อรรถกถาเล่มที่ ๓๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เปต.อ. (ปรมตฺถที.)

                  ๑๐๔. ๗. ธนปาลเสฏฺฐิเปตวตฺถุวณฺณนา
     นคฺโค ทุพฺพณฺณรูโปสีติ อิทํ สตฺถริ เชตวเน วิหรนฺเต ธนปาลเปตํ อารพฺภ
วุตฺตํ.
     อนุปฺปนฺเน กิร พุทฺเธ ปณฺณรฏฺเฐ ๒- เอรกจฺฉนคเร ธนปาลโก นาม เสฏฺฐิ
อโหสิ อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน กทริโย นตฺถิกทิฏฺฐิโก. ตสฺส กิริยา ปาฬิโต เอว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อมจฺจา สนฺติ, สํวิชฺชมานสฺส ตสฺส  ๒ สี.,อิ. ทสนฺนรฏฺเฐ
วิญฺญายติ. โส กาลํ กตฺวา มรุกนฺตาเร เปโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, ตสฺส ตาลกฺขนฺธปฺ-
ปมาโณ กาโย อโหสิ สมุฏฺฐิตจฺฉวี ผรุโส วิรูปเกโส ภยานโก ทุพฺพณฺโณ อติวิย
วิรูโป พีภจฺฉทสฺสโน. โส ปญฺจปณฺณาสวสฺสานิ ภตฺตสิตฺถํ วา อุทกพินฺทุํ วา
อลภนฺโต วิสุกฺขกณฺโฐฏฺฐชิโวฺห ชิฆจฺฉาปิปาสาภิภูโต อิโต จิโต จ ปริพฺภมติ.
     อถ อมฺหากํ ภควติ โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺติตวรธมฺมจกฺเก อนุกฺกเมน
สาวตฺถิยํ วิหรนฺเต สาวตฺถิวาสิโน วาณิชา ปญฺจมตฺตานิ สกฏสตานิ ภณฺฑสฺส
ปูเรตฺวา อุตฺตราปถํ คนฺตฺวา ภณฺฑํ วิกฺกิณิตฺวา ปฏิลทฺธภณฺฑํ สกเฏสุ อาโรเปตฺวา
ปฏินิวตฺตมานา สายนฺหสมเย อญฺญตรํ สุกฺขนทึ ๑- ปาปุณิตฺวา ตตฺถ ยานํ ๒-
มุญฺจิตฺวา รตฺติยํ วาสํ กปฺเปสุํ. อถ โส เปโต ปิปาสาภิภูโต ปานียสฺสตฺถาย
อาคนฺตฺวา ตตฺถ พินฺทุมตฺตมฺปิ ปานียํ อลภิตฺวา วิคตาโส ๓- ฉินฺนมูโล วิย ตาโล
ฉินฺนปาโท ปติ, ตํ ทิสฺวา วาณิชา:-
         [๒๒๗] "นคฺโค ทุพฺพณฺณรูโปสิ      กิโส ธมนิสนฺถโต
               อุปฺผาสุลิโก กิสิโก        โก นุ ตฺวมสิ มาริสา"ติ
อิมาย คาถาย ปุจฺฉึสุ. ตโต เปโต:-
         [๒๒๘] "อหํ ภทนฺเต เปโตมฺหิ     ทุคฺคโต ยมโลกิโก
               ปาปกมฺมํ กริตฺวาน        เปตโลกํ อิโต คโต"ติ
อตฺตานํ อาวิกตฺวา ๔- ปุน เตหิ:-
         [๒๒๙] "กึ นุ กาเยน วาจาย     มนสา ทุกฺกฏํ กตํ
               กิสฺสกมฺมวิปาเกน         เปตโลกํ อิโต คโต"ติ
กตกมฺมํ ปุจฺฉิโต ปุพฺเพ นิพฺพตฺตฏฺฐานโต ปฏฺฐาย อตีตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ อนาคตํ
จ อตฺตโน ปวตฺตึ ทสฺเสนฺโต เตสญฺจ โอวาทํ เทนฺโต:-
@เชิงอรรถ: ๑ ม. รุกฺขมูลํ  ๒ สี.,อิ. โยคฺคานิ  ๓ ม. วิหโต  ๔ สี.,อิ. อาจิกฺขิตฺวา
         [๒๓๐] "นครํ อตฺถิ ปณฺณานํ ๑-      เอรกจฺฉนฺติ วิสฺสุตํ
               ตตฺถ เสฏฺฐิ ปุเร อาสึ       ธนปาโลติ มํ วิทู.
