อรรถกถาเล่มที่ ๓๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๒ เอกนิปาต(๒)

                      ๘. อิลฺลีสชาตกํ
     อุโภ ขญฺชาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต มจฺฉริโกสิยเสฏฺฐึ
อารพฺภ กเถสิ ฯ
     ราชคหนครสฺส กิร อวิทูเร สกฺกรนฺนาม นิคโม ฯ ตตฺเถโก
มจฺฉริโกสิโย นาม เสฏฺฐี อสีติโกฏิวิภโว ปฏิวสติ ฯ โส
ติณคฺเคน เตลพินฺทุํปิ เนว ปเรสํ เทติ น อตฺตนา ปริภุญฺชติ ฯ
อิติ ตสฺส ตํ วิภวชาตํ เนว ปุตฺตทาราทีนํ น สมณพฺราหฺมณานํ
อตฺถํ อนุโภติ รกฺขสปริคฺคหิตโปกฺขรณี วิย อปริโภคํ ติฏฺฐติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๔.
     สตฺถา เอกทิวสํ ปจฺจูสสมเย มหากรุณาสมาปตฺติโต วุฏฺฐาย
สกลโลกธาตุยํ โพธเนยฺยพนฺธเว โอโลเกนฺโต ปญฺจจตฺตาฬีสโยชนมตฺถเก
วสนฺตสฺส เสฏฺฐิโน สปชาปติกสฺส โสตาปตฺติผลสฺส อุปนิสฺสยํ
อทฺทส ฯ ตโต ปุริมทิวเส ปน โส ราชานํ อุปฏฺฐาตุํ ราชคหํ
คนฺตฺวา อาคจฺฉนฺโต เอกํ ฉาตชฺฌตฺตํ ชนปทมนุสฺสํ กุมฺมาสปูรํ
กปลฺลปูวํ ขาทนฺตํ ทิสฺวา ตตฺถ ปิปาสํ อุปฺปาเทตฺวา อตฺตโน
ฆรํ คนฺตฺวา จินฺเตสิ สจาหํ กปลฺลปูวํ ขาทิตุกาโมมฺหีติ วกฺขามิ
พหู มยา สทฺธึ ขาทิตุกามา ภวิสฺสนฺติ เอวํ เม พหูนิ ตณฺฑุลสปฺปิ
ผาณิตาทีนิ ปริกฺขยํ คมิสฺสนฺติ น กสฺสจิ กเถสฺสามีติ ตณฺหํ
อธิวาเสนฺโต จรติ ฯ โส คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล
อุปณฺฑุปณฺฑุกชาโต ธมนิสนฺถตคตฺโต ชาโต ตโต ตณฺหํ อธิวาเสตุํ
อสกฺโกนฺโต คพฺภํ ปวิสิตฺวา มญฺจกํ อุปคูหิตฺวา นิปชฺชิ เอวํ
คโตปิ ธนหานิภเยน กสฺสจิ กิญฺจิ น กเถสิ ฯ อถ นํ
ภริยา อุปสงฺกมิตฺวา ปิฏฺฐึ ปริมชฺชิตฺวา กินฺเต สามิ อผาสุกนฺติ
ปุจฺฉิ ฯ น เม กิญฺจิ อผาสุกํ อตฺถีติ ฯ กึ นุ โข เต ราชา
กุปิโตติ ฯ ราชาปิ เม น กุปิโตติ ฯ อถ กินฺเต ปุตฺตธีตาหิ
วา ทาสกมฺมกราทีหิ วา กิญฺจิ อมนาปํ กตํ อตฺถีติ ฯ เอวรูปมฺปิ เม
นตฺถีติ ฯ กิสฺมิญฺจิ ปน เต ตณฺหา อตฺถีติ ฯ เอวํ วุตฺเตปิ
ธนหานิภเยน น กิญฺจิ วตฺวา นิสฺสทฺโทว นิปชฺชิ ฯ อถ นํ
ภริยา กเถหิ สามิ กิสฺมิญฺจ เต ตณฺหาติ อาห ฯ โส วจนํ
ปริคิลนฺโต วิย อตฺถิ เม เอกา ตณฺหาติ อาห ฯ กินฺเต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๕.
