ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๓๐ ภาษาบาลีอักษรไทย วิมาน.อ. (ปรมตฺถที.)

                     ๘๔. ๑๐. เสรีสกวิมานวณฺณนา
     สุโณถ ยกฺขสฺส จ วาณิชาน จาติ เสรีสกวิมานํ. ๑- ตสฺส กา อุปฺปตฺติ?
ภควติ ปรินิพฺพุเต อายสฺมา กุมารกสฺสโป ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ เสตพฺยนครํ
สมฺปตฺโต ตตฺถ ปายาสิราชญฺญํ อตฺตโน สนฺติกํ อุปคตํ วิปรีตคฺคาหโต วิเวเจตฺวา
สมฺมาทสฺสเน ปติฏฺฐาเปสิ, โส ตโต ปฏฺฐาย ปุญฺญปสุโต หุตฺวา สมณพฺราหฺมณานํ
ทานํ เทนฺโต ตตฺถ อกตปริจยตาย อสกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา อปรภาเค กาลํ
กตฺวา จาตุมหาราชิกภวเน สุญฺเญ เสรีสเก ๒- วิมาเน นิพฺพตฺติ.
     อตีเต กิร กสฺสปสฺส ภควโต กาเล เอโก ขีณาสวตฺเถโร อญฺญตรสฺมึ
คาเม ปิณฺฑาย จริตฺวา พหิคาเม เทวสิกํ เอกสฺมึ ปเทเส ภตฺตกิจฺจํ อกาสิ.
ตํ ทิสฺวา เอโก โคปาลโก "อยฺโย สูริยาตเปน กิลมตี"ติ ปสนฺนจิตฺโต จตูหิ
สิรีสถมฺเกหิ สาขามณฺฑปํ กตฺวา อทาสิ, มณฺฑปสฺส สมีเป สิรีสรุกฺขํ โรเปสีติ
จ วทนฺติ. โส กาลํ กตฺวา เตเนว ปุญฺญกมฺเมน จาตุมหาราชิเกสุ นิพฺพตฺติ,
@เชิงอรรถ:  สี. เสริสฺสกวิมานํ   สี. เสริสฺสเก
ตสฺส ปุริมกมฺมสฺส สูจกํ วิมานทฺวาเร สิรีสวนํ นิพฺพตฺติ วณฺณคนฺธสมฺปนฺเนหิ
ปุปฺเผหิ สพฺพกาลํ อุปโสภมานํ, เตน ตํ วิมานํ "เสรีสกนฺ"ติ ปญฺญายิตฺถ. โส จ
เทวปุตฺโต เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทเวสุ เจว มนุสฺเสสุ จ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท
ยสตฺเถรสฺส จตูสุ วิมลาทีสุ คิหิสหาเยสุ ควมฺปติ ๑- นาม หุตฺวา ภควโต
ธมฺมทิวาวิหารํ คจฺฉติ.
     โส อปรภาเค ปายาสิเทวปุตฺตํ ตตฺถ ทิสฺวา "โกสิ ตฺวํ อาวุโส"ติ ปุจฺฉิตฺวา
เตน "อหํ ภนฺเต ปายาสิราชญฺโญ อิธูปปนฺโน"ติ วุตฺเต "นนุ ตฺวํ มิจฺฉาทิฏฺฐิโก
วิปรีตทสฺสโน กถมิธูปปนฺโน"ติ อาห. อถ นํ ปายาสิเทวปุตฺโต "อยฺเยนมฺหิ
กุมารกสฺสปตฺเถเรน มิจฺฉาทสฺสนโต วิเวจิโต, ปุญฺญกิริยานํ อสกฺกจฺจการิตาย ๒- ปน
สุญฺเญ วิมาเน นิพฺพตฺโต, สาธุ ภนฺเต มนุสฺสโลกํ คตกาเล มม ปริชนสฺส
อาโรเจถ `ปายาสิราชญฺโญ อสกฺกจฺจํ ทานํ ทตฺวา สุญฺญํ เสรีสกวิมานํ ๓- อุปปนฺโน,
ตุเมฺห ปน สกฺกจฺจํ ปุญฺญานิ กตฺวา ตตฺรูปปตฺติยา จิตฺตํ ปณิทหถา"ติ. เถโร
ตสฺสานุกมฺปาย ตถา อกาสิ. เตปิ เถรสฺส วจนํ สุตฺวา ตถา จิตฺตํ ปณิธาย
ปุญฺญานิ กตฺวา เสรีสเก วิมาเน นิพฺพตฺตึสุ. เสรีสกเทวปุตฺตํ ปน เวสฺสวณ-
มหาราชา มรุภูมิยํ ฉายูทกรหิเต มคฺเค มคฺคปฏิปนฺนานํ มนุสฺสานํ อมนุสฺส-
ปริปนฺถโมจนตฺถํ มคฺครกฺขกํ ฐเปสิ.
     อถ อปเรน สมเยน องฺคมคธวาสิโน วาณิชา สกฏสหสฺสํ ภณฺฑสฺส ปูเรตฺวา
สินฺธุโสวีรเทสํ คจฺฉนฺตา มรุกนฺตาเร ทิวา อุณฺหภเยน มคฺคํ อปฺปฏิปชฺชิตฺวา
รตฺตึ นกฺขตฺตสญฺญาย มคฺคํ ปฏิปชฺชึสุ. เต มคฺคมูฬฺหา หุตฺวา อญฺญํ ทิสํ อคมํสุ,
เตสํ อนฺตเร เอโก อุปาสโก อโหสิ สทฺโธ ปสนฺโน สีลสมฺปนฺโน อรหตฺตปฺปตฺติยา
@เชิงอรรถ:  สี. ควมฺปตี   ก. ปุญฺญกิริยาย อสกฺกจฺจ กตาย   สี. สุญฺเญ เสรีสกวิมาเน
อุปนิสฺสยสมฺปนฺโน มาตาปิตูนํ อุปฏฺฐานตฺถํ วณิชฺชาย คโต. ตํ อนุคฺคณฺหนฺโต
เสรีสกเทวปุตฺโต สห วิมาเนน อตฺตานํ ทสฺเสสิ. ทสฺเสตฺวา จ ปน "กสฺมา
ตุเมฺห อิมํ ฉายูทกรหิตํ วาลุกากนฺตารํ ปฏิปนฺนา"ติ ปุจฺฉิ. เต จสฺส ตตฺถ
อตฺตโน อาคตปฺปการํ กเถสุํ, ตทตฺถทีปนา เทวปุตฺตสฺส จ วาณิชานญฺจ
วจนปฏิวจนคาถา โหนฺติ. อาทิโต ปน เทฺว คาถา ตาสํ สมฺพนฺธทสฺสนตฺถํ
ธมฺมสงฺคาหเกหิ ฐปิตา:-
     [๑๒๒๘]          "สุโณถ ยกฺขสฺส จ วาณิชาน จ
                      สมาคโม ยตฺถ ตทา อโหสิ
                      ยถา กถํ อิตริตเรน จาปิ
                      สุภาสิตํ ตญฺจ สุณาถ สพฺเพ.
     [๑๒๒๙]           โย โส อหุ ราชา ปายาสิ นาม ๑-
                      ภุมฺมานํ สหพฺยคโต ยสสฺสี
                      โส โมทมาโนว สเก วิมาเน
                      อมานุโส มานุเส อชฺฌภาสี"ติ.
