ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๓๒ ภาษาบาลีอักษรไทย เถร.อ.๑ (ปรมตฺถที.๑)

หน้าที่ ๒๓.

๑. เอกกนิปาต ๑. ปฐมวคฺค ๑๓๘. ๑. สุภูติตฺเถรคาถาวณฺณนา อิทานิ ฉนฺนา เม ๑- กุฏิกาติอาทินยปฺปวตฺตานํ เถรคาถานํ อตฺถวณฺณนา โหติ. สา ปนายํ อตฺถวณฺณนา ยสฺมา ตาสํ ตาสํ คาถานํ อตฺถุปฺปตฺตึ ปกาเสตฺวา วุจฺจมานา ปากฏา โหติ สุวิญฺเญยฺยา จ, ตสฺมา ตตฺถ ตตฺถ อตฺถุปฺปตฺตึ ปกาเสตฺวา อตฺถวณฺณนํ กริสฺสามาติ. ตตฺถ ฉนฺนา เม กุฏิกาติ คาถาย กา อุปฺปตฺติ? วุจฺจเต:- อิโต กิร กปฺปสตสหสฺสมตฺถเก อนุปฺปนฺเนเยว ปทุมุตฺตเร ภควติ โลกนาเถ หํสวตีนามเก ๒- นคเร อญฺญตรสฺส พฺราหฺมณมหาสาลสฺส เอโก ปุตฺโต อุปฺปชฺชิ. ตสฺส "นนฺท- มาณโว"ติ นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต ตโย เวเท อุคฺคณฺหิตฺวา ตตฺถ สารํ อปสฺสนฺโต อตฺตโน ปริวารภูเตหิ จตุจตฺตาฬีสาย มาณวกสหสฺเสหิ สทฺธึ ปพฺพต ปาเท อิสิปพฺพชฺขํ ปพฺพชิตฺวา อฏฺฐ สมาปตฺติโย ปญฺจ จ อภิญฺญาโย นิพฺพตฺเตสิ. อนฺเตวาสิกานมฺปิ กมฺมฏฺฐานํ อาจิกฺขิ. เตปิ น จิเรเนว ฌานลาภิโน อเหสุํ. เตน จ สมเยน ๓- ปทุมุตฺตโร ภควา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา หํสวตีนครํ อุปนิสฺสาย วิหรนฺโต เอกทิวสํ ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต นนฺทตาปสสฺส อนฺเตวาสิกชฏิลานํ อรหตฺตูปนิสฺสยํ นนฺทตาปสสฺส จ ทฺวีหงฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส สาวกฏฺฐานนฺตรสฺส ปตฺถนํ ทิสฺวา ปาโตว สรีรปฏิชคฺคนํ กตฺวา ปุพฺพณฺหสมเย ปตฺตจีวรมาทาย อญฺญํ กญฺจิ อนามนฺเตตฺวา สีโห วิย เอกจโร นนฺทตาปสสฺส อนฺเตวาสิเกสุ ผลาผลตฺถาย คเตสุ "พุทฺธภาวํ เม ชานาตู"ติ ปสฺสนฺตสฺเสว @เชิงอรรถ: ม. ฉนฺนา เมสา สี., ม. หํสาวตีนามเก สี. เตน จ สมเยน ปน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔.

นนฺทตาปสสฺส อากาสโต โอตริตฺวา ปฐวิยํ ปติฏฺฐาสิ. นนฺทตาปโส พุทฺธา- นุภาวญฺเจว ลกฺขณปาริปูรึ จ ทิสฺวา ลกฺขณมนฺเต สมฺมสิตฺวา "อิเมหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต นาม อคารํ อชฺฌาวสนฺโต ราชา โหติ จกฺกวตฺตี, ปพฺพชนฺโต โลเก วิวฏจฺฉโท ๑- สพฺพญฺญู พุทฺโธ โหติ, อยํ ปุริสาชานีโย นิสฺสํสยํ พุทฺโธ"ติ ญตฺวา ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทิตฺวา อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา อทาสิ. นิสีทิ ภควา ปญฺญตฺเต อาสเน. นนฺทตาปโสปิ อตฺตโน อนุจฺฉวิกํ อาสนํ คเหตฺวา เอกมนฺตํ ๒- นิสีทิ. ตสฺมึ สมเย จตุจตฺตาฬีสสหสฺสชฏิลา ปณีตปณีตานิ โอชวนฺตานิ ผลาผลานิ คเหตฺวา อาจริยสฺส สนฺติกํ สมฺปตฺตา พุทฺธานญฺเจว อาจริยสฺส จ นิสินฺนาสนํ โอโลเกนฺตา อาหํสุ "อาจริย มยํ `อิมสฺมึ โลเก ตุเมฺหหิ มหนฺตตโร นตฺถี'ติ วิจราม, อยํ ปน ปุริโส ตุเมฺหหิ มหนฺตตโร มญฺเญ"ติ. ๓- นนฺทตาปโส "ตาตา กึ วเทถ, สาสเปน ๔- สทฺธึ อฏฺฐสฏฺฐิสตสหสฺสโยชนุพฺเพธํ สิเนรุํ อุปเมตุํ อิจฺฉถ, สพฺพญฺญุพุทฺเธน สทฺธึ มา มํ อุปมิตฺถา"ติ ๕- อาห. อถ เต ตาปสา "สเจ อยํ โอรโก อภวิสฺส, น อมฺหากํ อาจริโย เอวํ อุปมํ อาหเรยฺย, ยาว มหา วตายํ ปุริสาชานีโย"ติ ปาเทสุ นิปติตฺวา สิรสา วนฺทึสุ. อถ เต อาจริโย อาห "ตาตา อมฺหากํ พุทฺธานํ อนุจฺฉวิโก เทยฺยธมฺโม นตฺถิ, ภควา จ ภิกฺขา- จารเวลายํ อิธาคโต, ตสฺมา มยํ ยถาพลํ เทยฺยธมฺมํ ทสฺสาม, ตุเมฺห ยํ ยํ ปณีตํ ผลาผลํ อานีตํ, ตํ ตํ อาหรถา"ติ วตฺวา อาหราเปตฺวา หตฺเถ โธวิตฺวา สยํ ตถาคตสฺส ปตฺเต ปติฏฺฐาเปสิ. สตฺถารา ผลาผเล ปฏิคฺคหิตมตฺเต เทวตา ทิพฺโพชํ ปกฺขิปึสุ. ตาปโส อุทกมฺปิ สยเมว ปริสฺสาเวตฺวา อทาสิ. ตโต โภชนกิจฺจํ นิฏฺฐาเปตฺวา นิสินฺเน สตฺถริ สพฺเพ อนฺเตวาสิเก ปกฺโกสิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก @เชิงอรรถ: สี. วิวตฺตจฺฉโท สี. เอกมนฺเต ม. มหนฺตตโรติ มญฺเญติ @ ม. กึ สาสเปน ม. สทฺธึ อุปมิตฺถาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕.