         [๒๓๑] อสีติ สกฏวาหานํ           หิรญฺญสฺส อโหสิ เม
               ปหูตํ เม ชาตรูปํ           มุตฺตา เวฬุริยา พหู.
         [๒๓๒] ตาว มหทฺธนสฺสาปิ          น เม ทาตุํ ปิยํ อหุ
               ปิทหิตฺวา ทฺวารํ ภุญฺชึ        มา มํ ยาจนกาทฺทสุํ.
         [๒๓๓] อสฺสทฺโธ มจฺฉรี จาสึ        กทริโย ปริภาสโก
               ททนฺตานํ กโรนฺตานํ         วารยิสฺสํ พหู ชเน. ๒-
         [๒๓๔] วิปาโก นตฺถิ ทานสฺส        สํยมสฺส กุโต ผลํ
               โปกฺขรญฺโญทปานานิ         อารามานิ จ โรปิเต
               ปปาโย จ วินาเสสึ         ทุคฺเค สงฺกมนานิ จ.
         [๒๓๕] สฺวาหํ อกตกลฺยาโณ         กตปาโป ตโต จุโต
               อุปฺปนฺโน ๓- เปตฺติวิสยํ      ขุปฺปิปาสสมปฺปิโต.
         [๒๓๖] ปญฺจปญฺญาส วสฺสานิ         ยโต ๔- กาลงฺกโต อหํ
               นาภิชานามิ ภุตฺตํ วา        ปีตํ วา ปน ปานิยํ.
         [๒๓๗] โย สํยโม โส วินาโส       โย วินาโส โส สํยโม
               เปตา หิ กิร ชานนฺติ        โย สํยโม โส วินาโส.
         [๒๓๘] อหํ ปุเร สํยมิสฺสํ           นาทาสึ พหุเก ธเน
               สนฺเตสุ เทยฺยธมฺเมสุ        ทีปํ นากาสิมตฺตโน
               สฺวาหํ ปจฺฉานุตปฺปามิ        อตฺตกมฺมผลูปโค.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ทสนฺนานํ    ๒ สี. พหุชฺชนํ    ๓ ฉ. อุปปนฺโน    ๔ ก. ตโต
         [๒๓๙] อุทฺธํ จตูหิ มาเสหิ          กาลกิริยา ภวิสฺสติ
               เอกนฺตกฏุกํ โฆรํ           นิรยํ ปปติสฺสหํ.
         [๒๔๐] จตุกฺกณฺณํ จตุทฺวารํ          วิภตฺตํ ภาคโส มิตํ
               อโยปาการปริยนฺตํ          อยสา ปฏิกุชฺชิตํ.
         [๒๔๑] ตสฺส อโยมยา ภูมิ          ชลิตา เตชสา ยุตา
               สมนฺตา โยชนสตํ           ผริตฺวา ติฏฺฐติ สพฺพทา.
         [๒๔๒] ตตฺถาหํ ทีฆมทฺธานํ          ทุกฺขํ เวทิสฺส เวทนํ
               ผลํ ปาปสฺส กมฺมสฺส         ตสฺมา โสจามหํ ภุสํ.
         [๒๔๓] ตํ โว วทามิ ภทฺทํ โว       ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา
               มากตฺถ ปาปกํ กมฺมํ         อาวิ วา ยทิ วา รโห.
         [๒๔๔] สเจ ตํ ปาปกํ กมฺมํ         กริสฺสถ กโรถ วา
               น โว ๑- ทุกฺขา ปมุตฺยตฺถิ    อุปฺปจฺจาปิ ปลายตํ.