ตณฺหา สามีติ ฯ กปลฺลปูวํ ขาทิตุกาโมมฺหีติ ฯ อถ กิมตฺถํ น
กเถสิ กึ ตฺวํ ทลิทฺโท อิทานิ สกลสกฺกรนิคมวาสีนํ ปโหนเก
กปลฺลปูเว ปจิสฺสามีติ ฯ กินฺเต เอเตหิ อตฺตโน กมฺมํ กตฺวา
ขาทิสฺสนฺตีติ ฯ เตนหิ เอกรจฺฉวาสีนํ ปโหนเก ปจามีติ ฯ ชานามหํ
ตว มหทฺธนภาวนฺติ ฯ อิมสฺมึ เคหสามนฺเต สพฺเพสํ ปโหนกํ
กตฺวา ปจามีติ ฯ ชานามหํ ตว มหชฺฌาสยภาวนฺติ ฯ เตนหิ
เคเห ปุตฺตทารมตฺตสฺเสว ปโหนกํ กตฺวา ปจามีติ ฯ กินฺเต
เอเตหีติ ฯ กึ ปน ตุยฺหญฺจ มยฺหญฺจ ปโหนกํ กตฺวา ปจามีติ ฯ ตฺวํ
กึ กริสฺสสีติ ฯ เตนหิ เอกสฺเสว เต ปโหนกํ กตฺวา ปจามีติ ฯ
อิมสฺมึ ฐาเน ปจฺจมาเน พหู ปจฺจาสึสนฺติ สกลตณฺฑุเล ฐเปตฺวา
ภินฺนตณฺฑุเล จ อุทฺธนกปลฺลานิ จ อาทาย โถกํ ขีรสปฺปิมธุผาณิตญฺจ
คเหตฺวา สตฺตภูมิกสฺส ปาสาทสฺส อุปริ มหาตลํ อารุยฺห
ปจ ตตฺถาหํ เอกโกว นิสีทิตฺวา ขาทิสฺสามีติ ฯ สา สาธูติ
ปฏิสฺสุณิตฺวา คเหตพฺพํ คาหาเปตฺวา ปาสาทํ อารุยฺห ทาสิโย
วิสฺสชฺเชตฺวา เสฏฺฐึ ปกฺโกสาเปสิ ฯ โส อาทิโต ปฏฺฐาย ทฺวารานิ
ปิทหนฺโต สพฺพทฺวาเรสุ สูจิฆฏิกานิ ทตฺวา สตฺตภูมิตลํ อภิรุหิตฺวา
ตตฺถาปิ ทฺวารํ ปิทหิตฺวา นิสีทิ ฯ ภริยาปิสฺส อุทฺธเน อคฺคึ
ชาเลตฺวา กปลฺลกํ อาโรเปตฺวา ปูเว ปจิตุํ อารภิ ฯ
     อถ สตฺถา ปาโตว มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรํ อามนฺเตตฺวา เอโส
โมคฺคลฺลาน ราชคหสฺส อวิทูเร สกฺกรนิคเม มจฺฉริเสฏฺฐี กปลฺลปูเว
ขาทิสฺสามีติ อญฺเญสํ ทสฺสนภเยน สตฺตภูมิกปฺปาสาทสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๖.
อุปริมตเล กปลฺลปูเว ปจาเปสิ ตฺวํ ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ เสฏฺฐึ ทเมตฺวา
นิพฺพิเสวนํ กตฺวา อุโภปิ ชายปติเก ปูเว จ ขีรสปฺปิมธุผาณิตานิ
จ คาหาเปตฺวา อตฺตโน พเลน เชตวนํ อาเนหิ อชฺชาหํ ปญฺจหิ
ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ วิหาเรเยว นิสีทิสฺสามิ ปูเวเหว ภตฺตกิจฺจํ
กริสฺสามีติ อาห ฯ เถโร สาธุ ภนฺเตติ สตฺถุ วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
ตาวเทว อิทฺธิพเลน ตํ นิคมํ คนฺตฺวา ตสฺส ปาสาทสฺส สีหปญฺชรทฺวาเร
สุนิวตฺโถ สุปารุโต อากาเสเยว มณิรูปกํ วิย อฏฺฐาสิ ฯ
มหาเสฏฺฐิโน เถรํ ทิสฺวาว หทยมํสํ กมฺปิ ฯ โส อหํ
เอวรูปานญฺเญว ภเยน อิมํ ฐานํ อาคโต อยญฺจ อาคนฺตฺวา
วาตปานทฺวาเร ฐิโตติ คเหตพฺพคหณํ อปสฺสนฺโต อคฺคิมฺหิ
ปกฺขิตฺตโลณสกฺขรา วิย โรเสน ตฏตฏายนฺโต เอวมาห สมณ อากาเส
ฐตฺวา ตุวํ กึ ลภิสฺสสิ อากาเส อปเท ปทํ ทสฺเสตฺวา จงฺกมนฺโตปิ
เนว ลภิสฺสสีติ ฯ เถโร ตสฺมึเยว ฐาเน อปราปรํ จงฺกมิ ฯ
เสฏฺฐี จงฺกมนฺโต กึ ลภิสฺสสิ อากาเส ปลฺลงฺเกน นิสีทมาโนปิ
น ลภิสฺสสิเยวาติ อาห ฯ เถโร ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา นิสีทิ ฯ
อถ นํ นิสินฺโน กึ ลภิสฺสสิ อาคนฺตฺวา วาตปานอุมฺมาเร ฐิโตปิ
น ลภิสฺสสิเยวาติ อาห ฯ เถโร อุมฺมาเร อฏฺฐาสิ ฯ อถ
นํ อุมฺมาเร ฐิโตปิ กึ ลภิสฺสสิ ธูมายนฺโตปิ น ลภิสฺสสิเยวาติ
อาห ฯ เถโร ธูมายิ ฯ สกลปฺปาสาโท เอกธูโม อโหสิ ฯ
เสฏฺฐิโน อกฺขีนิ สูจิยา วิชฺฌนกาโล วิย ชาโต ฯ เคหชฺฌายนภเยน
ปชฺชลนฺโตปิ น ลภิสฺสสีติ อวตฺวา จินฺเตตฺวา อยํ สมโณ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๗.