    #[๑๒๒๘-๙]  ตตฺถ สุโณถาติ สวนาณตฺติกวจนํ. ยํ มยํ อิทานิ ภณาม,
ตญฺจ ๒- สุโณถาติ. ยกฺขสฺสาติ เทวสฺส. เทโว หิ มนุสฺสานํ เอกจฺจานํ เทวานญฺจ
ปูชนียภาวโต "ยกฺโข"ติ วุจฺจติ. อปิจ สกฺโกปิ จตฺตาโร มหาราชาโนปิ เวสฺสวณ-
ปาริสชฺชาปิ ปุริโสปิ "ยกฺโข"ติ วุจฺจติ. ตถา หิ "อติพาฬฺหํ โข อยํ ยกฺโข
ปมตฺโต วิหรติ, ยนฺนูนาหํ อิมํ ยกฺขํ สํเวเชยฺยนฺ"ติอาทีสุ ๓- สกฺโก "ยกฺโข"ติ
วุตฺโต. "จตฺตาโร ยกฺขา ขคฺคหตฺถา"ติอาทีสุ มหาราชาโน. "สนฺติ หิ ภนฺเต อุฬารา
ยกฺขา ภควโต อปฺปสนฺนา"ติอาทีสุ ๔- เวสฺสวณปาริสชฺชา. "เอตฺตาวตา ยกฺขสฺส
@เชิงอรรถ:  สี. นาโม   ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ
@ ม.มูล. ๑๒/๓๙๓/๓๕๐   ที.ปา. ๑๑/๒๗๖/๑๖๙
สุทฺธี"ติอาทีสุ ๑- ปุริโส. อิธ ปน เวสฺสวณปาริสชฺโช อธิปฺเปโต. วาณิชาน
จาติ คาถาพนฺธสุขตฺถํ อนุนาสิกโลปํ กตฺวา วุตฺตํ. สมาคโมติ สโมธานํ. ยตฺถาติ
ยสฺมึ วณฺณุปเถ. ตทาติ ตสฺมึ มคฺคมูฬฺหา หุตฺวา คมนกาเล. อิตริตเรน
จาปีติ อิตรีตรญฺจาปิ, อิทํ ยถาติ อิมินา โยเชตพฺพํ. อยํ เหตฺถ อตฺโถ:-
เสรีสกเทวปุตฺตสฺส วาณิชานญฺจ ตทา ยตฺถ สมาคโม อโหสิ, ตํ สุณาถ, ยถา
วาปิ เตหิ อญฺญมญฺญํ สุภาสิตํ สุลปิตํ กถํ ปวตฺติตํ, ตญฺจ สพฺเพ โอหิตจิตฺตา
สุณาถาติ. ภุมฺมานนฺติ ภุมฺมเทวานํ.
     อิทานิ ยกฺขสฺส ปุจฺฉาคาถาโย โหนฺติ:-
     [๑๒๓๐]         "วงฺเก อรญฺเญ อมนุสฺสฏฺฐาเน
                     กนฺตาเร อปฺโปทเก อปฺปภกฺเข
                     สุทุคฺคเม วณฺณุปถสฺส มชฺเฌ
                     วงฺกํภยา ๒- นฏฺฐมนา มนุสฺสา.
     [๑๒๓๑]          นยิธ ผลา มูลมยา จ สนฺติ
                     อุปาทานํ นตฺถิ กุโต'ธ ภกฺโข
                     อญฺญตฺร ปํสูหิ จ วาลุกาหิ จ
                     ตตฺตาติ อุณฺหาหิ จ ทารุณาหิ จ.
     [๑๒๓๒]          อุชฺชงฺคลํ ตตฺตมิวํ กปาลํ
                     อนายสํ ปรโลเกน ตุลฺยํ
                     ลุทฺทานมาวาสมิทํ ปุราณํ
                     ภูมิปฺปเทโส อภิสตฺตรูโป.
@เชิงอรรถ:  ขุ.สุ. ๒๕/๔๘๓/๔๒๕   ม. ธงฺกํภยา
     [๑๒๓๓]          อถ ตุเมฺห เกน วณฺเณน
                     กิมาสมานา อิมํ ปเทสํ หิ
                     อนุปวิฏฺฐา สหสา สเมจฺจ
                     โลภา ภยา อถ วา สมฺปมูฬฺหา"ติ.
    #[๑๒๓๐]  ตตฺถ วงฺเกติ สํสยฏฺฐาเน. ยตฺถ ปวิฏฺฐานํ "ชีวิสฺสาม นุ โข,
มริสฺสาม นุ โข"ติ ชีวิเต สํสโย โหติ, ตาทิเส อรญฺเญ. อมนุสฺสฏฺฐาเนติ อมนุสฺสานํ
ปิสาจาทีนํ สญฺจรณฏฺฐาเน, มนุสฺสานํ วา อโคจรฏฺฐาเน. กนฺตาเรติ นิรุทเก อิริเณ,
กํ ตาเรนฺติ นยนฺติ เอตฺถาติ หิ กนฺตาโร, อุทกํ คเหตฺวา ตริตพฺพฏฺฐานํ. เตนาห
"อปฺโปทเก"ติ. อปฺปสทฺโท เหตฺถ อภาวตฺโถ "อปฺปิจฺโฉ อปฺปนิคฺโฆโส"ติอาทีสุ ๑-
วิย. วณฺณุปถสฺส มชฺเฌติ วาลุกากนฺตารมชฺเฌติ อตฺโถ. วงฺกํภยาติ วงฺเกหิ
ภีตา. วงฺเกหิ ภยํ เอเตสนฺติ "วงฺกภยา"ติ ๒- วตฺตพฺเพ คาถาสุขตฺถํ สานุนาสิกํ
กตฺวา "วงฺกํภยา"ติ วุตฺตํ. อิทญฺจ วาลุกากนฺตารปเวสนโต ปุพฺเพ เตสํ อุปฺปนฺนภยํ
สนฺธาย วุตฺตํ. นฏฺฐมนาติ มคฺคสติวิปฺปวาเสน นฏฺฐมานสา, มคฺคมูฬฺหาติ อตฺโถ.
มนุสฺสาติ เตสํ อาลปนํ.
    #[๑๒๓๑]  อิธาติ อิมสฺมึ มรุกนฺตาเร. ผลาติ อมฺพชมฺพุตาล-
นาฬิเกราทิผลานิ น สนฺตีติ โยชนา. มูลมยา จาติ มูลานิเยว มูลมยา, วลฺลิกนฺทาทีนิ
สนฺธาย วทติ. อุปาทานํ นตฺถีติ กิญฺจาปิ กิญฺจิ ภกฺขํ นตฺถิ, อุปาทานํ วา
อินฺธนํ, อคฺคิสฺส อินฺธนมตฺตมฺปิ นตฺถิ, กุโต เกน การเณน อิธ มรุกนฺตาเร
ภกฺโข สิยาติ อตฺโถ. ยํ ปน อตฺถิ ตตฺถ, ตํ ทสฺเสตุํ "อญฺญตฺร ปํสูหี"ติอาทิ
วุตฺตํ.
@เชิงอรรถ:  องฺ.อฏฺฐก. ๒๓/๙๓,๑๑๓/๑๕๗,๒๒๑ (สฺยา), วิ.จูฬ. ๗/๔๕๖/๓๐๐
@ ม. ธงฺกํภยาติ ธงฺเกหิ ภีตา, ธงฺเกหิ กาเกหิ ภยํ เอเตสนฺติ ธงฺกภยาติ
    #[๑๒๓๒]  อุชฺชงฺคลนฺติ ชงฺคลํ วุจฺจติ ลูขธูสโร อนุทโก ภูมิปฺปเทโส, ตํ
ปน ฐานํ ชงฺคลโตปิ อุกฺกํเสน ชงฺคลนฺติ อาห "อุชฺชงฺคลนฺ"ติ. เตนาห "ตตฺตมิวํ
กปาลนฺ"ติ ตตฺตํ อโยกปาลสทิสนฺติ อตฺโถ. คาถาสุขตฺถญฺเจตฺถ สานุนาสิกํ กตฺวา
วุตฺตํ. ตตฺตมิว อิจฺเจว ทฏฺฐพฺพํ. อนายสนฺติ นตฺถิ เอตฺถ อาโย สุขนฺติ อนายํ,
ตโต เอว ชีวิตํ สียติ วินาเสตีติ อนายสํ. อถ วา น อายสนฺติ ๑- อนายสํ.
ปรโลเกนาติ นรเกน ตุลฺยํ. นรกํ หิ สตฺตานํ เอกนฺตานตฺถตาย ปรภูโต ปฏิสตฺตุภูโต
โลโกติ วิเสสโต "ปรโลโก"ติ วุจฺจติ, สมนฺตโต อโยมยตฺตา อายสญฺจ, อิทํ
ปน ตทภาวโต อนายสํ, มหโต ทุกฺขสฺส อุปฺปตฺติฏฺฐานตาย ปรโลกสทิสนฺติ
ทสฺเสติ, "อนสฺสยนฺ"ติ  จ เกจิ ปฐนฺติ, สุขสฺส อปฺปติฏฺฐานภูตนฺติ อตฺโถ.
