อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

                   ๓๓๕. ๑. ราชทตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา
         ปญฺจกนิปาเต ภิกฺขุ สีวถิกํ คนฺตฺวาติอาทิกา อายสฺมโต ราชทตฺตตฺเถรสฺส
คาถา. กา อุปฺปตฺติ?
         อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ
อุปจินนฺโต อิโต จตุทฺทเส กปฺเป พุทฺธสุญฺเญ โลเก กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ
ปตฺโต เอกทิวสํ เกนจิเทว กรณีเยน วนนฺตํ อุปคโต ตตฺถ อญฺญตรํ ปจฺเจกพุทฺธํ
รุกฺขมูเล นิสินฺนํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส สุปริสุทฺธํ อมฺพาฏกผลํ อทาสิ. โส เตน
ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ สตฺถวาหกุเล
นิพฺพตฺติ, ตสฺส มหาราชํ เวสฺสวณํ อาราเธตฺวา ปฏิลทฺธภาวโต มาตาปิตโร
ราชทตฺโตติ นามํ อกํสุ. โส วยปฺปตฺโต ปญฺจหิ สกฏสเตหิ ภณฺฑํ อาทาย
วาณิชฺชวเสน ราชคหํ อคมาสิ. เตน จ สมเยน ราชคเห อญฺญตรา คณิกา
อภิรูปา ทสฺสนียา ปรมโสภคฺคโยคโต ทิวเส ทิวเส สหสฺสํ ลภติ. อถ โส สตฺถวาห-
ปุตฺโต ทิวเส ทิวเส ตสฺสา คณิกาย สหสฺสํ ทตฺวา สํวาสํ กปฺเปนโต น จิรสฺเสว
สพฺพํ ธนํ เขเปตฺวา ทุคฺคโต หุตฺวา ฆาสจฺฉาทนมตฺตมฺปิ อลภนฺโต อิโต จิโต
จ ปริพฺภมนฺโต สํเวคปฺปตฺโต อโหสิ. โส เอกทิวสํ อุปาสเกหิ สทฺธึ เวฬุวนํ
อคมาสิ.
         เตน จ สมเยน สตฺถา มหติยา ปริสาย ปริวุโต ธมฺมํ เทเสนฺโต นิสินฺโน
โหติ. โส ปริสปริยนฺเต นิสีทิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ
ปพฺพชิตฺวา ธุตงฺคานิ สมาทิยิตฺวา สุสาเน วสติ, ตทา อญฺญตโรปิ สตฺถวาหปุตฺโต
สหสฺสํ ทตฺวา ตาย คณิกาย สห วสติ. สา  จ คณิกา ตสฺส หตฺเถ มหคฺฆรตนํ
ทิสฺวา โลภํ อุปฺปาเทตฺวา อญฺเญหิ ธุตฺตปุริเสหิ ตํ มาราเปตฺวา ตํ รตนํ คณฺหิ.
อถ ตสฺส สตฺถวาหปุตฺตสฺส มนุสฺสา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา โอจรกมนุสฺเส เปเสสุํ.
เต รตฺติยํ ตสฺสา คณิกาย ฆรํ ปวิสิตฺวา ฉวิอาทีนิ อนุปหจฺเจว ตํ มาเรตฺวา
สีวถิกาย ฉฑฺเฑสุํ. ราชทตฺตตฺเถโร อสุภนิมิตฺตํ คเหตุํ สุสาเน วิจรนฺโต ตสฺสา
คณิกาย กเฬวรํ ปฏิกฺกูลโต มนสิ กาตุํ อุปคโต กติปยวาเร โยนิโส มนสิ
กตฺวา อจิรมตภาวโต โสณสิงฺคาลาทีหิ อนุปหตฉวิตาย วิสภาควตฺถุตาย จ อโยนิโส
มนสิกโรนฺโต ตตฺถ กามราคํ อุปฺปาเทตฺวา สํวิคฺคตรมานโส อตฺตโน จิตฺตํ ปริภาสิตฺวา
มุหุตฺตํ เอกมนฺตํ อปสกฺกิตฺวา อาทิโต อุปฏฺฐิตํ อสุภนิมิตฺตเมว คเหตฺวา
โยนิโส มนสิกโรนฺโต ฌานํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ ฌานํ ปาทกํ กตฺวา วิปสฺสนํ
ปฏฺฐเปตฺวา ตาวเทว อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๑-:-
               "วิปิเน พุทฺธํ ทิสฺวาน       สยมฺภุํ อปราชิตํ
                อมฺพาฏกํ คเหตฺวาน       สยมฺภุสฺส อทาสหํ.
                เอกตฺตึเส ๒- อิโต กปฺเป  ยํ ผลมททึ ตทา
                ทุคฺคตึ นาภิชานามิ        ผลทานสฺสิทํ ผลํ.
                กิเลสา ณาปิตา มยฺหํ ฯเปฯ กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
         อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฏิปตฺตึ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปีติโสมนสฺสชาโต:-
         [๓๑๕] "ภิกฺขุ สีวถิกํ ๓- คนฺตฺวา    อทฺทส อิตฺถิมุชฺฌิตํ
               อปวิทฺธํ สุสานสฺมึ          ขชฺชนฺตึ กิมิหี ผุฏํ.
         [๓๑๖] ยํ หิ เอเก ชิคุจฺฉนฺติ       มตํ ทิสฺวาน ปาปกํ
               กามราโค ปาตุรหุ         อนฺโธว สวตี อหุํ.