สุฏฺฐุ ลคฺโค อลทฺโธ น คมิสฺสติ เอกมสฺส ปูวํ ทาเปสฺสามีติ
ภริยํ อาห ภทฺเท เอกํ ขุทฺทกปูวํ ปจิตฺวา สมณสฺส ทตฺวา
อุยฺโยเชหิ นนฺติ ฯ สา โถกญฺเญว ปิฏฺฐํ กปลฺลปาติยํ ปกฺขิปิ ฯ
มหาปูโว หุตฺวา สกลปาตึ ปูเรตฺวา อุทฺธุมาโต อฏฺฐาสิ ฯ เสฏฺฐี ตํ
ทิสฺวา พหุํ ตยา ปิฏฺฐํ คหิตํ ภวิสฺสตีติ สยเมว ทพฺพิกณฺเณน
โถกํ ปิฏฺฐํ คเหตฺวา ปกฺขิปิ ฯ ปูโว ปุริมปูวโต มหนฺตตโร
ชาโต ฯ เอวํ ยํ ยํ ปจติ โส โส มหนฺตมหนฺโตว อโหสิ ฯ
โส นิพฺพินฺโน ภริยํ อาห ภทฺเท อิมสฺส เอกํ ปูวํ เทหีติ ฯ
ตสฺสา ปจฺฉิโต เอกํ ปูวํ คณฺหนฺติยา สพฺเพ เอกาพทฺธา อลฺลียึสุ ฯ
สา เสฏฺฐึ อาห สามิ สพฺเพ ปูวา เอกโต ลคฺคา วิสุํ กาตุํ
น สกฺโกมีติ ฯ อหํปิ กริสฺสามีติ ฯ โส กาตุํ นาสกฺขิ ฯ อุโภปิ ชนา
โกฏิยํ คเหตฺวา กฑฺฒนฺตาปิ วิโยเชตุํ นาสกฺขึสุเยว ฯ อถสฺส
ปูเวหิ สทฺธึ วายมนฺตสฺเสว สรีรโต เสทา มุจฺจึสุ ปิปาสา
อุปจฺฉิชฺชิ ฯ ตโต ภริยํ อาห ภทฺเท น เม ปูเวหิ อตฺโถ
ปจฺฉิยา สทฺธึเยว อิมสฺส ภิกฺขุสฺส เทหีติ ฯ สา ปจฺฉึ อาทาย
เถรํ อุปสงฺกมิตฺวา สพฺเพ ปูเว เถรสฺส อทาสิ ฯ
     เถโร อุภินฺนมฺปิ ธมฺมํ เทเสนฺโต ติณฺณํ รตนานํ คุณํ กเถสิ
อตฺถิ ทินฺนํ อตฺถิ ยิฏฺฐนฺติ ทานาทีนํ ผลํ คคนตเล ปุณฺณจนฺทํ วิย
ทสฺเสสิ ฯ ตํ สุตฺวา ปสนฺนจิตฺโต มหาเสฏฺฐี ภนฺเต อาคนฺตฺวา อิมสฺมึ
ปลฺลงฺเก นิสีทิตฺวา ปูเว ปริภุญฺชถาติ อาห ฯ เถโร มหาเสฏฺฐิ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ ปูเว ขาทิสฺสามีติ ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ วิหาเร
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๘.
