อรรถกถาเล่มที่ ๓๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 เถรี.อ. (ปรมตฺถที.)

                    ๔๔๖. ๘. โสณาเถรีคาถาวณฺณนา
      ทส ปุตฺเต วิชายิตฺวาติอาทิกา โสณาย เถริยา คาถา.
      อยมฺปิ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล หํสวตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา
วิญฺุตํ ปตฺวา เอกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺตี สตฺถารํ เอกํ ภิกฺขุนึ
อารทฺธวีริยานํ ภิกฺขุนีนํ อคฺคฏฺาเน เปนฺตํ ทิสฺวา อธิการกมฺมํ กตฺวา สยมฺปิ
ตํ านนฺตรํ ปตฺเถตฺวา ยาวชีวํ ปุญฺานิ กตฺวา ตโต จุตา กปฺปสตสหสฺสํ
เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา
วยปฺปตฺตา ปติกุลํ คตา ทส ปุตฺตธีตโร ลภิตฺวา พหุปุตฺติกาติ ปญฺายิตฺถ. สา
สามิเก ปพฺพชิเต วยปฺปตฺเต ปุตฺตธีตโร ฆราวาเส ปติฏฺาเปตฺวา สพฺพํ ธนํ ปุตฺตานํ
วิภชิตฺวา ๑- อทาสิ, น กิญฺจิ อตฺตโน เปสิ. ตํ ปุตฺตา จ ปุตฺตภริยา ๒- จ
กติปาหเมว อุปฏฺหิตฺวา ปริภวํ อกํสุ. สา "กึ มยฺหํ อิเมหิ ปริภวาย ๓- ฆเร
วสนฺติยา"ติ ภิกฺขุนิโย อุปสงฺกมิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิ. ตํ ภิกฺขุนิโย ปพฺพาเชสุํ.
สา ลทฺธูปสมฺปทา "อหํ มหลฺลิกากาเล ปพฺพชิตฺวา อปฺปมตฺตาย ภวิตพฺพนฺ"ติ
ภิกฺขุนีนํ วตฺตปฏิวตฺตํ กโรนฺตี "สพฺพรตฺตึ สมณธมฺมํ กริสฺสามี"ติ เหฏฺาปาสาเท
เอกถมฺภํ หตฺเถน คเหตฺวา ตํ อวิชหมานา สมณธมฺมํ กโรนฺตี จงฺกมมานาปิ "อนฺธกาเร
าเน รุกฺขาทีสุ ยตฺถ กตฺถจิ เม สีสํ ปฏิหญฺเยฺยา"ติ รุกฺขํ หตฺเถน คเหตฺวา ตํ
อวิชหมานาว สมณธมฺมํ กโรติ. ตโต ปฏฺาย สา อารทฺธวีริยตาย ปากฏา
อโหสิ. สตฺถา ตสฺสา าณปริปากํ ทิสฺวา คนฺธกุฏิยํ นิสินฺโนว โอภาสํ ผริตฺวา
สมฺมุเข นิสินฺโน วิย อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา:-
            "โย จ วสฺสสตํ ชีเว           อปสฺสํ ธมฺมมุตฺตมํ
             เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย          ปสฺสโต ธมฺมมุตฺตมนฺ"ติ ๔-
คาถํ อภาสิ. สา คาถาปริโยสาเน อรหตฺตํ ปาปุณิ. เตน วุตฺตํ อปทาเน ๕-:-
@เชิงอรรถ: ๑ อิ. วิสฺสชฺชิตฺวา  ๒ ฉ.ม. ธีตโร  ๓ สี. ปริภูตาย
@๔ ขุ.ธ. ๒๕/๑๑๕/๓๗  ๕ ขุ.อป. ๓๓/๒๒๐/๓๗๗
            "ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน          สพฺพธมฺมาน ปารคู
             อิโต สตสหสฺสมฺหิ             กปฺเป อุปฺปชฺชิ นายโก.
             ตทา เสฏฺิกุเล ชาตา         สุขิตา สชฺชิตา ๑- ปิยา
             อุเปตฺวา ตํ มุนิวรํ            อสฺโสสึ มธุรํ วจํ.
