อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

                         ๑๒. ทฺวาทสกนิปาต
                    ๓๗๘. ๑. สีลวตฺเถรคาถาวณฺณนา
      ทฺวาทสกนิปาเต สีลเมวาติอาทิกา อายสฺมโต สีลวตฺเถรสฺส คาถา. กา
อุปฺปตฺติ?
      อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ กุสลํ
อุปจินิตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พิมฺพิสารรญฺโญ ปุตฺโต หุตฺวา
นิพฺพตฺติ, สีลวาติสฺส นามํ อโหสิ. ตํ วยปฺปตฺตํ ราชา อชาตสตฺตุ มาเรตุกาโม
จณฺฑํ มตฺตหตฺถึ อาโรเปตฺวา นานาวิเธหิ อุปาเยหิ อุปกฺกมนฺโตปิ มาเรตุํ นาสกฺขิ
ปจฺฉิมภวิกสฺส อรหตฺตํ อปตฺวา อนฺตรา ชีวิตนฺตรายาภาวโต. ตสฺส ปวตฺตึ ๑- ทิสฺวา
ภควา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรํ อาณาเปสิ "สีลวกุมารํ อาเนหี"ติ. เถโร อิทฺธิพเลน
สทฺธึ หตฺถินา ตํ ๒- อาเนสิ. กุมาโร หตฺถิโต โอรุยฺห ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ. ภควา ตสฺส อชฺฌาสยานุรูปํ ธมฺมํ เทเสสิ. โส ธมฺมํ สุตฺวา
ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺวา
โกสลรฏฺเฐ วสติ. อถ นํ อชาตสตฺตุ "มาเรถา"ติ ปุริเส อาณาเปสิ. เต เถรสฺส สนฺติกํ
คนฺตฺวา ฐิตา เถเรน กถิตํ ธมฺมกถํ สุตฺวา สญฺชาตสํเวคา ปสนฺนจิตฺตา หุตฺวา
ปพฺพชึสุ. เถโร เตสํ:-
         [๖๐๘] "สีลเมวิธ สิกฺเขถ      อสฺมึ โลเก สุสิกฺขิตํ
               สีลํ หิ สพฺพสมฺปตฺตึ      อุปนาเมติ เสวิตํ.
         [๖๐๙] สีลํ รกฺเขยฺย เมธาวี    ปตฺถยาโน ตโย สุเข
               ปสํสํ วิตฺติลาภญฺจ       เปจฺจ สคฺเค ปโมทนํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปริปนฺถํ, อิ. ปฏิปตฺตึ  ๒ สี. อิทฺธิพเลน หตฺถินาคํ, อิ. อิทฺธิพเลน
@สทฺธึ หตฺถินาคํ
         [๖๑๐] สีลวา หิ พหู มิตฺเต     สญฺญเมนาธิคจฺฉติ
               ทุสฺสีโล ปน มิตฺเตหิ     ธํสเต ปาปมาจรํ.
         [๖๑๑] อวณฺณญฺจ อกิตฺติญฺจ      ทุสฺสีโล ลภเต นโร
               วณฺณํ กิตฺตึ ปสํสญฺจ      สทา ลภติ สีลวา.
         [๖๑๒] อาทิ สีลํ ปติฏฺฐา จ     กลฺยาณานญฺจ มาตุกํ
               ปมุขํ สพฺพธมฺมานํ       ตสฺมา สีลํ วิโสธเย.
         [๖๑๓] เวลา จ สํวรํ สีลํ      จิตฺตสฺส อภิหาสนํ
               ติตฺถญฺจ สพฺพพุทฺธานํ     ตสฺมา สีลํ วิโสธเย.
         [๖๑๔] สีลํ พลํ อปฺปฏิมํ        สีลํ อาวุธมุตฺตมํ ๑-
               สีลมาภรณํ เสฏฺฐํ       สีลํ กวจมพฺภุตํ. ๒-
         [๖๑๕] สีลํ เสตุ มเหสกฺโข     สีลํ คนฺโธ อนุตฺตโร
               สีลํ วิเลปนํ เสฏฺฐํ      เยน วาติ ทิโสทิสํ.
         [๖๑๖] สีลํ สมฺพลเมวคฺคํ       สีลํ ปาเถยฺยมุตฺตมํ
               สีลํ เสฏฺโฐ อติวาโห    เยน ยาติ ทิโสทิสํ.
         [๖๑๗] อิเธว นินฺทํ ลภติ       เปจฺจาปาเย จ ทุมฺมโน
               สพฺพตฺถ ทุมฺมโน พาโล   สีเลสุ อสมาหิโต.
