธิวรา วิหงฺคมา
                          วณฺโณ จ เต ทส ทิสา วิโรจติ.
         [๑๔๑]            เทเวหิ ตฺวํ ปริวุตา สกฺกตา ๔- จสิ
                          กุโต จุตา สุคติคตาสิ เทวเต
                          กสฺส วา ตฺวํ วจนกรานุสาสนึ
                          อาจิกฺข เม ตฺวํ ยทิ พุทฺธสาวิกา"ติ
เทฺว คาถา อภาสิ.
        #[๑๔๐]  ตตฺถ อาจรีติ ทีฆํ กตฺวา วุตฺตํ, อุปจินีติ อตฺโถ. อิธาติ นิปาต-
มตฺตํ, อิธ วา อิมสฺมึ เทวตฺตภาเว. เกน'จฺฉสีติ เกน ปุญฺญกมฺเมน อสฺสตฺถา อจฺฉสิ.
"เกนาสิ ตฺวนฺ"ติ เกจิ ปฐนฺติ. อมิตยสาติ น มิตยสา อนปฺปกปริวารา. สุเขธิตาติ
@เชิงอรรถ:  สี. รมนฺตา กีฬนฺตี ลฬนฺตี   อิ. สุจริตํ อจาริธ
@ ปาฬิยํ. เกนาสิ   ปาฬิยํ. ปริวุตสกฺกตา
สุเขน วฑฺฒิตา, สุปริพฺรูหิตทิพฺพสุขาติ อตฺโถ. อิทฺธีติ ทิพฺพานุภาโว.
อนธิวราติ อธิกา วิสิฏฺฐา อญฺญา เอติสฺสา นตฺถีติ อนธิวรา. อติอุตฺตมาติ อตฺโถ.
วิหงฺคมาติ เวหาสคามินี. ทส ทิสาติ ทสปิ ทิสา. วิโรจตีติ โอภาเสติ.
       #[๑๔๑]  ปริวุตา สกฺกตา จสีติ สมนฺตโต ปริวาริตา สมฺภาวิตา จ อสิ.
กุโต จุตา สุคติคตาสีติ ปญฺจสุ คตีสุ กตรคติโต จุตา หุตฺวา สุคตึ อิมํ เทวคตึ
ปฏิสนฺธิวเสน อุปคตา อสิ. กสฺส วา ตฺวํ วจนกรานุสาสนินฺติ กสฺส นุ วา
สตฺถุ สาสเน ปาวจเน โอวาทานุสาสนิสมฺปฏิจฺฉเนน ตฺวํ วจนกรา อสีติ โยชนา.
กสฺส วา ตฺวํ สตฺถุ วจนกรา อนุสาสกสฺส อนุสิฏฺฐิยํ ปติฏฺฐาเนนาติ เอวํ วา เอตฺถ
อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. เอวํ อนุทฺเทสิกวเสน ตสฺสา ลทฺธึ ปุจฺฉิตฺวา ปุน อุทฺเทสิก-
วเสน "อาจิกฺข เม ตฺวํ ยทิ พุทฺธสาวิกา"ติ ปุจฺฉติ. ตตฺถ พุทฺธสาวิกาติ สพฺพมฺปิ
เญยฺยธมฺมํ สยมฺภุญาเณน หตฺถตเล อามลกํ วิย ปจฺจกฺขโต พุทฺธตฺตา พุทฺธสฺส
ภควโต ธมฺมสฺสวนนฺเต ชาตาติ พุทฺธสาวิกา.
        เอวํ เถเรน ปุจฺฉิตมตฺถํ กเถนฺตี เทวตา อิมา คาถา อภาสิ:-
        [๑๔๒]        "นคนฺตเร นครวเร สุมาปิเต
                      ปริจาริกา ราชวรสฺส สิริมโต
                      นจฺเจ คีเต ปรมสุสิกฺขิตา อหุํ
                      สิริมาติ มํ ราชคเห อเวทึสุ.