นิสินฺโน ตุมฺหากํ รุจิยา สติ เสฏฺฐิภริยํ ปูเว จ ขีราทีนิ จ
คณฺหาเปถ สตฺถุ สนฺติกํ คมิสฺสามาติ อาห ฯ กหํ ปน ภนฺเต
เอตรหิ เอโส สตฺถาติ ฯ อิโต ปญฺจจตฺตาฬีสโยชนมตฺถเก
เชตวนมหาวิหาเร เสฏฺฐีติ ฯ ภนฺเต กาลํ อนติกฺกมิตฺวา เอตฺตกํ อทฺธานํ
กถํ คมิสฺสามาติ ฯ มหาเสฏฺฐิ ตุมฺหากํ รุจิยา สติ อหํ โว อตฺตโน
อิทฺธิพเลน เนสฺสามิ ตุมฺหากํ ปาสาเท โสปาณสีสํ อตฺตโน
ฐาเนเยว ภวิสฺสติ โสปาณปริโยสานมฺปน เชตวนทฺวารโกฏฺฐเก
ภวิสฺสติ อุปริปฺปาสาทา เหฏฺฐาปาสาทํ โอตรณกาลมตฺเตน โว
เชตวนํ เนสฺสามีติ ฯ โส สาธุ ภนฺเตติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ
     เถโร โสปาณสีสํ ตตฺเถว กตฺวา โสปาณปาทมูลํ เชตวน-
ทฺวารโกฏฺฐเก โหตูติ อธิฏฺฐาสิ ฯ ตเถว อโหสิ ฯ อิติ เถโร เสฏฺฐิญฺจ
เสฏฺฐิภริยญฺจ อุปริปฺปาสาทา เหฏฺฐาปาสาทํ โอตรณกาลโตว ขิปฺปตรํ
เชตวนํ สมฺปาเปสิ ฯ เต อุโภปิ สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา กาลํ
อาโรเจสุํ ฯ สตฺถา ภตฺตคฺคํ ปวิสิตฺวา ปญฺญตฺตปวรพุทฺธาสเน
นิสีทิ สทฺธึ ภิกฺขุสงฺเฆน ฯ มหาเสฏฺฐี พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส
ทกฺขิโณทกํ อทาสิ ฯ เสฏฺฐิภริยา ตถาคตสฺส ปตฺเต ปูวํ
ปติฏฺฐาเปสิ ฯ สตฺถา อตฺตโน ยาปนมตฺตํ ปูวํ คณฺหิ ฯ ปญฺจสตา
ภิกฺขูปิ ตเถว คณฺหึสุ ฯ เสฏฺฐี ขีรสปฺปิมธุผาณิตสกฺกราทีนิ
ททมาโน อคมาสิ ฯ สตฺถา ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ ภตฺตกิจฺจํ
นิฏฺฐาเปสิ ฯ มหาเสฏฺฐีปิ สทฺธึ ภริยาย ยาวทตฺถํ ปูวํ ขาทิ ฯ
ปูวานํ ปริโยสานเมว  น ปญฺญายติ ฯ สกลวิหาเร ภิกฺขูนญฺจ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖๙.
วิฆาสาทานญฺจ ทินฺเนสุปิ ปริยนฺโต น ปญฺญายเตว ฯ ภนฺเต
ปูวา ปริกฺขยํ น คจฺฉนฺตีติ ภควโต อาโรเจสุํ ฯ เตนหิ เชตวน-
ทฺวารโกฏฺฐเก ฉฑฺเฑถาติ ฯ อถ เต ทฺวารโกฏฺฐกสฺส อวิทูเร
ปพฺภารฏฺฐาเน ฉฑฺฑยึสุ ฯ อชฺชาปิ ตํ ฐานํ กปลฺลปูวปพฺภารนฺเตฺวว
ปญฺญายติ ฯ มหาเสฏฺฐี สทฺธึ ภริยาย ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา
เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ ภควา อนุโมทนํ อกาสิ ฯ อนุโมทนปริโยสาเน
อุโภปิ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาย สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
ทฺวารโกฏฺฐเก โสปาณํ อารุยฺห อตฺตโน ปาสาเทเยว ปติฏฺฐหึสุ ฯ
ตโต ปฏฺฐาย มหาเสฏฺฐี อสีติโกฏิธนํ พุทฺธสาสเนเยว วิกิริ ฯ
     ปุนทิวเส สมฺมาสมฺพุทฺเธ สาวตฺถิยํ ปิณฺฑาย จริตฺวา เชตวนํ
อาคมฺม ภิกฺขูนํ สุคโตวาทํ ทตฺวา คนฺธกุฏึ ปวิสิตฺวา ปฏิสลฺลีเน
สายณฺหสมเย ธมฺมสภายํ สนฺนิปติตา ภิกฺขู ปสฺสถาวุโส
มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรานุภาวํ อนุปหจฺจ สทฺธํ อนุปหจฺจ โภเค
มจฺฉริเสฏฺฐึ มุหุตฺเตเนว ทเมตฺวา นิพฺพิเสวนํ กตฺวา ปูเว คาหาเปตฺวา
เชตวนํ อาเนตฺวา สตฺถุ สมฺมุขํ กตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐาเปสิ
อโห มหานุภาโว เถโรติ เถรสฺส คุณกถํ กเถนฺตา นิสีทึสุ ฯ
สตฺถา อาคนฺตฺวา กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ
ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต ภิกฺขเว กุลทมเกน นาม ภิกฺขุนา
กุลํ อวิเหเฐตฺวา อกิลเมตฺวา ปุปฺผโต เรณุํ คณฺหนฺเตน ภมเรน
วิย อุปสงฺกมิตฺวา พุทฺธคุเณ ชานาเปตพฺพนฺติ วตฺวา เถรํ ปสํสนฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๐.
