อรรถกถาเล่มที่ ๓๒ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๑ (ปรมตฺถที.๑)

                    ๒๘๐. ๓. โสภิตตฺเถรคาถาวณฺณนา
      สติมา ปญฺญวาติ อายสฺมโต โสภิตตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต
ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต สตฺถุ
ธมฺมเทสนํ สุณนฺโต สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุํ ปุพฺเพนิวาสญาณลาภีนํ ภิกฺขูนํ อคฺคฏฺฐาเน
ฐเปนฺตํ ทิสฺวา สยมฺปิ ตํ ฐานนฺตรํ อุทฺทิสฺส ปตฺถนํ กตฺวา ปุญฺญานิ กตฺวา
สุคตีสุเยว สํสรนฺโต สุเมธสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ
ปตฺโต พฺราหฺมณานํ วิชฺชาสิปฺเปสุ นิปฺผตฺตึ คนฺตฺวา เนกฺขมฺมาธิมุตฺโต ฆราวาสํ
ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺตสฺส สมีเป อรญฺญายตเน อสฺสมํ
กาเรตฺวา วนมูลผลาผเลน ยาเปนฺโต พุทฺธุปฺปาทํ สุตฺวา สพฺพตฺถ เอกรตฺติวาเสเนว
ภทฺทวตีนคเร ๓- สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ปสนฺนมานโส "ตุวํ สตฺถา จา เกตุ จา"ติ-
อาทีหิ ฉหิ คาถาหิ อภิตฺถวิ, สตฺถา จสฺส ภาวินึ สมฺปตฺตึ ปกาเสสิ. โส
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. หริตมณิสริกฺขโกติ    ๒ ม. ฉ สหสฺสานิ คนฺธพฺพานํ ฉ สหสฺสานิ สตฺตธา
@๓ สี. พนฺธุมตีนคเร
เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณ-
กุเล นิพฺพตฺติ. โสภิโตติสฺส นามํ อกํสุ. โส อปเรน สมเยน สตฺถุ ธมฺมเทสนํ
สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา ฉฬภิญฺโญ อโหสิ. ปุพฺเพ-
นิวาสญาเณ จิณฺณวสี จ อโหสิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๑- :-
          "ทกฺขิเณ หิมวนฺตสฺส         สุกโต อสฺสโม มม
           อุตฺตมตฺถํ คเวสนฺโต        วสามิ วิปิเน ๒- ตทา.
           ลาภาลาเภน สนฺตุฏฺโฐ      มูเลน จ ผเลน จ
           อเนฺวสนฺโต อาจริยํ ๓-     วสามิ เอกโก อหํ.
           สุเมโธ นาม สมฺพุทฺโธ      โลเก อุปฺปชฺชิ ตาวเท
           จตุสจฺจํ ปกาเสติ          อุทฺธรนฺโต มหาชนํ.
           นาหํ สุโณมิ สมฺพุทฺธํ        นปิ เม โกจิ สาสติ ๔-
           อฏฺฐวสฺเส อติกฺกนฺเต       อสฺโสสึ โลกนายกํ.
           อคฺคิทารุํ นีหริตฺวา         สมฺมชฺชิตฺวาน อสฺสมํ
           ขาริภารํ คเหตฺวาน        นิกฺขมึ วิปินา อหํ.
           เอกรตฺตึ วสนฺโตหํ         คาเมสุ นิคเมสุ จ
           อนุปุพฺเพน จนฺทวตึ ๕-      ตทาหํ อุปสงฺกมึ.
           ภควา ตมฺหิ สมเย         สุเมโธ โลกนายโก
           อุทฺธรนฺโต พหู สตฺเต       เทเสติ อมตํ ปทํ.
           ชนกายมติกฺกมฺม           วนฺทิตฺวา ชินสาครํ
           เอกํสํ อชินํ กตฺวา         สนฺถวึ โลกนายกํ.
           ตุวํ สตฺถา จ เกตุ จ       ธโช ยูโป จ ปาณินํ
           ปรายโน ปติฏฺฐา จ        ทีโป จ ทิปทุตฺตโม. ๖-
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.อป. ๓๓/๗๔/๑๐๔ ญาณตฺถวิกตฺเถราปทาน (สฺยา)     ๒ ปาลิ. ปวเน
@๓ ปาลิ. อโนมสนฺโต อจริ  ๔ ฉ.ม. สํสติ  ๕ สี. พนฺธุมตึ  ๖ ฉ.ม. ทฺวิปทุตฺตโม
           เนปุญฺโญ ทสฺสเน ธีโร ๑-   ตาเรสิ ชนตํ ตุวํ
           นตฺถญฺโญ ตารโก โลเก     ตวุตฺตริตโร มุเน. ๒-
           สกฺกา ภเว ๓- กุสคฺเคน    ปเมตุํ สาครุตฺตโม ๔-
           น เตฺวว ตว สพฺพญฺญุ       ญาณํ สกฺกา ปเมตเว.