        [๑๔๓]         พุทฺโธ จ เม อิสินิสโภ วินายโก
                      อเทสยี สมุทยทุกฺขนิจฺจตํ
                      อสงฺขตํ ทุกฺขนิโรธสสฺสตํ
                      มคฺคญฺจิมํ อกุฏิลมญฺชสํ สิวํ.
         [๑๔๔]         สุตฺวานหํ อมตปทํ อสงฺขตํ
                       ตถาคตสฺส อนธิวรสฺส สาสนํ
                       สีเลสฺวหํ ปรมสุสํวุตา อหุํ
                       ธมฺเม ฐิตา นรวรพุทฺธเทสิเต. ๑-
         [๑๔๕]         ญตฺวานหํ วิรชํ ปทํ อสงฺขตํ
                       ตถาคเตน อนธิวเรน เทสิตํ
                       ตตฺเถวหํ สมถสมาธิมาผุสึ
                       สาเยว เม ปรมนิยามตา อหุ.
         [๑๔๖]         ลทฺธานหํ อมตวรํ วิเสสนํ
                       เอกํสิกา อภิสมเย วิเสสิย ๒-
                       อสํสยา พหุชนปูชิตา อหํ
                       ขิฑฺฑารตึ ๓- ปจฺจนุโภม'นปฺปกํ.
         [๑๔๗]         เอวํ อหํ อมตทส'มฺหิ ๔- เทวตา
                       ตถาคตสฺส อนธิวรสฺส สาวิกา
                       ธมฺมทฺทสา ปฐมผเล ปติฏฺฐิตา
                       โสตาปนฺนา น จ ปน มตฺถิ ทุคฺคติ.
         [๑๔๘]         สา วนฺทิตุํ อนธิวรํ อุปาคมึ
                       ปาสาทิเก กุสลรเต จ ภิกฺขโว
                       นมสฺสิตุํ สมณสมาคมํ สิวํ
                       สคารวา สิริมโต ธมฺมราชิโน.
@เชิงอรรถ:  สี. นรวรพุทฺธภาสิเต   ปาฬิยํ. วิเสสยิ
@ ปาฬิยํ. ขิฑฺฑํ รตึ   ม. อมตรสมฺหิ
        [๑๔๙]          ทิสฺวา มุนึ มุทิตมน'มฺหิ ปีณิตา
                       ตถาคตํ นรวรทมฺมสารถึ
                       ตณฺหจฺฉิทํ กุสลรตํ วินายกํ
                       วนฺทามหํ ปรมหิตานุกมฺปกนฺ"ติ.
       #[๑๔๒] ตตฺถ นคนฺตเรติ อิสิคิลิเวปุลฺลเวภารปณฺฑวคิชฺฌกูฏสงฺขาตานํ
ปญฺจนฺนํ ปพฺพตานํ อนฺตเร เวมชฺเฌ, ยโต ตํ นครํ "คิริพฺพชนฺ"ติ วุจฺจติ. นครวเรติ
อุตฺตมนคเร, ราชคหํ สนฺธายาห. สุมาปิเตติ มหาโควินฺทปณฺฑิเตน วตฺถุวิชฺชาวิธินา
สมฺมเทว นิเวสิเต. ปริจาริกาติ สงฺคีตปริจริยาย อุปฏฺฐายิกา. ราชวรสฺสาติ
พิมฺพิสารมหาราชาวรสฺส. ๑- สิริมโตติ เอตฺถ "สิรีติ พุทฺธิปุญฺญานํ อธิวจนนฺ"ติ
วทนฺติ. อถ วา ปุญฺญนิพฺพตฺตา สรีรโสภคฺคาทิสมฺปตฺติ กตปุญฺญํ ๒- นิสฺสยติ,
กตปุญฺเญหิ วา นิสฺสียตีติ "สิรี"ติ วุจฺจติ, สา เอตสฺส อตฺถีติ สิริมา, ตสฺส
สิริมโต. ปรมสุสิกฺขิตาติ อติวิย สมฺมเทว จ สิกฺขิตา. อหุนฺติ อโหสึ.
อเวทึสูติ อญฺญาสุํ.