ลุทฺทานมาวาสมิทํ ปุราณนฺติ อิทํ ฐานํ จิรกาลโต ปฏฺฐาย ลุทฺทานํ ทารุณานํ
ปิสาจาทีนํ อาวาสภูตํ. อภิสตฺตรูโปติ "เอวํ ลูโข โฆรากาโร โหตู"ติ โปราเณหิ
อิสีหิ สปิตสทิโส, ทินฺนสโป วิยาติ อตฺโถ.
    #[๑๒๓๓]  เกน วณฺเณนาติ เกน การเณน. กิมาสมานาติ กึ ปจฺจา-
สีสนฺตา. ๒- หีติ นิปาตมตฺตํ. "ปเทสมฺปี"ติ จ ปฐนฺติ, อิมมฺปิ นาม ปเทสนฺติ
อตฺโถ. สหสา สเมจฺจาติ สหสา อาทีนวานิสํเส อวิจาเรตฺวา สมวาเยน อนุปวิฏฺฐา
สปฺปวิฏฺฐา. โลภา ภยา อถ วา เกนจิ อนตฺถกาเมน ปโลภิตา ๓- โลภโต เกนจิ
อมนุสฺสาทินา ๔- ปริปาติตา ภยา วา. อถ วา สมฺปมูฬฺหาติ มคฺควิปฺปนฏฺฐา อิมํ
ปเทสํ อนุปวิฏฺฐาติ โยชนา.
     อิทานิ วาณิชา อาหํสุ:-
     [๑๒๓๔]         มคเธสุ องฺเคสุ จ สตฺถวาหา
                    อาโรปยิตฺวา ปณิยํ ปุถุตฺตํ
@เชิงอรรถ:  สี. น อายุสนฺติ   สี. ปจฺจาสึสนฺตา   สี.,อิ. ปตาริตา   ม. อมนุสฺสาทีหิ
                    เต ยามเส สินฺธุโสวีรภูมึ
                    ธนตฺถิกา อุทฺทยํ ปตฺถยานา.
     [๑๒๓๕]         ทิวา ปิปาสํ'นธิวาสยนฺตา
                    โยคฺคานุกมฺปญฺจ สเมกฺขมานา
                    เอเตน เวเคน อายามสพฺเพ
                    รตฺตึ มคฺคํ ปฏิปนฺนา วิกาเล.
     [๑๒๓๖]         เต ทุปฺปยาตา อปรทฺธมคฺคา
                    อนฺธากุลา วิปฺปนฏฺฐา อรญฺเญ
                    สุทุคฺคเม วณฺณุปถสฺส มชฺเฌ
                    ทิสํ น ชานาม ปมูฬฺหจิตฺตา.
     [๑๒๓๗]         อิทญฺจ ทิสฺวาน อทิฏฺฐปุพฺพํ
                    วิมานเสฏฺฐญฺจ ตฺวญฺจ ยกฺข
                    ตตุตฺตรึ ชีวิตมาสมานา
                    ทิสฺวา ปตีตา สุมนา อุทคฺคา"ติ.
    #[๑๒๓๔]  ตตฺถ มคเธสุ องฺเคสุ จ สตฺถวาหาติ มคธรฏฺเฐ จ องฺครฏฺเฐ
จ ชาตา สํวฑฺฒา ตํนิวาสิโน สตฺเถ สตฺถสฺส จ วาหนกา สตฺถกา เจว
สตฺถสามิกา จ. ปณิยนฺติ ภณฺฑํ. เตติ เต มยํ. ยามเสติ คจฺฉาม. สินฺธุโสวีรภูมินฺติ
สินฺธุเทสํ โสวีรเทสญฺจ. อุทฺทยนฺติ อานิสํสํ อติเรกลาภํ.
    #[๑๒๓๕]  อนธิวาสยนฺตาติ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺตา. โยคฺคานุกมฺปนฺติ
โคณาทีนํ สตฺตานํ อนุคฺคหํ. เอเตน เวเคนาติ อิมินา ชเวน, เยน ตว ๑-
@เชิงอรรถ:  อิ. ตฺวํ
ทสฺสนโต ปุพฺเพ อายาม อาคตมฺห. รตฺตึ มคฺคํ ปฏิปนฺนาติ รตฺติยํ มคฺคํ ปฏิปนฺนา.
วิกาเลติ อกาเล อเวลายํ.
    #[๑๒๓๖]  ทุปฺปยาตาติ ทุฏฺฐุ ปยาตา อปเถ คตา, ตโต เอว อปรทฺธมคฺคา.
อนฺธากุลาติ อนฺธา วิย อากุลา, มคฺคชานนสมตฺถสฺส ปญฺญาจกฺขุโน อภาเวน
อนฺธา, ตโต เอว อากุลา, วิปฺปนฏฺฐา จ มคฺคสมฺมูฬฺหตาย. ทิสนฺติ
คนฺตพฺพทิสํ, ยสฺสํ ทิสายํ สินฺธุโสวีรเทโส, ตํ ทิสํ. ปมูฬฺหจิตฺตาติ
ทิสาสํสยสุมูฬฺหจิตฺตา. ๑-
    #[๑๒๓๗]  ตฺวญฺจาติ ตุวญฺจ. ยกฺขาติ อาลปนํ. ตตุตฺตรึ ชีวิตมาสมานาติ
โย "อิโต ปรํ อมฺหากํ ชีวิตํ นตฺถี"ติ ชีวิตสํสโย อุปฺปนฺโน, อิทานิ ตโต
อุตฺตริมฺปิ ชีวิตํ อาสีสนฺตา. ทิสฺวาติ ทสฺสนเหตุ. ปตีตาติ ปหฏฺฐา. สุมนาติ
โสมนสฺสปฺปตฺตา. อุทคฺคาติ อุทคฺคาย ปีติยา ๒- อุทคฺคจิตฺตา.
     เอวํ วาณิเชหิ อตฺตโน ปวตฺติยา ปกาสิตาย ปุน เทวปุตฺโต ทฺวีหิ คาถาหิ
ปุจฺฉิ:-
     [๑๒๓๘]       "ปารํ สมุทฺทสฺส อิมญฺจ ๓- วณฺณุํ
                   เวตฺตาจรํ สงฺกุปถญฺจ มคฺคํ
                   นทิโย ปน ปพฺพตานญฺจ ทุคฺคา
                   ปุถุทฺทิสา คจฺฉถ โภคเหตุ.
     [๑๒๓๙]        ปกฺขนฺทิยาน วิชิตํ ปเรสํ
                   เวรชฺชเก มานุเส เปกฺขมานา
                   ยํ โว สุตํ วา อถ วาปิ ทิฏฺฐํ
                   อจฺเฉรกํ ตํ โว สุโณม ตาตา"ติ.
@เชิงอรรถ:  ม. สติปมูฬฺหจิตฺตา   สี. โอทคฺคิยปีติยา   สี.,อิ. อิทญฺจ
     ตสฺสตฺโถ:- ปารํ สมุทฺทสฺสาติ สมุทฺทสฺส ปรตีรํ อิมญฺจ อีทิสํ วณฺณุํ
วณฺณุปถํ เวตฺตลตา พนฺธิตฺวา อาจริตพฺพโต เวตฺตาจรํ มคฺคํ, สงฺกุเก ขาณุเก
โกฏฺเฏตฺวา คนฺตพฺพโต สงฺกุปถํ มคฺคํ, นทิโย ปน จนฺทภาคาทิกา ปพฺพตานญฺจ
วิสมปฺปเทสาติ เอวํ ทุคฺคา ปุถุทฺทิสา โภคนิมิตฺตํ คจฺฉถ, เอวํ คจฺฉนฺตา จ
ปกฺขนฺทิยาน ปกฺขนฺทิตฺวา อนุปวิสิตฺวา ปเรสํ ราชูนํ วิชิตํ ตตฺถ เวรชฺชเก
วิเทสวาสิเก  มานุเส ๑- เปกฺขมานา คจฺฉถ, เอวํภูเตหิ โว ตุเมฺหหิ ยํ สุตํ วา
อถ วา ทิฏฺฐึ วา อจฺเฉรกํ อจฺฉริยํ, ตํ โว สนฺติเก ตาตา วาณิชา สุโณมาติ
อตฺตโน วิมานสฺส อจฺฉริยภาวํ เตหิ กถาเปตุกาโม ปุจฺฉติ.