           ตุลทณฺเฑ ฐเปตฺวาน        มหึ สกฺกา ธเรตเว ๕-
           น เตฺวว ตว ปญฺญาย       ปมาณมตฺถิ จกฺขุม.
           อากาโส มินิตุํ สกฺกา       รชฺชุยา องฺคุเลน วา
           น เตฺวว ตว สพฺพญฺญุ       สีลํ สกฺกา ปเมตเว.
           มหาสมุทฺเท อุทกํ          อากาโส จ วสุนฺธโร ๖-
           ปริเมยฺยานิ เอตานิ        อปฺปเมยฺโยสิ จกฺขุม.
           ฉหิ คาถาหิ สพฺพญฺญุํ        กิตฺตยิตฺวา มหายสํ
           อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวาน        ตุณฺหี อฏฺฐาสหํ ตทา.
           ยํ วทนฺติ สุเมโธติ         ภูมิปญฺญํ ๗- สุเมธสํ
           ภิกฺขุสํเฆ นิสีทิตฺวา         อิมา คาถา อภาสถ.
           โย เม ญาณํ ปกิตฺเตสิ      วิปฺปสนฺเนน เจตสา
           ตมหํ กิตฺตยิสฺสามิ          สุณาถ มม ภาสโต.
           สตฺตสตฺตติ กปฺปานิ         เทวโลเก รมิสฺสติ
           สหสฺสกฺขตฺตุํ เทวินฺโท       เทวรชฺชํ กริสฺสติ.
           อเนกสตกฺขตฺตุญฺจ          จกฺกวตฺตี ภวิสฺสติ
           ปเทสรชฺชํ วิปุลํ           คณนาโต อสงฺขิยํ.
           เทวภูโต มนุสฺโส วา       ปุญฺญกมฺมสมาหิโต
           อนูนมนสงฺกปฺโป           ติกฺขปญฺโญ ภวิสฺสติ.
           ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ           โอกฺกากกุลสมฺภโว
@เชิงอรรถ: ๑ สี. เต ปุญฺญทสฺสโน วีโร   ๒ สี. มุนิ    ๓ สี. สกฺกา หเว, ฉ.ม. เถเว
@๔ ฉ.ม. สาครุตฺตเม    ๕ สี. ปเมตเว    ๖ ฉ.ม. วสุนฺธรา    ๗ ฉ.ม. ภูริปญฺญํ
           โคตโม นาม โคตฺเตน      สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
           อคารา อภินิกฺขมฺม         ปพฺพชิสฺสติกิญฺจโน
           ชาติยา สตฺตวสฺเสน        อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสติ. ๑-
           ยโต สรามิ อตฺตานํ        ยโต ปตฺโตสฺมิ สาสนํ
           เอตฺถนฺตเร น ชานามิ      เจตนํ อมโนรมํ.
           สํสริตฺวา ภวาภเว ๒-      สมฺปตฺตานุภวึ อหํ
           โภเค เม อูนตา นตฺถิ      ผลํ ญาณสฺส โถมเน.
           ติยคฺคี ๓- นิพฺพุตา มยฺหํ     ภวา สพฺเพ สมูหตา
           สพฺพาสวปริกฺขีโณ ๔-       นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว.
           ตึสกปฺปสหสฺสมฺหิ           ยํ ญาณมถวึ อหํ
           ทุคฺคตึ นาภิชานามิ         ผลํ ญาณสฺส โถมเน.
           กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ  กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      โส อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปุพฺเพนิวาสํ อนุปฏิปาฏิยา อนุสฺสรนฺโต
ยาว อสญฺญภเว อจิตฺตกปฏิสนฺธิ, ตาว อทฺทส. ตโต ปญฺจ กปฺปสตานิ จิตฺตปฺ-
ปวตฺตึ อทิสฺวา อวสาเนว ๕- ทิสฺวา "กิเมตนฺ"ติ อาวชฺชนฺโต นยวเสน "อสญฺญภโว
ภวิสฺสตี"ติ นิฏฺฐํ อคมาสิ. เตนาห ภควา "อตฺถิ ภิกฺขเว อสญฺญสตฺตา นาม
ทีฆายุกา เทวา, ตโต จุโต โสภิโต อิธูปปนฺโน, โส เอตํ ภวํ ชานาติ, โสภิโต
อนุสฺสรตี"ติ. ๖- เอวํ นยวเสน อนุสฺสรนฺตสฺส ๗- อนุสฺสรณโกสลฺลํ ทิสฺวา สตฺถา
เถรํ ปุพฺเพนิวาสํ อนุสฺสรนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐเปสิ. ตโตเอว จายํ อายสฺมา สวิเสสํ
อตฺตโน ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาณํ ตสฺส จ ปจฺจยภูตํ ปฏิปตฺตึ ปจฺจเวกฺขิตฺวา
โสมนสฺสชาโต ตทตฺถทีปนํ อุทานํ อุทาเนนฺโต:-
    [๑๖๕] "สติมา ปญฺญวา ภิกฺขุ        อารทฺธพลวีริโย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ผุสิสฺสติ            ๒ ฉ.ม. ภเว สพฺเพ       ๓ สี. ติวิธคฺคี
@๔ ฉ.ม. สพฺพาสวา ปริกฺขีณา   ๕ สี.,อิ. อวสาเน จ
@๖ วินย.มหาวิ. ๑/๒๓๒/๑๖๕ ปาราชิกกณฺฑ (อตฺถโต สมานํ)  ๗ สี. อนุสฺสรนฺโต
           ปญฺจ กปฺปสตานาหํ         เอกรตฺตึ อนุสฺสรึ.
