อรรถกถาเล่มที่ ๓๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๓ ทุกนิปาตวณฺณนา

                      ๓ ภรุชาตกํ ๑-
     อิสีนมนฺตรํ กตฺวาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต โกสลราชานํ
อารพฺภ กเถสิ ฯ
     ภควโต หิ ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ ลาภสกฺกาโร มหา อโหสิ ฯ
ยถาห, เตน โข ปน สมเยน ภควา สกฺกโต โหติ ครุกโต
มานิโต ปูชิโต อปจิโต ลาภี จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจย-
เภสชฺชปริกฺขารานํ, ภิกฺขุสงฺโฆปิ โข สกฺกโต โหติ ครุกโต มานิโต
ปูชิโต อปจิโต  ลาภี จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจย-
เภสชฺชปริกฺขารานํ, อญฺญติตฺถิยา ปน ปริพฺพาชกา น สกฺกตา โหนฺติ น
ครุกตา น มานิตา น ปูชิตา น อปจิตา น ลาภิโน จีวรปิณฺฑปาตเสนาสน-
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺติ ฯ เต เอวํ ปริหีนลาภสกฺการา
@เชิงอรรถ: ๑ กุรุชาตกนฺติปิ ฯเปฯ
อโหรตฺตํ คูฬฺหสนฺนิปาตํ กตฺวา มนฺตยนฺติ สมณสฺส โคตมสฺส
อุปฺปตฺติกาลโต ปฏฺฐาย มยํ หตลาภสกฺการา ชาตา, สมโณ โคตโม
ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต ชาโต, เกน นุ โข การเณนสฺส เอสา สมฺปตฺตีติ ฯ
ตตฺเถเก เอวมาหํสุ สมโณ โคตโม สกลชมฺพุทีปสฺส อุตฺตมฏฺฐาเน
ภูมิสีเส วสติ, เตนสฺส ลาภสกฺกาโร อุปฺปชฺชตีติ ฯ เสสา อตฺเถตํ
การณํ, สเจ มยมฺปิ เชตวนปิฏฺเฐ ติตฺถิยารามํ กาเรม, เอวํ
ลาภิโน ภวิสฺสามาติ อาหํสุ ฯ เต สพฺเพปิ เอวเมตนฺติ สนฺนิฏฺฐานํ
กตฺวา สเจ ปน มยํ รญฺโญ อนปโลเกตฺวา ๑- อารามํ กาเรสฺสาม,
ภิกฺขู วาเรสฺสนฺติ, ลญฺจํ ลภิตฺวา อภิชฺชนโก นาม นตฺถิ, ตสฺมา
รญฺโญ ลญฺจํ ทตฺวา อารามฏฺฐานํ คณฺหิสฺสามาติ สนฺนิฏฺฐานํ
กตฺวา อุปฏฺฐากชเน ยาจิตฺวา รญฺโญ สตสหสฺสํ ทตฺวา มหาราช
มยํ เชตวนปิฏฺฐิยํ ติตฺถิยารามํ กาเรสฺสาม, สเจ ภิกฺขู กาตุํ น
ทสฺสามาติ ตุมฺหากํ อาโรเจนฺติ, เตสํ ปฏิวจนํ น ทาตพฺพนฺติ
อาหํสุ ฯ ราชา ลญฺจโลเภน สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ ติตฺถิยา ราชานํ
สงฺคณฺหิตฺวา วฑฺฒกึ ปกฺโกสาเปตฺวา กมฺมํ ปฏฺฐเปสุํ ฯ มหาสทฺโท
อโหสิ ฯ สตฺถา เก ปเนเต อานนฺท อุจฺจาสทฺทา มหาสทฺทาติ
ปุจฺฉิ ฯ ติตฺถิยา ภนฺเต เชตวนปิฏฺฐิยํ ติตฺถิยารามํ กาเรนฺติ,
ตตฺเถโส สทฺโทติ ฯ อานนฺท เนตํ ฐานํ ติตฺถิยารามสฺส อนุจฺฉวิกํ,
ติตฺถิยา อุจฺจาสทฺทกามา, น สกฺกา เตหิ สทฺธึ วสิตุนฺติ วตฺวา
ภิกฺขุสงฺฆํ สนฺนิปาเตตฺวา คจฺฉถ ภิกฺขเว, รญฺโญ อาจิกฺขิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ อนาโรเจตฺวาติปิ ฯ
ติตฺถิยารามกรณํ นิวาเรถาติ อาห ฯ ภิกฺขุสงฺโฆ คนฺตฺวา รญฺโญ
นิเวสนทฺวาเร อฏฺฐาสิ ฯ ราชา สงฺฆสฺส อาคตภาวํ สุตฺวา ติตฺถิยารามํ
นิสฺสาย อาคตา ภวิสฺสนฺตีติ ลญฺจสฺส คหิตตฺตา ราชา เคเห
นตฺถีติ วทาเปสิ ฯ ภิกฺขู คนฺตฺวา สตฺถุ อาโรเจสุํ ฯ สตฺถา