         [๓๑๗] โอรํ โอทนปากมฺหา        ตมฺหา ฐานา อปกฺกมึ
               สติมา สมฺปชาโนหํ         เอกมนฺตํ อุปาวิสึ.
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.อป. ๓๓/๒๗/๕๐ อมฺพาฏกทายกตฺเถราปทาน (สฺยา) ๒ สี. จตุตฺทเส ๓ ฉ.ม.สิวถิกํ
         [๓๑๘] ตโต เม มนสีกาโร        โยนิโส อุทปชฺชถ
               อาทีนโว ปาตุรหุ          นิพฺพิทา สมติฏฺฐถ.
         [๓๑๙] ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม       ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ
               ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา     กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ
อิมา ปญฺจ คาถา อภาสิ.
         ตตฺถ ภิกฺขุ สีวถิกํ คนฺตฺวาติ สํสาเร ภยสฺส ๑- อิกฺขนโต ภิกฺขุ อสุภ-
กมฺมฏฺฐานตฺถํ อามกสุสานํ อุปคนฺตฺวา. "ภิกฺขู"ติ เจตํ อตฺตานํ สนฺธาย เถโร สยํ
วทติ. อิตฺถินฺติ ถียติ เอตฺถ สุกฺกโสณิตํ สตฺตสนฺตานภาเวน สํหญฺญตีติ ถี, มาตุ-
คาโม, เอวญฺจ สภาวนิรุตฺติวเสน "อิตฺถี"ติปิ วุจฺจติ. วญฺฌาทีสุ ปน ตํสทิสตาย
ตํสภาวานติวตฺตนโต จ ตพฺโพหาโร. ๒- "อิตฺถี"ติ จ อิตฺถีกเฬวรํ วทติ. อุชฺฌิตนฺติ
ปริจฺจตฺตํ. อุชฺฌนิยตฺตาเอว อปวิทฺธํ อนเปกฺขภาเวน ขิตฺตํ. ขชฺชนฺตึ กิมิหี
ผุฏนติ กิมีหิ ปูริตํ หุตฺวา ขชฺชมานํ.
         ยํ หิ เอเก ชิคุจฺฉนฺติ, มตํ ทิสฺวาน ปาปกนฺติ ยํ อปคตายุอุสฺมาวิญฺญาณ-
ตาย มตํ กเฬวรํ ปาปกํ นิหีนํ ลามกํ เอเก โจกฺขชาติกา ๓- ชิคุจฺฉนฺติ,
โอโลเกตุมฺปิ น อิจฺฉนฺติ. กามราโค ปาตุรหูติ ตสฺมึ กุณเป อโยนิโสมนสิการสฺส
พลวตาย กามราโค มยฺหํ ปาตุรโหสิ อุปฺปชฺชิ. อนฺโธว สวตี อหุนฺติ ตสฺมึ กเฬวเร
นวหิ ทฺวาเรหิ อสุจึ สวติ สนฺทนฺเต อสุจิภาวสฺส อทสฺสเนน อนฺโธ วิย อโหสึ.
เตนาห:-
               "รตฺโต อตฺถํ น ชานาติ     รตฺโต ธมฺมํ น ปสฺสติ
                อนฺธตมํ ตทา โหติ        ยํ ราโค สหเต นรนฺ"ติ จ
"กามจฺฉนฺโท โข พฺราหฺมณ อนฺธกรโณ อจกฺขุกรโณ"ติ จ อาทิ. เกจิ ปเนตฺถ
ตการาคมํ กตฺวา "กิเลสปริยุฏฺฐาเนน อวสวตฺติ กิเลสสฺส วา วสวตฺตี"ติ อตฺถํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. ภยํ  ๒ สี. ตํสทิสตาย สหวุตฺติโตว ตพฺโพหารา ๓ สี.,อิ. โมกฺขชาติกา
วทนฺติ. อปเร "อนฺโธว อสติ อหุนฺ"ติ ปาลึ วตฺวา "กามราเคน อนฺโธเยว
หุตฺวา สติรหิโต อโหสินฺ"ติ อตฺถํ วทนฺติ. ตทุภยํ ปน ปาลิยํ นตฺถิ.
         โอรํ โอทนปากมฺหาติ โอทนปากโต โอรํ, ยาวตา กาเลน สุปริโธตตินฺต-
ตณฺฑุลนาฬิยา โอทนํ ปจติ, ตโต โอรเมว กาลํ, ตโตปิ ลหุกาเลน ราคํ วิโนเทนฺโต
ตมฺหา ฐานา อปกฺกมึ ยสฺมึ ฐาเน ฐิตสฺส เม ราโค อุปฺปชฺชิ, ตมฺหา ฐานา
อปกฺกมึ อปสกฺกึ. ๑- อปกฺกนฺโตว สติมา สมฺปชาโนหํ สมณสญฺญํ อุปฏฺฐเปตฺวา
สติปฏฺฐานมนสิการวเสน สติมา สมฺมเทว ธมฺมสภาวชานเนน สมฺปชาโน จ หุตฺวา
เอกมนฺตํ อุปาวิสึ, ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทึ. นิสินฺนสฺส จ ตโต เม มนสีกาโร,
โยนิโส อุทปชฺชถาติอาทิ สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวาติ.
                   ราชทตฺตตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       ------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๓๙-๔๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=872&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=872&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=335
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=6336
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=6447
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=6447
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26