         ยถาปิ ภมโร ปุปฺผํ     วณฺณคนฺธํ อเหฐยํ
         ปเลติ รสมาทาย      เอวํ คาเม มุนี จเรติ
อิมํ ธมฺมปเท คาถํ วตฺวา อุตฺตรึ เถรสฺส คุณํ ปกาเสตุํ น
ภิกฺขเว อิทาเนว โมคฺคลฺลาเนน มจฺฉริเสฏฺฐี ทมิโต ปุพฺเพปิ
ตํ  ทเมตฺวา กมฺมผลสมฺพนฺธํ ชานาเปสิเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต พาราณสิยํ
อิลฺลีโส นาม เสฏฺฐี อโหสิ อสีติโกฏิวิภโว ปุริสโทเสหิ
สมนฺนาคโต ขญฺโช กุณี วิสมอกฺขิมณฺฑโล อสฺสทฺโธ อปฺปสนฺโน
มจฺฉรี เนว อญฺเญสํ เทติ น สยํ ปริภุญฺชติ ฯ รกฺขสปริคฺคหิตโปกฺขรณี
วิย ตสฺส เคหํ อโหสิ ฯ มาตาปิตโร ปนสฺส ยาว
สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา ทานทายกา ทานปติโน ฯ โส เสฏฺฐิฏฺฐานํ
ลภิตฺวาเยว กุลวํสํ นาเสตฺวา ทานสาลาโย ฌาเปตฺวา ยาจเก
โปเถตฺวา นิกฺกฑฺฒิตฺวา ธนเมว สณฺฐเปสิ ฯ โส เอกทิวสํ
ราชุปฏฺฐานํ คนฺตฺวา อตฺตโน ฆรํ อาคจฺฉนฺโต เอกํ มคฺคกิลนฺตํ
ชนปทมนุสฺสํ เอกํ สุราวารกํ อาทาย ปีฐเก นิสีทิตฺวา อมฺพิลสุราโกสกํ
ปูเรตฺวา ปูติมจฺฉเกน อุตฺตริภงฺเคน ปิวนฺตํ ทิสฺวา สุรํ ปาตุกาโม
หุตฺวา จินฺเตสิ สจาหํ สุรํ ปิวิสฺสามิ มยิ ปิวนฺเต พหู ปิวิตุกามา
ภวิสฺสนฺติ เอวํ เม ธนปริกฺขโย ภวิสฺสตีติ ฯ โส ตณฺหํ  อธิวาเสนฺโต
วิจริตฺวา คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต กาเล อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต
วิหตกปฺปาโส วิย ปณฺฑุกสรีโร อโหสิ ธมนิสนฺถตคตฺโต ฯ
อเถกทิวสํ คพฺภํ ปวิสิตฺวา มญฺจกํ  อุปคูหิตฺวา นิปชฺชิ ฯ ตเมนํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๑.
ภริยา อุปสงฺกมิตฺวา ปิฏฺฐึ ปริมชฺชมานา กินฺเต สามิ อผาสุกนฺติ
ปุจฺฉิ ฯ สพฺพํ เหฏฺฐา กถิตนิยาเมเนว เวทิตพฺพํ ฯ เตนหิ เอกสฺเสว
เต ปโหนกํ สุรํ กโรมีติ ปุน วุตฺเต เคเห สุราย การิยมานาย
พหู ปจฺจาสึสนฺติ อนฺตราปณโต อาหราเปตฺวา น สกฺกา อิธ
นิสินฺเนน ปาตุนฺติ มาสกมตฺตํ ทตฺวา อนฺตราปณโต สุราวารกํ
อาหราเปตฺวา เจฏเกน คาหาเปตฺวา นครา นิกฺขมิตฺวา นทีตีรํ
คนฺตฺวา มหามคฺคสมีเป เอกํ คุมฺพํ ปวิสิตฺวา สุราวารกํ ฐปาเปตฺวา
คจฺฉ ตฺวนฺติ เจฏกํ ทูเร นิสีทาเปตฺวา โกสกํ ปูเรตฺวา สุรํ ปาตุํ
อารภิ ฯ
     ปิตา ปนสฺส ทานาทีนํ ปุญฺญานํ กตตฺตา เทวโลเก สกฺโก
หุตฺวา นิพฺพตฺติ ฯ โส ตสฺมึ ขเณ ปวตฺตติ นุ โข เม ทานํ
อุทาหุ โนติ อาวชฺเชนฺโต ตสฺส อปฺปวตฺตึ ทิสฺวา ปุตฺตสฺส จ
กุลวํสํ นาเสตฺวา ทานสาลาโย ฌาเปตฺวา ยาจเก นิกฺกฑฺฒิตฺวา
มจฺฉริยภาเว ปติฏฺฐาย อญฺเญสํ ทาตพฺพํ ภวิสฺสตีติ ภเยน คุมฺพํ
ปวิสิตฺวา เอกสฺเสว สุรํ ปิวนภาวญฺจ ทิสฺวา คจฺฉามิ นํ
สงฺโขเภตฺวา ทเมตฺวา กมฺมผลสมฺพนฺธํ ชานาเปตฺวา ทานํ ทาเปตฺวา
เทวโลเก นิพฺพตฺตนารหํ กโรมีติ มนุสฺสปถํ โอตริตฺวา
อิลฺลีสเสฏฺฐินา สทิสํ ขญฺชกุณิวิสมจกฺขุมณฺฑลํ อตฺตภาวํ นิมฺมินิตฺวา
พาราณสีนครํ ปวิสิตฺวา รญฺโญ นิเวสนทฺวาเร ฐตฺวา อตฺตโน
อาคมนภาวํ อาโรจาเปตฺวา ปวิสตูติ วุตฺเต ปวิสิตฺวา ราชานํ
วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ ราชา กึ มหาเสฏฺฐิ อเวลาย อาคโตสีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๒.
