อรรถกถาเล่มที่ ๓๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๓ ทุกนิปาตวณฺณนา

                       ๓ สุสีมชาตกํ
     กาฬา มิคา เสตทนฺตา ตว อิเมติ อิทํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต ฉนฺทกทานํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     สาวตฺถิยํ หิ กทาจิ เอกเมว กุลํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส
ทานํ เทติ ฯ กทาจิ คณพนฺเธเนว พหุกา เอกโต หุตฺวา เทนฺติ ฯ
กทาจิ วีถิสภาเคน ฯ กทาจิ สกลนครวาสิโน ฉนฺทกํ สํหริตฺวา
ทานํ เทนฺติ ฯ อิมสฺมึ ปน กาเล นครวาสิโน ฉนฺทกํ สํหริตฺวา
สพฺพปริกฺขารทานํ สชฺเชตฺวา เทฺว โกฏฺฐาสา หุตฺวา เอกจฺเจ อิมํ
สพฺพปริกฺขารทานํ อญฺญติตฺถิยานํ ทสฺสามาติ อาหํสุ, เอกจฺเจ
พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺสาปิ ทสฺสามาติ ฯ เอวํ ปุนปฺปุนํ กถาย
วตฺตมานาย อญฺญติตฺถิยสาวเกหิ อญฺญติตฺถิยานญฺเญวาติ
พุทฺธสาวเกหิ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺเสวาติ จ วุตฺเต ยํ พหุลํ
กริสฺสามาติ ตํ พหุลตาย กถาย พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส
ทสฺสามาติ วทนฺติ เยว พหู ชาตา, เตสญฺเญว กถา ปติฏฺฐาสิ ฯ
อญฺญติตฺถิยสาวกา พุทฺธานํ ทาตพฺพทานสฺส อนฺตรายํ กาตุํ นาสกฺขึสุ ฯ
นาครา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ นิมนฺเตตฺวา สตฺตาหํ มหาทานํ
ปวตฺเตตฺวา สตฺตเม ทิวเส สพฺพปริกฺขาเร อทํสุ ฯ สตฺถา อนุโมทนํ
กตฺวา มหาชนํ มคฺคผเลหิ โพเธตฺวา เชตวนวิหารเมว คนฺตฺวา
ภิกฺขุสงฺเฆน วตฺเต ทสฺสิเต คนฺธกุฏิปฺปมุเข ฐตฺวา สุคโตวาทํ ทตฺวา
คนฺธกุฏึ ปาวิสิ ฯ สายณฺหสมเย ภิกฺขู ธมฺมสภายํ สนฺนิปติตฺวา
กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ อาวุโส อญฺญติตฺถิยสาวกา พุทฺธานํ ทาตพฺพทานสฺส
อนฺตรายกรณตฺถาย วายมนฺตาปิ อนฺตรายํ กาตุํ นาสกฺขึสุ, ตํ
สพฺพปริกฺขารทานํ พุทฺธานญฺเญว ปาทมูเล อาคตํ, อโห พุทฺธพลนฺนาม
มหนฺตนฺติ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ
กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว
เอเต อญฺญติตฺถิยสาวกา อิทาเนว มยฺหํ ทาตพฺพสฺส อนฺตรายาย
วายมนฺติ, ปุพฺเพปิ วายมึสุ, โส ปน ปริกฺขาโร สพฺพกาลมฺปิ มเมว
ปาทมูเล อาคจฺฉตีติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ สุสีโม นาม ราชา อโหสิ ฯ ตทา โพธิสตฺโต