             อารทฺธวีริยานคฺคํ             วณฺเณติ ภิกฺขุนึ ชิโน
             ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา         การํ กตฺวาน สตฺถุโน.
             อภิวาทิย สมฺพุทฺธํ             ตํ านํ ปตฺถยึ ตทา
             อนุโมทิ มหาวีโร             สิชฺฌตํ ปณิธี ตว.
             สตสหสฺสิโต กปฺเป            โอกฺกากกุลสมฺภโว
             โคตโม นาม โคตฺเตน         สตฺถา โลเก ภวิสฺสติ.
             ตสฺส ธมฺเมสุ ทายาทา         โอรสา ธมฺมนิมฺมิตา
             โสณาติ นาม นาเมน          เหสฺสติ สตฺถุสาวิกา.
             ตํ สุตฺวา มุทิตา หุตฺวา         ยาวชีวํ ตทา ชินํ
             เมตฺตจิตฺตา ปริจรึ            ปจฺจเยหิ วินายกํ.
             เตน กมฺเมน สุกเตน          เจตนาปณิธีหิ จ
             ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ           ตาวตึสํ อคญฺฉหํ.
             ปจฺฉิเม จ ภเว ทานิ          ชาตา เสฏฺิกุเล อหํ
             สาวตฺถิยํ ปุรวเร             อิทฺเธ ผีเต มหทฺธเน.
             ยทา จ โยพฺพนํ ปตฺตา         คนฺตฺวา ปติกุลํ อหํ
             ทส ปุตฺตานิ อชนึ             สุรูปานิ วิเสสโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปูชิตา
             สุเข ิตา จ เต สพฺเพ        ชนเนตฺตมโนหรา
             อมิตฺตานมฺปิ รุจิตา            มม ปเคว เต ปิยา.
             ตโต มยฺหํ อกามาย           ทสปุตฺตปุรกฺขโต
             ปพฺพชิตฺถ ส เม ภตฺตา         เทวเทวสฺส สาสเน.
             ตเทกิกา วิจินฺเตสึ            ชีวิเตนาลมตฺถุ เม
             จตฺตาย ๑- ปติปุตฺเตหิ         วุฑฺฒาย จ ๒- วรากิยา.
             อหมฺปิ ตตฺถ คจฺฉิสฺสํ           สมฺปตฺโต ยตฺถ เม ปติ
             เอวาหํ จินฺตยิตฺวาน           ปพฺพชึ อนคาริยํ.
             ตโต มมํ ๓- ภิกฺขุนิโย         เอกํ ภิกฺขุนุปสฺสเย
             วิหาย คญฺฉุโมวาทํ            ตาเปหิ อุทกํ อิติ.
             ตทา อุทกมาหิตฺวา ๔-         โอกิริตฺวาน กุมฺภิยา
             จุลฺเล เปตฺวา อาสีนา        ตโต จิตฺตํ สมาทหึ.
             ขนฺเธ อนิจฺจโต ทิสฺวา         ทุกฺขโต จ อนตฺตโต
             เขเปตฺวา อาสเว สพฺเพ       อรหตฺตํ อปาปุณึ.
             ตทาคนฺตฺวา ภิกฺขุนิโย          อุโณฺหทกมปุจฺฉิสุํ
             เตโชธาตุํ อธิฏฺาย           ขิปฺปํ สนฺตาปยึ ชลํ.
             วิมฺหิตา ตา ชินวรํ            เอตมตฺถมสาวยุํ
             ตํ สุตฺวา มุทิโต นาโถ         อิมํ คาถํ อภาสถ.
             โย จ วสฺสสตํ ชีเว           กุสีโต หีนวีริโย
             เอกาหํ ชีวิตํ เสยฺโย          วีริยารภโต ทฬฺหํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ชินาย. ขุ.อป. ๓๓/๒๓๒/๓๗๙  ๒ พุทฺธายปิ. ขุ.อป. ๓๓/๒๓๒/๓๗๙
@๓ ฉ.ม. จ มํ  ๔ อุทกมาเนตฺวา. ขุ.อป. ๓๓/๒๓๕/๓๗๙
             อาราธิโต มหาวีโร           มยา สุปฺปฏิปตฺติยา
             อารทฺธวีริยานคฺคํ             มมาห ส มหามุนิ.
             กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ          ภวา สพฺเพ สมูหตา
             นาคีว พนฺธนํ เฉตฺวา          วิหรามิ อนาสวา.
             สฺวาคตํ วต เม อาสิ          พุทฺธเสฏฺสฺส สนฺติเก
             ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา        กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
             ปฏิสมฺภิทา จตสฺโส            วิโมกฺขาปิ จ อฏฺิเม
             ฉฬภิญฺา สจฺฉิกตา            กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺ"ติ.
      อถ นํ ภควา ภิกฺขุนิโย ปฏิปาฏิยา านนฺตเร เปนฺโต อารทฺธวีริยานํ
ภิกฺขุนีนํ อคฺคฏฺาเน เปสิ. สา เอกทิวสํ อตฺตโน ปฏิปตฺตึ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทาน-
วเสน:-
            "ทส ปุตฺเต วิชายิตฺวา          อสฺมึ รูปสมุสฺสเย
             ตโตหํ ทุพฺพลา ชิณฺณา          ภิกฺขุนึ อุปสงฺกมึ.
             สา เม ธมฺมมเทเสสิ          ขนฺธายตนธาตุโย
             ตสฺสา ธมฺมํ สุณิตฺวาน          เกเส เฉตฺวาน ปพฺพชึ.
             ตสฺสา เม สิกฺขมานาย         ทิพฺพจกฺขุ วิโสธิตํ
             ปุพฺเพนิวาสํ ชานามิ           ยตฺถ เม วุสิตํ ปุเร.
             อนิมิตฺตญฺจ ภาเวมิ            เอกคฺคา สุสมาหิตา
             อนนฺตราวิโมกฺขาสึ            อนุปาทาย นิพฺพุตา.
             ปญฺจกฺขนฺธา ปริญฺาตา         ติฏฺนฺติ ฉินฺนมูลกา
             ธิ ตวตฺถุ ชเร ชมฺเม          นตฺถิ ปุนพฺภโว"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ รูปสมุสฺสเยติ รูปสงฺขาเต สมุสฺสเย. อยํ หิ รูปสทฺโท "จกฺขุญฺจ ปฏิจฺจ
รูเป จ อุปฺปชฺชติ จกฺขุวิญฺาณนฺ"ติอาทีสุ ๑- รูปายตเน อาคโต. "ยงฺกิญฺจิ รูปํ
อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนนฺ"ติอาทีสุ ๒- รูปกฺขนฺเธ. "ปิยรูเป สาตรูเป รชฺชตี"ติ-
อาทีสุ ๓- สภาเว. "พหิทฺธา รูปานิ ปสฺสตี"ติอาทีสุ ๔- กสิณายตเน. "รูปี รูปานิ
ปสฺสตี"ติอาทีสุ ๕- รูปฌาเน. "อฏฺิญฺจ ปฏิจฺจ นหารุญฺจ ปฏิจฺจ มํสญฺจ ปฏิจฺจ
จมฺมญฺจ ปฏิจฺจ อากาโส ปริวาริโต รูปนฺเตฺวว สงฺขยํ ๖- คจฺฉตี"ติอาทีสุ ๗-
รูปกาเย. อิธาปิ รูปกาเยว ทฏฺพฺโพ. สมุสฺสยสทฺโทปิ อฏฺีนํ สรีรสฺส ปริยาโย.
