อรรถกถาเล่มที่ ๓๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๓ ทุกนิปาตวณฺณนา

                     ๖ อลีนจิตฺตชาตกํ
     อลีนจิตฺตํ นิสฺสายาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ
โอสฏฺฐวิริยํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     วตฺถุํ เอกาทสนิปาเต สํวรชาตเก อาวิภวิสฺสติ ฯ
     โส ปน ภิกฺขุ สตฺถารา สจฺจํ กิร ตฺวํ ภิกฺขุ วิริยํ โอสชฺชีติ
วุตฺเต สจฺจํ ภควาติ อาห ฯ อถ นํ สตฺถา นนุ ตฺวํ ภิกฺขุ ปุพฺเพ
วิริยํ กตฺวา มํสเปสิสทิสสฺส ทหรกุมารสฺส ทฺวาทสโยชนิเก
พาราณสินคเร รชฺชํ คเหตฺวา อทาสิ, อิทานิ กสฺมา เอวรูเป สาสเน
ปพฺพชิตฺวา วิริยํ โอสชฺชสีติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต พาราณสิโต
อวิทูเร วฑฺฒกีคาโม อโหสิ ฯ ตตฺถ ปญฺจสตา วฑฺฒกี วสนฺติ ฯ
เต นาวาย อุปริโสตํ คนฺตฺวา อรญฺเญ ปวิสึสุ ฯ เต เคหสมฺภารทารูนิ
โกฏฺเฏตฺวา ตตฺเถว เอกภูมิกทฺวิภูมิกาทิเภเท ปาสาเท ๑-
สชฺเชตฺวา ถมฺภโต ปฏฺฐาย สพฺพทารูสุ สญฺญํ กตฺวา นทีตีรํ เนตฺวา นาวํ
อาโรเปตฺวา อนุโสเตน นครํ อาคนฺตฺวา, เย ยาทิสานิ เคหานิ
อากงฺขนฺติ, เตสํ ตาทิสานิ กตฺวา กหาปเณ คเหตฺวา ปุน ตตฺเถว
คนฺตฺวา เคหสมฺภาเร อาหรนฺติ ฯ เอวํ เตสํ ชีวิตํ กปฺเปนฺตานํ
เอกสฺมึ กาเล อรญฺเญ ขนฺธาวารํ พนฺธิตฺวา ทารูนิ โกฏฺเฏนฺตานํ
อวิทูเร เอโก หตฺถี ขทิรขานุกํ อกฺกมิ ฯ ตสฺส โส ขานุโก
@เชิงอรรถ: ๑ เคเหติปิ ฯ
ปาทํ วิชฺฌิ ฯ พลวเวทนา วตฺตนฺติ ฯ ปาโท อุทฺธุมายิตฺวา
ปุพฺพํ คณฺหิ ฯ โส เวทนาปฺปตฺโต เตสํ ทารุโกฏฺฏนสทฺทํ สุตฺวา
อิเม วฑฺฒกี นิสฺสาย มยฺหํ โสตฺถิ ภวิสฺสตีติ มญฺญมาโน ตีหิ
ปาเทหิ เตสํ สนฺติกํ คนฺตฺวา อวิทูเร นิปชฺชิ ฯ วฑฺฒกี ตํ
อุทฺธุมาตปาทํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา ปาเท ขานุกํ ทิสฺวา ติขิณาย
วาสิยา ขานุกสฺส สมนฺตโต โอธิกํ กตฺวา รชฺชุยา พนฺธิตฺวา
อากฑฺฒมานา ขานุกํ นีหริตฺวา ปุพฺพํ โมจิตฺวา อุณฺโหทเกน โธวิตฺวา
ตทนุรูเปหิ เภสชฺเชหิ น จิรสฺเสว วณํ ผาสุกํ กรึสุ ฯ หตฺถี
อโรโค หุตฺวา จินฺเตสิ มยา อิเม วฑฺฒกี นิสฺสาย ชีวิตํ ลทฺธํ,
อิทานิ เตสํ มยา อุปการํ กาตุํ วฏฺฏตีติ ฯ โส ตโต ปฏฺฐาย
วฑฺฒกีหิ สทฺธึ รุกฺเข นีหริตฺวา ตจฺฉนฺตานํ ปริวฏฺเฏตฺวา เทติ