     เอวํ เทวปุตฺเตน ปุฏฺฐา วาณิชา อาหํสุ:-
     [๑๒๔๐]       "อิโตปิ อจฺเฉรตรํ กุมาร
                   น โน สุตํ วา อถ วาปิ ทิฏฺฐํ
                   อตีตมานุสกเมว สพฺพํ
                   ทิสฺวา น ตปฺปาม อโนมวณฺณํ.
     [๑๒๔๑]        เวหายสํ โปกฺขรญฺโญ สวนฺติ
                   ปหูตมลฺยา พหุปุณฺฑรีกา
                   ทุมา จิเม นิจฺจผลูปปนฺนา
                   อตีว คนฺธา สุรภึ ปวายนฺติ.
     [๑๒๔๒]        เวฬูริยถมฺภา สตมุสฺสิตาเส
                   สิลาปวาฬสฺส จ อายตํสา
                   มสารคลฺลา สหโลหิตงฺคา
                   ถมฺภา อิเม โชติรสามยาเส.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. มนุสฺเส
     [๑๒๔๓]        สหสฺสถมฺภํ อตุลานุภาวํ
                   เตสู'ปริ สาธุมิทํ วิมานํ
                   รตนนฺตรํ กญฺจนเวทิมิสฺสํ
                   ตปนียปฏฺเฏหิ จ สาธุฉนฺนํ.
     [๑๒๔๔]        ชมฺโพนทุตฺตตฺตมิทํ สุมฏฺโฐ
                   ปาสาทโสปานผลูปปนฺโน
                   ทโฬฺห จ วคฺคุ จ สุสงฺคโต จ ๑-
                   อตีว นิชฺฌานขโม มนุญฺโญ.
     [๑๒๔๕]        รตนนฺตรสฺมึ พหุอนฺนปานํ
                   ปริวาริโต อจฺฉราสงฺคเณน
                   มุรชอาลมฺพรตูริยฆุฏฺโฐ ๒-
                   อภิวนฺทิโตสิ ถุติวนฺทนาย.
     [๑๒๔๖]        โส โมทสิ นาริคณปฺปโพธโน
                   วิมานปาสาทวเร มโนรเม
                   อจินฺติโย สพฺพคุณูปปนฺโน
                   ราชา ยถา เวสฺสวโณ นฬินฺยา.
     [๑๒๔๗]        เทโว นุ อาสิ อุทวาสิ ยกฺโข
                   อุทาหุ เทวินฺโท มนุสฺสภูโต
                   ปุจฺฉนฺติ ตํ วาณิชา สตฺถวาหา
                   อาจิกฺข โก นาม ตุวํสิ ยกฺโข"ติ.
@เชิงอรรถ:  สี. วคฺคุ สุมุโข สุสงฺคโต   ก.....ตุริยสงฺฆุฏฺโฐ
    #[๑๒๔๐-๒]  ตตฺถ กุมาราติ ปฐมวเย ฐิตตฺตา เทวปุตฺตํ อาลปติ. สพฺพนฺติ
เทวปุตฺตํ ตสฺส วิมานปฏิพทฺธญฺจ สนฺธาย วทติ. โปกฺขรญฺโญติ โปกฺขรณิโย.
สตมุสฺสิตาเสติ สตรตนุพฺเพธา. สิลาปวาฬสฺสาติ สิลาย ปวาฬสฺส จ, สิลามยา ๑-
ปวาฬมยาติ อตฺโถ. อายตํสาติ ทีฆํสา. อถ วา อายตา หุตฺวา อฏฺฐโสฬส-
ทุวตฺตึสาทิอํสวนฺโต.
    #[๑๒๔๓]  เตสู'ปรีติ เตสํ ถมฺภานํ อุปริ. สาธุมิทนฺติ สุนฺทรํ อิทํ ตว
วิมานํ. รตนนฺตรนฺติ รตนนฺตรวนฺตํ, ภิตฺติถมฺภโสปานาทีสุ นานาวิเธหิ อญฺเญหิ
รตเนหิ ยุตฺตํ. กญฺจนเวทิมิสฺสนฺติ สุวณฺณมยาย เวทิกาย สหิตํ  ปริกฺขิตฺตํ.
ตปนียปฏฺเฏหิ จ สาธุฉนฺนนฺติ ตปนียมเยหิ อเนกรตนมเยหิ จ ฉทเนหิ ตตฺถ
ตตฺถ สุฏฺฐุ ฉาทิตํ.
    #[๑๒๔๔]  ชมฺโพนทุตฺตตฺตมิทนฺติ อิทํ ตว วิมานํ เยภุยฺเยน อุตฺตตฺตชมฺพุนท-
ภาสุรํ. สุมฏฺโฐ ปาสาทโสปานผลูปปนฺโนติ ตสฺส จ โส โส ปเทโส สุมฏฺโฐ
สุฏฺฐุ มชฺชิโต. เตหิ เตหิ อนนฺตรปาสาเทหิ โสปานวิเสเสหิ รมณีเยหิ ผลเกหิ
จ ยุตฺโต. ทโฬฺหติ ถิโร. วคฺคูติ อภิรูโป สมุคฺคโต. ๒- สุสงฺคโตติ สุฏฺฐุ
สงฺคตาวยโว อญฺญมญฺญานุรูปปาสาทาวยโว. อตีว นิชฺฌานขโมติ ปภสฺสรภาเวปิ
อติวิย โอโลกนกฺขโม. มนุญฺโญติ มโนรโม.
    #[๑๒๔๕]  รตนนฺตรสฺมินฺติ รตนมเย, รตนภูเต วา สารภูเต วิมานสฺส
อพฺภนฺตเร. พหุอนฺนปานนฺติ เปสลํ ปหูตํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ วิชฺชติ, อุปลพฺภตีติ
อธิปฺปาโย. มุรชอาลมฺพรตูริยฆุฏฺโฐติ มุทิงฺคานํ อาลมฺพรานํ อวสิฏฺฐตูริยานญฺจ
สทฺเทหิ นิจฺจโฆสิโต. อภิวนฺทิโตสีติ นมสฺสิโต, โถมิโต วา อสิ. เตนาห
"ถุติวนฺทนายา"ติ.
@เชิงอรรถ:  สี.,อิ. ผลิกสิลามยา   สี. สุมุโข
    #[๑๒๔๖]  อจินฺติโยติ อจินฺเตยฺยานุภาโว. นฬินฺยาติ เอวํ นามเก กีฬนฏฺ-
ฐาเน ยถา เวสฺสวโณ มหาราชา, เอวํ ตฺวํ โมทสีติ โยชนา. ๑-
    #[๑๒๔๗]  อาสีติ อสิ ภวสิ. เทวินฺโทติ สกฺโก เทวราชา. มนุสฺสภูโตติ
มนุสฺเสสุ ภูโต มนุสฺสชาติโก. ยกฺโขติ เทวาทิภาวํ ปุจฺฉิตฺวาปิ ยกฺขภาวํ
อาสงฺกนฺตา วทนฺติ.
     อิทานิ โส เทวปุตฺโต อตฺตานํ ชานาเปนฺโต:-
     [๑๒๔๘]      "เสรีสโก นาม อหมฺหิ ๒- ยกฺโข
                  กนฺตาริโย วณฺณุปถมฺหิ คุตฺโต
                  อิมํ ปเทสํ อภิปาลยามิ
                  วจนกโร เวสฺสวณสฺส รญฺโญ"ติ.
อาห. ๓- ตตฺถ อหมฺหิ ยกฺโขติ อหํ ยกฺโข อมฺหิ. กนฺตาริโยติ อารกฺขณตฺถํ
กนฺตาเร นิยุตฺโต. คุตฺโตติ โคปโก. เตนาห "อภิปาลยามี"ติ.