ลญฺจํ นิสฺสาย เอวํ กโรตีติ เทฺว อคฺคสาวเก เปเสสิ ฯ ราชา
เตสมฺปิ อาคตภาวํ สุตฺวา ตเถว วทาเปสิ ฯ เตปิ อาคนฺตฺวา
สตฺถุ อาโรเจสุํ ฯ สตฺถา น อิทานิ สาริปุตฺต ราชา เคเห นิสีทิตุํ
ลภิสฺสติ พหิ นิกฺขมิสฺสตีติ ปุนทิวเส ปุพฺพณฺหสมเย นิวาเสตฺวา
ปตฺตจีวรมาทาย ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ รญฺโญ นิเวสนทฺวารํ
อคมาสิ ฯ ราชา สุตฺวา ว ปาสาทา โอตริตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา
สตฺถารํ ปเวเสตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ยาคุภตฺตํ ทตฺวา สตฺถารํ
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ สตฺถา รญฺโญ เอกํ ปริยายธมฺมเทสนํ
อาหรนฺโต มหาราช โปราณกราชาโน ลญฺจํ คเหตฺวา สีลวนฺเต
อญฺญมญฺญํ กลหํ กาเรตฺวา อตฺตโน รฏฺฐสฺส อสามิโน หุตฺวา
มหาวินาสํ ปาปุณึสูติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต ภรุรฏฺเฐ ภรุราชา นาม รชฺชํ กาเรสิ ฯ ตทา
โพธิสตฺโต ปญฺจาภิญฺญาอฏฺฐสมาปตฺติลาภี คณสตฺถา ตาปโส หุตฺวา
หิมวนฺตปฺปเทเส จิรํ วสิตฺวา โลณมฺพิลเสวนตฺถาย ปญฺจสตตาปสปริวุโต
หิมวนฺตา โอตริตฺวา อนุปุพฺเพน ภรุนครํ ปตฺวา ตตฺถ
ปิณฺฑาย จริตฺวา นครา นิกฺขมิตฺวา อุตฺตรทฺวาเร สาขาวิฏปสมฺปนฺนสฺส
วฏรุกฺขสฺส มูเล นิสีทิตฺวา ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา ตตฺเถว
รุกฺขมูเล วาสํ กปฺเปสิ ฯ เอวํ ตสฺมึ อิสิคเณ ตตฺถ วสนฺเต
อฑฺฒมาสจฺจเยน อญฺโญ คณสตฺถา ปญฺจสตปริวาโร อาคนฺตฺวา
นคเร ภิกฺขาย จริตฺวา นครา นิกฺขมิตฺวา ทกฺขิณทฺวาเร ตาทิสสฺเสว
วฏรุกฺขสฺส มูเล นิสีทิตฺวา ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา ตตฺเถว วาสํ กปฺเปสิ ฯ
อิติ เต เทฺวปิ อิสิคณา ตตฺถ ยถาภิรนฺตํ วิหริตฺวา หิมวนฺตเมว
อคมํสุ ฯ เตสํ คตกาเล ทกฺขิณทฺวาเร วฏรุกฺโข สุกฺขิ ฯ ปุนวาเร
เตสุ อาคจฺฉนฺเตสุ ทกฺขิณทฺวาเร วฏรุกฺขวาสิโน ปฐมตรํ
อาคนฺตฺวา อตฺตโน รุกฺขสฺส สุกฺขภาวํ ญตฺวา ภิกฺขาย จริตฺวา
นครา นิกฺขมิตฺวา อุตฺตรทฺวาเร รุกฺขมูลํ คนฺตฺวา ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา
ตตฺเถว วาสํ กปฺเปสุํ ฯ อิตเร ปน อิสโย ปจฺฉา อาคนฺตฺวา
นคเร ภิกฺขาย จริตฺวา อตฺตโน รุกฺขมูลเมว คนฺตฺวา ภตฺตกิจฺจํ
กตฺวา วาสํ กปฺเปสุํ ฯ เต อมฺหากํ รุกฺโข อมฺหากํ รุกฺโขติ
รุกฺขํ นิสฺสาย อญฺญมญฺญํ กลหํ กรึสุ ฯ กลโห มหา อโหสิ ฯ
เอเก อมฺหากํ ปฐมํ วสิตฏฺฐานํ ตุมฺเห น ลภิสฺสถาติ วทนฺติ ฯ
เอเก มยํ อิมสฺมึ ฐาเน ปฐมตรํ อิธาคตา, ตุมฺเห น ลภิสฺสถาติ
วทนฺติ ฯ อิติ เต มยํ สามิโน มยํ สามิโนติ กลหํ กโรนฺตา
รุกฺขมูลสฺสตฺถาย ราชกุลํ อคมํสุ ฯ ราชา ปฐมํ วุฏฺฐอิสิคณํ
เยว สามิกํ อกาสิ ฯ อิตเร น อิทานิ มยํ อิเมหิ ปราชิตาติ
อตฺตานํ วทาเปสฺสามาติ ทิพฺพจกฺขุนา โอโลเกตฺวา เอกํ จกฺกวตฺติปริโภคํ
รถปญฺชรํ ทิสฺวา อาหริตฺวา รญฺโญ ลญฺจํ ทตฺวา มหาราช