สารณียํ กถํ กเถนฺโต นิสีทิ. สตฺถา "ภิกฺขุสํโฆ อาคจฺฉตู"ติ จินฺเตสิ. ภิกฺขู สตฺถุ จิตฺตํ ญตฺวา สตสหสฺสมตฺตา ขีณาสวา อาคนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐํสุ. นนฺทตาปโส อนฺเตวาสิเก อามนฺเตสิ "ตาตา พุทฺธานํ นิสินฺนาสนมฺปิ นีจํ, สมณสตสหสฺสสฺสปิ อาสนํ นตฺถิ, ตุเมฺหหิ อชฺช อุฬารํ ภควโต ภิกฺขุสํฆสฺส จ สกฺการํ กาตุํ วฏฺฏติ, ปพฺพตปาทโต วณฺณคนฺธสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ อาหรถา"ติ. อจินฺเตยฺยตฺตา อิทฺธิวิสยสฺส มุหุตฺเตเนว วณฺณคนฺธสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ อาหริตฺวา พุทฺธานํ โยชนปฺปมาณํ ปุปฺผาสนํ ปญฺญาเปสุํ. อคฺคสาวกานํ ติคาวุตํ, เสสภิกฺขูนํ อฑฺฒโยฺนิกาทิเภทํ, สํฆนวกสฺส อุสภมตฺตํ อโหสิ. เอวํ ปญฺญตฺเตสุ อาสเนสุ นนฺทตาปโส ตถาคตสฺส ปุรโต อญฺชลึ ปคฺคยฺห ฐิโต "ภนฺเตมยฺหํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย อิมํ ปุปฺผาสนํ อภิรุหถา"ติ อาห. นิสีทิ ภควา ปุปฺผาสเน. เอวํ นิสินฺเน สตฺถริ สตฺถุ อาการํ ญตฺวา ภิกฺขู ๑- อตฺตโน อตฺตโน ปตฺตาสเน นิสีทึสุ. ๒- นนฺทตาปโส มหนฺตํ ปุปฺผฉตฺตํ คเหตฺวา ตถาคตสฺส มตฺถเก ธาเรนฺโต อฏฺฐาสิ. สตฺถา "ตาปสานํ อยํ สกฺกาโร มหปฺผโล โหตู"ติ นิโรธสมาปตฺตึ สมาปชฺชิ. สตฺถุ สมาปนฺนภาวํ ญตฺวา ภิกุขูปิ สมาปชฺชึสุ. ๓- ตถาคเต สตฺตาหํ นิโรธํ สมาปชฺชิตฺวา นิสินฺเน อนฺเตวาสิกา ภิกฺขาจารกาเล สมฺปตฺเต วนมูลผลาผลํ ๔- ปริภุญฺชิตฺวา เสสกาเล พุทฺธานํ อญฺชลึ ปคฺคยฺห ติฏฺฐนฺติ. นนฺทตาปโส ปน ภิกฺขาจารมฺปิ อคนฺตฺวา ปุปฺผฉตฺตํ ธาเรนฺโต สตฺตาหํ ปีติสุเขเนว วีตินาเมติ. สตฺถา นิโรธโต วุฏฺฐาย อรณวิหาริองฺเคน ทกฺขิเณยฺยงฺเคน จาติ ทฺวีหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตํ เอกํ สาวกํ "อิสิคณสฺส ปุปฺผาสนานุโมทนํ กโรหี"ติ อาณาเปสิ. โส จกฺกวตฺติรญฺโญ สนฺติกา ปฏิลทฺธมหาลาโภ มหาโยโธ วิย @เชิงอรรถ: สี. ภิกฺขูสุ สี. นิสินฺเนสุ สี. สมาปตฺตึ สมาปชฺชึสุ ม. วนมูลผลํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖.

ตุฏฺฐมานโส อตฺตโน วิสเย ฐตฺวา เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ สมฺมสิตฺวา อนุโมทนํ อกาสิ. ตสฺส เทสนาวสาเน สตฺถา สยํ ธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาปริโยสาเน สพฺเพ จตุจตฺตาฬีสสหสฺสตาปสา อรหตฺตํ ปาปุณึสุ. สตฺถา "เอถ ภิกฺขโว"ติ หตฺถํ ปสาเรสิ. เตสํ ตาวเทว เกสมสฺสุ ๑- อนฺตรธายิ. อฏฺฐปริกฺขารา กาเย ปฏิมุกฺกาว อเหสุํ. สฏฺฐิวสฺสตุเถรา วิย สตฺถารํ ปริวารยึสุ. นนฺทตาปโส ปน วิกฺขิตฺตจิตฺตตาย วิเสสํ นาธิคจฺฉิ. ตสฺส กิร อรณวิหาริตฺเถรสฺส สนฺติเก ธมฺมํ โสตุํ อารทฺธกาลโต ปฏฺฐาย "อโห วตาหมฺปิ อนาคเต อุปฺปชฺชนกพุทฺธสฺส สาสเน อิมินา สาวเกน ลทฺธธุรํ ลเภยฺยนฺ"ติ จิตฺตํ อุทปาทิ. โส เตน ปริวิตกฺเกน มคฺคผลปฏิเวธํ กาตุํ นาสกฺขิ. ตถาคตํ ปน วนฺทิตฺวา สมฺมุเข ฐตฺวา อาห "ภนฺเต เยน ภิกฺขุนา อิสิคณสฺส ปุปฺผาสนานุโมทนา กตา, โก นามายํ ตุมฺหากํ สาสเน"ติ. อรณ- วิหาริองฺเค ทกฺขิเณยฺยงฺเค จ เอตทคฺคํ ปตฺโต เอโส ภิกฺขูติ. "ภนฺเต ยฺวายํ มยา สตฺตาหํ ปุปฺผฉตฺตํ ธาเรนฺเตน สกฺกาโร กโต, เตน อธิกาเรน น อญฺญํ สมฺปตฺตึ ปตฺเถมิ, อนาคเต ปน เอกสฺส พุทฺธสฺส สาสเน อยํ เถโร วิย ทฺวีหงฺเคหิ สมนฺนาคโต สาวโก ภเวยฺยนฺ"ติ ปตฺถนมกาสิ. สตฺถา "สมิชฺฌิสฺสติ นุ โข อิมสฺส ตาปสสฺส ปตฺถนา"ติ อนาคตํสญาณํ เปเสตฺวา โอโลเกนฺโต กปฺปสตสหสฺสํ อติกฺกมิตฺวา สมิชฺฌนกภาวํ ทิสฺวา นนฺทตาปสํ อาห "น เต อยํ ปตฺถนา โมฆา ภวิสฺสติ, อนาคเต กปฺปสตสหสฺสํ อติกฺกมิตฺวา โคตโม นาม พุทฺโธ อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตสฺส สนฺติเก สมิชฺฌิสฺสตี"ติ วตฺวา ธมฺมกถํ กเถตฺวา ภิกฺขุสํฆปริวุโต อากาสํ ปกฺขนฺทิ. นนฺทตาปโส ยาว จกฺขุปถสมติกฺกมา สตฺถารํ ภิกฺขุสํฆญฺจ อุทฺทิสฺส อญฺชลึ ปคฺคยฺห อฏฺฐาสิ. โส อปรภาเค กาเลน กาลํ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุกณิ. อปริหีนชุฌาโนว กาลงฺกตฺวา พรฺหฺมโลเก นิพฺพตฺโต. ตโต ปน จุโต อปรานิปิ ปญฺจ ชาติสตานิ ปพฺพชิตฺวา อารญฺญโก @เชิงอรรถ: สี. เกสมสฺสุํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗.

