อรรถกถาเล่มที่ ๓๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๑ เอกนิปาต(๑)

                      ๒ กุกฺกุรชาตกํ
     เย กุกฺกุราติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ญาตตฺถจริยํ
อารพฺภ กเถสิ ฯ สา ทฺวาทสนิปาเต ภทฺทสาลชาตเก อาวิภวิสฺสติ ฯ
อิมํ ปน วตฺถุํ ปติฏฺฐเปตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
ตถารูปํ กมฺมํ ปฏิจฺจ กุกฺกุรโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา อเนกกุกฺกุรปริวุโต
มหาสุสาเน วสติ ฯ อเถกทิวสํ ราชา เสตสินฺธวยุตฺตํ
สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตํ รถํ อภิรุยฺห อุยฺยานํ คนฺตฺวา ตตฺถ ทิวสภาคํ
กีฬิตฺวา อฏฺฐงฺคเต สุริเย นครํ ปาวิสิ ฯ ตสฺส ตํ รถวรตฺตํ
ยถานทฺธิเมว ราชงฺคเณ ฐปยึสุ ฯ โส รตฺตึ เทเว วสฺสนฺเต
ตินฺโต ฯ อุปริปาสาทโต โกเลยฺยกสุนขา โอตริตฺวา ตสฺส จมฺมญฺจ
นทฺธิญฺจ ขาทึสุ ฯ ปุนทิวเส รญฺโญ อาโรจยึสุ เทว นิทฺธมนมุเขน
สุนขา ปวิสิตฺวา รถสฺส จมฺมญฺเจว นทฺธิญฺจ ขาทึสูติ ฯ ราชา
สุนขานํ กุชฺฌิตฺวา ทิฏฺฐทิฏฺฐฏฺฐาเน สุนเข ฆาเตถาติ อาห ฯ
ตโต ปฏฺฐาย สุนขานํ มหาพฺยสนํ อุทปาทิ ฯ เต ทิฏฺฐทิฏฺฐฏฺฐาเน
ฆาติยมานา ปลายิตฺวา สุสานํ คนฺตฺวา โพธิสตฺตสฺส สนฺติกํ อคมํสุ ฯ
โพธิสตฺโต ตุมฺเห พหู สนฺนิปติตา กึ นุ โข การณนฺติ ปุจฺฉิ ฯ
เต อนฺเตปุเร กิร รถสฺส จมฺมญฺเจว นทฺธิญฺจ สุนเขน ขาทิตนฺติ
กุทฺโธ ราชา สุนขวธํ อาณาเปสิ พหู สุนขา วินสฺสนฺติ มหาภยํ
อุปฺปนฺนนฺติ อาหํสุ ฯ โพธิสตฺโต จินฺเตสิ อารกฺขฏฺฐาเน พหิ
สุนขานํ โอกาโส นตฺถิ อนฺโตราชนิเวสเน โกเลยฺยกสุนขานํเยเวตํ
กมฺมํ ภวิสฺสติ อิทานิ ปน โจรานํ กิญฺจิ ภยํ นตฺถิ อโจรา
มรณํ ลภนฺติ ยนฺนูนาหํ โจเร รญฺโญ ทสฺเสตฺวา ญาติสงฺฆสฺส
ชีวิตทานํ ทเทยฺยนฺติ ฯ โส ญาตเก สมสฺสาเสตฺวา ตุมฺเห มา
ภายิตฺถ อหํ โว อภยํ อาหริสฺสามิ ยาว ราชานํ ปสฺสามิ
ตาว อิเธว โหถาติ ปารมิโย อาวชฺเชตฺวา เมตฺตาภาวนํ ปุเรจาริกํ
กตฺวา มยฺหํ อุปริ เลฑฺฑุํ วา มุคฺครํ วา มา โกจิ ขิปิตุํ
อุสฺสหีติ อธิฏฺฐาย เอกโกว อนฺโตนครํ ปาวิสิ ฯ อถ นํ ทิสฺวา
เอกสตฺโตปิ กุชฺฌิตฺวา โอโลเกนฺโต นาม นาโหสิ ฯ ราชาปิ
สุนขวธํ อาณาเปตฺวา สยํ วินิจฺฉเย นิสินฺโน โหติ ฯ โพธิสตฺโต
ตตฺเถว คนฺตฺวา ปกฺขนฺทิตฺวา รญฺโญ อาสนสฺส เหฏฺฐา ปาวิสิ ฯ
อถ นํ ราชปุริสา นีหริตุํ อารทฺธา ฯ ราชา ปน นิวาเรสิ ฯ โส