ตสฺส ปุโรหิตสฺส พฺราหฺมณิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ ฯ ตสฺส
โสฬสวสฺสิกกาเล ปิตา กาลมกาสิ ฯ โส ปน ธรมานกาเล รญฺโญ
หตฺถิมงฺคลการโก อโหสิ ฯ หตฺถีนํ มงฺคลกรณฏฺฐาเน อาภตํ
อุปกรณภณฺฑญฺจ หตฺถาลงฺการญฺจ สพฺพโส เยว อลตฺถ ฯ เอวมสฺส
เอเกกสฺมึ มงฺคเล โกฏิมตฺตํ ธนํ อุปฺปชฺชิ ฯ อถ ตสฺมึ กาลกเต
หตฺถิมงฺคลฉโณ สมฺปาปุณิ ฯ เสสพฺราหฺมณา ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา
มหาราช หตฺถิมงฺคลฉโณ สมฺปตฺโต, มงฺคลํ กาตุํ วฏฺฏติ,
ปุโรหิตพฺราหฺมณสฺส ปน ปุตฺโต อติทหโร เนว ตโย เวเท ชานาติ,
น หตฺถิสุตฺตํ, มยํ หตฺถิมงฺคลํ กริสฺสามาติ อาหํสุ ฯ ราชา
สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ พฺราหฺมณา ปุโรหิตปุตฺตสฺส หตฺถิมงฺคลํ กาตุํ
อทตฺวา หตฺถิมงฺคลํ กตฺวา มยํ ธนํ คณฺหิสฺสามาติ หฏฺฐตุฏฺฐา
วิจรนฺติ ฯ อถ จตุตฺเถ ทิวเส หตฺถิมงฺคลํ ภวิสฺสตีติ โพธิสตฺตสฺส
มาตา ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา หตฺถิมงฺคลกรณํ นาม ยาว สตฺตมา กุลปริวฏฺฏา
อมฺหากํ, วํโส จ โน โอสกฺขิสฺสติ, ธนา จ ปริหายิสฺสามาติ
อนุโสจมานา ปโรทิ ฯ โพธิสตฺโต กสฺมา อมฺม โรทสีติ
วตฺวา ตํ การณํ สุตฺวา มา โสจิ, นนุ อมฺม อหํ มงฺคลํ กริสฺสามีติ
อาห ฯ ตาต ตฺวํ เนว ตโย เวเท ชานาสิ, น หตฺถิสุตฺตํ,
กถํ มงฺคลํ กริสฺสสีติ ฯ อมฺม กทา ปน หตฺถิมงฺคลํ กริสฺสนฺตีติ ฯ
อิโต จตุตฺเถ ทิวเส ตาตาติ ฯ อมฺม ต โย เวเท ปคุเณ กตฺวา
หตฺถิสุตฺตํ ชานนกา อาจริยา กหํ วสนฺตีติ ฯ ตาต เอวรูโป
ทิสาปาโมกฺโข อาจริโย อิโต วีสติโยชนสตมตฺถเก คนฺธารรฏฺเฐ
ตกฺกสิลายํ วสตีติ ฯ อมฺม อมฺหากํ วํสํ น นาเสสฺสามิ, อหํ เสฺว
เอกทิวเสเนว ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา เอกรตฺเตเนว ตโย เวเท หตฺถิสุตฺตญฺจ
อุคฺคณฺหิตฺวา ปุนทิวเส อาคนฺตฺวา จตุตฺเถ ทิวเส หตฺถิมงฺคลํ
กริสฺสามิ, มา โรทีติ มาตรํ สมสฺสาเสสิ ฯ โพธิสตฺโต ปุนทิวเส ปาโต
ว ภุญฺชิตฺวา เอกโก ว นิกฺขมิตฺวา เอกทิวเสเนว ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา
อาจริยํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺเต นิสีทิ ฯ อถ นํ อาจริโย กุโต อาคโตสิ
ตาตาติ ปุจฺฉิ ฯ พาราณสิโต อาจริยาติ ฯ เกนตฺเถนาติ ฯ ตุมฺหากํ
สนฺติเก ตโย เวเท หตฺถิสุตฺตญฺจ อุคฺคณฺหนตฺถายาติ ฯ สาธุ ตาต
อุคฺคณฺหาติ ฯ โพธิสตฺโต อาจริย มยฺหํ กมฺมํ อจฺจายิกนฺติ สพฺพํ
ปวตฺตึ อาโรเจตฺวา อหํ เอกทิวเสเนว วีสโยชนสตํ อาคโต, อชฺช