อโหสิ. กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเลปิ ปพฺพชิตฺวา อารญฺญโก หุตฺวา คตปจฺจาคต- วตฺตํ ปูเรสิ. เอตํ กิร วตฺตํ อปริปูเรตฺวา มหาสาวกภาวํ ปาปุณนฺตา นาม นตฺถิ. คตปจฺจาคตวตฺตํ ปน อาคมฏฺฐกถาสุ ๑- วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. โส วีสติ- วิสฺสสหสฺสานิ คตปจฺจาคตวตฺตํ ปูเรตฺวา กาลงฺกตฺวา กามาวจรเทวโลเก ตาวตึส- ภวเน นิพฺพตฺติ. วุตฺตเญฺหตํ อปาทาเน ๒-:- "หิมวนฺตสฺสาวิทูเร นิสโภ นาม ปพฺพโต อสฺสโม สุกโต มยฺหํ ปณฺณสาลา สุมาปิตา. โกสิโย นาม นาเมน ชฏิโล อุคฺคตาปโน เอกายิโก ๓- อทุติโย วสามิ นิสเภ ตทา. ผลํ มูลญฺจ ปณฺณญฺจ น ภุญฺชามิ อหํ ตทา ปวตฺตํว สุปาตาหํ ๔- อุปชีวามิ ตาวเท. นาหํ โกเปมิ อาชีวํ จชมาโนปิ ชีวิตํ อาราเธมิ สกํ จิตฺตํ วิวชฺเชมิ อเนสนํ. ราคูปสํหิตํ จิตฺตํ ยทา อุปฺปชฺชเต มม สยํว ปจฺจเวกฺขามิ เอกโก ๕- ตํ ทเมมหํ. รชฺชเส รชฺชนีเย จ ทุสฺสนีเย จ ทุสฺสเส มุยฺหเส โมหนีเย จ นิกฺขมสฺสุ วนา ตุวํ. วิสุทฺธานํ อยํ วาโส นิมฺมลานํ ตปสฺสินํ มา โข วิสุทฺธํ ทูเสสิ นิกฺขมสฺสุ วนา ตุวํ. อคาริโก ภวิตฺวาน ยทา ยุตฺตํ ๖- ลภิสฺสสิ อุโภปิ มา วิราเธสิ นิกฺขมสฺสุ วนา ตุวํ. @เชิงอรรถ: สุ.วิ. ๑/๒๑๔/๑๖๘ สติสมฺปชญฺญกถา, ป.สู. ๑/๑๐๙/๒๗๓,๒๗๖ จตุสมฺปชญฺญปพฺพวณฺณนา @ ขุ.อป. ๓๒/๑-๕๑/๙๔ สุภูติตฺเถราปทาน ฉ.ม. เอกากิโย, ม. เอกากิโก @ สี. ปวตฺตปณฺฑุปตฺตานํ ฉ.ม. เอกคฺโค ฉ.ม. ปุตฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘.

ฉวาลาตํ ยถา กฏฺฐํ น กฺวจิ กิจฺจการกํ ๑- เนว คาเม อรญฺเญ วา น หิ ตํ กฏฺฐสมฺมตํ. ฉวาลาตูปโม ตฺวํสิ น คิหี นาปิ สญฺญโต อุภโต มุตฺตโก อชฺช นิกฺขมสฺสุ วนา ตุวํ. สิยา นุ โข ตว เอตํ โก ปชานาติ เต อิทํ สทฺธาธุรํ วหิสิ ๒- เม โกสชฺชพหุลาย จ. ชิคุจฺฉิสฺสนฺติ ตํ วิญฺญู อสุจึ นาคริโก ยถา อากฑฺฒิตฺวาน อิสโย โจทยิสฺสนฺติ ตํ สทา. ตํ วิญฺญู ปวทิสฺสนฺติ ๓- สมติกฺกนฺตสาสนํ สํวาสํ อลภนฺโต หิ กถํ ชีวิหิสิ ตุวํ. ติธาปภินฺนํ มาตงฺคํ กุญฺชรํ สฏฺฐิหายนํ พลี นาโค อุปคนฺตฺวา ยูถา นีหรเต คชํ. ยูถา วินิสฺสโฏ สนฺโต สุขํ สาตํ น วินฺทติ ทุกฺขิโต วิมโน ๔- โหติ ปชฺฌายนฺโต ปเวธติ. ตเถว ชฏิลา ตมฺปิ นีหริสฺสนฺติ ทุมฺมตึ เตหิ ตฺวํ นิสฺสโฏ สนฺโต สุขํ สาตํ น ลจฺฉสิ. ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ โสกสลฺลสมปฺปิโต ทยฺหติ ปริฬาเหน คโช ยูถาว นิสฺสโฏ. ชาตรูปํ ยถา กูฏํ เนว ฌายติ ๕- กตฺถจิ ตถา สีลวีหิโน ตฺวํ น ฌายิสฺสสิ ๕- กตฺถจิ. อคารํ วสมาโนปิ กถํ ชีวิหิสิ ตุวํ มตฺติกํ เปตฺติกญฺจาปิ นตฺถิ เต นิหิตํ ธนํ. สยํ กมฺมํ กริตฺวาน คตฺเต เสทํ ปโมจยํ @เชิงอรรถ: สี. นตฺเถว กิจฺจการณํ ปาลิ. สีฆํ ธุรํ วหิสิ, สี. สทฺธาธุรํ ชหสิ @ สี. ปวฑฺฒิสฺสนฺติ สี. ทุมฺมโน ปาลิ. ยายติ, ยายิสฺสสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙.

เอวํ ชีวิหิสิ เคเห สาธุ เต ตํ น รุจฺจติ. เอวาหํ ตตฺถ วาเรมิ สงฺกิเลสคตํ มนํ นานาธมฺมกถํ กตฺวา ปาปา จิตฺตํ นิวารยึ. เอวํ เม วิหรนฺตสฺส อปฺปมาทวิหาริโน ตึสวสฺสสหสฺสานิ ปวเน เม ๑- อติกฺกมุํ. อปฺปมาทรตํ ทิสฺวา อุตฺตมตฺถํ คเวสกํ ปทุมุตฺตรสมฺพุทฺโธ อาคจฺฉิ มม สนฺติกํ. ติมฺพรูสกวณฺณาโภ ๒- อปฺปเมยฺโย อนูปโม รูเปนาสทิโส พุทฺโธ อากาเส จงฺกมี ตทา. สุผุลฺโล สาลราชาว วิชฺชูวพฺภฆนนฺตเร ๓- ญาเณนาสทิโส พุทฺโธ อากาเส จงฺกมี ตทา. สีหราชาวสมฺภีโต คชราชาว ทปฺปิโต ๔- อภีโต ๕- พฺยคฺฆราชาว อากาเส จงฺกมี ตทา. สิงฺคินิกฺขสวณฺณาโภ ขทิรงฺคารสนฺนิโภ มณิ ยถา โชติรโส อากาเส จงฺกมี ตทา. วิสุทฺธเกลาสนิโภ ปุณฺณมาเยว จนฺทิมา มชฺฌณฺหิเกว สูริโย อากาเส จงฺกมี ตทา. ทิสฺวา นเภ จงฺกมนฺตํ เอวํ จินฺเตสหํ ตทา เทโว นุ โข อยํ สตฺโต อุทาหุ มนุโช อยํ. น เม สุโต วา ทิฏฺโฐ วา มหิยา เอทิโส นโร อปิ มนฺตปทํ อตฺถิ อยํ สตฺถา ภวิสฺสติ. เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน สกํ จิตฺตํ ปสาทยึ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วิปิเน เม, สี. ปวเน จ สี. ติมฺพรูปกฺกวณฺณาโภ @ สี. วิชฺชูว คคนนฺตเร ม. ทมฺมิโต สี. ทุราสโท, ฉ.ม. ลาสิโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐.