อาห ฯ อาม อาคโตสฺมิ เทว ฆเร เม อสีติโกฏิมตฺตํ ธนํ
อตฺถิ ตํ เทโว อาหราเปตฺวา อตฺตโน ภณฺฑาคารํ ปูราเปตูติ ฯ
อลํ มหาเสฏฺฐิ ตว ธนโต อมฺหากํ เคเห พหุตรํ ธนนฺติ ฯ
สเจ เทว ตุมฺหากํ กมฺมํ อตฺถิ ยถารุจิยา ธนํ คเหตฺวา ทานํ
ทมฺมีติ ฯ เทหิ มหาเสฏฺฐีติ ฯ โส สาธุ เทวาติ ราชานํ
วนฺทิตฺวา นิกฺขมิตฺวา อิลฺลีสเสฏฺฐิโน เคหํ อคมาสิ ฯ สพฺเพ
อุปฏฺฐากมนุสฺสา ปริวาเรสุํ ฯ เอโกปิ นายํ อิลฺลีโสติ ชานิตุํ
สมตฺโถ นตฺถิ ฯ
     โส เคหํ ปวิสิตฺวา อนฺโตอุมฺมาเร ฐตฺวา โทวาริกํ
ปกฺโกสาเปตฺวา โย อญฺโญ มยา สมานรูโป อาคนฺตฺวา มเมตํ เคหนฺติ
ปวิสิตุํ อาคจฺฉติ ตํ ปิฏฺฐิยํ ปหริตฺวา นีหเรยฺยาถาติ วตฺวา ปาสาทํ
อภิรุยฺห มหารเห อาสเน นิสีทิตฺวา เสฏฺฐิภริยํ ปกฺโกสาเปตฺวา
เสฏฺฐิอาการํ ทสฺเสตฺวา ภทฺเท ทานํ เทมาติ อาห ฯ ตสฺส ตํ
วจนํ สุตฺวาว เสฏฺฐิภริยา จ ปุตฺตธีตโร จ ทาสกมฺมกราทโย จ
เอตฺตกํ กาลํ ทานํ ทาตุํ จิตฺตเมว นตฺถิ อชฺช ปน สุรํ ปิวิตฺวา
มุทุจิตฺโต หุตฺวา ทาตุกาโม ชาโต ภวิสฺสตีติ วทึสุ ฯ อถ นํ
เสฏฺฐิภริยา ยถารุจิยา เทถ สามีติ อาห ฯ เตนหิ เภริวาทกํ
ปกฺโกสาเปตฺวา สุวณฺณรชตมณิมุตฺตาทีหิ อตฺถิกา อิลฺลีสเสฏฺฐิสฺส
ฆรํ คจฺฉนฺตูติ สกลนคเร เภริญฺจาราเปหีติ ฯ โส ตถา อกาสิ ฯ
มหาชโน ปจฺฉิปฺปสิพฺพกาทีนิ คเหตฺวา เคหทฺวาเร สนฺนิปติ ฯ สกฺโก
สตฺตรตนปูเร คพฺเภ วิวราเปตฺวา ตุมฺหากํ ทมฺมิ ยาวทตฺถํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๓.