อมฺเห สามิเก กโรหีติ อาหํสุ ฯ ราชา ลญฺจํ คเหตฺวา เทฺวปิ
คณา วสนฺตูติ เทฺว สามิเก อกาสิ ฯ อิตเร อิสโย ตสฺส รถปญฺชรสฺส
รตนจกฺกานิ นีหริตฺวา ลญฺจํ ทตฺวา มหาราช อมฺเห เยว สามิเก
กโรหีติ อาหํสุ ฯ ราชา ตถา อกาสิ ฯ อิสิคณา อมฺเหหิ วตฺถุกาเม จ
กิเลสกาเม จ ปหาย ปพฺพชิเตหิ รุกฺขมูลสฺส การณา กลหํ กโรนฺเตหิ
ลญฺจํ ททนฺเตหิ อยุตฺตํ กตนฺติ วิปฺปฏิสาริโน หุตฺวา เวเคน ปลายิตฺวา
หิมวนฺตเมว อคมํสุ ฯ สกลภรุรฏฺฐวาสินิโย เทวตา เอกโต หุตฺวา
สีลวนฺเต กลหํ กาเรนฺเตน รญฺญา อยุตฺตํ กตนฺติ ภรุรญฺโญ กุชฺฌิตฺวา
ติโยชนสติกํ ภรุรฏฺฐํ สมุทฺทํ อุพฺพตฺเตตฺวา อนตฺถํ อกํสุ ฯ อิติ
เอกํ ภรุราชานํ นิสฺสาย สกลรฏฺฐวาสิโน วินาสํ ปตฺตาติ ฯ
     สตฺถา อิมํ อตีตํ อาหริตฺวา อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา อิมา คาถา
อโวจ
          อิสีนมนฺตรํ กตฺวา      ภรุราชาติ เม สุตํ
          อุจฺฉินฺโน สห รฏฺเฐหิ   ส ราชา วิภวํ คโต,
          ตสฺมา หิ ฉนฺทาคมนํ    นปฺปสํสนฺติ ปณฺฑิตา,
          อทุฏฺฐจิตฺโต ภาเสยฺย   คิรํ สจฺจูปสญฺหิตนฺติ ฯ
     ตตฺถ อิสีนมนฺตรํ กตฺวาติ ฉนฺทาคติวเสน วิวรํ กตฺวา ฯ
ภรุราชาติ ภรุรฏฺฐราชา ฯ อิติ เม สุตนฺติ อิติ มยา ปุพฺเพ เอตํ
สุตํ ฯ ตสฺมา หิ ฉนฺทาคมนนฺติ ยสฺมา หิ ฉนฺทาคมนํ คนฺตฺวา
ภรุราชา สห รฏฺเฐน อุจฺฉินฺโน, ตสฺมา ฉนฺทาคมนํ ปณฺฑิตา
นปฺปสํสนฺติ ฯ อทุฏฺฐจิตฺโตติ กิเลเสหิ อทุสิตจิตฺโต หุตฺวา ภาเสยฺย ฯ
สจฺจูปสญฺหิตนฺติ สภาวนิสฺสิตํ อตฺถนิสฺสิตํ การณนิสฺสิตเมว คิรํ
ภาเสยฺย ฯ เย หิ ตตฺถ ภรุรญฺโญ ลญฺจํ คณฺหนฺตสฺส อยุตฺตํ เอตํ
กตนฺติ ปฏิกฺโกสนฺตา สจฺจูปสํหิตํ คิรํ ภาสึสุ, เตสํ ฐิตฏฺฐานํ
นาลิเกรทีเป อชฺชาปิ ทีปกสหสฺสํ ปญฺญายตีติ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา มหาราช ฉนฺทาคติเกน นาม
น ภวิตพฺพํ, เทฺว ปพฺพชิตคเณ กลหํ กาเรตุํ น วฏฺฏตีติ วตฺวา
ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ อหํ เตน สมเยน เชฏฺฐกอิสิ อโหสินฺติ ฯ
ราชา ตถาคตสฺส ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา คตกาเล มนุสฺเส เปเสตฺวา
ติตฺถิยารามํ วิทฺธํสาเปสิ ฯ ติตฺถิยา อปฺปติฏฺฐา อเหสุนฺติ ฯ
                    ภรุราชชาตกํ ตติยํ ฯ
                       ---------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๗ หน้า ๒๒๕-๒๓๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=37&A=4443&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=37&A=4443&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=275
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=1607
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=1594
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=1594
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27