         [๖๑๘] อิเธว กิตฺตึ ลภติ       เปจฺจ สคฺเค จ สุมฺมโน
               สพฺพตฺถ สุมโน ธีโร     สีเลสุ สุสมาหิโต.
         [๖๑๙] สีลเมว อิธ อคฺคํ       ปญฺญวา ปน อุตฺตโม
               มนุสฺเสสุ จ เทเวสุ     สีลปญฺญาณโต ชยนฺติ
อิมาหิ คาถาหิ ธมฺมํ เทเสสิ.
      ตตฺถ สีลเมวิธ สิกฺเขถ, อสฺมึ โลเกติ อิธาติ นิปาตมตฺตํ, อิมสฺมึ สตฺตโลเก
อตฺถกาโม กุลปุตฺโต จาริตฺตวาริตฺตาทิเภทํ อาทิโต สีลเมว สิกฺเขยฺย, สิกฺขนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. อาวุธํ อุตฺตมํ     ๒ อิ. กวจํ อพฺภุตํ
จ นํ สุสิกฺขิตํ อขณฺฑาทิภาวาปาทเนน สุฏฺฐุ สิกฺขิตํ สุปริสุทฺธํ ปริปุณฺณญฺจ
กตฺวา สิกฺเขยฺย. อสฺมึ โลเกติ วา อิมสฺมึ สงฺขารโลเก สิกฺขิตพฺพธมฺเมสุ สีลํ
อาทิโต สิกฺเขยฺย. ทิฏฺฐิสมฺปตฺติยาปิ สีลสฺส ปติฏฺฐาภาวโต อาห "สีลํ หี"ติอาทิ.
ตตฺถ หีติ การณวจนํ. ยสฺมา สีลํ เสวิตํ ปริจิตํ รกฺขิตํ มนุสฺสสมฺปตฺติ ทิพฺพ-
สมฺปตฺติ นิพฺพานสมปตฺตีติ ๑- เอตํ สพฺพสมฺปตฺตึ ตํสมงฺคิโน สตฺตสฺส อุปนาเมติ
อาวหติ.
      สีลํ สพฺพสมฺปตฺตึ อุปนาเมตีติ สงฺเขปโต วุตฺตมตฺถํ วิตฺถารโต ทสฺเสนฺโต
"สีลํ รกฺเขยฺยา"ติอาทิมาห. ตตฺถ รกฺเขยฺยาติ โคเปยฺย. ปาณาติปาตาทิโต หิ
วิรมนฺโต วตฺตปฏิวตฺตญฺจ ปูเรนฺโต ปฏิปกฺขาภิภวนโต ตํ รกฺขติ นาม. เมธาวีติ
ปญฺญวา, อิทํ ตสฺส รกฺขนุปายทสฺสนํ, ญาณพเลน หิสฺส สมาทานํ อวิโกปนญฺจ
โหติ. ปตฺถยาโนติ อิจฺฉนฺโต. ตโย สุเขติ ตีณิ สุขานิ. สุขนิมิตฺตํ วา "สุขนฺ"ติ
อธิปฺเปตํ. ปสํสนฺติ กิตฺตึ วิญฺญูหิ วา ปสํสนํ. วิตฺติลาภนฺติ ตุฏฺฐิลาภํ.
"วิตฺตลาภนฺ"ติ จ ปฐนฺติ, ธนลาภนฺติ อตฺโถ. สีลวา หิ อปฺปมตฺตตาย มหนฺตํ
โภคกฺขนฺธํ อธิคจฺฉติ. เปจฺจาติ กาลงฺกตฺวา. สคฺเค ปโมทนนฺติ เทวโลเก อิฏฺเฐหิ
กามคุเณหิ โมทนญฺจ ปตฺถยมาโนติ สมฺพนฺโธ. อิธโลเก ปสํสํ วิตฺติลาภํ ปรโลเก ทิพฺพ-
สมฺปตฺติยา โมทนญฺจ อิจฺฉนฺโต สีลํ รกฺเขยฺยาติ โยชนา.
      สญฺญเมนาติ กายาทีนํ ๒- สํยเมน. สํยโต หิ กายทุจฺจริตาทีหิ กญฺจิ
อวิเหเฐนฺโต อภยทานํ ททนฺโต ปิยมนาปตาย มิตฺตานิ คนฺถติ. ธํสเตติ อเปติ.