นานาปุปฺผญฺจ คนฺธญฺจ สนฺนิปาเตสหํ ตทา. ปุปฺผาสนํ ปญฺญาเปตฺวา สาธุจิตฺตํ มโนรมํ นรสารถินํ อคฺคํ อิทํ วจนมพฺรวึ. อิทํ เม อาสนํ วีร ปญฺญตฺตํ ตวนุจฺฉวํ หาสยนฺโต มมํ จิตฺตํ นิสีท กุสุมาสเน. นิสีทิ ตตฺถ ภควา อสมฺภีโตว เกสรี สตฺตรตฺตินฺทิวํ พุทฺโธ ปวเร กุสุมาสเน. นมสฺสมาโน อฏฺฐาสึ สตฺตรตฺตินฺทิวํ อหํ วุฏฺฐหิตฺวา สมาธิมฺหา สตฺถา โลเก อนุตฺตโร. มม กมฺมํ ปกิตฺเตนฺโต อิทํ วจนมพฺรวิ ภาเวหิ พุทฺธานุสฺสตึ ภาวนานมนุตฺตรํ อิมํ สตึ ภาวยิตฺวา ปูรยิสฺสสิ มานสํ. ๑- ตึสกปฺปสหสฺสานิ เทวโลเก รมิสฺสสิ อสีติกฺขตฺตุํ เทวินฺโท เทวรชฺชํ กริสฺสสิ. สหสฺสกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺตี ราชา รฏฺเฐ ภวิสฺสสิ ปเทสรชฺชํ วิปุลํ คณนาโต อสงฺขิยํ อนุโภสฺสสิ ตํ สพฺพํ พุทฺธานุสฺสติยา ผลํ. ภวาภเว สํสรนฺโต มหาโภคํ ลภิสฺสสิ โภเค เต อูนตา นตฺถิ พุทฺธานุสฺสติยา ผลํ. กปฺปสตสหสฺสมฺหิ โอกฺกากกุลสมฺภโว โคตโม นาม โคตฺเตน สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ. อสีติโกฏึ ฉฑฺเฑตฺวา ทาเส กมฺมกเร พหู @เชิงอรรถ: สี. ปูรยสฺสุ สุมานสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑.

โคตมสฺส ภควโต สาสเน ปพฺพชิสฺสสิ. อาราธยิตฺวา สมฺพุทฺธํ โคตมํ สกฺยปุงฺควํ สุภูติ นาม นาเมน เหสฺสสิ สตฺถุ สาวโก. ภิกฺขุสํเฆ นิสีทิตฺวา ทกฺขิเณยฺยคุณมฺหิ ตํ ตถารณวิหาเร จ ทฺวีสุ อคฺเค ฐเปสฺสสิ. อิทํ วตฺวาน สมฺพุทฺโธ ชลชุตฺตมนามโก นภํ ๑- อพฺภุคฺคมี วีโร หํสราชาว อมฺพเร. สาสิโต โลกนาเถน นมสฺสิตฺวา ตถาคตํ สทา ภาเวมิ มุทิโต พุทฺธานุสฺสติมุตฺตมํ. เตน กมฺเมน สุกเตน เจตนาปณิธีหิ จ ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ ตาวตึสํ อคจฺฉหํ. อสีติกฺขตฺตุํ เทวินฺโท เทวรชฺชมการยึ ๒- สหสฺสกฺขตฺตุํ ราชา จ จกฺกวตฺตี อโหสหํ. ๒- ปเทสรชฺชํ วิปุลํ คณนาโต อสงฺขิยํ อนุโภมิ สุสมฺปตฺตึ พุทฺธานุสฺสติยา ผลํ. ภวาภเว สํสรนฺโต มหาโภคํ ลภามหํ โภเค เม อูนตา นตฺถิ พุทฺธานุสฺสติยา ผลํ. สตสหสฺสิโต กปฺเป ยํ กมฺมมกรึ ตทา ทุคฺคตึ นาภิชานามิ พุทฺธานุสฺสติยา ผลํ. ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส วิโมกฺขาปิ จ อฏฺฐิเม ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตา กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ อิตฺถํ สุทํ อายสฺมา สุภูติตฺเถโร อิมา คาถาโย อภาสิตฺถาติ. @เชิงอรรถ: สี. นเภ ๒-๒ ม. สหสฺสกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺตี, ราชา รฏฺเฐ อโหสหํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒.

เอวํ ปน โส ตาวตึสภวเน อปราปรํ อุปฺปชฺชนวเสน ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา ตโต จุโต มนุสฺสโลเก อเนกสตกฺขตฺตุํ จกฺกวตฺติราชา จ ปเทสราชา จ หุตฺวา อุฬารํ มนุสฺสสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อถ ๑- อมฺหากํ ภควโต กาเล สาวตฺถิยํ สุมนเสฏฺฐิสฺส เคเห อนาถปิณฺฑิกสฺส กนิฏฺโฐ หุตฺวา นิพฺพตฺติ "สุภูตี"ติสฺส นามํ อโหสิ. เตน สมเยน อมฺหากํ ภควา โลเก อุปฺปชฺชิตฺวา ปวตฺตวรธมฺมจกฺโก อนุปุพฺเพน ราชคหํ คนฺตฺวา ตตฺถ เวฬุวนปฏิคฺคหณาทินา โลกานุคฺคหํ กโรนฺโต ราชคหํ อุปนิสฺสาย สีตวเน วิหรติ. ตทา อนาถปิณฺฑิโก เสฏฺฐี สาวตฺถิยํ อุฏฺฐานกภณฺฑํ คเหตฺวา อตฺตโน สหายสฺส ราชคหเสฏฺฐิโน ฆรํ คโต พุทฺธุปฺปาทํ สุตฺวา สตฺถารํ สีตวเน วิหรนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปฐมทสฺสเนเนว โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย สตฺถารํ สาวตฺถึ อาคมนตฺถาย ยาจิตฺวา ตโต ปญฺจจตฺตาฬีสโยชเน มคฺเค ๒- โยชเน โยชเน สตสหสฺสปริจฺจาเคน วิหาเร ปติฏฺฐาเปตฺวา สาวตฺถิยํ ราชมาเนน อฏฺฐกรีสปฺปมาณํ เชตสฺส ราชกุมารสฺส อุยฺยานภูมึ โกฏิสนฺถาเรน กิณิตฺวา ตตฺถ ภควโต วิหารํ กาเรตฺวา อทาสิ. วิหารปฏิคฺคหณทิวเส อยํ สุภูติกุฏุมฺพิโก อนาถปิณฺฑิกเสฏฺฐินา สทฺธึ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุณนฺโต สทฺธํ ปฏิลภิตฺวา ปพฺพชิ. โส อุปสมฺปชฺชิตฺวา เทฺว มาติกา ปคุณา ๓- กตฺวา กมฺมฏฺฐานํ กถาเปตฺวา อรญฺเญ สมณธมฺมํ กโรนฺโต เมตฺตชฺฌานปาทกํ ๔- วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. โส ธมฺมํ เทเสนฺโต ยสฺมา สตฺถารา เทสิตนิยาเมน อโนทิสฺสกํ กตฺวา ธมฺมํ เทเสติ, ตสฺมา อรณวิหารีนํ อคฺโค นาม ชาโต. ปิณฺฑาย จรนฺโต ฆเร ฆเร เมตฺตาฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย ๕- ภิกฺขํ ปฏิคฺคณฺหาติ "เอวํ ทายกานํ มหปฺผลํ ภวิสฺสตี"ติ. ตสฺมา ทกฺขิเณยฺยานํ อคฺโค นาม ชาโต. เตนาห ภควา "เอตทคฺคํ @เชิงอรรถ: ม. อถ-สทฺโท น ทิสฺสติ สี. ปญฺจจตฺตาลีสโยชนมตฺเต มคฺเค สี. ปคุณํ @ สี. เมตฺตาฌานํ ปาทกํ กตฺวา, ฉม. เมตฺตาฌานปาทกํ สี. สมาปตฺติโต วุฏฺฐาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓.

ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ อรณวิหารีนํ ยทิทํ สุภูติ, ทกฺขิเณยฺยานํ ยทิทํ สุภูตี"ติ. ๑- เอวมยํ มหาเถโร อรหตฺเต ปติฏฺฐาย อตฺตนา ๒- ปูริตปารมีนํ ผลสฺส มตฺถกํ ปตฺวา โลเก อภิญฺญาโต อภิลกฺขิโต หุตฺวา พหุชนหิตาย ชนปทจาริกํ จรนฺโต อนุปุพฺเพน ราชคหํ อคมาสิ. ราชา พิมฺพิสาโร เถรสฺส อาคมนํ สุตฺวา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา "อิเธว ภนฺเต วสถา"ติ วตฺวา "นิวาสนฏฺฐานํ กริสฺสามี"ติ ปกฺกนฺโต วิสฺสริ. เถโร เสนาสนํ อลภนฺโต อพฺโภกาเส วีตินาเมสิ. เถรสฺส อานุภาเวน เทโว น วสฺสติ. มนุสฺสา อวุฏฺฐิตาย อุปทฺทุตา รญฺโญ นิเวสนทฺวาเร อุกฺกุฏฺฐิมกํสุ. ราชา "เกน นุ โข การเณน เทโว น วสฺสตี"ติ วีมํสนฺโต "เถรสฺส อพฺโภกาสวาเสน มญฺเญ น วสฺสตี"ติ จินฺเตตฺวา ๓- ตสฺส ปณฺณกุฏึ การาเปตฺวา "อิมิสฺสา ภนฺเต ปณฺณกุฏิยา วสถา"ติ วตฺวา วนฺทิตฺวา ปกฺกามิ. เถโร กุฏิกํ ปวิสิตฺวา ติณสณฺฐารเก ๔- ปลฺลงฺเกน นิสีทิ. ตทา ปน เทโว โถกํ โถกํ ๕- ผุสายติ, น สมฺมา ธารํ อนุปเวจฺฉติ. อถ เถโร โลกสฺส อวุฏฺฐิกภยํ วิสมิตุกาโม ๖- อตฺตโน อชฺฌตฺติก- พาหิรวตฺถุกสฺส ปริสฺสยสฺส อภาวํ ปเวเทนฺโต:- [๑] "ฉนฺนา เม ๗- กุฏิกา สุขา นิวาตา วสฺส เทว ยถาสุขํ จิตฺตํ เม สุสมาหิตํ วิมุตฺตํ อาตาปี วิหรามิ วสฺส เทวา"ติ คาถมาห. @เชิงอรรถ: องฺ. เอกก. ๒๐/๒๐๑-๒/๒๔ เอตทคฺควคฺค สี., ม. อตฺตโน ส., ม. จินฺเตนฺโต @ ม. ติณสนฺถรเณ, ฉ.ม. ติณสนฺถารเก ม. โถกํ สี. วิธมิตุกาโม @ ม. ฉนฺนา เมส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔.

ตตฺถ ฉนฺนสทฺโท ตาว "ฉนฺนา สา กุมาริกา อิมสฺส กุมารกสฺส" ๑- "นจฺฉนฺนํ นปฺปฏิรูปนฺ"ติอาทีสุ ๒- ปฏิรูเป อาคโต. "ฉนฺนํ เตฺวว ผคฺคุณผสฺสายตนานนฺ"ติ- อาทีสุ วจนวิสิฏฺเฐ สงฺขฺยาวิเสเส. "ฉนฺนมติวสฺสติ, วิวฏํ นาติวสฺสตี"ติอาทีสุ ๓- คหเณ. ๔- "กฺยาหํ เต นจฺฉนฺโนปิ กริสฺสามี"ติอาทีสุ นิวาสนปารุปเน. "อายสฺมา ฉนฺโน อนาจารํ อาจรตี"ติอาทีสุ ๕- ปญฺญตฺติยํ. "สพฺพจฺฉนฺนํ สพฺพ- ปริจฺฉนฺนํ, ๖- ฉนฺนา กุฏิ อาหิโต คินี"ติ ๗- จ อาทีสุ ติณาทีหิ ฉาทเน. อิธาปิ ติณาทีหิ ฉาทเนเยว ทฏฺฐพฺโพ, ตสฺมา ติเณน วา ปณฺเณน วา ฉนฺนา ยถา น วสฺสติ วสฺโสทกปตนํ น โหติ น โอวสฺสติ, เอวํ สมฺมเทว ฉาทิตาติ อตฺโถ. เมสทฺโท "กิจฺเฉน เม อธิคตํ, หลํ ทานิ ปกาสิตุนฺ"ติอาทีสุ ๘- กรเณ อาคโต, มยาติ อตฺโถ. "ตสฺส เม ภนฺเต ภควา สงฺขิตฺเตน ธมฺมํ เทเสตู"ติอาทีสุ ๙- สมฺปทาเน, มยฺหนฺติ อตฺโถ. "ปุพฺเพว เม ภิกฺขเว สมฺโพธา อนภิสมฺพุทฺธสฺส โพธิสตฺตสฺเสว สโต"ติอาทีสุ ๑๐- สามิอตฺเถ อาคโต. อิธาปิ สามิอตฺเถเอว ทฏฺฐพฺโพ, มมาติ อตฺโถ. กิญฺจาปิ ขีณาสวานํ มมายิตพฺพํ นาม กิญฺจิ นตฺถิ โลกธมฺเมหิ อนุปลิตฺตภาวโต, โลกสมญฺญาวเสน ปน เตสมฺปิ "อหํ มมา"ติ โวหารมตฺตํ โหติ. เตนาห ภควา "กินฺติ เม สาวกา ธมฺมทายาทา ภเวยฺยุํ, โน อามิสทายาทา"ติ. ๑๑- กุฏิกาติ ปน มาตุกุจฺฉิปิ กรชกาโยปิ ติณาทิจฺฉทโน ปติสฺสโยปิ วุจฺจติ. ตถาปิ หิ ๑๒- :- @เชิงอรรถ: วินย. มหาวิ. ๑/๒๙๖/๒๒๙ สญฺจริตฺตสิกฺขาปท วินย. มหาวิ. ๑/๓๘๓/๒๙๐ @ปฐมทุฏฺฐโทสสิกฺขาปท ขุ.อุทาน. ๒๕/๔๕/๑๗๐ อุโปสถสุตฺต, วินย.จูฬ. ๗/๓๘๕/๒๑๐ @ ม. คคเณ วินย.มหาวิ. ๑/๔๒๔/๓๑๗ ทุพฺพจสิกฺขาปท วินย.มหาวิ. ๒/๕๒/๑๓๓ @ ขุ.สุตฺต. ๒๕/๑๘/๓๓๘ วินย.มหา. ๔/๗/๗, ที.มหา. ๑๐/๖๕/๓๒, ม.มู. ๑๒/๒๘๑ /๒๔๒, @ม.ม. ๑๓/๓๓๗/๓๑๙, สํ.สคา. ๑๕/๑๗๒/๑๖๔ พฺรหฺมายาจนสุตฺต สํ.ขนฺธ. ๑๗/๑๘๒/๑๖๑, @องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๒๕๗/๒๗๖ ๑๐ ม.มู. ๑๒/๒๐๖/๑๗๖, สํ.สฬา. ๑๘/๑๓/๘ @ปฐมปุพฺเพสมฺโพธสุตฺต (สฺยา) ๑๑ ม.มู. ๑๒/๒๙/๑๗ ธมฺมทายาทสุตฺต ๑๒ ฉ.ม. ตถา หิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕.