คเหตฺวา คจฺฉถาติ อาห ฯ มหาชโน ธนํ นีหริตฺวา มหาตเล ราสึ
กตฺวา อาคตภาชนานิ ปูเรตฺวา คจฺฉติ ฯ
     อญฺญตโร ปน ชนปทมนุสฺโส อิลฺลีสเสฏฺฐิโน โคเณ ตสฺเสว
รเถ โยเชตฺวา สตฺตหิ รตเนหิ ปูเรตฺวา นครา นิกฺขมิตฺวา มหามคฺคํ
ปฏิปชฺชิตฺวา ตสฺส คุมฺพสฺส อวิทูเร รถํ เปเสนฺโต วสฺสสตํ
ชีว สามิ อิลฺลีสเสฏฺฐิ ตํ นิสฺสายทานิ เม ยาวชีวํ กมฺมํ
อกตฺวา ชีวิตพฺพํ ชาตํ ตเวว รโถ ตเวว โคณา ตว เคเห
สตฺต รตนานิ เนว มาตรา ทินฺนานิ น ปิตรา ตํ นิสฺสาย ลทฺธานิ
สามีติ เสฏฺฐิโน คุณํ กเถนฺโต คจฺฉติ ฯ โส ตํ สทฺทํ สุตฺวา
ภีตตสิโต จินฺเตสิ อยํ มม นามํ คเหตฺวา อิทญฺจิทญฺจ วทติ
กจฺจิ นุ โข รญฺญา มม ธนํ โลกสฺส ทินฺนนฺติ คุมฺพา นิกฺขมิตฺวา
โคเณ จ รถญฺจ สญฺชานิตฺวา อเร ทุฏฺฐเจฏก มยฺหํ โคณา มยฺหํ
รโถติ วตฺวา คนฺตฺวา โคเณ นาสารชฺชุยํ คณฺหิ ฯ คหปติโก รถา
โอรุยฺห อเร ทุฏฺฐเจฏก อิลฺลีสมหาเสฏฺฐี สกลนครสฺส ทานํ เทติ
ตฺวํ กึ อโหสีติ ปกฺขนฺทิตฺวา อสนึ ปาเตนฺโต วิย ขนฺเธ ปหริตฺวา
รถํ อาทาย อคมาสิ ฯ โส ปน กมฺปมาโน อุฏฺฐาย ปํสุํ ปุญฺฉิตฺวา
เวเคน คนฺตฺวา รถํ คณฺหิ ฯ คหปติโก รถา โอตริตฺวา เกเสสุ
คเหตฺวา ปณาเมตฺวา กปฺปุรปฺปหาเรหิ โกฏฺเฏตฺวา คเล คเหตฺวา
อาคตมคฺคาภิมุขํ ขิปิตฺวา ปกฺกามิ ฯ เอตฺตาวตาปิสฺส สุรามโท
ฉิชฺชิ ฯ โส กมฺปมาโน เวเคน นิเวสนทฺวารํ คนฺตฺวา ธนํ อาทาย
คจฺฉนฺเต มหาชเน ทิสฺวา อมฺโภ กึ นาเมตํ กึ ราชา มม
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๔.
ธนํ วิลุมฺปาเปตีติ ตํ ตํ คนฺตฺวา คณฺหาติ ฯ คหิตคหิตา ปหริตฺวา
ปาทมูเลเยว ปาเตนฺติ ฯ โส เวทนาปฺปตฺโต เคหํ ปวิสิตุํ อารภิ ฯ
ทฺวารปาลา อเร ทุฏฺฐคหปติ กุหึ ปวิสสีติ เวฬุเปสิกาหิ โปเถตฺวา
คีวายํ คเหตฺวา นีหรึสุ ฯ โส ฐเปตฺวา อิทานิ ราชานํ นตฺถิ
เม อญฺโญ โกจิ ปฏิสรณนฺติ รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา เทว
มม เคหํ ตุมฺเห วิลุมฺปาเปถาติ อาห ฯ นาหํ เสฏฺฐิ วิลุมฺปาเปมิ
นนุ ตฺวเมว อาคนฺตฺวา สเจ  ตุมฺเห น คณฺหถ อหํ มม
ธนํ ทานํ ทสฺสามีติ นคเร เภริญฺจาราเปตฺวา ทานํ อทาสีติ ฯ
นาหํ เทว ตุมฺหากํ สนฺติกํ อาคจฺฉามิ กึ ตุมฺเห มยฺหํ มจฺฉริยภาวํ
น ชานาถ อหํ ติณคฺเคน เตลพินฺทุํปิ กสฺสจิ น เทมิ โย โส
ทานํ เทติ ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา วีมํสถ เทวาติ ฯ
     ราชา สกฺกํ ปกฺโกสาเปสิ ฯ ทฺวินฺนํ ชนานํ วิเสสํ เนว ราชา
ชานาติ น อมจฺจา ฯ มจฺฉริเสฏฺฐี กึ เทว น ชานาถ อหํ
เสฏฺฐี อยํ น เสฏฺฐีติ อาห ฯ มยํ น สญฺชานาม อตฺถิ โก เต
สญฺชานนโกติ ฯ ภริยา เม เทวาติ ฯ ภริยํ ปกฺโกสาเปตฺวา
กตโร เต สามิโกติ ปุจฺฉึสุ ฯ สา อยนฺติ สกฺกสฺเสว สนฺติเก
อฏฺฐาสิ ฯ ปุตฺตธีตโร ทาสกมฺมกเร ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉึสุ ฯ
สพฺเพ สกฺกสฺเสว สนฺติเก ติฏฺฐนฺติ ฯ ปุน เสฏฺฐี จินฺเตสิ มยฺหํ
สีเส ปิฬกา อตฺถิ เกเสหิ ปฏิจฺฉนฺนา ตํ โข ปน กปฺปโกเยว
ชานาติ ตํ ปกฺโกสาเปสฺสามีติ ฯ โส กปฺปโก มํ เทว
สญฺชานาติ ตํ ปกฺโกสาเปหีติ อาห ฯ ตสฺมึ ปน กาเล โพธิสตฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๕.