ปาปมาจรนฺติ ปาณาติปาตาทิปาปกมฺมํ กโรนฺโต. ทุสฺสีลํ หิ ปุคฺคลํ อตฺถกามา สตฺตา
น ภชนฺติ, อญฺญทตฺถุ ปริวชฺเชนฺติ.
      อวณฺณนฺติ อคุณํ สมฺมุขา ครหํ วา. อกิตฺตินฺติ อยสํ ๓- อสิโลกํ. วณฺณนฺติ
คุณํ. กิตฺตินฺติ สิโลกํ ปตฺถตยสตํ. ปสํสนฺติ สมฺมุขา โถมนํ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. มนุสฺสสมฺปตฺติ เทวสมฺปตฺติ พฺรหฺมสมฺปตฺติ นิพฺพานสมฺปตฺตีติ,
@ม. มนุสฺสสมฺปตฺตึ ทิพฺพสมฺปตฺตึ นิพฺพานสมฺปตฺตินฺติ
@๒ อิ.,ม. กายาทีหิ  ๓ สี.,อิ. อายสกฺยํ
      อาทีติ มูลํ. สีลํ หิ กุสลานํ ธมฺมานํ อาทิ. ยถาห "ตสฺมาติห ตฺวํ ภิกฺขุ
อาทิเมว วิโสเธหิ กุสเลสุ ธมฺเมสุ. โก จาทิ กุสลานํ ธมฺมานํ, สีลญฺจ
สุวิสุทฺธนฺ"ติ. ๑- ปติฏฺฐาติ อธิฏฺฐานํ. สีลญฺหิ สพฺเพสํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมานํ
ปติฏฺฐา. เตนาห "สีเล ปติฏฺฐายา"ติอาทิ. ๒- กลฺยาณานญฺจ มาตุกนฺติ สมถวิปสฺสนา-
ทีนํ กลฺยาณธมฺมานํ มาตุภูตํ, ชนกนฺติ อตฺโถ. ปมุขํ สพฺพธมฺมานนฺติ สพฺเพสํ
ปาโมชฺชาทีนํ อนวชฺชธมฺมานํ ปมุขํ มุขภูตํ, ปวตฺติทฺวารนฺติ อตฺโถ. ตสฺมาติ
อาทิภาวาทิโต. วิโสธเยติ อกฺขณฺฑาทิภาเวน สมฺปาเทยฺย.
      เวลาติ ทุจฺจริเตหิ อนติกฺกมนียฏฺเฐน เวลา, สีมาติ อตฺโถ. เวลายติ วา
ทุสฺสีลฺยํ จลยติ ๓- วิทฺธํเสตีติ เวลา. สํวรํ สีลํ กายทุจฺจริตาทีนํ อุปฺปตฺติ-
ทฺวารสฺส ปิทหนโต. อภิหาสนนฺติ โตสนํ อวิปฺปฏิสารเหตุตาย จิตฺตสฺสาภิปฺปโมทนโต.
ติตฺถญฺจ สพฺพพุทฺธานนฺติ สาวกพุทฺธา ปจฺเจกพุทฺธา สมฺมาสมฺพุทฺธาติ สพฺเพสํ
พุทฺธานํ กิเลสมลปฺปวาหเน ๔- นิพฺพานมหาสมุทฺทาวคาหเณ จ ติตฺถภูตญฺจ.
      สีลํ พลํ อปฺปฏิมนฺติ มารเสนปฺปมทฺทเน อสทิสํ พลํ เสนาถาโม จ. อาวุธ-
มุตฺตมนฺติ สงฺกิเลสธมฺมานํ เฉทเน อุตฺตมํ ปหรณํ. คุณสรีโรปโสภณฏฺเฐน อาภรณํ.
เสฏฺฐนฺติ สพฺพกาลํ อุตฺตมํ ทพฺพญฺจ. สปาณปริตฺตานโต ๕- กวจมพฺภุตํ. "อพฺภิทนฺ"ติ
จ ปฐนฺติ, อเภชฺชนฺติ อตฺโถ.
      อปายมโหฆาติกฺกมเน สํสารมโหฆาติกฺกมเน จ กิเลเสหิ อสํสีทนฏฺเฐน ๖- เสตุ.
