บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๒

๒๖๗. ๑๐. วสภตฺเถรคาถาวณฺณนา ปุพฺเพ หนติ อตฺตานนฺติ อายสฺมโต วสภตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต พุทฺธสุญฺเญ โลเก พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต พฺราหฺมณานํ วิชฺชา- สิปฺเปสุ นิปฺผตฺตึ คนฺตฺวา เนกฺขมฺมชฺฌาสยตาย ฆราวาสํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา จุทฺทสสหสฺสตาปสปริวาโร หิมวนฺตสฺส อวิทูเร สมคฺเค นาม ^๔- ปพฺพเต อสฺสมํ กาเรตฺวา วสนฺโต ฌานาภิญฺญาโย นิพฺพตฺเตตฺวา ตาปสานํ โอวาทานุ- สาสนิโย เทนฺโต ^๕- เอกทิวสํ เอวํ จินฺเตสิ "อหํ โข ทานิ อิเมหิ ตาปเสหิ สกฺกโต ครุกโต ปูชิโต วิหรามิ, มยา ปน ปูเชตพฺโพ น อุปลพฺภติ, ทุกฺโข โข ปนายํ โลเก ^๖- ยทิทํ อครุวาโส"ติ. เอวํ ปน จินฺเตตฺวา ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการตาย ปุริมพุทฺธานํ เจติเย อตฺตนา กตํ ปูชาสกฺการํ อนุสฺสริตฺวา "ยนฺนูนาหํ ปุริมพุทฺเธ อุทฺทิสฺส ปุลินเจติยํ กตฺวา ปูชํ กเรยฺยนฺ"ติ หฏฺฐตุฏฺโฐ อิทฺธิยา ปุลินถูปํ @เชิงอรรถ: ^๑ สี., อิ. อคฺคมคฺคุปฺปตฺติโต ^๒ สี., อิ. วสํ ^๓ สี. อนิมิตฺตาเอว @^๔ สี. สมคฺค นาม ^๕ อิ. นิโยเชนฺโต ^๖ อิ. โลโก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๘.

สุวณฺณมยํ มาเปตฺวา สุวณฺณมยาทีหิ ติสหสฺสมตฺเตหิ ^๑- ปุปฺเผหิ เทวสิกํ ปูชํ กโรนฺโต ยาวตายุกํ ปุญฺญานิ กตฺวา อปริหีนชฺฌาโน กาลํ กตฺวา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺโต. ตตฺถปิ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ตโต จุโต ตาวตึเส ^๒- นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เวสาลิยํ ลิจฺฉวิราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วสโภติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต ภควโต เวสาลิคมเน พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ^๓- :- "หิมวนฺตสฺสาวิทูเร สมคฺโค ^๔- นาม ปพฺพโต อสฺสโม สุกโต มยฺหํ ปณฺณสาลา สุมาปิตา. นารโท นาม นาเมน ชฏิโล อุคฺคตาปโน จตุทฺทสสหสฺสานิ สิสฺสา ปริจรนฺติ มํ. ปฏิสลฺลีนโก สนฺโต เอวํ จินฺเตสหํ ตทา มหาชนา มํ ปูเชนฺติ ^๕- นาหํ ปูเชมิ กิญฺจนํ. ^๖- น เม โอวาทโก อตฺถิ วตฺตา โกจิ น วิชฺชติ อนาจริยุปชฺฌาโย วเน วาสํ อุเปมหํ. อุปาสมาโน ยมกํ ^๗- ครุจิตฺตํ อุปฏฺฐเห ^๘- โส เม อาจริโย นตฺถิ วนวาโส นิรตฺถโก. อายาคํ เม คเวสิยํ ^๙- ครุภาวนิยํ ตถา สาวสฺสโย วสิสฺสามิ น โกจิ ครหิสฺสติ. อุตฺตานกูลา นทิกา สุปติตฺถา มโนรมา สํสุทฺธปุลินากิณฺณา อวิทูเร มมสฺสมํ. นทึ อมริกํ ^๑๐- นาม อุปคนฺตฺวานหํ ตทา สงฺกฑฺฒิตฺวาน ^๑๑- ปุลินํ อกํ ปุลินเจติยํ. @เชิงอรรถ: ^๑ อิ.,ม. ตึสสหสฺสมตฺเตหิ ^๒ อิ. ตาวตึเสสุ ^๓ ขุ.อป. ๓๓/๘๘/๑๓๒ @ ปุลินถูปิยตฺเถราปทาน (สฺยา) ^๔ ปาลิ. ยมโก ^๕ ฉ.ม. สพฺโพ ชโน มํ ปูเชติ @^๖ สี. กํจน ^๗ ฉ.ม. ยมหํ ^๘ สี.อุปฏฺฐเป ^๙ ฉ.ม. คเวสิสฺสํ @^๑๐ สี. อปทิกํ, ม. อมริกํ ^๑๑ ฉ.ม. สํวฑฺฒยิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๙๙.