"มาตรํ กุฏิกํ พฺรูสิ ๑- ภริยํ พฺรูสิ ๑- กุลาวกํ ปุตฺเต สนฺตานเก พฺรูสิ ๑- ตณฺหา เม พฺรูสิ พนฺธนนฺ"ติ ๒- อาทีสุ มาตุกุจฺฉิ "กุฏิกา"ติ วุตฺตา. "อฏฺฐิกงฺกลกุฏิเก มํสนฺหารูปสิพฺพิเต ๓- ธิรตฺถุ ปูเร ทุคฺคนฺเธ ปรคตฺเต ๔- มมายเส"ติ ๕- อาทีสุ เกสาทิสมูหภูโต กรชกาโย. "กสฺสปสฺส ภควโต ภคินิ กุฏิ โอวสฺสติ "๖- "กุฏิ นาม อุลฺลิตฺตา วา โหติ อวลิตฺตา วา"ติอาทีสุ ๗- ติณฉทนปติสฺสโย. อิธาปิ โสเอว เวทิตพฺโพ ปณฺณสาลาย อธิปฺเปตตฺตา. กุฏิเอว หิ กุฏิกา, อปากฏกุฏิ "กุฏิกา"ติ วุตฺตา. ๘- สุขสทฺโท ปน "วิปิฏฺฐิกตฺวาน สุขํ ทุกฺขญฺจ, ปุพฺเพว จ โสมนสฺสโทมนสฺสนฺ"ติ- อาทีสุ ๙- สุขเวทนายํ อาคโต. "สุโข พุทฺธานมุปฺปาโท, ๑๐- สุขา สทฺธมฺมเทสนา"ติ- อาทีสุ ๑๑- สุขมูเล. "สุขสฺเสตํ ภิกฺขเว อธิวจนํ ยทิทํ ปุญฺญานี"ติอาทีสุ ๑๒- สุขเหตุมฺหิ. "ยสฺมา จ โข มหาลิ รูปํ สุขํ สุขานุปติตํ สุขาวกฺกนฺตนฺ"ติอาทีสุ ๑๓- สุขารมฺมเณ, "ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารา เอเต จุนฺท อริยสฺส วินเย"ติอาทีสุ ๑๔- อพฺยาปชฺเช. "นิพฺพานํ ปรมํ สุขนฺ"ติอาทีสุ ๑๕- นิพฺพาเน. "ยาวญฺจิทํ ภิกฺขเว น สุกรํ อกฺขาเนน ปาปุณิตุํ ยาว สุขา สคฺคา"ติอาทีสุ ๑๖- สุขปฺปจฺจยฏฺฐาเน. "โสวคฺคิกํ สุขวิปากํ สคฺคสํวตฺตนิกนฺ"ติอาทีสุ ๑๗- อิฏฺเฐ, ปิยมนาเปติ อตฺโถ. อิธาปิ @เชิงอรรถ: ม. พฺรูมิ สํ.สคา. ๑๕/๑๙/๙ กุฏิกาสุตฺต สี. นฺหารุปริสิพฺพิเต @ สี. ปรภตฺเต ขุ.เถร. ๒๖/๑๑๕๓/๔๑๖ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรคาถา @ ม.ม. ๑๓/๒๙๑/๒๖๖ ฆฏิการสุตฺต วินย.มหาวิ. ๑/๓๔๙/๒๖๓ สํฆาทิเสสกณฺฑ @ สี.,ม. กุฏิเอว หิ กุฏิกาติ วุตฺตา ขุ.สุตฺต. ๒๕/๖๗/๓๔๘ ขคฺควิสาณสุตฺต @๑๐ ก. พุทฺธานํ อุปฺปาโท ๑๑ ขุ.ธมฺม. ๒๕/๑๙๔/๕๑ สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ @๑๒ องฺ.สตฺตก. ๒๓/๑๕๙/๙๐ (สฺยา), ขุ.อิติ. ๒๕/๒๒/๒๔๕ เมตฺตสุตฺต @๑๓ สํ.ขนฺธ. ๑๗/๖๐/๕๗ มหาลิสุตฺต ๑๔ ม.มู. ๑๒/๘๒/๕๔ สลฺเลขสุตฺต @๑๕ ม.ม. ๑๓/๒๑๖/๑๙๑, ขุ.ธมฺม. ๒๕/๒๐๓/๕๒ อญฺญตรอุปาสกวตฺถ @๑๖ ม.อุปริ. ๑๔/๒๕๕/๒๒๓ พาลปณฺฑิตุตฺต ๑๗ ที.สีล. ๙/๑๖๓/๕๑ สามญฺญผลสุตฺต, @ สํ.สคา. ๑๕/๑๓๐/๑๐๗ ปฐมอปุตฺตกสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖.

