อรรถกถาเล่มที่ ๓๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๑ (ปรมตฺถที.๑)

               ๑๔๓. ๖. สีตวนิยตฺเถรคาถาวณฺณนา ๑-
      โย สีตวนนฺติ อายสฺมโต สมฺภูตตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อิโต กิร อฏฺฐารสาธิกสฺส กปฺปสตสฺส มตฺถเก อตฺถทสฺสี นาม สมฺพุทฺโธ ๒-
โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา สเทวกํ โลกํ สํสารมโหฆโต ตาเรนฺโต เอกทิวสํ มหตา
ภิกฺขุสํเฆน สทฺธึ คงฺคาตีรํ อุปคญฺฉิ, ๓- ตสฺมึ กาเล อยํ คหปติกุเล นิพฺพตฺโต
ตตฺถ ภควนฺตํ ปสฺสิตฺวา ปสนฺนมานโส อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา "กึ ภนฺเต ปารํ
คนฺตุกามตฺถา"ติ ปุจฺฉิ. ภควา "คมิสฺสามา"ติ อโวจ. โส ตาวเทว นาวาสงฺฆาฏํ
โยเชตฺวา อุปเนสิ. สตฺถา ตํ อนุกมฺปนฺโต สห ภิกฺขุสํเฆน นาวํ อภิรุหิ.
โส สยํ นาวํ อภิรุยฺห ๔- สุเขเนว ปรตีรํ สมฺปาเปตฺวา ภควนฺตํ ภิกฺขุสํฆญฺจ
ทุติยทิวเส มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา อนุคนฺตฺวา ปสนฺนจิตฺโต วนฺทิตฺวา นิวตฺติ.
โส เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิโต เตรสาธิกกปฺปสตสฺส มตฺถเก
ขตฺติยกุเล นิพฺพตฺติตฺวา ราชา อโหสิ จกฺกวตฺตี ธมฺมิโก ธมฺมราชา. โส สตฺเต
สุคติมคฺเค ปติฏฺฐาเปตฺวา ตโต จุโต เอกนวุติกปฺเป วิปสฺสิสฺส ภควโต สาสเน
ปพฺพชิตฺวา ธูตธมฺเม สมาทาย สุสาเน วสนฺโต สมณธมฺมํ อกาสิ. ปุน กสฺสปสฺส
ภควโต กาเลปิ ตสฺส สาสเน ตีหิ สหาเยหิ สทฺธึ ปพฺพชิตฺวา วีสติวสฺส-
สหสฺสานิ สมณธมฺมํ กตฺวา เอกํ พุทฺธนฺตรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมึ
พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พฺราหฺมณมหาสาลสฺส ปุตฺโต หุตฺวา นิพฺพตฺติ. ตสฺส
"สมฺภูโต"ติ นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต พฺราหฺมณสิปฺเปสุ นิปฺผตฺตึ คโต.
ภูมิโช เชยฺยเสโน อภิราธโนติ ตีหิ สหาเยหิ สทฺธึ ภควโต สนฺติกํ คโต
ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิ. เย สนฺธาย วุตฺตํ:-
@เชิงอรรถ: ๑ ก. สมฺภูตตฺเถรคาถาวณฺณนา   ๒ ก. สมฺมาสมฺพุทฺโธ   ๓ ฉ.ม. อุปคจฺฉิ
@๔ ฉ.ม. โส สยมฺปิ อภิรุยฺห, ม. สยํ อภิรูยฺห
          "ภูมิโช เชยฺยเสโน จ        สมฺภูโต อภิราธโน
           เอเต ธมฺมํ อภิญฺญาสุํ        สาสเน วรตาทิโน"ติ.