     อิทานิ วาณิชา ตสฺส กมฺมาทีนิ ปุจฺฉนฺตา อาหํสุ:-
     [๑๒๔๙]      "อธิจฺจลทฺธํ ปริณามชํ เต
                  สยํกตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ
                  ปุจฺฉนฺติ ตํ วาณิชา สตฺถวาหา
                  กถํ ตยา ลทฺธมิทํ มนุญฺญนฺ"ติ.
     ตตฺถ อธิจฺจลทฺธนฺติ อธิจฺจสมุปฺปตฺติกํ, ยทิจฺฉกํ ลทฺธนฺติ อตฺโถ. ปริณามชํ
เตติ นิยติสงฺคติภาวปริณตํ, กาลปริณตํ วา. สยํกตนฺติ ตยา สยเมว กตํ,
@เชิงอรรถ:  สี. ทสฺเสติ   สี. อหมฺปิ   ก. คาถมาห
เทวิทฺธิยา ตยา สยเมว นิพฺพตฺติตนฺติ อตฺโถ. อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนนฺติ ตยา
อาราธิเตหิ เทเวหิ ปสาทวเสน นิสฺสฏฺฐํ.
     อิทานิ เทวปุตฺโต จตุโรปิ ปกาเร ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุญฺญเมว อปทิสนฺโต:-
     [๑๒๕๐]          "นาธิจฺจลทฺธํ น ปริณามชํ เม
                      น สยํกตํ น หิ เทเวหิ ทินฺนํ
                      สเกหิ กมฺเมหิ  อปาปเกหิ
                      ปุญฺเญหิ เม ลทฺธมิทํ มนุญฺญนฺ"ติ.
คาถมาห.
     ตํ สุตฺวา วาณิชา ปุน "นาธิจฺจลทฺธนฺ"ติ คาถายํ ปุญฺญาธิกเมว เต
จตุโร ปกาเร อาโรเปตฺวา ปุญฺญสฺส จ สรูปํ ปุจฺฉึสุ:-
     [๑๒๕๑]          "กึ เต วตํ กึ ปน พฺรหฺมจริยํ
                      กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก
                      ปุจฺฉนฺติ ตํ วาณิชา สตฺถวาหา
                      กถํ ตยา ลทฺธมิทํ วิมานนฺ"ติ.
     ตตฺถ วตนฺติ วตสมาทานํ. พฺรหฺมจริยนฺติ เสฏฺฐจริยํ.
     ปุน เทวปุตฺโต เต ปฏิกฺขิปิตฺวา อตฺตานํ ยถูปจิตํ ปุญฺญญฺจ
ทสฺเสนฺโต:-
     [๑๒๕๒]          "มมํ ปายาสีติ อหุ สมญฺญา
                      รชฺชํ ยทา การยึ โกสลานํ
                      นตฺถิกทิฏฺฐิ กทริโย ปาปธมฺโม
                      อุจฺเฉทวาที จ ตทา อโหสึ.
     [๑๒๕๓]           สมโณ จ โข อาสิ กุมารกสฺสโป
                      พหุสฺสุโต จิตฺตกถี อุฬาโร
                      โส เม ตทา ธมฺมกถํ อภาสิ ๑-
                      ทิฏฺฐิวิสูกานิ วิโนทยี เม.
     [๑๒๕๔]           ตาหํ ตสฺส ๒- ธมฺมกถํ สุณิตฺวา
                      อุปาสกตฺตํ ปฏิเวทยิสฺสํ
                      ปาณาติปาตา วิรโต อโหสึ
                      โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยิสฺสํ
                      อมชฺชโป โน จ มุสา อภาณึ
                      สเกน ทาเรน จ อโหสึ ตุฏฺโฐ.
     [๑๒๕๕]           ตํ เม วตํ ตํ ปน พฺรหฺมจริยํ
                      ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก
                      เตเหว กมฺเมหิ อปาปเกหิ
                      ปุญฺเญหิ เม ลทฺธมิทํ วิมานนฺ"ติ.
อาห. ตํ สุวิญฺเญยฺยเมว.
     อถ วาณิชา เทวปุตฺตํ วิมานญฺจสฺส ปจฺจกฺขโต ทิสฺวา กมฺมผลํ สทฺทหิตฺวา
อตฺตโน กมฺมผเล สทฺธํ ปเวเทนฺตา:-
     [๑๒๕๖]          "สจฺจํ กิราหํสุ นรา สปญฺญา
                      อนญฺญถา วจนํ ปณฺฑิตานํ
                      ยหึ ยหึ คจฺฉติ ปุญฺญกมฺโม
                      ตหึ ตหึ โมทติ กามกามี.
@เชิงอรรถ:  สี. อกาสิ   ม. ตาหํ
     [๑๒๕๗]           ยหึ ยหึ โสกปริทฺทโว จ
                      วโธ จ พนฺโธ จ ปริกฺกิเลโส
                      ตหึ ตหึ คจฺฉติ ปาปกมฺโม
                      น มุจฺจติ ทุคฺคติยา กทาจี"ติ.
คาถาทฺวยํ อโวจุํ. ตตฺถ โสกปริทฺทโวติ โสโก จ ปริเทโว ๑- จ. ปริกฺกิเลโสติ วุตฺตา
อนฏฺฐุปฺปตฺติ.
     เอวํ เตสุ กเถนฺเตสุเยว วิมานทฺวาเร สิรีสรุกฺขโต ปริปาเกน มุตฺตพนฺธนา
ปริปกฺกา สิปาฏิกา ปติ, เตน เทวปุตฺโต สปริชโน โทมนสฺสปฺปตฺโต อโหสิ.
ตํ ทิสฺวา วาณิชา:-
     [๑๒๕๘]          "สมฺมูฬฺหรูโปว ชโน อโหสิ
                      อสฺมึ มุหุตฺเต กลลีกโตว
                      ชนสฺสิมสฺส ตุยฺหญฺจ กุมาร
                      อปฺปจฺจโย เกน นุ โข อโหสี"ติ.
คาถมาหํสุ. ตตฺถ สมฺมูฬฺหรูโปวาติ โสกวเสน สพฺพโส มูฬฺหสภาโว วิย. ชโนติ
เทวชโน. อสฺมึ มุหุตฺเตติ อิมสฺมึ มุหุตฺตมตฺเต. กลลีกโตติ กลลํ วิย กโต,
กลลนิสฺสิตอุทกีภูโต วิย อาวิโลติ อธิปฺปาโย. ชนสฺสิมสฺส ตุยฺหญฺจาติ อิมสฺส ตว
ปริชนสฺส ตุยฺหญฺจ. อปฺปจฺจโยติ โทมนสฺสํ.
     ตํ สุตฺวา เทวปุตฺโต:-
     [๑๒๕๙]          "อิเม จ สิรีสวนา ๒- ตาตา
                      ทิพฺพา คนฺธา สุรภี สมฺปวนฺติ
@เชิงอรรถ:  สี. ปริทฺทโว   สี. อิเม สิรีสูปวนา จ
                      เต สมฺปวายนฺติ อิมํ วิมานํ
                      ทิวา จ รตฺโต จ ตมํ นิหนฺตฺวา.
     [๑๒๖๐]           อิเมสญฺจ โข วสฺสสตจฺจเยน
                      สิปาฏิกา ผลติ เอกเมกา
                      มานุสฺสกํ วสฺสสตํ อตีตํ
                      ยทคฺเค กายมฺหิ อิธูปปนฺโน.
     [๑๒๖๑]           ทิสฺวานหํ วสฺสสตานิ ปญฺจ
                      อสฺมึ วิมาเน ฐตฺวาน ตาตา
                      อายุกฺขยา ปุญฺญกฺขยา จวิสฺสํ
                      เตเนว โสเกน ปมุจฺฉิโตสฺมี"ติ ๑- อาห.
    #[๑๒๕๙]  ตตฺถ สิรีสวนาติ สิรีสวิปินโต. ๒- ตาตาติ วาณิเช อาลปติ. อิเม
ตุมฺหากํ มยฺหญฺจ ปจฺจกฺขภูตา ทิพฺพา คนฺธา สุรภี อติวิย สุคนฺธาเยว
สมนฺตโต ปวนฺติ ปวายนฺติ, เต ทิพฺพา คนฺธา เอวํ วายนฺตา อิมํ วิมานํ
สมฺปวายนฺติ สมฺมเทว คนฺธํ คาหาเปนฺติ, น เกวลํ สมฺปวายนเมว, อถ โข
อตฺตโน ปภาย ตมมฺปิ นิหนฺติ. เตนาห "ทิวา จ รตฺโต จ ตมํ
นิหนฺตฺวา"ติ.
