อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

                   ๓๖๕. ๕. สรภงฺคตฺเถรคาถาวณฺณนา
      สเร หตฺเถหีติอาทิกา อายสฺมโต สรภงฺคตฺเถรสฺส คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ
อุปจินิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห อญฺตรสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต หุตฺวา
นิพฺพตฺติ, อนภิลกฺขิโตติสฺส กุลวํสาคตํ นามํ อโหสิ. โส วยปฺปตฺโต กาเม ปหาย
ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา สรติณานิ สยเมว ภญฺชิตฺวา ปณฺณสาลํ กตฺวา วสติ.
ตโต ปฏฺาย สรภงฺโคติสฺส สมญฺา อโหสิ. อถ ภควา พุทฺธจกฺขุนา โลกํ
โวโลเกนฺโต ตสฺส อรหตฺตูปนิสฺสยํ ทิสฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ. โส
ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺวา
ตตฺเถว วสติ. อถสฺส ตาปสกาเล กตา ปณฺณสาลา ชิณฺณา ปลุคฺคา อโหสิ.
ตํ ทิสฺวา มนุสฺสา "กิสฺส ภนฺเต อิมํ กุฏิกํ น ปฏิสงฺขโรถา"ติ อาหํสุ. เถโร
"กุฏิกา ยถา ตาปสกาเล กตา, อิทานิ ตถา กาตุํ น สกฺกา"ติ ตํ สพฺพํ
ปกาเสนฺโต:-
       [๔๘๗] "สเร หตฺเถหิ ภญฺชิตฺวา       กตฺวาน กุฏิมจฺฉิสํ
             เตน เม สรภงฺโคติ          นามํ สมฺมติยา ๑- อหุ.
       [๔๘๘] น มยฺหํ กปฺปเต อชฺช         สเร หตฺเถหิ ภญฺชิตุํ
             สิกฺขาปทา โน ปญฺตฺตา       โคตเมน ยสสฺสินา"ติ
เทฺว คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ สเร หตฺเถหิ ภญฺชิตฺวาติ ปุพฺเพ ตาปสกาเล สรติณานิ มม หตฺเถหิ
ฉินฺทิตฺวา ติณกุฏึ กตฺวา อจฺฉิสํ วสึ, นิสีทิญฺเจว นิปชฺชึ จ. เตนาติ
กุฏิกรณตฺถํ สรานํ ภญฺชเนน. สมฺมติยาติ อนฺวตฺถสมฺมติยา สรภงฺโคติ นามํ อหุ
อโหสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สมฺมุติยา
      น มยฺหํ กปฺปเต อชฺชาติ อชฺช อิทานิ อุปสมฺปนฺนสฺส มยฺหํ สเร สรติเณ
หตฺเถหิ ภญฺชิตุํ น กปฺปเต น วฏฺฏติ. กสฺมา? สิกฺขาปทา โน ปญฺตฺตา,
โคตเมน ยสสฺสินาติ. เตน ยํ อมฺหากํ สตฺถารา สิกฺขาปทํ ปญฺตฺตํ, ตํ มยํ
ชีวิตเหตุนาปิ นาติกฺกมามาติ ทสฺเสติ.
      เอวํ เอเกน ปกาเรน ติณกุฏิกาย อปฏิสงฺขรเณ การณํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ
อปเรนปิ ปริยาเยน นํ ทสฺเสนฺโต:-
       [๔๘๙] "สกลํ สมตฺตํ โรคํ         สรภงฺโค นาทฺทสํ ปุพฺเพ
              โสยํ โรโค ทิฏฺโ        วจนกเรนาติเทวสฺสา"ติ
อิมํ คาถมาห.
      ตตฺถ สกลนฺติ สพฺพํ. สมตฺตนฺติ สมฺปุณฺณํ, สพฺพภาคโต ๑- อนวเสสนฺติ  อตฺโถ.