มเหสกฺโขติ มหพฺพโล. คนฺโธ อนุตฺตโรติ ปฏิวาตํ สพฺพทิสาสุ วายนโต อนุตฺตโร
คนฺโธ สพฺพชนมโนหรตฺตา. เตนาห "เยน วาติ ทิโสทิสนฺติ, เยน สีลคนฺเธน
ตํสมงฺคี ทิโสทิสํ สพฺพา ทิสา วายติ. ทิโสทิสาติปิ ปาลิ, ทส ทิสาติ ๗- อตฺโถ.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.มหา. ๑๙/๓๖๙/๑๒๕ ภิกฺขุสุตฺต  ๒ สํ.สคา. ๑๕/๒๓,๑๙๒/๑๖,๑๙๘
@ชฏาสุตฺต, (ขุ.เนตฺติ. ๑๐/๑๙๗, ขุ.มิลินฺท. ๑๑/๓๓ (ฉ.ม.)
@๓ สี.,อิ. เวลายติ ทุสฺสิลฺยํ เวเลติ ๔ สี. กิเลสมลปฺปหาณมาห,
@อิ. กิเลสมลปฺปวาหนมาห,เตน ๕ ม. อุตฺตมํ. ทุพฺพจสรปาต.....
@๖ สี.,อิ. อสํหีรฏฺเฐน ๗ สี. ทสปิ ทิสาติปิ
      สมฺพลเมวคฺคนฺติ สมฺพลํ นาม ปุฏภตฺตํ. ยถา ปุฏภตฺตํ คเหตฺวา มคฺคํ
คจฺฉนฺโต ปุริโส อนฺตรามคฺเค ชิฆจฺฉาทุกฺเขน น กิลมติ, เอวํ สีลสมฺปนฺโนปิ
สุทฺธํ สีลสมฺพลํ คเหตฺวา สํสารกนฺตารํ ปฏิปนฺโน คตคตฏฺฐาเน น กิลมตีติ
สีลํ อคฺคํ สมฺพลํ นาม, ตถา สีลํ ปาเถยฺยมุตฺตมํ โจราทีหิ อสาธารณตฺตา ตตฺถ
ตตฺถ อิจฺฉิตพฺพสมฺปตฺตินิปฺผาทนโต จ. อติกฺกาเมนฺโต ตํ ตํ ฐานํ ยถิจฺฉิตฏฺฐานํ
วา วาเหติ สมฺปาเปตีติ อติวาโห, ยานํ. เกนจิ อนุปทฺทุตํ หุตฺวา อิจฺฉิตฏฺฐานปฺ-
ปตฺติเหตุตาย สีลํ เสฏฺฐํ อติวาโห. เยนาติ เยน อติวาเหน ยาติ ทิโสทิสนฺติ
อคตึ คติญฺจาปิ ตํ ตํ ทิสํ สุเขเนว คจฺฉติ.
      อิเธว นินฺทํ ลภตีติ อิธโลเกปิ ทุมฺมโน ราคาทีหิ ทูสิตจิตฺโต "ทุสฺสีโล ปาป-
ธมฺโม"ติ นินฺทํ ครหํ ลภติ. เปจฺจ ปรโลเกปิ อปาเย "ปุริสตฺตกลิ อวชาตา"ติ-
อาทินา ยมปุริสาทีหิ จ นินฺทํ ลภติ. น เกวลํ นินฺทเมว ลภติ, อถโข สพฺพตฺถ
ทุมฺมโน พาโล อิธโลเก ทุจฺจริตจรเณน ทูสิตจิตฺโต ปรโลเก กมฺมการณาทิวเสน
ทุกฺขุปฺปตฺติยาติ สพฺพตฺถ พาโล ทุมฺมโน โหติ. กถํ? สีเลสุ อสมาหิโต สมฺมา
สีเลสุ น ฐปิตจิตฺโต อปฺปติฏฺฐิตจิตฺโต.