วาสิอาทีนิ อุปสํหรติ ฯ โสณฺฑาย เวเฐตฺวา กาฬสุตฺตโกฏิยํ
คณฺหาติ ฯ วฑฺฒกีปิสฺส โภชนเวลาย เอเกกํ ปิณฺฑํ ทตฺวา
ปญฺจ ปิณฺฑสตานิ เทนฺติ ฯ ตสฺส ปน หตฺถิสฺส ปุตฺโต สพฺพเสโต
หตฺถาชานียโปตโก อตฺถิ ฯ เตนสฺส เอตทโหสิ อหํ เอตรหิ
มหลฺลโก อิทานิ มยา อิเมสํ วฑฺฒกีนํ กมฺมกรณตฺถาย ปุตฺตํ
ทตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏตีติ ฯ โส วฑฺฒกีนํ อนาจิกฺขิตฺวาว อรญฺญํ
ปวิสิตฺวา ปุตฺตํ อาเนตฺวา อยํ หตฺถิโปตโก มม ปุตฺโต, ตุมฺเหหิ
มยฺหํ ชีวิตํ ทินฺนํ, อหํ โว เวชฺชเวตนตฺถาย อิมํ ทมฺมิ, อยํ
ตุมฺหากํ อิโต ปฏฺฐาย กมฺมานิ กริสฺสตีติ วตฺวา อิโต ปฏฺฐาย
ปุตฺตก มยา กตฺตพฺพํ กมฺมํ ตฺวํ กโรหีติ ปุตฺตํ โอวทิตฺวา วฑฺฒกีนํ
ทตฺวา สยํ อรญฺญํ ปาวิสิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย หตฺถิโปตโก วฑฺฒกีนํ
วจนํ กโรติ โอวาทกฺขโม หุตฺวา สพฺพกิจฺจานิ กโรติ ฯ เตปิ ตํ
ปญฺจหิ ปิณฺฑสเตหิ โปเสนฺติ ฯ โส กมฺมํ กตฺวา นทึ โอตริตฺวา
นฺหายิตฺวา กีฬิตฺวา อาคจฺฉติ ฯ วฑฺฒกิทารกาปิ ตํ โสณฺฑาทีสุ
คเหตฺวา อุทเกปิ ถเลปิ เตน สทฺธึ กีฬนฺติ ฯ อาชานียา ปน
หตฺถิโนปิ อสฺสาปิ ปุริสาปิ อุทเก อุจฺจารํ วา ปสฺสาวํ วา น
กโรนฺติ ฯ ตสฺมาปิ โส อุทเก อุจฺจารํ วา ปสฺสาวํ วา อกตฺวา
พหินทีตีเร เยว กโรติ ฯ อเถกสฺมึ ทิวเส อุปรินทิยา เทโว วสฺสิ ฯ
อถ สุกฺขํ หตฺถิลณฺฑํ อุทเกน นทึ โอตริตฺวา คจฺฉนฺตํ พาราณสินคเร
ติตฺเถ เอกสฺมึ คุมฺเพ ลคฺคิตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ อถ รญฺโญ
หตฺถิโคปกา หตฺถี นฺหาเปสฺสามาติ ปญฺจ หตฺถิสตานิ นยึสุ ฯ เต
อาชานียลณฺฑสฺส คนฺธํ ฆายิตฺวา เอโกปิ หตฺถี นทึ โอตริตุํ
น อุสฺสหิ, สพฺเพปิ นงฺคุฏฺฐํ อุกฺขิปิตฺวา ปลายิตุํ อารภึสุ ฯ
หตฺถิโคปกา หตฺถาจริยานํ อาโรเจสุํ ฯ เต อุทเก ปริปนฺเถน
ภวิตพฺพนฺติ อุทกํ โสธาเปตฺวา ตสฺมึ คุมฺเพ ตํ อาชานียลณฺฑํ
ทิสฺวา อิทเมตฺถ การณนฺติ ญตฺวา ปาฏึ อาหราเปตฺวา อุทกสฺส
ปูเรตฺวา ตํ ตตฺถ มทฺทิตฺวา หตฺถีนํ สรีเรสุ สิญฺจาเปสุํ ฯ สรีรานิ
สุคนฺธานิ อเหสุํ ฯ ตสฺมึ กาเล เต นทึ โอตริตฺวา นฺหายึสุ ฯ
หตฺถาจริยา รญฺโญ ตํ ปวตฺตึ อาโรเจตฺวา ตํ หตฺถาชานียํ
ปริเยสิตฺวา อาเนตุํ วฏฺฏติ เทวาติ อาหํสุ ฯ ราชา นาวาสงฺฆาเฏหิ
นทึ ปกฺขนฺทิตฺวา อุทฺธํคามีหิ นาวาสงฺฆาเฏหิ วฑฺฒกีนํ วสนฏฺฐานํ