    [๑๖๖]  จตฺตาโร สติปฏฺฐาเน       สตฺต อฏฺฐ จ ภาวยํ
           ปญฺจ กปฺปสตานาหํ         เอกรตฺตึ อนุสฺสรินฺ"ติ
คาถาทฺวยํ อภาสิ.
      ตตฺถ สติมาติ สยํ สมุทาคมนสมฺปนฺนาย สติปฏฺฐานภาวนาปาริปูริยา สติ
เวปุลฺลปฺปตฺติยา จ สติมา. ปญฺญวาติ ฉฬภิญฺญาปาริปูริยา ปญฺญาเวปุลฺลปฺปตฺติยา
จ ปญฺญวา. ภินฺนกิเลสตาย ภิกฺขุ. สทฺธาทิพลานญฺเจว จตุพฺพิธสมฺมปฺปธานวิริยสฺส
จ สํสิทฺธิปาริปูริยา อารทฺธพลวีริโย. สทฺธาทีนํ เหตฺถ พลคฺคหเณน คหณํ สติปิ
สติอาทีนํ พลภาเว, ยถา "โคพลิพทฺธา ปุญฺญญาณสมฺภารา"ติ. ๑- ปญฺจ กปฺปสตานาหํ,
เอกรตฺตึ อนุสฺสรินฺติ เอกรตฺตึ วิย อนุสฺสรึ. วิยาสทฺโท หิ อิธ ลุตฺตนิทฺทิฏฺโฐ,
เอเตน ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาเณ ๒- อตฺตโน ญาณวสีภาวํ ทีเปติ.
      อิทานิ ยาย ปฏิปตฺติยา อตฺตโน สติมนฺตาทิภาโว สาติสยํ ปุพฺเพนิวาส-
ญาณญฺจ สิทฺธํ, ตํ ทสฺเสตุํ "จตฺตาโร"ติอาทินา ทุติยํ คาถมาห. ตตฺถ จตฺตาโร
สติปฏฺฐาเนติ กายานุปสฺสนาทิเก อตฺตโน วิสยเภเทน จตุพฺพิเธ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสเก
สติสงฺขาเต สติปฏฺฐาเน. สตฺตาติ สตฺต โพชฺฌงฺเค. อฏฺฐาติ อฏฺฐ มคฺคงฺคานิ.
สติปฏฺฐาเนสุ หิ สุปฺปติฏฺฐิตจิตฺตสฺส สตฺต โพชฺฌงฺคา  ภาวนาปาริปูรึ คตาเอว
โหนฺติ, ตถา อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค. เตนาห ธมฺมเสนาปติ "จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ
สุปติฏฺฐิตจิตฺตา ๓- สตฺต สมฺโพชฺฌงฺเค ยถาภูตํ ภาเวตฺวา"ติอาทีหิ ๔-
สตฺตโกฏฺฐาสิเกสุ สตฺตตึสาย โพธิปกฺขิยธมฺเมสุ เอกสฺมึ โกฏฺฐาเส ภาวนาปาริปูรึ
คจฺฉนฺเต อิตเร อคจฺฉนฺตา นาม นตฺถีติ. ๕- ภาวยนฺติ ภาวนาเหตุ. เสสํ
วุตฺตนยเมว. ๖-
                    โสภิตตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ญาณสมฺภาราติ จ   ๒ สี....ญาเณน   ๓ ม. ปติฏฺฐิตจิตฺโต   ๔ ที.ปาฏิ.
@๑๑/๑๔๓/๘๖ สมฺปสาทนียสุตฺต  ๕ ม. อนาคจฺฉนฺตา น อตฺถิ  ๖ สี.,อิ. อุตฺตานเมว

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๒ หน้า ๔๔๔-๔๔๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=32&A=9927&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=32&A=9927&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=280
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=5833
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=5985
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=5985
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26