    #[๑๒๖๐-๖๑]  อิเมสนฺติ สิรีสานํ. สิปาฏิกาติ ผลกุฏฺฐิลิกา. ผลตีติ ปจฺจิตฺวา
วณฺฏโต มุจฺจติ, ปุฏเภทํ วา ปตฺวา สิสฺสติ. มานุสฺสกํ วสฺสสตํ อตีตนฺติ ยสฺมา
วสฺสสตสฺส อจฺจเยน อิมสฺส สิรีสสฺส สิปาฏิกา ผลติ, อยญฺจ ผลิตา, ตสฺมา
มยฺหํ มานุสฺสกํ วสฺสสตํ อตีตํ, ยทคฺเค ยโต ปฏฺฐาย กายมฺหิ อิธ อิมสฺมึ
เทวนิกาเย อุปปนฺโน นิพฺพตฺโต. มยฺหญฺจ เทวคณนาย ปญฺจ วสฺสสตานิ อายุ,
@เชิงอรรถ:  อิ. สมุจฺฉิโตสฺมีติ   สี. สิรีสูปวนาติ สิรีสูปวนโต
ตสฺมา ขียติ เม อายูติ โสกวเสน สมฺปมูโฬฺหติ ทสฺเสติ. เตนาห "ทิสฺวาน'หํ
วสฺสสตานิ ปญฺจ ฯเปฯ เตเนว โสเกน ปมุจฺฉิโตสฺมี"ติ.
     อถ นํ วาณิชา สมสฺสาเสนฺตา:-
     [๑๒๖๒]       "กถํ นุ โสเจยฺย ตถาวิโธ โส
                   ลทฺธา วิมานํ อตุลํ จิราย
                   เย จาปิ โข อิตฺตรมุปปนฺนา
                   เต นูน โสเจยฺยุํ ปริตฺตปุญฺญา"ติ
อาหํสุ. ตตฺถ ยาทิเสหิ อปฺปายุเกหิ ๑- มรณํ ปฏิจฺจ โสจิตพฺพํ สิยา, ตาทิโส
ปน เอวํ ทิพฺพานุภาวสมฺปนฺโน นวุติวสฺสสตสหสฺสายุโก กถํ นุ โสเจยฺย, น
โสจิตพฺพเมวาติ อธิปฺปาโย.
     เทวปุตฺโต ตตฺตเกเนว สมสฺสาเสตฺวา เตสํ วจนํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต เตสญฺจ
อุปเทสํ เทนฺโต ๒-:-
     [๑๒๖๓]       "อนุจฺฉวึ โอวทิยญฺจ เม ตํ
                   ยํ มํ ตุเมฺห เปยฺยวาจํ วเทถ
                   ตุเมฺห จ โข ตาตา มยานุคุตฺตา
                   เยนิจฺฉกํ เตน ปเลถ โสตฺถินฺ"ติ
คาถมาห. ตตฺถ อนุจฺฉวินฺติ อนุจฺฉวิกํ, ตุมฺหากเมว ตํ ยุตฺตรูปํ. โอวทิยญฺจ
เม ตนฺติ เม มยฺหํ ตุเมฺหหิ โอวทิยํ โอวาทวเสน วตฺตพฺพเมตํ. ยํ ยสฺมา มํ
มยฺหํ ตุเมฺห "กถํ นุ โสเจยฺยนฺ"ติอาทินา เปยฺยวาจํ ปิยวจนํ วเทถ, ยํ วา
เปยฺยวาจาย วทนํ กถนํ, ตํ ตุมฺหากเมว อนุจฺฉวิกนฺติ โยชนา. อถ วา ยํ
@เชิงอรรถ:  อิ. ยาทิเสหิ อปฺปปุญฺเญหิ, ก. ยาทิเสหิ อปฺปายุเกหิ อปฺปปุญฺเญหิ
@ สี.,อิ. อุปเทเสนฺโต
ยสฺมา ตุเมฺห เปยฺยวาจํ วเทถ, ตสฺมา อนุจฺฉวิกํ โอวทิยญฺจ โอวทิตพฺพํ
โอวาทานุรูปํ กาตพฺพญฺจ เม มยา กตํ, กึ ปน ตนฺติ อาห "ตุเมฺห จ โข
ตาตา"ติอาทิ. ตตฺถ มยานุคุตฺตาติ อิมสฺมึ อมนุสฺสปริคฺคเห มรุกนฺตาเร ยาว
กนฺตาราติกฺกมา มยา อนุคุตฺตา รกฺขิตา เยนิจฺฉกํ ยถารุจิเตน โสตฺถึ เขเมน
ปเลถ คจฺฉถาติ อตฺโถ.
     อถ วาณิชา กตญฺญุภาวํ ปกาเสนฺตา:-
     [๑๒๖๔]       "คนฺตฺวา มยํ สินฺธุโสวีรภูมึ
                   ธนตฺถิกา อุทฺทยํ ปตฺถยานา
                   ยถาปโยคา ปริปุณฺณจาคา
                   กาหาม เสรีสมหํ ๑- อุฬารนฺ"ติ
คาถมาหํสุ. ตตฺถ ยถาปโยคาติ อิทานิ กตปฏิญฺญานุรูปปโยคา. ปริปุณฺณจาคาติ
สมตฺตจาคา, อุฬารสฺส มหสฺส ปริยตฺตปริจฺจาคา. มหนฺติ อุสฺสวปูชํ.
     ปุน เทวปุตฺโต มหกรณํ ปฏิกฺขิปนฺโต กตฺตพฺเพสุ จ เต นิโยเชนฺโต:-
     [๑๒๖๕]       "มา เจว เสรีสมหํ อกตฺถ
                   สพฺพญฺจ โว ภวิสฺสติ ยํ วเทถ
                   ปาปานิ กมฺมานิ วิวชฺชยาถ
                   ธมฺมานุโยคญฺจ อธิฏฺฐหาถา"ติ
คาถมาห. ตตฺถ ยํ วเทถาติ ยํ ตุเมฺห เขเมน สินฺธุโสวีรเทสปตฺตึ ตตฺถ จ
วิปุลํ อุทฺทยํ ลาภํ ปจฺจาสีสนฺตา "คนฺตฺวา มยนฺ"ติอาทีนิ วทถ, สพฺพํ ตํ โว
ตุมฺหากํ ตเถว ภวิสฺสติ, ตตฺถ นิกฺกงฺขา โหถ. ตุเมฺห ปน อิโต ปฏฺฐาย ปาปานิ
@เชิงอรรถ:  สี. เสริสฺสมหํ
กมฺมานิ ปาณาติปาตาทีนิ วิวชฺชยาถ ปริวชฺเชถ. ธมฺมานุโยคนฺติ ทานาทิกุสล-
ธมฺมสฺส อนุยุญฺชนํ. อธิฏฺฐหาถาติ อนุสิกฺขถ อิทํ เสรีสกมหนฺติ ทสฺเสติ.
     ยํ ปน อุปาสกํ อนุคฺคณฺหนฺโต เตสํ รกฺขาวรณํ กาตุกาโม อโหสิ, ตสฺส
คุณํ กิตฺเตตฺวา ตํ เตสํ อุทฺทิสนฺโต อิมา คาถาโย อาห:-
     [๑๒๖๖]       "อุปาสโก อตฺถิ อิมมฺหิ สํเฆ
                   พหุสฺสุโต สีลวตูปปนฺโน
                   สทฺโธ จ จาคี จ สุเปสโล จ
                   วิจกฺขโณ สนฺตุสิโต มุตีมา.
     [๑๒๖๗]        สญฺชานมาโน น มุสา ภเณยฺย
                   ปรูปฆาตาย น เจตเยยฺย
                   เวภูติกํ เปสุณํ ๑- โน กเรยฺย
                   สณฺหญฺจ วาจํ สขิลํ ภเณยฺย.