      อถ สมฺภูโต ภควโต สนฺติเก กายคตาสติกมฺมฏฺฐานํ คเหตฺวา นิพทฺธํ
สีตวเน วสติ. เตเนวายสฺมา "สีตวนิโย"ติ ปญฺญายิตฺถ. เตน จ สมเยน เวสฺสวโณ
มหาราชา เกนจิเทว กรณีเยน ชมฺพุทีเป ทกฺขิณทิสาภาคํ อุทฺทิสฺส อากาเสน
คจฺฉนฺโต เถรํ อพฺโภกาเส นิสีทิตฺวา กมฺมฏฺฐานํ มนสิกโรนฺตํ ทิสฺวา วิมานโต
โอรุยฺห เถรํ วนฺทิตฺวา "ยทา เถโร สมาธิโต วุฏฺฐหิสฺสติ, ตทา มม อาคมนํ
อาโรเจถ, อารกฺขญฺจสฺส กโรถา"ติ เทฺว ยกฺเข อาณาเปตฺวา ปกฺกามิ. เต
เถรสฺส สมีเป ๑- ฐตฺวา มนสิการํ ปฏิสํหริตฺวา นิสินฺนกาเล อาโรเจสุํ. ตํ สุตฺวา
เถโร "ตุเมฺห มม วจเนน เวสฺสวณมหาราชสฺส กเถถ, ภควตา อตฺตโน สาสเน
ฐิตานํ สติอารกฺขา นาม ฐปิตา อตฺถิ, สาเยว มาทิเส รกฺขติ, ตฺวํ ตตฺถ ๒-
อปฺโปสฺสุกฺโก โหหิ, ภควโต โอวาเท ฐิตานํ เอทิสาย อารกฺขาย กรณียํ
นตฺถี"ติ เต วิสฺสชฺเชตฺวา ตาวเทว วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา วิชฺชาตฺตยํ สจฺฉากาสิ.
ตโต เวสฺสวโณ นิวตฺตมาโน เถรสฺส สมีปํ ปตฺวา สมฺมุขาการ ๓- สลฺลกฺขเณเนวสฺส
กตกิจฺจภาวํ ญตฺวา สาวตฺถึ คนฺตฺวา ภควโต อาโรเจตฺวา สตฺถุ สมฺมุโข ๔- เถรํ
อภิตฺถวนฺโต:-
          "สติอารกฺขสมฺปนฺโน        ธิติมา วีริยสมาหิโต
           อนุชาโต สตฺถุ สมฺภูโต     เตวิชฺโช มจฺจุปารคู"ติ
อิมาย คาถาย เถรสฺส คุเณ วณฺเณสิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๕-:-
          "อตฺถทสฺสี ตุ ภควา        ทิปทินฺโท นราสโภ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. สนฺติเก  ๒ สี. ตฺวํ ตาต  ๓ ฉ.ม. มุขาการ.. ๔ ฉ.ม. สมฺมุขา
@๕ ขุ.อป. ๓๒/๑๕/๒๘๐ ตรณิยตฺเถราปทาน
           ปุรกฺขโต สาวเกหิ        คงฺคาตีรมุปาคมิ.
           สมติตฺติ กากเปยฺยา       คงฺคา อาสิ ทุรุตฺตรา
           อุตฺตารยึ ๑- ภิกฺขุสํฆํ      พุทฺธญฺจ ทิปทุตฺตมํ.
           อฏฺฐารเส กปฺปสเต       ยํ กมฺมมกรึ ตทา
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        ตรณาย อิทํ ผลํ.
           เตรสิโต ๒- กปฺปสเต     ปญฺจ สพฺโพภวา อหุํ
           สตฺตรตนสมฺปนฺนา         จกฺกวตฺตี มหพฺพลา.
           ปจฺฉิเม จ ภเว อสฺมึ      ชาโตหํ พฺราหฺมเณ กุเล
           สทฺธึ ตีหิ ๓- สหาเยหิ     ปพฺพชึ สตฺถุ สาสเน.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อถายสฺมา สมฺภูโต ภควนฺตํ ทสฺสนาย คจฺฉนฺเต ภิกฺขู ทิสฺวา "อาวุโส มม
วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทถ, เอวญฺจ วเทถา"ติ วตฺวา ธมฺมาธิกรณํ อตฺตโน
สตฺถุ อวิเหฐิตภาวํ ๔- ปกาเสนฺโต "โยสีตวนนฺ"ติ คาถมาห. เต ภิกฺขู ภควนฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา สมฺภูตตฺเถรสฺส สาสนํ สมฺปฏิเวเทนฺตา ๕- "อายสฺมา
ภนฺเต สมฺภูโต ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทติ, เอวญฺจ วทตี"ติ วตฺวา ตํ กถํ ๖-
อาโรเจสุํ, ตํ สุตฺวา ภควา "ปณฺฑิโต ภิกฺขเว สมฺภูโต ภิกฺขุ ปจฺจปาทิ
ธมฺมสฺสานุธมฺมํ, น จ มํ ธมฺมาธิกรณํ วิเหเฐติ. ๗- เวสฺสวเณน ตสฺสตฺโถ ๘- มยฺหํ
อาโรจิโต"ติ อาห.