      อิเธว กิตฺตึ ลภตีติ อิธโลเกปิ สุมโน "สปฺปุริโส สีลวา กลฺยาณธมฺโม"ติ
กิตฺตึ ลภติ. เปจฺจ ปรโลเกปิ สคฺเค "อยํ สปฺปุริโส สีลวา กลฺยาณธมฺโม. ตถา
หิ เทวานํ สหพฺยตํ อุปปนฺโน"ติอาทินา กิตฺตึ ลภติ. น เกวลํ กิตฺติเมว ลภติ,
อถโข ธีโร ธิติสมฺปนฺโน สีเลสุ สุฏฺฐุ สมาหิโต อปฺปิตจิตฺโต สุปติฏฺฐิตจิตฺโต
สพฺพตฺถ อิธโลเก สุจริตจรเณน ปรโลเก สมฺปตฺติปฏิลาเภน สุมโน โสมนสฺสปฺปตฺโต
โหติ. สีลเมว อิธ อคฺคนฺติ ทุวิธํ สีลํ โลกิยํ โลกุตฺตรนฺติ. ตตฺถ  โลกิยํ
ตาว กามโลเก ขตฺติยมหาสาลาทีสุ เทวโลเก พฺรหฺมโลเก จ อุปปตฺติวิเสสํ ๑- อาวหติ,
ลาภีภาวาทิกสฺส จ การณํ โหติ. โลกุตฺตรํ ปน สกลมฺปิ วฏฺฏทุกฺขํ อติกฺกาเมตีติ
สีลํ อคฺคเมว. ตถา หิ วุตฺตํ:-
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. อุปฺปตฺติวิเสสํ
              "หีเนน พฺรหฺมจริเยน         ขตฺติเย อุปปชฺชติ
               มชฺฌิเมน จ เทวตฺตํ         อุตฺตเมน วิสุชฺฌตี"ติ. ๑-
        "อากงฺเขยฺย เจ ภิกฺขเว ภิกฺขุ `ลาภี อสฺสํ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลาน-
      ปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺ"ติ ๒- "สีเล เสฺววสฺส ปริปูรการี"ติ ๓- "อิชฺฌติ
      ภิกฺขเว สีลวโต เจโตปณิธิ วิสุทฺธตฺตา"ติ ๔- จ.
      โลกุตฺตรสีลสฺส ปน สพฺพโส ปหีนปฏิปกฺขสฺส สตฺตมภาวโต ๕- ปฏฺฐาย สํสาร-
ทุกฺขํ วินิวตฺเตนฺตสฺส อคฺคภาเว วตฺตพฺพเมว นตฺถิ. ปญฺญวา ปน อุตฺตโมติ
"ปญฺญวา ปน อุคฺคโล อุตฺตโม ปรโม เสฏฺโฐเยวา"ติ ปุคฺคลาธิฏฺฐาเนน ปญฺญาย
เอว เสฏฺฐภาวํ วทติ. อิทานิ สีลปญฺญานํ เสฏฺฐกภาวํ กิจฺจโต ทสฺเสนฺโต "สีล-
ปญฺญาณโต ชยนฺ"ติ อาห. ชยนฺติ จ ลิงฺควิปฺปลฺลาโส ทฏฺฐพฺโพ, อหูติ วา
วจนเสโส. ตตฺถ ปชานนฏฺเฐน ปญฺญาณํ, สีลโต ปญฺญาณโต จ ปฏิปกฺขชโย.
น หิ สีเลน วินา ปญฺญา สมฺภวติ, ปญฺญาย  จ วินา สีลํ กิจฺจกรํ, อญฺญมญฺโญปการกํ
๖- เจตํ. วุตฺตญฺหิ "สีลปริโธตา ปญฺญา, ปญฺญาปริโธตํ สีลนฺ"ติ. ๗- มนุสฺเสสุ
จ เทเวสูติ อิทํ เนสํ ฐานวิเสสทสฺสนํ. ตตฺถ หิ ตานิ สวิเสสานิ วตฺตนฺติ,
สมาธิ ปเนตฺถ สีลปกฺขิโก ปญฺญาย อธิฏฺฐานภาวโต ปญฺญาปกฺขิโก วา
ภาเวตพฺพโต สีลาธิฏฺฐานโต จ.
      เอวํ เถโร เตสํ ภิกฺขูนํ สีลมุเขน ธมฺมํ เทเสนฺโต อตฺตโน สุวิสุทฺธสีลาทิ-
คุณตาทีปเนน อญฺญํ พฺยากาสิ.
                     สีลวตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ชา. ๒๗/๑๑๘๖/๒๔๙ อาทิตฺตชาตก (สฺยา) ๒ ม.มู. ๑๒/๙๕/๔๓ อากงฺเขยฺยสุตฺต
@๓ ม.มู. ๑๒/๖๕/๔๓ องฺกงฺเขยฺยสุตฺต
@๔ ที.ปาฏิ. ๑๑/๓๓๗/๒๒๘ สงฺคีติสุตฺต, องฺ.อฏฺฐก. ๒๓/๓๕/๒๔๓ ทานูปปตฺติสุตฺต
@๕ สี.,อิ. สสตํ สมฺภวโต ๖ อิ. อญฺญมญฺญปการณํ   ๗ ที.สี. ๙/๓๑๗/๑๒๓ สีลปญฺญากถา

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๒๔๑-๒๔๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=5543&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=5543&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=378
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=7120
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=7268
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=7268
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26