อิฏฺเฐ สุขปฺปจฺจเย วา ทฏฺฐพฺโพ. สา หิ กุฏิ อนฺโต พหิ จ มนาปภาเวน สมฺปาทิกา ๑- นิวาสนผาสุตาย "สุขา"ติ วุตฺตา. ตถา นาติสีตนาติอุณฺหตาย อุตุสุขสมฺปตฺติโยเคน กายิกเจตสิกสุขสฺส ปจฺจยภาวโต. นิวาตาติ อวาตา, ผุสิตคฺคลปิหิตวาตปานตฺตา วาตปริสฺสยรหิตาติ อตฺโถ. อิทํ ตสฺสา กุฏิยา สุขภาววิภาวนํ. สวาเต หิ เสนาสเน อุตุสปฺปาโย น ลพฺภติ, นิวาเต โส ลพฺภตีติ. วสฺสาติ ปวสฺส สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺฉ. เทวาติ อยํ เทว- สทฺโท "อิมานิ เต เทว จตุราสีตินครสหสฺสานิ กุสวตีราชธานิปฺปมุขานิ, เอตฺถ เทว ฉนฺทํ ชเนหิ ชีวิเต อเปกฺขนฺ"ติอาทีสุ ๒- สมฺมุติเทเว ขตฺติเย อาคโต. "จาตุ- มหาราชิกา เทวา วณฺณวนฺโต สุขพหุลา"ติอาทีสุ ๓- อุปปตฺติเทเวสุ. "ตสฺส เทวาติ เทวสฺส, สาสนํ สพฺพทสฺสิโน"ติอาทีสุ วิสุทฺธิเทเวสุ. วิสุทฺธิเทวานํ หิ ภควโต อติเทวภาเว วุตฺเต อิตเรสํ วุตฺโตเอว โหติ. "วิทฺเธ วิคตวลาหเก เทเว"ติอาทีสุ ๔- อากาเส. "เทโว จ กาเลน กาลํ น สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺฉตี"ติอาทีสุ ๕- เมเฆ ปชฺชุนฺเน วา. อิธาปิ เมเฆ ปชฺชุนฺเน วา ทฏฺฐพฺโพ. วสฺสาติ หิ เต อาณาเปนฺโต เถโร อาลปติ. ยถาสุขนฺติ ยถารุจึ. ตว วสฺสเนน มยฺหํ พาหิโร ปริสฺสโย นตฺถิ, ตสฺมา ยถากามํ วสฺสาติ วสฺสูปชีวิสตฺเต อนุคฺคณฺหนฺโต วทติ. อิทานิ อพฺภนฺตเร ปริสฺสยาภาวํ ๖- ทสฺเสนฺโต "จิตฺตนฺ"ติอาทิมาห. ตตฺถ จิตฺตํ เม สุสมาหิตนฺติ มม จิตฺตํ สุฏฺฐุ อติวิย สมฺมา สมฺมเทว เอกคฺคภาเวน อารมฺมเณ ฐปิตํ. ตญฺจ โข น นีวรณาทิวิกฺขมฺภนมตฺเตน, อปิจ โข วิมุตฺตํ โอรมฺภาคิยอุทฺธมฺภาคิยสงฺคเหหิ สพฺพสํโยชเนหิ สพฺพกิเลสธมฺมโต จ วิเสเสน วิมุตฺตํ, สมุจฺเฉทปฺปหานวเสน ปฏิปสฺสทฺธิปฺปหานวเสน เต ปชหิตฺวา ฐิตนฺติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สมฺปาทิตา ที. มหา. ๑๐/๒๒๖/๑๖๕ มหาสุทสฺสนสุตฺต @ ที. ปาฏิ. ๑๑/๓๓๗/๒๒๘ สงฺคีติสุตฺต ม. มู. ๑๒/๔๘๖/๔๓๐ มหาธมฺมสมาทานสุตฺต, @สํ สคา. ๑๕/๑๑๐/๗๘ สุสิมสุตฺต, ขุ. อิติ. ๒๕/๒๗/๒๕๐ เมตฺตาภาวนาสุตฺต @ องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๗๐/๘๕ อธมฺมิกสุตฺต สี. ปริสฺสยสฺสาปิ อภาวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗.

อาตาปีติ วิริยวา. ผลสมาปตฺติอตฺถํ วิปสฺสนารมฺภวเสน ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารตฺถญฺจ อารทฺธวิริโย หุตฺวา วิหรามิ, ทิพฺพวิหาราทีหิ อตฺตภาวํ วตฺเตมิ, น ปน กิเลสปฺ- ปหานตฺถํ, ปหาตพฺพสฺเสว อภาวโตติ อธิปฺปาโย. "ยถา ปน พาหิรปริสฺสยาภาเวน เทว มยา ตฺวํ วสฺสเน นิโยชิโต, เอวํ อพฺภนฺตรปริสฺสยาภาเวนปี"ติ ๑- ทสฺเสนฺโต ปุนปิ "วสฺส เทวา"ติ อาห. อปโร นโย:- ฉนฺนาติ ฉาทิตา ปิหิตา. กุฏิกาติ อตฺตภาโว. โส หิ "อเนกาวยวสฺส สมุทายสฺส อวิชฺชานีวรณสฺส ภิกฺขเว ปุคฺคลสฺส ตณฺหาสํยุตฺตสฺส อยญฺเจว กาโย สมุทาคโต, พหิทฺธา จ นามรูปนฺ"ติอาทีสุ ๒- กาโยติ อาคโต. "สิญฺจ ภิกฺขุ อิมํ นาวํ, สิตฺตา เต ลหุเมสฺสตี"ติอาทีสุ ๓- นาวาติ อาคโต. "คหการก ทิฏฺโฐสิ, คหกูฏํ วิสงฺขตนฺ"ติ ๔- จ อาทีสุ คหนฺติ อาคโต. "สตฺโต คุหายํ พหุนาภิฉนฺโน, ติฏฺฐํ นโร โมหนสฺมึ ปคาโฬฺห"ติอาทีสุ ๕- คุหาติ อาคโต. "เนลงฺโค เสตปจฺฉาโท, เอกาโร วตฺตตี รโถ"ติอาทีสุ ๖- รโถติ อาคโต. "ปุน เคหํ น กาหสี"ติอาทีสุ ๔- เคหนฺติ อาคโต. "วิวฏา กุฏิ นิพฺพุโต คินี"ติอาทีสุ ๗- กุฏีติ อาคโต. ตสฺมา อิธาปิ โส "กุฏิกา"ติ วุตฺโต. อตฺตภาโว หิ กฏฺฐาทีนิ ปฏิจฺจ ลพฺภมานา เคหสามิกาหิ กุฏิกา วิย อฏฺฐิอาทิสญฺญิเต ปฐวีธาตุอาทิเก ผสฺสาทิเก จ ปฏิจฺจ ลพฺภมาโน "กุฏิกา"ติ วุตฺโต, จิตฺตมกฺกฏสฺส นิวาสภาวโต จ. ยถาห:- อฏฺฐิกงฺกลกุฏิเวสา มกฺกฏาวสโถ อิติ มกฺกโฏ ปญฺจทฺวาราย กุฏิกาย ปสกฺกิย ทฺวาเรนานุปริยาติ ฆฏฺฏยนฺโต ปุนปฺปุนนฺติ จ. @เชิงอรรถ: สี. ปริสฺสยาภาเวน ปีตึ สํ. นิทาน. ๑๖/๑๙/๒๔ พาลปณฺฑิตสุตฺต (โถกํ วิสทิสํ) @ ขุ. ธมฺม. ๒๕/๓๖๙/๘๑ สมฺพหุลภิกฺขุวตฺถุ ขุ. ธมฺม. ๒๕/๑๕๔/๔๔ ปฐมโพธิวตฺถุ @ ขุ. สุตฺตฺ ๒๕/๗๗๙/๔๘๖ คุหฏฺฐกสุตฺต ขุ. อุทาน. ๒๕/๖๕/๒๐๖ @ อปรลกุณฺฑกภทฺทิยสุตฺต ขุ. สุตฺต. ๒๕/๑๙/๓๓๙ ธนิยสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๘.