     [๑๒๖๘]        สคารโว สปฺปติสฺโส วินีโต
                   อปาปโก อธิสีเล วิสุทฺโธ
                   โส มาตรํ ปิตรญฺจาปิ ชนฺตุ
                   ธมฺเมน โปเสติ อริยวุตฺติ.
     [๑๒๖๙]        มญฺเญ โส มาตาปิตูนํ การณา
                   โภคานิ ปริเยสติ น อตฺตเหตุ
                   มาตาปิตูนญฺจ โย อจฺจเยน
                   เนกฺขมฺมโปโณ จริสฺสติ พฺรหฺมจริยํ.
@เชิงอรรถ:  ก. ปิสุณํ
     [๑๒๗๐]        อุชู อวงฺโก อสโฐ อมาโย
                   น เลสกปฺเปน จ โวหเรยฺย
                   โส ตาทิโส สุกตกมฺมการี
                   ธมฺเม ฐิโต กินฺติ ลเภถ ทุกฺขํ.
     [๑๒๗๑]        ตํการณา ปาตุกโตมฺหิ อตฺตนา
                   ตสฺมา ธมฺมํ ปสฺสถ วาณิชาเส
                   อญฺญตฺร เตนิห ภสฺมี ภเวถ
                   อนฺธากุลา วิปฺปนฏฺฐา อรญฺเญ
                   ตํ ขิปฺปมาเนน ลหุํ ปเรน
                   สุโข หเว สปฺปุริเสน สงฺคโม"ติ.
    #[๑๒๖๖]  ตตฺถ สํเฆติ สตฺตสมูเห. วิจกฺขโณติ ตตฺถ ตตฺถ กตฺตพฺพตาย
กุสโล. สนฺตุสิโตติ สนฺตุฏฺโฐ. มุตีมาติ กมฺมสฺสกตญาณาทินา อิธโลกปรโลกหิตานํ
มุนนโต ๑- มุติมา.
    #[๑๒๖๗]  สญฺชานมาโน น มุสา ภเณยฺยาติ สมฺปชานมุสา น ภาเสยฺย. ๒-
เวภูติกนฺติ สหิตานํ วินาภาวกรณโต "เวภูติกนฺ"ติ ลทฺธนามํ ปิสุณํ โน กเรยฺย
น วเทยฺย.
    #[๑๒๖๘]  สปฺปติสฺโสติ ปติสฺสโย ครุฏฺฐานิเยสุ นิวาตวุตฺติกตฺตา โสรจฺจํ,
สห ปติสฺเสนาติ สปฺปติสฺโส. อธิสีเลติ อุปาสเกน รกฺขิตพฺพอธิสีลสิกฺขาย.
อริยวุตฺตีติ ปริสุทฺธวุตฺติ.
    #[๑๒๖๙]  เนกฺขมฺมโปโณติ นิพฺพานนินฺโน. จริสฺสติ พฺรหฺมจริยนฺติ ปพฺพชฺชํ
สาสนพฺรหฺมจริยํ จริสฺสติ.
@เชิงอรรถ:  ก. มุนมโต   ก. ภเณยฺย
    #[๑๒๗๐]  เลสกปฺเปนาติ กปฺปิยเลเสน. น จ โวหเรยฺยาติ มายาสาเฐยฺยวเสน
วจนํ น นิจฺฉาเรยฺย. ธมฺเม ฐิโต กินฺติ ลเภถ ทุกฺขนฺติ เอวํ วุตฺตนเยน ธมฺเม
ฐิโต ธมฺมจารี สมจารี กินฺติ เกน ปกาเรน ทุกฺขํ ลเภถ ปาปุเณยฺย.
    #[๑๒๗๑]  ตํการณาติ ตนฺนิมิตฺตํ ตสฺส อุปาสกสฺส เหตุ. ปาตุกโตมฺหิ
อตฺตนาติ สยเมว ตุมฺหากํ อหํ ปาตุรโหสึ. "อตฺตานนฺ"ติปิ ปาโฐ, มม อตฺตานํ
ตุมฺหากํ ปาตฺวากาสินฺติ อตฺโถ. ตสฺมาติ ยสฺมา อหํ ธมฺมํ อปจายมาโน ตํ
รกฺขนฺโต ตุเมฺหปิ รกฺขามิ, ตสฺมา ธมฺมํ ปสฺสถ ธมฺมเมว จริตพฺพํ กตฺวา
โอโลเกถ. อญฺญตฺร เตนิห ภสฺมี ภเวถาติ เตน อุปาสเกน วินา เจ อาคตา,
อิมสฺมึ มรุกนฺตาเร อนาถา อปฺปฏิสรณา ภสฺมภาวํ คจฺเฉยฺยาถ. ขิปฺปมาเนนาติ
เอวํ ขิปฺปนฺเตน วมฺภนฺเตน ๑- ปีฬนฺเตน. ลหุนฺติ สุกรํ. ปเรนาติ อธิกํ, อญฺเญน
วา. ตสฺมา สุโข หเว สปฺปุริเสน สงฺคโมติ. โส หิ ขนฺติโสรจฺเจ นิวิฏฺโฐ
เกนจิ กิญฺจิ วุตฺโตปิ น ปฏิปฺผรตีติ อธิปฺปาโย.
     เอวํ สามญฺญโต กิตฺติตํ สรูปโต ญาตุกามา วาณิชา:-
     [๑๒๗๒]       "กึ นาม โส กิญฺจ กโรติ กมฺมํ
                   กึ นามเธยฺยํ กึ ปน ตสฺส โคตฺตํ
                   มยมฺปิ นํ ทฏฺฐุกามมฺห ยกฺข
                   ยสฺสานุกมฺปาย อิธาคโตสิ
                   ลาภา หิ ตสฺส ยสฺส ตุวํ ปิเหสี"ติ
คาถมาหํสุ. ตตฺถ กึ นาม โสติ นามโต โส ชนฺตุ สตฺโต โก นาม. กิญฺจ
กโรติ กมฺมนฺติ กสิวณิชฺชาทีสุ กีทิสํ กมฺมํ กโรติ. กึ นามเธยฺยนฺติ มาตาปิตูหิ
กตํ ปน "ติสฺโส ผุสฺโส"ติอาทีสุ ตสฺส กึ นามเธยฺยํ. "ภคฺคโว ภารทฺวาโช"ติ-
อาทีสุ กึ วา ตสฺส โคตฺตํ. ยสฺส ตุวํ ปิเหสีติ ยํ ตุวํ ปิยายสิ.
@เชิงอรรถ:  อิ. วมฺเภนฺเตน
     อิทานิ เทวปุตฺโต ตํ นามโคตฺตาทิวเสน ทสฺเสนฺโต:-
     [๑๒๗๓]       "โย กปฺปโก สมฺภวนามเธยฺโย
                   อุปาสโก โกจฺฉผลูปชีวี
                   ชานาถ นํ ตุมฺหากํ เปสิโย โส
                   มา โข นํ หีฬิตฺถ สุเปสโล โส"ติ.
อาห. ตตฺถ กปฺปโกติ นฺหาปิโต. สมฺภวนามเธยฺโยติ สมฺภโวติ เอวํนาโม.
โกจฺฉผลูปชีวีติ โกจฺฉญฺจ ผลญฺจ อุปนิสฺสาย ชีวนโก. ตตฺถ โกจฺฉํ นาม อาฬกาทิ-
สณฺฐาปนตฺถํ เกสาทีนํ อุลฺลิขนสาธนํ. เปสิโยติ เปสนการโก เวยฺยาวจฺจกโร.
     อิทานิ วาณิชา ตํ สญฺชานิตฺวา อาหํสุ:-
     [๑๒๗๔]       "ชานามเส ยํ ตฺวํ ปวเทสิ ๑- ยกฺข
                   น โข นํ ชานาม ส เอทิโสติ
                   มยมฺปิ นํ ปูชยิสฺสาม ยกฺข
                   สุตฺวาน ตุยฺหํ วจนํ อุฬารนฺ"ติ.