       #[๑๔๓]  อิสินิสโภติ ควสตเชฏฺฐโก อุสโภ, ควสหสฺสเชฏฺฐโก วสโภ,
วชสตเชฏฺฐโก วา อุสโภ, วชสหสฺสเชฏฺฐโก วสโภ, สพฺพควเสฏฺโฐ สพฺพปริสฺสยสโห
เสโต ปาสาทิโก มหาภารวโห อสนิสตสทฺเทหิปิ อสมฺปกมฺปิโย นิสโภ. ยถา โส
อตฺตโน นิสภพเลน สมนฺนาคโต จตูหิ ปาเทหิ ปฐวึ อุปฺปีเฬตฺวา เกนจิ ปริสฺสเยน
อกมฺปิโย อจลฏฺฐาเนน ติฏฺฐติ, เอวํ ภควา ๓- ทสหิ ตถาคตพเลหิ สมนฺนาคโต
จตูหิ เวสารชฺชปาเทหิ อฏฺฐปริสปฐวึ อุปฺปีเฬตฺวา สเทวเก โลเก เกนจิ ปจฺจตฺถิเกน
ปจฺจามิตฺเตน อกมฺปิโย อจลฏฺฐาเนน ติฏฺฐติ, ตสฺมา นิสโภ วิยาติ นิสโภ. สีลาทีนํ
ธมฺมกฺขนฺธานํ เอสนฏฺเฐน "อิสี"ติ ลทฺธโวหาเรสุ เสกฺขาเสกฺขอิสีสุ นิสโภ, อิสีนํ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม....มหาราชสฺส   สี. กตปุญฺเญ   ก. เอวํ หิ ภควตา
วา นิสโภ, อิสิ จ โส นิสโภ จาติ วา อิสินิสโภ. เวเนยฺยสตฺเต วิเนตีติ
วินายโก, นายกวิรหิโตติ วา วินายโก, สยมฺภูติ อตฺโถ.
      อเทสยี สมุทยทุกฺขนิจฺจตนฺติ สมุทยสจฺจสฺส จ ทุกฺขสจฺจสฺส จ อนิจฺจตํ
วยธมฺมตํ อภาสิ. เตน "ยํ กิญฺจิ สมุทยธมฺมํ, สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺ"ติ ๑- อตฺตโน
อภิสมยญาณสฺส ปวตฺติอาการํ ทสฺเสติ. สมุทยทุกฺขนิจฺจตนฺติ วา สมุทยสจฺจญฺจ ทุกฺข-
สจฺจญฺจ อนิจฺจตญฺจ. ตตฺถ สมุทยสจฺจทุกฺขสจฺจคฺคหเณน วิปสฺสนาย ภูมึ ทสฺเสติ,
อนิจฺจตาคหเณน ตสฺสา ปวตฺติอาการํ ทสฺเสติ. สงฺขารานํ หิ อนิจฺจากาเร วิภาวิเต
ทุกฺขากาโร อนตฺตากาโรปิ วิภาวิโตเยว โหติ ตํนิพนฺธนตฺตา เตสํ. เตนาห "ยทนิจฺจํ,
ตํ ทุกฺขํ, ยํ ทุกฺขํ, ตทนตฺตา"ติ. ๒- อสงฺขตํ ทุกฺขนิโรธสสฺสตนฺติ เกนจิ
ปจฺจเยน น สงฺขตนฺติ อสงฺขตํ, สพฺพกาลํ ตถภาเวน สสฺสตํ, สกลวฏฺฏทุกฺขนิโรธภาวโต
ทุกฺขนิโรธํ  อริยสจฺจญฺจ เม ๓- อเทสยีติ โยชนา. มคฺคญฺจิมํ อกุฏิลมญฺชสํ
สิวนฺติ อนฺตทฺวยปริวชฺชเนน กุฏิลภาวกรานํ มายาทีนํ กายวงฺกาทีนญฺจ
ปหาเนน อกุฏิลํ, ตโต เอว อญฺชสํ, อสิวภาวกรานํ กามราคาทีนํ สมุจฺฉินฺทเนน
สิวํ นิพฺพานํ. มคฺคนฺติ นิพฺพานตฺถิเกหิ มคฺคียติ, กิเลเส วา มาเรนฺโต คจฺฉตีติ
"มคฺโค"ติ ลทฺธนามํ อิทํ ตุมฺหากญฺจ มมญฺจ ปจฺจกฺขภูตํ
ทุกฺขนิโรธคามินิปฏิปทาสงฺขาตํ อริยสจฺจญฺจ ๔- เม อเทสยีติ โยชนา.