"สตนฺติ สมุสฺสยา"ติอาทีสุ อฏฺิสรีรปริยาเย. "อาตุรํ อสุจึ ปูตึ, ปสฺส นนฺเท
สมุสฺสยนฺ"ติอาทีสุ ๘- สรีเร. อิธาปิ สรีเร เอว ทฏฺพฺโพ. เตน วุตฺตํ
"รูปสมุสฺสเย"ติ, รูปสงฺขาเต สมุสฺสเย สรีเรติ อตฺโถ. ตฺวาติ วจนเสโส. อสฺมึ
รูปสมุสฺสเยติ หิ อิมสฺมึ รูปสมุสฺสเย ตฺวา อิมํ รูปกายํ นิสฺสาย ทส ปุตฺเต
วิชายิตฺวาติ โยชนา. ตโตติ ตสฺมา ทสปุตฺตวิชายนเหตุ. สา หิ ปมวยํ อติกฺกมิตฺวา
ปุตฺตเก วิชายนฺตี อนุกฺกเมน ทุพฺพลสรีรา ชราชิณฺณา จ อโหสิ. เตน วุตฺตํ "ตโตหํ
ทุพฺพลา ชิณฺณา"ติ.
      ตสฺสาติ ตโต, ตสฺสาติ วา ตสฺสา สนฺติเก. ปุน ๙- ตสฺสาติ กรเณ วา
สามิวจนํ, ตายาติ อตฺโถ. สิกฺขมานายาติ ติสฺโสปิ สิกฺขา สิกฺขมานา.
      อนนฺตราวิโมกฺขาสินฺติ อคฺคมคฺคสฺส อนนฺตรา อุปฺปนฺนวิโมกฺขา อาสึ. รูปี
รูปานิ ปสฺสตีติ อาทโย หิ อฏฺปิ วิโมกฺขา อนนฺตรวิโมกฺขา นาม น โหนฺติ.
มคฺคานนฺตรํ อนุปฺปตฺตา หิ ผลวิโมกฺขา ผลสมาปตฺติกาเล ๑๐- ปวตฺตมานาปิ ปม-
มคฺคานนฺตรเมว สมุปฺปตฺติโต ตํ อุปาทาย อนนฺตรวิโมกฺขา นาม, ยถา มคฺคสมาธิ
อานนฺตริกสมาธีติ วุจฺจติ. อนุปาทาย นิพฺพุตาติ รูปาทีสุ กิญฺจิปิ อคฺคเหตฺวา
กิเลสปรินิพฺพาเนน นิพฺพุตา อาสึ.
@เชิงอรรถ: ๑ สํ.สฬา. ๑๘/๖๓/๓๙ (สฺยา)  ๒ องฺ.จตุกฺก. ๒๑/๑๘๑/๑๙๕  ๓ ม.มู. ๑๒/๔๐๙/๓๖๕
@๔ ที.ปา. ๑๑/๓๓๘/๒๒๙  ๕ ที.ปา. ๑๑/๓๓๙/๒๓๑  ๖ ฉ.ม. สงฺขํ  ๗ ม.มู. ๑๒/๓๐๖/๒๖๙
@๘ ขุ.เถรี. ๒๖/๑๙/๔๓๕  ๙ สี.,ม. ปุน วา  ๑๐ สี.,อิ. ปน สมาปตฺติกาเล
      เอวํ วิชฺชาตฺตยํ วิภาเวตฺวา อรหตฺตผเลน กูฏํ คณฺหนฺติ อุทาเนตฺวา อิทานิ
ชราย จิรกาลํ อุปทฺทุตสรีรํ วิครหนฺตี สห วตฺถุนา ตสฺส สมติกฺกนฺตภาวํ วิภาเวตุํ
"ปจฺจกฺขนฺธา ปริญฺาตา"ติ โอสานคาถมาห. ตตฺถ ธิ ตวตฺถุ ชเร ชมฺเมติ องฺคานํ
สิถิลภาวกรณาทินา ชเร ชมฺเม ลามเก หีเน ตว ตุยฺหํ ธิ อตฺถุ, ธิกาโร โหตุ.
นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโวติ ตสฺมา ตฺวํ มยา อติกฺกนฺตา อภิภูตาสีติ อธิปฺปาโย.
                     โสณาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺิตา.
                        -----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๔ หน้า ๑๒๒-๑๒๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=34&A=2604&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=34&A=2604&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=446
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=9219
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=9266
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=9266
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖
http://84000.org/tipitaka/read/?index_26