โรคนฺติ ทุกฺขทุกฺขตาทิวเสน รุชนฏฺเน โรคภูตํ อุปาทานกฺขนฺธปญฺจกํ สนฺธาย
วทติ. นาทฺทสํ ปุพฺเพติ สตฺถุ โอวาทปฏิลาภโต ปุพฺเพ น อทฺทกฺขึ. โสยํ โรโค
ทิฏฺโ, วจนกเรนาติ เทวสฺสาติ สมฺมุติเทวา อุปปตฺติเทวา วิสุทฺธิเทวาติ สพฺเพปิ
เทเว อตฺตโน สีลาทิคุเณหิ อติกฺกมิตฺวา ิตตฺตา อติเทวสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
โอวาทปฏิกเรน สรภงฺเคน โส อยํ ขนฺธปญฺจกสงฺขาโต โรโค วิปสฺสนาปญฺา-
สหิตาย มคฺคปญฺาย ปญฺจกฺขนฺธโต ๒- ทิฏฺโ, ปริญฺาโตติ อตฺโถ. เอเตน เอวํ
อตฺตภาวกุฏิกายมฺปิ อนเปกฺโข พาหิรํ ติณกุฏิกํ กถํ ๓-  ปฏิสงฺขริสฺสตีติ ทสฺเสติ.
      อิทานิ ยํ มคฺคํ ปฏิปชฺชนฺเตน มยา อยํ อตฺตภาวโรโค ยาถาวโต ทิฏฺโ,
สฺวายํ มคฺโค สพฺพพุทฺธสาธารโณ. เยน ๔- เนสํ โอวาทธมฺโมปิ มชฺเฌ ภินฺนสุวณฺณ-
สทิโส ยตฺถาหํ ปติฏฺาย ทุกฺขกฺขยํ ปตฺโตติ เอวํ อตฺตโน อรหตฺตปฏิปตฺตึ
พฺยากโรนฺโต:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี. เสขภาวโต, อิ. สพฺพภาวโต  ๒ ม. ปจฺจกฺขโต   ๓ ม. ติณกุฏึ กึ  ๔ สี. เกน
                [๔๙๐] "เยเนว มคฺเคน คโต วิปสฺสี
                       เยเนว มคฺเคน สิขี จ เวสฺสภู
                       กกุสนฺธโกณาคมโน จ กสฺสโป
                       เตนญฺชเสน อคมาสิ โคตโม.
         [๔๙๑] วีตตณฺหา อนาทานา        สตฺต พุทฺธา ขโยคธา
               เยหายํ เทสิโต ธมฺโม      ธมฺมภูเตหิ ตาทิภิ.
         [๔๙๒] จตฺตาริ อริยสจฺจานิ        อนุกมฺปาย ปาณินํ
               ทุกฺขํ สมุทโย มคฺโค        นิโรโธ ทุกฺขสงฺขโย.
         [๔๙๓] ยสฺมึ นิวตฺตเต ทุกฺขํ        สํสารสฺมึ อนนฺตกํ
               เภทา อิมสฺส กายสฺส       ชีวิตสฺส จ สงฺขยา
               อญฺโ ปุนพฺภโว นตฺถิ       สุวิมุตฺโตมฺหิ สพฺพธี"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ เยเนว มคฺเคนาติ เยเนว สปุพฺพภาเคน อริเยน อฏฺงฺคิเกน มคฺเคน.
คโตติ ปฏิปนฺโน นิพฺพานํ อธิคโต. วิปสฺสีติ วิปสฺสี สมฺมาสมฺพุทฺโธ. กกุสนฺธาติ
อวิภตฺติโก นิทฺเทโส. "กกุสนฺธโกณาคมนา"ติปิ ปาโ. เตนญฺชเสนาติ เตเนว
อญฺชเสน อริยมคฺเคน.
      อนาทานาติ อนุปาทานา อปฺปฏิสนฺธิกา วา. ขโยคธาติ นิพฺพาโนคธา
นิพฺพานปติฏฺา. เยหายํ เทสิโต ธมฺโมติ เยหิ สตฺตหิ สมฺมาสมฺพุทฺเธหิ อยํ
สาสนธมฺโม เทสิโต ปเวทิโต. ธมฺมภูเตหีติ ธมฺมกายตาย ธมฺมสภาเวหิ
นวโลกุตฺตรธมฺมโต วา ภูเตหิ ชาเตหิ ธมฺมํ วา ปตฺเตหิ. ตาทิภีติ อิฏฺาทีสุ
ตาทิภาวปฺปตฺเตหิ.