       #[๑๔๔]   สุตฺวานหํ อมตปทํ อสงฺขตํ, ตถาคตสฺส อนธิวรสฺส สาสนนฺติ เอตฺถ
อยํ สงฺเขปตฺโถ:- ตถา อาคมนาทิอตฺเถน ตถาคตสฺส สเทวเก โลเก อคฺคภาวโต
อนธิวรสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส อมตปทํ อสงฺขตํ นิพฺพานํ อุทฺทิสฺส เทสิตตฺตา, อมตสฺส
วา นิพฺพานสฺส ปฏิปชฺชนุปายตฺตา เกนจิปิ อสงฺขรณียตฺตา จ อมตปทํ อสงฺขตํ
สาสนํ สทฺธมฺมํ อหํ สุตฺวนาติ. สีเลสฺวหนฺติ สีเลสุ นิปฺผาเทตพฺเพสุ อหํ.
@เชิงอรรถ:  สํ.มหา. ๑๙/๑๐๘๑/๓๖๙, ขุ.ปฏิ. ๓๑/๓๐/๓๖๐   สํ.ข. ๑๗/๑๕/๑๙
@ ก. อริยสจฺจธมฺมํ เม   สี.,ม. อริยมคฺคญฺจ
ปรมสุสํวุตาติ อติวิย สมฺมเทว สํวุตา. ๑- อหุนฺติ อโหสึ. ธมฺเม ฐิตาติ ปฏิปตฺติ-
ธมฺเม ปติฏฺฐิตา.
       #[๑๔๕]  ญตฺวานาติ สจฺฉิกิริยาภิสมยวเสน ชานิตฺวา. ตตฺเถวาติ ตสฺมึเยว
ขเณ, ตสฺมึเยว วา อตฺตภาเว. สมถสมาธิมาผุสินฺติ ปจฺจนีกธมฺมานํ สมุจฺเฉทวเสน
สมนโต วูปสมนโต ปรมตฺถสมถภูตํ โลกุตฺตรสมาธึ อาผุสึ อธิคจฺฉึ. ยทิปิ ยสฺมึ
ขเณ นิโรธสฺส สจฺฉิกิริยาภิสมโย, ตสฺมึเยว ขเณ มคฺคสฺส ภาวนาภิสมโย,
อารมฺมณปฏิเวธํ ปน ภาวนาปฏิเวธสฺเสว ปุริมสิทฺธิการณํ วิย กตฺวา
ทสฺเสตุํ:-
              "ญตฺวานหํ วิรชํ ปทํ อสงฺขตํ
               ตถาคเตน อนธิวเรน เทสิตํ
               ตตฺเถวหํ สมถสมาธิมาผุสินฺ"ติ
วุตฺตํ ยถา "จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺญาณนฺ"ติ. ๒- ญตฺวานาติ
วา สมานกาลวเสน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ ยถา "นิหนฺตฺวาน ตมํ ๓- สพฺพํ, อาทิจฺโจ
นภมุคฺคโต"ติ. สาเยวาติ ยา โลกุตฺตรสมาธิผุสนา ลทฺธา, สาเยว. ปรมนิยามตาติ
ปรมา อุตฺตมา มคฺคนิยามตา.
       #[๑๔๖]  วิเสสนนฺติ ปุถุชฺชเนหิ วิเสสกํ วิสิฏฺฐภาวสาธกํ. เอกํสิกาติ
"สมฺมาสมฺพุทฺโธ ภควา, สฺวากฺขาโต ธมฺโม, สุปฏิปนฺโน สํโฆ"ติ เอกํสคาหวตี
รตนตฺตเย นิพฺพิจิกิจฺฉา. อภิสมเย วิเสสิยาติ สจฺจปฏิเวธวเสน วิเสสํ ปตฺวา.