         [๒๔๕] มตฺเตยฺยา โหถ เปตฺเตยฺยา   กุเล เชฏฺฐาปจายิกา
               สามญฺญา โหถ พฺรหฺมญฺญา     เอวํ สคฺคํ คมิสฺสถา"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
    #[๒๓๐-๒๓๑] ตตฺถ ปณฺณานนฺติ ปณฺณานามรฏฺฐสฺส ๒- เอวํนามกานํ ราชูนํ.
เอรกจฺฉนฺติ ตสฺส นครสฺส นามํ. ตตฺถาติ ตสฺมึ นคเร. ปุเรติ ปุพฺเพ อตีตตฺตภาเว.
๓- ธนปาโลติ มํ วิทูติ ๔- "ธนปาลเสฏฺฐี"ติ มํ ชานนฺติ. ตยิทํ นาม ตทา มยฺหํ
อตฺถานุคตเมวาติ ทสฺเสนฺโต "อสีตี"ติ คาถมาห. ตตฺถ อสีติ สกฏวาหานนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. น เต  ๒ สี.,อิ. ทสนฺนานนฺติ ทสนฺนรฏฺฐสฺส
@๓ สี. อตีตภเว  ๔ สี. วิทุนฺติ
วีสติขาริโก วาโห, โย สกฏนฺติ วุจฺจติ, เตสํ สกฏวาหานํ อสีติ หิรญฺญสฺส
ตถา กหาปณสฺส จ เม อโหสีติ โยชนา. ปหูตํ เม ชาตรูปนฺติ สุวณฺณมฺปิ
ปหูตํ อเนกภารปริมาณํ อโหสีติ สมฺพนฺโธ.
      #[๒๓๒-๒๓๓] น เม ทาตุํ ปิยํ อหูติ ทานํ ทาตุํ มยฺหํ ปิยํ นาโหสิ.
มา มํ ยาจนกาทฺทสุนฺติ "ยาจกา มา มํ ปสฺสึสู"ติ ปิทหิตฺวา เคหทฺวารํ ภุญฺชามิ.
กทริโยติ ถทฺธมจฺฉรี. ปริภาสโกติ ทานํ เทนฺเต ทิสฺวา ภเยน สนฺตชฺชโก. ๑- ททนฺตานํ
กโรนฺตานนฺติ อุปโยคตฺเถ สามิวจนํ, ทานานิ ททนฺเต ปุญฺญานิ กโรนฺเต. พหู
ชเนติ พหู สตฺเต. ททนฺตานํ วา กโรนฺตานํ วา สมุทายภูตํ พหุํ ชนํ ปุญฺญกมฺมโต
วารยิสฺสํ นิวาเรสึ. ๒-
      #[๒๓๔-๒๓๖] วิปาโก นตฺถิ ทานสฺสาติอาทิ ทานาทีนํ นิวารเณ
การณทสฺสนํ. ตตฺถ วิปาโก นตฺถิ ทานสฺสาติ ทานกมฺมสฺส ผลํ นาม นตฺถิ, เกวลํ
ปุญฺญํ ปุญฺญนฺติ ธนวินาโส เอวาติ ทีเปติ. สํยมสฺสาติ สีลสํยมสฺส. กุโต ผลนฺติ
กุโต นาม ผลํ ลพฺภติ, นิรตฺถกเมว สีลรกฺขณนฺติ อธิปฺปาโย. อารามานีติ
อารามูปวนานีติ ๓- อตฺโถ. ปปาโยติ ปานียสาลา. ทุคฺเคติ อุทกจิกฺขลฺลานํ วเสน
ทุคฺคมฏฺฐานานิ. ๔- สงฺกมนานีติ เสตุโย. ตโต จุโตติ ตโต มนุสฺสโลกโต จุโต.
ปญฺจปญฺญาสาติ ปญฺจปณฺณาส. ยโต กาลงฺกโต อหนฺติ ยทา กาลกโต อหํ,
ตโต ปฏฺฐาย. นาภิชานามีติ เอตฺตกํ กาลํ ภุตฺตํ วา ปีตํ วา กิญฺจิ น ชานามิ.