      "จตฺตาริ อริยสจฺจานี"ติอาทินา เตหิ เทสิตํ ธมฺมํ ทสฺเสติ. ตตฺถ จตฺตารีติ
คณนปริจฺเฉโท. อริยสจฺจานีติ ปริจฺฉินฺนธมฺมทสฺสนํ. วจนตฺถโต ปน อริยานิ จ
อวิตถฏฺเน สจฺจานิ จาติ อริยสจฺจานิ, อริยสฺส วา ภควโต สจฺจานิ เตน
เทสิตตฺตา, อริยภาวกรานิ วา สจฺจานีติ อริยสจฺจานิ. กุจฺฉิตภาวโต ตุจฺฉภาวโต
จ ทุกฺขํ. อุปาทานกฺขนฺธปญฺจกํ. ตํ ทุกฺขํ สมุเทติ เอตสฺมาติ สมุทโย, ตณฺหา.
กิเลเส มาเรนฺโต คจฺฉติ, นิพฺพานตฺถิเกหิ มคฺคิยตีติ วา มคฺโค, สมฺมาทิฏฺิอาทโย
อฏฺ ธมฺมา. สํสารจารกสงฺขาโต นตฺถิ เอตฺถ โรโธ, เอตสฺมึ วา อธิคเต ปุคฺคลสฺส
โรธาภาโว โหติ, นิรุชฺฌติ ทุกฺขเมตฺถาติ วา นิโรโธ, นิพฺพานํ. เตนาห
"ทุกฺขสงฺขโย"ติ. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน วิสุทฺธิมคฺเค ๑- วุตฺตนเยเนว
เวทิตพฺโพ.
      ยสฺมินฺติ ยสฺมึ นิโรเธ นิพฺพาเน อธิคเต. นิวตฺตเตติ อริยมคฺคภาวนาย
สติ ๒- อนนฺตกํ อปริยนฺตํ อิมสฺมึ สํสาเร ชาติอาทิทุกฺขํ น ปวตฺตติ อุจฺฉิชฺชติ,
โส นิโรโธติ อยํ ธมฺมภูเตหิ สมฺมาสมฺพุทฺเธหิ เทสิโต ธมฺโมติ โยชนา. "เภทา"ติ-
อาทินา "โรโค ๓- ทิฏฺโ"ติ ทุกฺขปริญฺาย สูจิตํ อตฺตโน อรหตฺตปฺปตฺตึ สรูปโต
ทสฺเสติ. "ยสฺมึ นิพฺพตฺตเต ทุกฺขนฺ"ติ ปน ปาเ สกลคาถาย ตตฺถายํ โยชนา:-
ยสฺมึ ขนฺธาทิปฏิปาฏิสญฺิเต สํสาเร อิทํ อนนฺตกํ ชาติอาทิทุกฺขํ นิพฺพตฺตํ, โส
อิโต ทุกฺขปฺปตฺติโต อญฺโ ปุนปฺปุนํ ภวนภาวโต ๔- ปุนพฺภโว. อิมสฺส
ชีวิตินฺทฺริยสฺส สงฺขยา กายสงฺขาตสฺส ขนฺธปญฺจกสฺส เภทา วินาสา อุทฺธํ นตฺถิ,
ตสฺมา สพฺพธิ สพฺเพหิ กิเลเสหิ สพฺเพหิ ภเวหิ สุฏฺุ วิมุตฺโต วิสํยุตฺโต
อมฺหีติ.
                    สรภงฺคตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                    ปรมตฺถทีปนิยา เถรคาถาสํวณฺณนาย
                   สตฺตกนิปาตสฺส อตฺถวณฺณนา นิฏฺิตา.
                      --------------------
@เชิงอรรถ: ๑ วิสุทฺธิ. ๓/๙๕ อินฺทฺริยสจฺจนิทฺเทส ๒ สี. อริยมคฺคภาวนาย อปฺปวตฺตติ
@๓ สี.,อิ. อาโรโค   ๔ สี. อญฺโ ปุนปฺปุนภวโต, อิ. อญฺโ ปุนปฺปุนภาวโต

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๑๕๖-๑๕๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=3570&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=3570&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=365
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6780
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=6916
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=6916
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26