โถกํ วิสเมตฺวา เหฏฺฐาสนา นิกฺขมิตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา สจฺจํ
กิร ตุมฺเห กุกฺกุเร มาราเปถาติ ปุจฺฉิ ฯ อาม มาราเปมิหนฺติ ฯ
โก เนสํ อปราโธ นรินฺทาติ ฯ รถสฺส เม ปริวารจมฺมญฺจ นทฺธิญฺจ
ขาทึสูติ ฯ เย ขาทึสุ เต ชานาถาติ ฯ น ชานามาติ ฯ อิเม
นาม จมฺมขาทกโจราติ ตตฺตโต อชานิตฺวาว ทิฏฺฐทิฏฺฐฏฺฐาเนเยว
มาราปนํ น ยุตฺตํ เทวาติ ฯ รถจมฺมสฺส กุกฺกุเรหิ ขาทิตตฺตา
ทิฏฺฐทิฏฺเฐ สพฺเพว มาเรถาติ สุนขวธํ อาณาเปสินฺติ ฯ กึ ปน
เต มนุสฺสา สพฺเพว กุกฺกุเร มาเรนฺติ อุทาหุ มรณํ อลภนฺตาปิ
อตฺถีติ ฯ อตฺถิ อมฺหากํ ฆเร โกเลยฺยกา มรณํ น ลภนฺตีติ ฯ
มหาราช อิทาเนว ตุมฺเห รถจมฺมสฺส กุกฺกุเรหิ ขาทิตตฺตา
ทิฏฺฐทิฏฺเฐ สพฺเพว มาเรถาติ สุนขวธํ อาณาเปสินฺติ อโวจุตฺถ
อิทานิ ปน อุมฺหากํ ฆเร โกเลยฺยกา มรณํ น ลภนฺตีติ วเทถ นนุ
เอวํ สนฺเต ตุมฺเห ฉนฺทาทิวเสน อคติคมนํ คจฺฉถ อคติคมนญฺจ
นาม น ยุตฺตํ น จ ราชธมฺโม รญฺญา นาม การณาการณคเวสเกน
ตุลาสทิเสน ภวิตุํ วฏฺฏติ อิทานิ โกเลยฺยกา มรณํ น ลภนฺติ
ทุพฺพลสุนขาว ลภนฺติ เอวํ สนฺเต นายํ สพฺพสุนขฆจฺจา
ทุพฺพลฆาติกา นาเมสาติ เอวญฺจ ปน วตฺวา มหาสตฺโต มธุรสฺสรํ
นิจฺฉาเรตฺวา มหาราช ยํ ตุมฺเห กโรถ นายํ ธมฺโมติ รญฺโญ
ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถมาห
              เย กุกฺกุรา ราชกุลสฺมิ วฑฺฒา
              โกเลยฺยกา วณฺณพลูปปนฺนา
              เตเม น วชฺฌา มยมสฺม วชฺฌา
              นายํ สฆจฺจา ทุพฺพลฆาติกายนฺติ ฯ
     ตตฺถ เย กุกฺกุราติ เย สุนขา ฯ ยถา หิ ธารุณฺโหปิ ปสฺสาโว
ปูติมุตฺตนฺติ ตทหุชาโตปิ สิงฺคาโล ชรสิงฺคาโลติ โกมลาปิ คโลจิลตา
ปูติลตาติ สุวณฺณวณฺโณปิ กาโย ปูติกาโยติ วุจฺจติ เอวเมว วสฺสสติโกปิ
สุนโข กุกฺกุโรติ วุจฺจติ ตสฺมา มหลฺลกา กายพลูปปนฺนาปิ
เต กุกฺกุราเตฺวว วุตฺตา ฯ วฑฺฒาติ วฑฺฒิตา ฯ โกเลยฺยกาติ
ราชกุเล ชาตา สมฺภูตา สํวฑฺฒา ฯ วณฺณพลูปปนฺนาติ
สรีรวณฺเณน เจว กายพเลน จ สมฺปนฺนา ฯ เตเม น วชฺฌาติ เต
อิเม สสฺสามิกา สารกฺขา น วชฺฌา ฯ มยมสฺม วชฺฌาติ อสฺสามิกา
อนารกฺขา มยํ วชฺฌา นาม ชาตา ฯ นายํ สฆจฺจาติ เอวํ
สนฺเต อยํ อวิเสเสน สฆจฺจา นาม น โหติ ฯ ทุพฺพลฆาติกายนฺติ
อยํ ปน ทุพฺพลานํเยว ฆาตนโต ทุพฺพลฆาติกา นาม โหติ ราชูหิ
นาม โจรา นิคฺคหิตพฺพา โน อโจรา อิธ ปน โจรานํ กิญฺจิ
นตฺถิ อโจรา มรณํ ลภนฺติ อโห อิมสฺมึ โลเก อยุตฺตํ วตฺตติ
อโห อธมฺโม วตฺตตีติ ฯ