      #[๒๓๗-๒๓๘] โย สํยโม โส วินาโสติ โลภาทิวเสน ยํ สํยมนํ กสฺสจิ
อทานํ, โส อิเมสํ สตฺตานํ วินาโส นาม เปตโยนิยํ นิพฺพตฺตเปตานํ มหาพฺยสนสฺส
เหตุภาวโต. "โย วินาโส โส สํยโม"ติ อิมินา ยถาวุตฺตสฺส อตฺถสฺส เอกนฺติกภาวํ
วทติ. เปตา หิ กิร ชานนฺตีติ เอตฺถ หิสทฺโท อวธารเณ, กิรสทฺโท อรุจิสูจเน. ๕-
"สํยโม เทยฺยธมฺมสฺส อปริจฺจาโค วินาสเหตู"ติ อิมมตฺถํ เปตา เอว กิร ชานนฺติ
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. สนฺตชฺชิโต     ๒ ม. นิวาเรมิ       ๓ ม. อารามานีติ อาราเม อุปวนานีติ
@๔ ม. ทุคฺคมนฏฺฐาเน        ๕ สี.,อิ. อนุสฺสวเณ
ปจฺจกฺขโต อนุภุยฺยมานตฺตา, น มนุสฺสาติ. นยิทํ ยุตฺตํ มนุสฺสานมฺปิ เปตานํ
วิย ขุปฺปิปาสาทีหิ อภิภุยฺยมานานํ ทิสฺสมานตฺตา. เปตา ปน ปุริมตฺตภาเว
กตกมฺมสฺส ปากฏภาวโต ตมตฺถํ สุฏฺฐุตรํ ชานนฺติ. เตนาห "อหํ ปุเร สํยมิสฺสนฺ"ติ-
อาทิ. ตตฺถ สํยมิสฺสนฺติ สยมฺปิ ทานาทิปุญฺญกิริยโต สํยมนํ สงฺโกจํ อกาสึ.
พหุเก ธเนติ มหนฺเต ธเน วิชฺชมาเน.
      #[๒๔๓] ตนฺติ ตสฺมา. โวติ ตุเมฺห. ภทฺทํ โวติ ภทฺทํ กลฺยาณํ สุนฺทรํ
ตุมฺหากํ โหตูติ วจนเสโส. ยาวนฺเตตฺถ สมาคตาติ ยาวนฺโต ยาวตกา เอตฺถ
สมาคตา, เต สพฺเพ มม วจนํ สุณาถาติ อธิปฺปาโย. อาวีติ ปกาสนํ ปเรสํ
ปากฏวเสน. รโหติ ปฏิจฺฉนฺนํ อปากฏวเสน. อาวิ วา ปาณาติปาตาทิมุสาวาทาทิ-
กายวจีปโยควเสน, ยทิ วา รโห อภิชฺฌาทิวเสน ปาปกํ ลามกํ อกุสลกมฺมํ มากตฺถ
มา กริตฺถ.
      #[๒๔๔] สเจ ตํ ปาปกํ กมฺมนฺติ อถ ปน ตํ ปาปกมฺมํ อายตึ กริสฺสถ,
เอตรหิ วา กโรถ, นิรยาทีสุ จตูสุ อปาเยสุ มนุสฺเสสุ จ อปฺปายุกตาทิวเสน
ตสฺส ผลภูตา ทุกฺขโต ปมุตฺติ ปโมกฺโข นาม นตฺถิ. อุปฺปจฺจาปิ ปลายตนฺติ
อุปฺปติตฺวา อากาเสน คจฺฉนฺตานมฺปิ โมกฺโข นตฺถิเยวาติ อตฺโถ. "อุเปจฺจา"ติปิ
ปาฬิ, อิโต วา เอตฺโต วา ปลายนฺเต ตุเมฺห อนุพนฺธิสฺสตีติ อธิปฺปาเยน อุเปจฺจ
สญฺจิจฺจ ปลายนฺตานมฺปิ ตุมฺหากํ ตโต โมกฺโข นตฺถิ, คติกาลาทิปจฺจยนฺตรสมวาเย
ปน สติ วิปจฺจติเยวาติ อตฺโถ. อยญฺจ อตฺโถ:-
                 "น อนฺตลิกฺเข น สมุทฺทมชฺเฌ
                  น ปพฺพตานํ วิวรํ ปวิสฺส ๑-
                  น วิชฺชตี โส ชคติปฺปเทโส
                  ยตฺถฏฺฐิโต มุจฺเจยฺย ปาปกมฺมา"ติ ๒-
อิมาย คาถาย ทีเปตพฺโพ.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. ปวีสํ           ๒ ขุ.ธ. ๒๕/๑๒๗/๓๙
      #[๒๔๕] มตฺเตยฺยาติ มาตุหิตา. โหถาติ เตสํ อุปฏฺฐานาทีนิ กโรถ. ตถา
เปตฺเตยฺยาติ เวทิตพฺพา. กุเล เชฏฺฐาปจายิกาติ กุเล เชฏฺฐกานํ อปจายนกรา.