"วิเสสินี"ติปิ ปฐนฺติ, อภิสมยเหตุ วิเสสวตีติ อตฺโถ. อสํสยาติ โสฬสวตฺถุกาย
อฏฺฐวตฺถุกาย จ วิจิกิจฺฉาย ปหีนตฺตา อปคตสํสยา. "อสํสิยา"ติ เกจิ ปฐนฺติ.
@เชิงอรรถ:  ก. สุสํวุตา
@ ม.มู. ๑๒/๔๐๐/๓๕๗, ม.อุ. ๑๔/๔๒๐/๓๖๑, สํ.สฬา. ๑๘/๖๓/๓๙ (สฺยา)
@ สี. นิหนฺตฺวา ติมิรํ
พหุชนปูชิตาติ สุคตีหิ ปเรหิ ปตฺถนียคุณาติ อตฺโถ. ขิฑฺฑารตินฺติ ขิฑฺฑาภูตํ
รตึ, อถ วา ขิฑฺฑญฺจ รติญฺจ ขิฑฺฑาวิหารญฺจ รติสุขญฺจ.
       #[๑๔๗] อมตทส'มฺหีติ อมตทสา นิพฺพานทสฺสาวินี อมฺหิ. ธมฺมทฺทสาติ
จตุสจฺจธมฺมํ ทิฏฺฐวตี. โสตาปนฺนาติ อริยมคฺคโสตํ อาทิโต ปตฺตา. น จ ปน
มตฺถิ ทุคฺคตีติ น จ ปน เม อตฺถิ ทุคฺคติ อวินิปาตธมฺมตฺตา.
       #[๑๔๘] ปาสาทิเกติ ปสาทาวเห. กุสลรเตติ กุสเล อนวชฺชธมฺเม นิพฺพาเน
รเต. ภิกฺขโวติ ภิกฺขู นมสฺสิตุํ อุปาคมินฺติ โยชนา. สมณสมาคมํ สิวนฺติ สมณานํ
สมิตปาปานํ พุทฺธพุทฺธสาวกานํ สิวญฺจ ธมฺมํ เขมํ สมาคมํ สงฺคมํ ปยิรุปาสิตุํ
อุปาคมินฺติ สมฺพนฺโธ. สิริมโต ธมฺมราชิโนติ ภุมฺมตฺเถ สามิวจนํ, สิริมติ ธมฺม-
ราชินีติ อตฺโถ. เอวเมว จ เกจิ ปฐนฺติ.
       #[๑๔๙] มุทิตมน'มฺหีติ โมทิตมนา อมฺหิ. ปีณิตาติ ตุฏฺฐา, ปีติรสวเสน วา
ติตฺตา. นรวรทมฺมสารถินฺติ นรวโร จ โส อคฺคปุคฺคลตฺตา, ทมฺมานํ ทเมตพฺพานํ
เวเนยฺยานํ นิพฺพานาภิมุขํ สารณโต ทมฺมสารถิ จาติ นรวรทมฺมสารถิ, ตํ.
ปรมหิตานุกมฺปกนฺติ ปรเมน อุตฺตเมน หิเตน สพฺพสตฺตานํ อนุกมฺปกํ.
        เอวํ สิริมา เทวธีตา อตฺตโน ลทฺธิปเวทนมุเขน รตนตฺตเย ปสาทํ ปเวเทตฺวา
ภควนฺตํ ภิกฺขุสํฆญฺจ วนฺทิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เทวโลกเมว คตา. ภควา ตเมว
โอติณฺณวตฺถุํ อฏฺฐุปฺปตฺตึ กตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ, เทสนาปริโยสาเน อุกฺกณฺฐิตภิกฺขุ
อรหตฺตํ ปาปุณิ, สมฺปตฺตปริสายปิ สา ธมฺมเทสนา สาตฺถิกา ชาตาติ.
                      สิริมาวิมานวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        ----------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้า ๘๑-๙๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=30&A=1753&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=30&A=1753&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=16              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=402              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=437              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=437              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]