เอกรตฺตํ มยฺหํ เยว โอกาสํ กโรถ, อิโต ตติเย หตฺถิมงฺคลํ ภวิสฺสติ,
อหํ เอเกเนว อุทฺเทสมตฺเตน สพฺพํ อุคฺคณฺหิสฺสามีติ วตฺวา อาจริยํ
โอกาสํ กาเรตฺวา อาจริยสฺส ปาเท โธวิตฺวา สหสฺสตฺถวิกํ ปุรโต
ฐเปตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน ปริยตฺตึ ปฏฺฐเปตฺวา อรุเณ
อุคฺคจฺฉนฺเต ตโย เวเท จ หตฺถิสุตฺตญฺจ นิฏฺฐาเปตฺวา อญฺญมฺปิ
อตฺถิ อาจริยาติ ปุจฺฉิตฺวา นตฺถิ ตาต สพฺพํ นิฏฺฐิตนฺติ วุตฺเต
อาจริย อิมสฺมึ คนฺเถ เอตฺตกํ ปทํ ปจฺจาภฏฺฐํ เอตฺตกํ สชฺฌายมุฬฺหฏฺฐานํ,
อิโต ปฏฺฐาย อนฺเตวาสิเก เอวํ วาเจยฺยาถาติ อาจริยสฺส
สิปฺปํ โสเธตฺวา ปาโตว ภุญฺชิตฺวา อาจริยํ วนฺทิตฺวา เอกทิวเสเนว
พาราณสิยํ ปจฺจาคนฺตฺวา มาตรํ วนฺทิตฺวา อุคฺคหิตํ เต ตาต สิปฺปนฺติ
วุตฺเต อามาติ วตฺวา มาตรํ ปริโตเสสิ ฯ ปุนทิวเส หตฺถิมงฺคลฉโณ
ปฏิปาฏิยา ฐปยิตฺถ ๑- ฯ สกมตฺเต หตฺถี โสวณฺณาลงฺกาเร โสวณฺณธเช
เหมชาลปฏิจฺฉนฺเน กตฺวา ฐเปสุํ ฯ ราชงฺคเณ อลงฺกรึสุ ฯ พฺราหฺมณา
มยํ หตฺถิมงฺคลํ กริสฺสามาติ มณฺฑิตปสาธิตา อฏฺฐํสุ ฯ สุสีโมปิ ราชา
สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิโต อุปกรณภณฺฑํ คาหาเปตฺวา มงฺคลฏฺฐานํ
อคมาสิ ฯ โพธิสตฺโตปิ กุมารปริหาเรน อลงฺกโต อตฺตโน ปริสาย
ปุรกฺขิตปริวาริโต รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา สจฺจํ กิร มหาราช ตุมฺเห
อมฺหากํ จ อตฺตโน จ วํสํ นาเสตฺวา อญฺเญหิ พฺราหฺมเณหิ
หตฺถิมงฺคลํ กาเรตฺวา หตฺถาลงฺการญฺเจว อุปกรณานิ จ เตสํ
ทสฺสามาติ อวจุตฺถาติ วตฺวา ปฐมํ คาถมาห
                 กาฬา มิคา เสตทนฺตา ตว อิเม
                 ปโรสตํ เหมชาลาภิฉนฺนา
@เชิงอรรถ: ๑ ปฏิยาทิยิตฺถาติปิ ฯ
                 เตเต ททามีติ สุสีม พฺรูสิ
                 อนุสฺสรํ เปตฺติปิตามหานนฺติ ฯ
     ตตฺถ เตเต ททามีติ สุสีม พฺรูสีติ เต เอเต ตว สนฺติเก ฯ
กาฬา มิคา เสตทนฺตาติ เอวํ สงฺขฺยํ คเต ๑- ปโรสตํ
สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิเต หตฺถี อญฺเญสํ พฺราหฺมณานํ ททามีติ, สจฺจํ กิร โภ
สุสีม เอวํ พฺรูสีติ อตฺโถ ฯ อนุสฺสรํ เปตฺติปิตามหานนฺติ อมฺหากญฺจ
อตฺตโน จ วํเส ปิตุปิตามหานํ อาจิณฺณํ สรนฺโต เยว ฯ
อิทํ วุตฺตํ โหติ มหาราช ยาว สตฺตมา หิ กุลปริวฏฺฏา ตุมฺหากํ
ปิตุปิตามหานํ อมฺหากํ ปิตุปิตามหา หตฺถิมงฺคลํ กโรนฺติ, โส ตฺวํ
เอวํ อนุสฺสรนฺโตปิ อมฺหากญฺจ อตฺตโน จ วํสํ นาเสตฺวา สจฺจํ