     ราชา โพธิสตฺตสฺส วจนํ สุตฺวา อาห ชานาสิ ปน ตฺวํ
ปณฺฑิต อสุเกหิ นาม รถจมฺมํ ขาทิตนฺติ ฯ อาม ชานามีติ ฯ
เกหิ ขาทิตนฺติ ฯ ตุมฺหากํ เคเห วสนเกหิ โกเลยฺยกสุนเขหีติ ฯ
กถํ เตหิ ขาทิตภาโว ชานิตพฺโพติ อาห ฯ อหํ เตหิ ขาทิตภาวํ
เทสิสฺสามีติ ฯ ทสฺเสหิ ปณฺฑิตาติ ฯ ตุมฺหากํ ฆเร โกเลยฺยกสุนเข
อานาเปตฺวา โถกํ ตกฺเก จ ทพฺพติณานิ จ อาหราเปถาติ ฯ
ราชา ตถา อกาสิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อิมานิ ติณานิ
ตกฺเกน มทฺทาเปตฺวา เอเต สุนเข ปาเยถาติ อาห ฯ ราชา ตถา
กตฺวา ปายาเปสิ ฯ ปีตปีตา สุนขา สทฺธึ จมฺเมหิ วมึสุ ฯ
ราชา สพฺพญฺญุพุทฺธสฺส พฺยากรณํ วิยาติ ตุฏฺโฐ โพธิสตฺตสฺส
เสตจฺฉตฺเตน ปูชํ อกาสิ ฯ โพธิสตฺโต ธมฺมญฺจร มหาราช
มาตาปิตูสุ ขตฺติยาติ อาทีหิ เต สกุณชาตเก อาคตาหิ
ทสธมฺมจริยคาถาหิ รญฺโญ ธมฺมํ เทเสตฺวา มหาราช อิโต ปฏฺฐาย
อปฺปมตฺโต โหหีติ ราชานํ ปญฺจสุ สีเลสุ ปติฏฺฐาเปตฺวา เสตจฺฉตฺตํ
รญฺโญว ปุน อทาสิ ฯ ราชา มหาสตฺตสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา
สพฺพสตฺตานํ อภยํ ทตฺวา โพธิสตฺตํ อาทึ กตฺวา สพฺพสุนขานํ
อตฺตโน โภชนสทิสเมว นิจฺจภตฺตํ ปฏฺฐเปตฺวา โพธิสตฺตสฺส โอวาเท
ฐิโต ยาวตายุกํ ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กริตฺวา กาลํ กตฺวา เทวโลเก
อุปฺปชฺชิ ฯ กุกฺกุโรวาโท ทสวสฺสสหสฺสานิ ปวตฺตติ ฯ โพธิสตฺโตปิ
ยาวตายุกํ ฐตฺวา ยถากมฺมํ คโต ฯ
     สตฺถา น ภิกฺขเว ตถาคโต อิทาเนว ญาตกานํ อตฺถํ
จรติ ปุพฺเพปิ จริเยวาติ วตฺวา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา อนุสนฺธึ
ฆเฏตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา ราชา อานนฺโท อโหสิ
อวเสสา ปริสา พุทฺธปริสา กุกฺกุรปณฺฑิโต ปน อหเมวาติ ฯ
                    กุกฺกุรชาตกํ ทุติยํ ฯ
                      -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๕ หน้า ๒๖๔-๒๖๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=35&A=5453&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=35&A=5453&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=22
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=149
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=147
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=147
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27