เย เต อเหสุํ สมฺพุทฺธา ภวนฺตกรณา มุนี เตสํ เอตาทิโส ถูโป ตํ นิมิตฺตํ กโรมหํ. กริตฺวา ปุลินํ ถูปํ โสวณฺณํ มาปยึ อหํ. โสณฺณกิงฺกณิปุปฺผานิ สหสฺเส ตีณิ ปูชยึ. สายปาตํ นมสฺสามิ ปีติชาโต ^๑- กตญฺชลี สมฺมุขา วิย สมฺพุทฺธํ วนฺทึ ปุลินเจติยํ. ยทา กิเลสา ชายนฺติ วิตกฺกา เคหนิสฺสิตา สรามิ สุกตํ ถูปํ ปจฺจเวกฺขามิ ตาวเท. อุปนิสฺสาย วิหรึ ^๒- สตฺถวาหํ วินายกํ กิเลเส สํวเรยฺยาสิ ^๓- น ยุตฺตํ ตว มาริส. สห อาวชฺชิเต ถูเป คารวํ โหติ เม ตทา กุวิตกฺเก วิโนเทสึ นาโค ตุตฺตฏฺฏิโต ยถา. เอวํ วิหรมานํ มํ มจฺจุราชาภิมทฺทถ ตตฺถ กาลงฺกโต สนฺโต พฺรหฺมโลกมคจฺฉหํ. ยาวตายุํ วสิตฺวาน ติทิเว อุปปชฺชหํ อสีติกฺขตฺตุํ เทวินฺโท เทวรชฺชมการยึ. สตานํ ตีณิกฺขตฺตุญฺจ จกฺกวตฺตี อโหสหํ. ปเทสรชฺชํ วิปุลํ คณนาโต อสงฺขิยํ. โสณฺณกิงฺกณิปุปฺผานํ วิปากํ อนุโภมหํ พาวีสติสหสฺสานิ ^๔- ปริวาเรนฺติ มํ ภเว. ถูปสฺส ปริจิณฺณตฺตา รโชชลฺลํ น ลิมฺปติ คตฺเต เสทา น มุจฺจนฺติ สุปฺปภาโส ภวามหํ. อโห เม สุกโต ถูโป สุทิฏฺฐามริกา นที ^๕- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. เวทชาโต ^๒ ฉ.ม. วิหรํ ^๓ ฉ.ม. สํวเสยฺยาสิ @^๔ ฉ.ม. ธาตีสตสหสฺสานิ ^๕ สี. ปริขานที

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๐.