กิร เอวํ พฺรูสีติ ฯ
     สุสีโม ราชา โพธิสตฺตสฺส วจนํ สุตฺวา ทุติยํ คาถมาห
               กาฬา มิคา เสตทนฺตา มม อิเม
               ปโรสตํ เหมชาลาภิฉนฺนา
               เตเต ททามีติ วทามิ มาณว
               อนุสฺสรํ เปตฺติปิตามหานนฺติ ฯ
     ตตฺถ เตเต ททามีติ เต เอเต หตฺถี อญฺเญสํ พฺราหฺมณานํ
ททามีติ สจฺจเมว มาณว วทามิ ฯ เต เต หตฺถี พฺราหฺมณานํ
ททามีติ เต พฺราหฺมเณ สจฺจํ เอวํ วทามีติ อตฺโถ ฯ อนุสฺสรนฺติ
ปิตุปิตามหานมฺปิ กิริยํ อนุสฺสรามิ เยว, โน นานุสฺสรามิ ฯ อมฺหากํ
@เชิงอรรถ: ๑ คตนฺติปิ ฯ
ปิตฺติปิตามหานํ หตฺถิมงฺคลํ ตุมฺหากํ ปิตฺติปิตามหา กโรนฺตีติ ปุน
อนุสฺสรนฺโตปิ เอวํ วทามิ เยวาติ อธิปฺปาเยเนวมาห ฯ
     อถ นํ โพธิสตฺโต เอตทโวจ มหาราช อมฺหากญฺจ อตฺตโน จ
วํสํ อนุสฺสรนฺโต เยว กสฺมา มํ ฐเปตฺวา อญฺเญหิ หตฺถิมงฺคลํ
การาเปถาติ ฯ ตฺวํ กิร ตาต ตโย เวเท จ หตฺถิสุตฺตญฺจ น
ชานาสีติ มยฺหํ อาโรเจสุํ, เตนาหํ อญฺเญหิ พฺราหฺมเณหิ การาเปมีติ ฯ
เตน หิ มหาราช เอตฺตเกสุ พฺราหฺมเณสุ เอโก พฺราหฺมโณปิ เวเทสุ
วา สุตฺเตสุ วา เอกเทสมฺปิ ยทิ มยา สทฺธึ กเถตุํ สมตฺโถ อตฺถิ
อุฏฺฐหตุ, ตโย เวเท หตฺถิสุตฺตญฺจ สทฺธึ หตฺถิมงฺคลกรเณน มํ
ฐเปตฺวา อญฺโญ สกลชมฺพุทีเปปิ ชานนฺโต นาม นตฺถีติ สีหนาทํ
นทิ ฯ เอโก พฺราหฺมโณปิ ตสฺส ปฏิสตฺตุ หุตฺวา อุฏฺฐหิตุํ นาสกฺขิ ฯ
โพธิสตฺโต อตฺตโน กุลวํสํ ปติฏฺฐาเปตฺวา มงฺคลํ กตฺวา พหุธนํ
อาทาย นิเวสนํ อคมาสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ ฯ สจฺจปริโยสาเน เกจิ โสตาปนฺนา อเหสุํ, เกจิ
สกทาคามิโน, เกจิ อนาคามิโน, เกจิ อรหตฺตํ ปาปุณึสุ ฯ ตทา
มาตา มหามายา อโหสิ, ปิตา สุทฺโธทนมหาราชา, สุสีโม อานนฺโท,
ทิสาปาโมกฺโข อาจริโย สาริปุตฺโต, มาณโว ปน อหเมวาติ ฯ
                     สุสีมชาตกํ ตติยํ ฯ
                      ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๗ หน้า ๕๙-๖๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=37&A=1165&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=37&A=1165&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=175
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=1145
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=1131
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=1131
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27