สามญฺญาติ สมณปูชกา. ตถา พฺรหฺมญฺญาติ พาหิตปาปปูชกาติ อตฺโถ. เอวํ สคฺคํ
คมิสฺสถาติ อิมินา มยา วุตฺตนเยน ปุญฺญานิ กตฺวา เทวโลกํ อุปปชฺชิสฺสถาติ
อตฺโถ. ยํ ปเนตฺถ อตฺถโต น วิภตฺตํ, ตํ เหฏฺฐา ขลฺลาฏิยเปติวตฺถุอาทีสุ
วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
     เต วาณิชา ตสฺส วจนํ สุตฺวา สํเวคชาตา ตํ อนุกมฺปมานา ภาชเนหิ
ปานียํ คเหตฺวา ตํ สยาเปตฺวา มุเข อาสิญฺจึสุ. ตโต มหาชเนน พหุเวลํ อาสิตฺตํ
อุทกํ ตสฺส เปตสฺส ปาปพเลน ๑- อโธคฬํ น โอติณฺณํ, กุโต ปิปาสํ ปฏิวิเนสฺสติ.
เต ตํ ปุจฺฉึสุ "อปิ เต กาจิ ๒- อสฺสาสมตฺตา ลทฺธา"ติ. โส อาห "ยทิ เม
เอตฺตเกหิ ชเนหิ เอตฺตกํ เวลํ อาสิญฺจมานํ อุทกํ เอกพินฺทุมตฺตมฺปิ ปรคฬํ
ปวิฏฺฐํ, อิโต เปตโยนิโต โมกฺโข มา โหตู"ติ. อถ เต วาณิชา ตํ สุตฺวา อติวิย
สํเวคชาตา "อตฺถิ ปน โกจิ อุปาโย ปิปาสาวูปสมายา"ติ อาหํสุ. โส อาห
"อิมสฺมึ ปาปกมฺเม ขีเณ ตถาคตสฺส วา ตถาคตสาวกานํ วา ทาเน ทินฺเน มม
ทานมุทฺทิสิสฺสติ, อหํ อิโต เปตตฺตโต มุจฺจิสฺสามี"ติ. ตํ สุตฺวา วาณิชา สาวตฺถึ
คนฺตฺวา ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ปวตฺตึ อาโรเจตฺวา สรณานิ สีลานิ จ คเหตฺวา
พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส สตฺตาหํ ทานํ ทตฺวา ตสฺส เปตสฺส ทกฺขิณํ อาทิสึสุ.
ภควา ตมตฺถํ อฏฺฐุปฺปตฺตึ กตฺวา จตุนฺนํ ปริสานํ ธมฺมํ เทเสสิ, มหาชโน จ
โลภาทิมจฺเฉรมลํ ปหาย ทานาทิปุญฺญาภิรโต อโหสีติ.
                   ธนปาลเสฏฺฐิเปตวตฺถุวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        -----------------
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปาปวเสน           ๒ สี.,อิ. กาปิ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๑ หน้า ๑๐๘-๑๑๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=31&A=2393&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=31&A=2393&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=104
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=3568
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=3714
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=3714
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26