ถูปํ กตฺวาน ปุลินํ ปตฺโตมฺหิ อจลํ ปทํ. กุสลํ กตฺตุกาเมน ชนฺตุนา สารคาหินา นตฺถิ เขตฺตํ อเขตฺตํ วา ปฏิปตฺตีว สารกา. ^๑- ยถาปิ พลวา โปโส อณฺณวํ ตริตุสฺสโห ^๒- ปริตฺตํ กฏฺฐมาทาย ปกฺขนฺเทยฺย มหาสรํ. อิมาหํ กฏฺฐํ นิสฺสาย ตริสฺสามิ มโหทธึ อุสฺสาเหน วีริเยน ตเรยฺย อุทธึ นโร. ตเถว เม กตํ กมฺมํ ปริตฺตํ โถกกญฺจ ยํ ^๓- ตํ กมฺมํ อุปนิสฺสาย สํสารํ สมติกฺกมึ. ปจฺฉิเม ภเว สมฺปตฺเต สุกฺกมูเลน โจทิโต สาวตฺถิยํ ปุเร ^๔- ชาโต มหาสาเล สุอฑฺฒเก. สทฺธา ^๕- มาตาปิตา มยฺหํ พุทฺธสฺส สรณํ คตา อุโภ ทิฏฺฐสุตา ^๖- เอเต อนุวตฺตนฺติ สาสนํ. โพธิปปฏิกํ คยฺห โสณฺณถูปมการยุํ สายปาตํ นมสฺสนฺติ สกฺยปุตฺตสฺส สมฺมุขา. อุโปสถมฺหิ ทิวเส โสณฺณถูปํ วินีหรุํ พุทฺธสฺส วณฺณํ กิตฺเตนฺตา ติยามํ วีตินามยุํ. สมา ^๗- ทิสฺวานหํ ถูปํ สรึ ปุลินเจติยํ เอกาสเน นิสีทิตฺวา อรหตฺตมปาปุณึ. คเวสมาโน ตํ ธีรํ ธมฺมเสนาปติทฺทสํ อคารา นิกฺขมิตฺวาน ปพฺพชึ ตสฺส สนฺติเก. ชาติยา สตฺตวสฺเสน อรหตฺตมปาปุณึ อุปสมฺปาทยี พุทฺโธ คุณมญฺญาย จกฺขุมา. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สาธกา ^๒ ฉ.ม. ตริตุสฺสเห ^๓ สี. ตํ ^๔ สี. กุเล @^๕ สี. สพฺเพ ^๖ ฉ.ม. ทิฏฺฐปทา ^๗ ฉ.ม. สห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๑.

ทารเกเนว สนฺเตน กิริยํ นิฏฺฐิตํ มยา ^๑- กตํ เม กรณียชฺช สกฺยปุตฺตสฺส สาสเน. สพฺพเวรภยาตีโต สพฺพสงฺคาติโค อิสิ สาวโก เต มหาวีร โสณฺณถูปสฺสิทํ ผลํ. กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ. อรหตฺตํ ปน ปตฺวา ทายกานุคฺคหํ กโรนฺโต เตหิ อุปนีเต ปจฺจเย น ปฏิกฺขิปติ, ยถาลทฺเธเยว ปริภุญฺชติ. ตํ ปุถุชฺชนา "อยํ กายทฬฺหิพหุโล อรกฺขิต- จิตฺโต"ติ มญฺญมานา อวมญฺญนฺติ. เถโร ตํ อคเณนฺโตว วิหรติ. ตสฺส ปน อวิทูเร อญฺญตโร กุหกภิกฺขุ ปาปิจฺโฉ สมาโน อปฺปิจฺโฉ วิย สนฺตุฏฺโฐ วิย อตฺตานํ ทสฺเสนฺโต โลกํ วญฺเจนฺโต วิหรติ. มหาชโน ตํ อรหนฺตํ วิย สมฺภาเวติ. อถสฺส สกฺโก เทวานมินฺโท ตํ ปวตฺตึ ญตฺวา เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต กึ นาม กุหโก กโรตี"ติ ปุจฺฉิ. เถโร ปาปิจฺฉํ ครหนฺโต:- [๑๓๙] "ปุพฺเพ หนติ อตฺตานํ ปจฺฉา หนติ โส ปเร สุหตํ หนฺติ อตฺตานํ วีตํเสเนว ปกฺขิมา. [๑๔๐] น พฺราหฺมโณ พหิวณฺโณ อนฺโตวณฺโณ หิ พฺราหฺมโณ ยสฺมึ ปาปานิ กมฺมานิ ส เว กโณฺห สุชมฺปตี"ติ คาถาทฺวยมาห. ตตฺถ ปุพฺเพ หนติ อตฺตานนฺติ กุหกปุคฺคโล อตฺตโน กุหกวุตฺติยา โลกํ วญฺเจนฺโต ปาปิจฺฉตาทีหิ ปาปธมฺเมหิ ปฐมเมว อตฺตานํ หนติ, อตฺตโน กุสล- โกฏฺฐาสํ วินาเสติ. ปจฺฉา หนติ โส ปเรติ โส กุหโก ปฐมํ ตาว วุตฺตนเยน อตฺตานํ หนฺตฺวา ปจฺฉา ปเร เยหิ "อยํ ภิกฺขุ เปสโล อริโย"ติ วา สมฺภาเวนฺเตหิ การา กตา, เต หนติ เตสํ การานิ อตฺตนิ กตานิ อมหปฺผลานิ กตฺวา @เชิงอรรถ: ^๑ สี. กริยา นิฏฺฐิตา มยา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๐๒.