ตสฺส กปฺปโก อโหสิ ฯ ราชา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา อิลฺลีสเสฏฺฐึ
ชานาสีติ ปุจฺฉิ ฯ โส สีสํ โอโลเกตฺวา สญฺชานิสฺสามิ เทวาติ ฯ
เตนหิ ทฺวินฺนมฺปิ สีสํ โอโลเกหีติ อาห ฯ ตสฺมึ ขเณ สกฺโก สีเส
ปิฬกํ มาเปสิ ฯ โพธิสตฺโต ทฺวินฺนมฺปิ สีสํ โอโลเกนฺโต ปิฬกํ
ทิสฺวา มหาราช ทฺวินฺนมฺปิ สีเส ปิฬกา อตฺถิเยว นาหํ เอเตสุ
เอกสฺสาปิ อิลฺลีสภาวํ สญฺชานิตุํ สกฺโกมีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
         อุโภ ขญฺชา อุโภ กุณี    อุโภ วิสมจกฺขุกา
         อุภินฺนํ ปิฬกา ชาตา     นาหํ ปสฺสามิ อิลฺลิสนฺติ ฯ
     ตตฺถ อุโภติ เทฺวปิ ชนา ฯ ขญฺชาติ กุณฺฐปาทา ฯ
กุณีติ กุณฺฐหตฺถา ฯ วิสมจกฺขุกาติ วิสมอกฺขิมณฺฑลา เกกราติ
อตฺโถ ฯ ปิฬกาติ ทฺวินฺนมฺปิ เอกสฺมึเยว สีสปฺปเทเส เอกสณฺฐานาว
เทฺว ปิฬกา ชาตา ฯ นาหํ ปสฺสามีติ อหํ อิเมสุ อยํ นาม
อิลฺลีโสติ น ปสฺสามิ เอกสฺสาปิ อิลฺลีสภาวํ น ชานามีติ อโวจ ฯ
     โพธิสตฺตสฺส วจนํ สุตฺวาว เสฏฺฐี กมฺปมาโน ธนโสเกน
สตึ ปจฺจุปฏฺฐเปตุํ อสกฺโกนฺโต ตตฺเถว ปตติ ฯ ตสฺมึ ขเณ
สกฺโก นาหํ มหาราช อิลฺลีโส สกฺโกหมสฺมีติ มหติยา ลีฬฺหาย
อากาเส อฏฺฐาสิ ฯ อิลฺลีสสฺส มุขํ ปุญฺฉิตฺวา อุทเกน สิญฺจึสุ ฯ
โส อุฏฺฐาย สกฺกํ เทวราชานํ วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ อถ นํ
สกฺโก อาห อิลฺลีส อิทํ ธนํ มม สนฺตกํ น ตว อหํ หิ
เต ปิตา ตฺวํ มม ปุตฺโต อหํ ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา
สกฺกตฺตํ ปตฺโต ตฺวํ ปน เม วํสํ อุปจฺฉินฺทิตฺวา อทานสีโล หุตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๗๖.
มจฺฉริเย ปติฏฺฐาย ทานสาลาโย ฌาเปตฺวา ยาจเก นิกฺกฑฺฒิตฺวา
ธนเมว สณฺฐเปสิ ตํ เนว ปริภุญฺชสิ น อญฺเญสํ เทสิ
รกฺขสปริคฺคหิตํ วิย สรํ ติฏฺฐติ สเจ เม ทานสาลา ปากติกา
กตฺวา ทานํ ทสฺสสิ อิจฺเจตํ กุสลํ โน เจ ทสฺสสิ สพฺพํ เต
ธนํ อนฺตรธาเปตฺวา อิมินา อินฺทวชิเรน สีสํ ภินฺทิตฺวา ชีวิตกฺขยํ
ปาเปสฺสามีติ ฯ อิลฺลีสเสฏฺฐี มรณภเยน สนฺตชฺชิโต อิโต ปฏฺฐาย
ทานํ ทสฺสามีติ ปฏิญฺญํ อทาสิ ฯ สกฺโก ตสฺส ปฏิญฺญํ คเหตฺวา
อากาเส นิสินฺนโกว ธมฺมํ เทเสตฺวา ตํ สีเลสุ ปติฏฺฐาเปตฺวา
สกฏฺฐานเมว อคมาสิ ฯ อิลฺลีโสปิ ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา
สคฺคปรายโน อโหสิ ฯ
     สตฺถา น ภิกฺขเว อิทาเนว โมคฺคลฺลาโน มจฺฉริเสฏฺฐึ
ทเมติ ปุพฺเพเปส อิมินา ทมิโตเยวาติ อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา
อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา อิลฺลีโส มจฺฉริเสฏฺฐี
อโหสิ สกฺโก เทวราชา โมคฺคลฺลาโน ราชา อานนฺโท กปฺปโก
ปน อหเมวาติ ฯ
                    อิลฺลีสชาตกํ อฏฺฐมํ ฯ
                       ---------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๖ หน้า ๑๖๓-๑๗๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=36&A=3286&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=36&A=3286&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=78
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=510
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=502
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=502
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27