สา ปเนสา อตฺตภาวกุฏิกา เถรสฺส ติณฺณํ ฉนฺนํ อฏฺฐนฺนญฺจ อสํวร- ทฺวารานํ วเสน สมติ ๑- วิชฺฌนกสฺส ราคาทิอวสฺสุตสฺส ปญฺญาย สํวุตตฺตา สมฺมเทว ปิหิตตฺตา "ฉนฺนา"ติ วุตฺตา. เตนาห ภควา "โสตานํ สํวรํ พฺรูมิ, ปญฺญาเยเต ปิถิยฺยเร"ติ. ๒- วุตฺตนเยน ฉนฺนตฺตาเอว ๓- กิเลสทุกฺขาภาวโต นิรามิสสุขสมงฺคิตาย จ สุขา สุขปฺปตฺตา, ตโตเอว จ นิวาตา นิหตมานมทถมฺภสารมฺภตาย ๔- นิวาตวุตฺติกา. อยญฺจ นโย "มยฺหํ น สงฺกิเลสธมฺมานํ สํวรณมตฺเตน สิทฺโธ, อถ โข อคฺคมคฺค- สมาธินา สุฏฺฐุสมาหิตจิตฺตตาย เจว อคฺคมคฺคปญฺญาย สพฺพสํโยชเนหิ วิปฺปมุตฺต- จิตฺตตาย จา"ติ ทสฺเสนฺโต อาห "จิตฺตํ เม สุสมาหิตํ วิมุตฺตนฺ"ติ. เอวํภูโต จ "อิทานาหํ กตกรณีโย"ติ น อปฺโปสฺสุกฺโก โหมิ, อถ โข อาตาปี วิหรามิ, สเทวกสฺส โลกสฺส หิตสุขูปสํหาเร อุสฺสาหชาโต ภิกฺขาจารกาเลปิ อนุฆรํ พฺรหฺมวิหาเรเนว วิหรามิ. ตสฺมา ตฺวมฺปิ เทว ปชฺชุนฺน มยฺหํ ปิยํ กาตุกามตายปิ วสฺสูปชีวีนํ สตฺตานํ อนุกมฺปายปิ วสฺส สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวจฺฉาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. เอตฺถ จ เถโร "ฉนฺนา เม กุฏิกา สุขา นิวาตา"ติ อิมินา โลกิยโลกุตฺตรเภทาย ๕- อตฺตโน อธิสีลสิกฺขํ ทสฺเสติ. "จิตฺตํ เม สุสมาหิตนฺ"ติ อิมินา อธิจิตฺตสิกฺขํ. "วิมุตฺตนฺ"ติ อิมินา อธิปญฺญาสิกฺขํ. "อาตาปี วิหรามี"ติ อิมินา ทิฏฺฐธมฺมสุข- วิหารํ. อถวา "ฉนฺนา เม กุฏิกา สุขา นิวาตา"ติ อิมินา อนิมิตฺตวิหารํ ทสฺเสติ กิเลสวสฺสปิธานมุเขน นิจฺจาทินิมิตฺตุคฺฆาฏนทีปนโต. "จิตฺตํ เม สุสมาหิตนฺ"ติ อิมินา อปฺปณิหิตวิหารํ. "วิมุตฺตนฺ"ติ อิมินา สุญฺญตวิหารํ. "อาตาปี วิหรามี"ติ อิมินา เตสํ ติณฺณํ วิหารานํ อธิคมูปายํ. ปฐเมน วา โทสปฺปหานํ, ทุติเยน ราคปฺปหานํ, ตติเยน โมหปฺปหานํ. ตถา ทุติเยน ปฐมทุติเยหิ วา ธมฺมวิหาร- สมฺปตฺติโย ทสฺเสติ, ตติเยน วิมุตฺติสมฺปตฺติโย. "อาตาปี วิหรามี"ติ อิมินา ปรหิตปฏิปตฺติยํ อตนฺทิตภาวํ ทสฺเสตีติ ทฏฺฐพฺพํ. @เชิงอรรถ: ม. สมถ.... ฉ.ม. ปิธิยฺยเร, ขุ. สุตฺต. ๒๕/๑๐๔๒/๕๓๒ อชิตมาณวกปญฺหา @ ม. เอวํ ม. นิหตมานทพฺพ... ฉ.ม. โลกิยโลกุตฺตรเภทํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙.

เอวํ "ยถานามา"ติ คาถาย วุตฺตานํ ธมฺมวิหาราทีนํ อิมาย คาถาย ทสฺสิตตฺตา ตตฺถ อทสฺสิเตสุ นามโคตฺเตสุ นามํ ทสฺเสตุํ "อิตฺถํ สุทนฺ"ติอาทิ วุตฺตํ. เย หิ เถรา นามมตฺเตน ปากฏา, เต นาเมน, เย โคตฺตมตฺเตน ปากฏา, เต โคตฺเตน, เย อุภยถา ปากฏา, เต อุภเยนปิ ทสฺสิสฺสนฺติ. อยํ ปน เถโร นาเมน อภิลกฺขิโต, น ตถา โคตฺเตนาติ "อิตฺถํ สุทํ ๑- อายสฺมา สุภูตี"ติ วุตฺตํ. ตตฺถ อิตฺถนฺติ อิทํ ปการํ, อิมินา อากาเรนาติ อตฺโถ. สุทนฺติ ๒- สุ อิทํ, สนฺธิวเสน อิการโลโป. สูติ จ นิปาตมตฺตํ, อิทํ คาถนฺติ โยชนา. อายสฺมาติ ปิยวจนเมตํ ครุคารวสปฺปติสฺส วจนเมตํ. ๓- สุภูตีติ นามกิตฺตนํ. โส หิ สรีรสมฺปตฺติยาปิ ทสฺสนีโย ปาสาทิโก, คุณสมฺปตฺติยาปิ. อิติ สุนฺทราย สรีราวยววิภูติยา สีลสมฺปตฺติยาทิวิภูติยา จ ๔- สมนฺนาคตตฺตา สุภูตีติ ปญฺญายิตฺถ. สีลสาราทิถิรคุณโยคโต เถโร. อภาสิตฺถาติ กเถสิ. กสฺมา ปเนเต มหาเถรา อตฺตโน คุเณ ปกาเสนฺตีติ? อิมินา ทีเฆน อทฺธุนา อนธิคตปุพฺพํ ปรมคมฺภีรํ อติวิย สนฺตํ ปณีตํ อตฺตนา อธิคตํ โลกุตฺตรธมฺมํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปีติเวคสมุสฺสาหิตอุทานวเสน สาสนสฺส นิยฺยานิกภาววิภาวนวเสน ๕- จ ปรมปฺปิจฺฉา อริยา อตฺตโน คุเณ ปกาเสนฺติ, ยถา ตํ โลกนาโถ โพธเนยฺยอชฺฌาสย- วเสน ทสพลสมนฺนาคโต ภิกฺขเว ตถาคโต จตุเวสารชฺชวิสารโท"ติอาทินา ๖- อตฺตโน คุเณ ปกาเสติ, ๗- เอวมยํ เถรสฺส อญฺญาพฺยากรณคาถา โหตีติ. ปรมตฺถทีปนิยา เถรคาถาสํวณฺณนาย สุภูติตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------- @เชิงอรรถ: ม. สุมํ ม. สุมนฺติ สี. สปฺปติสฺสววจนเมตํ สี. สีลสมฺปตฺติวิภูติยา จ @ ม. นิยฺยานิกวิภาวนวเสน ม.มู. ๑๒/๑๔๘/๑๐๗ มหาสีหนาทสุตฺต (อตฺถโต สมานํ) @ สี. ปกาเสตีติ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๒๓-๓๙. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=495&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=495&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=138              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=4974              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5294              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5294              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]