ปจฺจยวินาสเนน วินาเสติ. สติปิ กุหกสฺส อุภยหนเน อตฺตหนเน ปน อยํ วิเสโสติ ทสฺเสนฺโต อาห สุหตํ หนฺติ อตฺตานนฺติ. โส กุหโก อตฺตานํ หนนฺโต สุหตํ กตฺวา หนฺติ วินาเสติ, ยถา กึ? วีตํเสเนว ปกฺขิมาติ, วีตํโสติ ทีปกสกุโณ, เตน. ^๑- ปกฺขิมาติ สากุณิโก. ยถา เตน วีตํสสกุเณน อญฺเญ สกุเณ วญฺเจตฺวา หนนฺโต อตฺตานํ อิธ โลเกปิ หนติ วิญฺญุครหสาวชฺชสภาวาทินา ๒-, สมฺปรายํ ปน ทุคฺคติปริกฺกิเลเสน หนติเยว, น ปน เต สกุเณ ปจฺฉา หนฺตุํ ^๓- สกฺโกติ, เอวํ กุหโกปิ โกหญฺเญน โลกํ วญฺเจตฺวา อิธ โลเกปิ อตฺตานํ หนติ วิปฺปฏิสารวิญฺญุ- ครหาทีหิ, ปรโลเกปิ ทุคฺคติปริกฺกิเลเสหิ, น ปน เต ^๔- ปจฺจยทายเก อปายทุกฺขํ ปาเปติ. อปิจ กุหโก ทกฺขิณาย อมหปฺผลภาวกรเณเนว ทายกํ หนตีติ วุตฺโต, น นิปฺผลภาวกรเณน. ^๕- วุตฺตํ เหตํ ภควตา "ทุสฺสีลสฺส มนุสฺสภูตสฺส ทานํ ทตฺวา สหสฺสคุณา ทกฺขิณา ปาฏิกงฺขิตพฺพา"ติ. ^๖- เตนาห "สุหตํ หนฺติ อตฺตานนฺ"ติ. เอวํ พาหิรปริมชฺชนมตฺเต ฐิตา ปุคฺคลา สุทฺธา นาม น โหนฺติ, อพฺภนฺตร- สุทฺธิยาเอว ปน สุทฺธา โหนฺตีติ ทสฺเสนฺโต "น พฺราหฺมโณ"ติ ทุติยํ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- อิริยาปถสณฺฐปนาทิพหิสมฺปตฺติมตฺเตน พฺราหฺมโณ น โหติ. สมฺปตฺติ- อตฺโถ หิ อิธ วณฺณสทฺโท. อพฺภนฺตเร ปน สีลาทิสมฺปตฺติยา พฺราหฺมโณ โหติ "พาหิตปาโป พฺราหฺมโณ"ติ กตฺวา. ตสฺมา "ยสฺมึ ปาปานิ ลามกานิ กมฺมานิ สํวิชฺชนฺติ, เอกํเสน โส กโณฺห นิหีนปุคฺคโล"ติ สุชมฺปติ เทวานมินฺท ชานาหิ. ตํ สุตฺวา สกฺโก กุหกภิกฺขุํ ตชฺเชตฺวา "ธมฺเม วตฺตาหี"ติ โอวทิตฺวา สกฏฺฐานเมว คโต. วสภตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ปรมตฺถทีปนิยา เถรคาถาสํวณฺณนาย ปฐมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา. @เชิงอรรถ: ^๑ สี. วีตํโสติ ปกฺขิ, สกุโณ, เตน ^๒ ม. ...สารชฺช.... ^๓ ม. ปจฺจหนฺตุํ @^๔ สี. ปริกิเลเสหิ ปน เต ^๕ อิ.,ม. ...การเณเนว @^๖ ม.อุปริ. ๑๔/๓๗๙/๓๒๔ ทกฺขิณาวิภงฺคสตฺต

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๓๙๗-๔๐๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=8847&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=8847&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=267 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5731 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5893 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5893 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26