      [๖] ยํ ปน เต ภิกฺขู สมฺภูตตฺเถเรน วุตฺตํ ๙- :-
@เชิงอรรถ: ๑ ก. อุตฺตาเรสึ  ๒ ฉ.ม. เตรเสโต  ๓ ปาลิ. เตหิ (มหาจุฬ.)  ๔ ม. อวิโสธิตภาวํ
@๕ สี. นิเวเทนฺตา, ฉ.ม. สมฺปเวเทนฺตา   ๖ ฉ.ม. ตํ คาถํ   ๗ สี. ปจฺจยาทิธมฺมสฺส
@  อนุธมฺมํ ปฏิปนฺโน น มมํ ธมฺมาธิกรณํ วิเหเสสิ     ๘ สี. ตสฺเสวายมตฺโถ
@๙ สี. ยํ ปเนเต ภิกฺขู ตตฺถ ตตฺถ เถเรน วุตฺตํ
          ๑- "โย สีตวนํ อุปคา ภิกฺขุ
              เอโก สนฺตุสิโต สมาหิตตฺโต
              วิชิตาวี อเปตโลมหํโส
              รกฺขํ กายคตาสตึ ธิติมา"ติ
คาถํ สตฺถุ นิเวเทสุํ. ๑-
      ตตฺถ สีตวนนฺติ เอวํนามกํ ราชคหสมีเป มหนฺตํ เภรวํ สุสานวนํ.
อุปคาติ นิวาสนวเสน อุปคญฺฉิ. ๒- เอเตน ภควตา อนุญฺญาตํ ปพฺพชิตานุรูปํ
นิวาสนฏฺฐานํ ทสฺเสติ. ภิกฺขูติ สํสาเร ภยสฺส อิกฺขนโต ภินฺนกิเลสตาย จ ภิกฺขุ.
เอโกติ อทุติโย, อทุติโย, เอเตน กายวิเวกํ ทสฺเสติ. สนฺตุสิโตติ สนฺตุฏฺโฐ.
เอเตน จตุปจฺจยสนฺโตสลกฺขณํ อริยวํสํ ทสฺเสติ. สมาหิตตฺโตติ อุปจารปฺปนาเภเทน
สมาธินา สมาหิตจิตฺโต, เอเตน วิเวกภาวนามุเขน ๓- ภาวนารามํ อริยวํสํ ทสฺเสติ.
วิชิตาวีติ สาสเน สมฺมาปฏิปชฺชนฺเตน วิเชตพฺพํ กิเลสคณํ วิชิตฺวา ฐิโต, เอเตน
อุปธิวิเวกํ ทสฺเสติ. ภยเหตูนํ กิเลสานํ อปคตตฺตา อเปตโลมหํโส, เอเตน
สมฺมาปฏิปตฺติยา ผลํ ทสฺเสติ. รกฺขนฺติ รกฺขนฺโต. กายคตาสตินฺติ กายารมฺมณํ
สตึ, กายคตาสติกมฺมฏฺฐานํ ปริพฺรูหนวเสน อวิสฺสชฺเชนฺโต. ธิติมาติ ธีโร,
สมาหิตตฺตํ วิชิตาวิภาวตํ วา ๔- อุปาทาย ปฏิปตฺติทสฺสนเมตํ. อยํ เหตฺถ
สงฺเขปตฺโถ:- โส ภิกฺขุ วิเวกสุขานุเปกฺขาย เอโก สีตวนํ อุปาคมิ, อุปาคโต
จ  โลลภาวาภาวโต สนฺตุฏฺโฐ ธิติมา กายคตาสติกมฺมฏฺฐานํ ภาเวนฺโต ตถาธิคตํ
ฌานํ ปาทกํ กตฺวา อารทฺธวิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อธิคเตน อคฺคมคฺเคน
สมาหิโต วิชิตาวี จ หุตฺวา กตกิจฺจตาย ภยเหตูนํ สพฺพโส อปคตตฺตา อเปตโลมหํ
โส ชาโตติ.
                  สีตวนิยตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. "โย สีตวนนฺ"ติ คาถํ สตฺถุ นิเวเทสุํ   ๒ ฉ.ม. อุปคจฺฉิ
@๓ ฉ.ม. จิตฺตวิเวก...   ๔ สี. สมาหิตตฺตา วิชิตาวี, วิภาวี, ตํ วา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๖๖-๖๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=1495&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=1495&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=143
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5006
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5318
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5318
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26