     ตตฺถ ชานามเสติ ยํ ตฺวํ วเทสิ, ตํ มยํ สรูปโต ชานาม. เอทิโสตีติ
คุณโต ปน ยถา ตยา กิตฺติตํ, เอวํ เอทิโสติ ตํ น โข ชานาม, ยถา
ตํ อวิทฺทสุโนติ อธิปฺปาโย.
     อิทานิ เทวปุตฺโต เต อตฺตโน วิมานํ อาโรเปตฺวา อนุสาสนตฺถํ
คาถมาห:-
     [๑๒๗๕]       "เย เกจิ อิมสฺมึ สตฺเถ มนุสฺสา
                   ทหรา มหนฺตา อถ วาปิ มชฺฌิมา
@เชิงอรรถ:  สี.,ก. วเทสิ
                   สพฺเพว เต อาลมฺพนฺตุ วิมานํ
                   ปสฺสนฺตุ ปุญฺญานํ ผลํ กทริยา"ติ.
     ตตฺถ มหนฺตาติ วุฑฺฒา. อาลมฺพนฺตูติ อาโรหนฺตุ. กทริยาติ มจฺฉริโน
อทานสีลา. ๑-
     อิทานิ ปริโยสาเน ฉ คาถา ธมฺมสงฺคาหเกหิ วุตฺตา:-
     [๑๒๗๖]       "เต ตตฺถ สพฺเพว อหํ ปุเรติ
                   ตํ กปฺปกํ ตตฺถ ปุรกฺขตฺวา ๒-
                   สพฺเพว เต อาลมฺพึสุ วิมานํ
                   มสกฺกสารํ วิย วาสวสฺส.
     [๑๒๗๗]        เต ตตฺถ สพฺเพว อหํ ปุเรติ
                   อุปาสกตฺตํ ปฏิเวทยึสุ
                   ปาณาติปาตา วิรตา อเหสุํ
                   โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยึสุ
                   อมชฺชปา โน จ มุสา ภณึสุ
                   สเกน ทาเรน จ อเหสุํ ตุฏฺฐา.
     [๑๒๗๘]        เต ตตฺถ สพฺเพว อหํ ปุเรติ
                   อุปาสกตฺตํ ปฏิเวทยิตฺวา
                   ปกฺกามิ สตฺโถ อนุโมทมาโน
                   ยกฺขิทฺธิยา อนุมโต ปุนปฺปุนํ.
@เชิงอรรถ:  ก. อจาคสีลา   สี. ปุรกฺขิปิตฺวา
     [๑๒๗๙]        คนฺตฺวาน เต สินฺธุโสวีรภูมึ
                   อนตฺถิกา อุทฺทยํ ๑- ปตฺถยานา
                   ยถาปโยคา ปริปุณฺณลาภา
                   ปจฺจาคมุํ ปาฏลิปุตฺตมกฺขตํ.
     [๑๒๘๐]        คนฺตฺวาน เต สํฆรํ โสตฺถิวนฺโต
                   ปุตฺเตหิ ทาเรหิ สมงฺคิภูตา
                   อานนฺที วิตฺตา สุมนา ปตีตา
                   อกํสุ เสรีสมหํ อุฬารํ
                   เสรีสกํ เต ปริเวณํ มาปยึสุ.
     [๑๒๘๑]        เอตาทิสา สปฺปุริสาน เสวนา
                   มหตฺถิกา ธมฺมคุณาน เสวนา
                   เอกสฺส อตฺถาย อุปาสกสฺส
                   สพฺเพว สตฺตา สุขิตา ๒- อเหสุนฺ"ติ.
    #[๑๒๗๖]  ตตฺถ อหํ ปุเรติ อหํ ปุริมํ อหํ ปุริมนฺติ อหมหํกราติ ๓- อตฺโถ.
เต ตตฺถ สพฺเพวาติ วตฺวา ปุน "สพฺเพว เต"ติ วจนํ "สพฺเพว เต ยถา
วิมานสฺส อารุหเน อุสฺสุกฺกชาตา อเหสุํ, ตถา สพฺเพว ตํ อารุหึสุ, น กสฺสจิ
อารุหเน อนฺตราโย อโหสี"ติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. มสกฺกสารํ วิย วาสวสฺสาติ
"มสกฺกสารนฺ"ติ จ ตาวตึสภวนํ วุจฺจติ, สพฺพํ วา เทวภวนํ, อิธ ปน สกฺกภวนํ
เวทิตพฺพํ. เตนาห "มสกฺกสารํ วิย วาสวสฺสา"ติ.
    #[๑๒๗๗-๘]  อถ เต วาณิชา วิมานํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนจิตฺตา ตสฺส เทว-
ปุตฺตสฺส โอวาเท ฐตฺวา สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺฐาย ตสฺส อานุภาเวน
@เชิงอรรถ:  อิ. อุทย   อิ. สุขิโน   ม. อหํการาติ
โสตฺถินา อิจฺฉิตํ เทสํ อคมํสุ. เตน วุตฺตํ "เต ตตฺถ สพฺเพวา"ติอาทิ. ตตฺถ
อนุมโต ปกฺกามิ สตฺโถ ยกฺขิทฺธิยา ปุนปฺปุนํ อนุโมทมาโนติ โยชนา. เกน ปน
อนุมโตติ? ยกฺเขนาติ ปากโฏยมตฺโถ.
    #[๑๒๗๙]  ยถาปโยคาติ ยถาอชฺฌาสยํ กตปโยคา. ปริปุณฺณลาภาติ สมิทฺธ-
ลาภา. อกฺขตนฺติ อนุปทฺทุตํ ปาฏลิปุตฺตํ. อกฺขตนฺติ วา อนาพาธํ อนุปฺปีฬํ,
อนนฺตราเยนาติ อตฺโถ.
    #[๑๒๘๐]  สํฆรนฺติ สกํ เคหํ. โสตฺถิวนฺโตติ โสตฺถิภาเวน ยุตฺตา เขมิโน.
อานนฺทีติอาทีหิปิ ๑- จตูหิ ปเทหิ โสมนสฺสิตภาวเมว วทติ. เสรีสกํ เต ปริเวณํ
มาปยึสูติ กตญฺญุตาย ฐตฺวา ปฏิสฺสวโมจนตฺถญฺจ เทวปุตฺตสฺส นาเมน เสรีสกํ
นาม ปริจฺเฉทวเสเนว ๒- เวณิยโต เปกฺขิตพฺพโต ปริเวณํ ปาสาทกูฏาคารรตฺติฏฺฐานาทิ-
สมฺปนฺนํ ปาการปริกฺขิตฺตํ ทฺวารโกฏฺฐกยุตฺตํ อาวาสํ อกํสุ.
    #[๑๒๘๑]  เอตาทิสาติ เอทิสี, เอวํ อนตฺถปฏิพาหินี อตฺถสาธิกา จ. มหตฺถิกาติ
มหาปโยชนา มหานิสํสา. ธมฺมคุณานนฺติ อวิปรีตคุณานํ. เอกสฺส สตฺตสฺส
หิตตฺถํ สพฺเพว สตฺตา สพฺเพ เอว เต สตฺถปริยาปนฺนา สตฺตา สุขิตา ๓- สุขปฺปตฺตา
เขมปฺปตฺตา อเหสุํ.
     สมฺภโว ปน อุปาสโก ปายาสิสฺส เทวปุตฺตสฺส เตสญฺจ วาณิชานํ
วจนปฏิวจนวเสน ปวตฺตํ คาถาพนฺธํ สุตนิยาเมเนว อุคฺคเหตฺวา เถรานํ อาโรเจสิ.
ปายาสิเทวปุตฺโต อายสฺมโต สมฺภวตฺเถรสฺส กเถสีติ อปเร. ตํ ยสตฺเถรปฺปมุขา
มหาเถรา ทุติยสงฺคีติยํ สงฺคหํ อาโรเปสุํ. สมฺภโว ปน อุปาสโก มาตาปิตูนํ
อจฺจเยน ปพฺพชิตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิ.
                     เสรีสกวิมานวณฺณนา  นิฏฺฐิตา.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อาทีหิ   ฉ.ม. เอว-สทฺโท น ทิสฺสติ   อิ. สุขิโน


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้า ๓๘๙-๔๑๓. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=30&A=8196&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=30&A=8196&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=84              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=2771              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=2896              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=2896              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]