สมฺปาปุณิ ฯ หตฺถิโปตโก นทิยํ กีฬนฺโต เภริสทฺทํ สุตฺวา คนฺตฺวา
วฑฺฒกีนํ สนฺติเก อฏฺฐาสิ ฯ วฑฺฒกี รญฺโญ ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา
เทว สเจ ทารูหิ อตฺโถ, กึการณา อาคตตฺถ, กึ เปเสตฺวา อาหราเปตุํ
น วฏฺฏตีติ อาหํสุ ฯ นาหํ ภเณ ทารูนํ อตฺถาย อาคโตมฺหิ,
อิมสฺส ปน หตฺถิสฺส อตฺถาย อาคโตมฺหีติ ฯ คาหาเปตฺวา คจฺฉ
เทวาติ ฯ หตฺถิโปตโก คนฺตุํ น อิจฺฉิ ฯ กึ การาเปติ ภเณ
หตฺถีติ ฯ วฑฺฒกีนํ โปสาวนิกํ อาหราเปติ เทวาติ ฯ สาธุ
ภเณติ ราชา หตฺถิสฺส จตุนฺนํ ปาทานํ โสณฺฑาย นงฺคุฏฺฐสฺส จ
สนฺติเก สตสหสฺสสตสหสฺส กหาปเณ ฐปาเปสิ ฯ หตฺถี เอตฺตเกนาปิ
อคนฺตฺวา สพฺเพสํ วฑฺฒกีนํ ทุสฺสยุเคสุ ทินฺเนสุ วฑฺฒกีภริยานํ
นิวาสนสาฏเกสุ ทินฺเนสุ เอตฺตเกนาปิ อคนฺตฺวา สทฺธึ กีฬิตทารกานญฺจ
ทาริกานญฺจ ทารกปริหาเร กเต นิวตฺติตฺวา วฑฺฒกี จ
อิตฺถิโย จ ทารเก จ โอโลเกตฺวา รญฺญา สทฺธึ อคมาสิ ฯ
ราชา ตํ อาทาย นครํ คนฺตฺวา นครญฺจ หตฺถิสาลญฺจ อลงฺการาเปตฺวา
หตฺถึ นครํ ปทกฺขิณํ กาเรตฺวา หตฺถิสาลํ ปเวเสตฺวา
สพฺพาลงฺกาเรน อลงฺกริตฺวา อภิเสกํ กตฺวา อุปวุยฺหํ กตฺวา อตฺตโน
สหายฏฺฐาเน ฐเปตฺวา อุปฑฺฒรชฺชํ หตฺถิสฺส ทตฺวา อตฺตนา
สมานปริหารํ อกาสิ ฯ หตฺถิสฺส อาคตกาลโต ปฏฺฐาย รญฺโญ
สกลชมฺพุทีเป รชฺชํ หตฺถคตเมว อโหสิ ฯ เอวํ กาเล คจฺฉนฺเต
โพธิสตฺโต ตสฺส รญฺโญ อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ ฯ
ตสฺสา คพฺภปริปากกาเล ราชา กาลมกาสิ ฯ หตฺถี ปน สเจ
รญฺโญ กาลกตภาวํ ชาเนยฺย, ตตฺเถวสฺส หทยํ ผเลยฺย, ตสฺมา
หตฺถึ รญฺโญ กาลกตภาวํ อชานาเปตฺวา ว อุปฏฺฐหึสุ ฯ รญฺโญ
ปน กาลกตภาวํ สุตฺวา ตุจฺฉํ กิร รชฺชนฺติ อนนฺตรสามนฺโต โกสลราชา
มหติยา เสนาย อาคนฺตฺวา นครํ ปริวาเรสิ ฯ นครวาสิโน
นครทฺวารานิ ปิทหิตฺวา โกสลรญฺโญ สาสนํ ปหิณึสุ อมฺหากํ
รญฺโญ อคฺคมเหสี ปริปุณฺณคพฺภา, อิโต กิร สตฺตเม ทิวเส
ปุตฺตํ วิชายิสฺสตีติ องฺควิชฺชาปาฐกา อาหํสุ, สเจ สา ปุตฺตํ
วิชายิสฺสติ, มยํ สตฺตเม ทิวเส ยุทฺธํ ทสฺสาม น รชฺชํ, เอตฺตกํ
กาลํ อาคเมถาติ ฯ ราชา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ เทวี สตฺตเม
ทิวเส ปุตฺตํ วิชายิ ฯ นามคฺคหณทิวเส ปน มหาชนสฺส ลีนจิตฺตํ
ปคฺคณฺหนฺโต ชาโตติ อลีนจิตฺตกุมาโรเตฺววสฺส นามํ กรึสุ ฯ
ชาตทิวสโต ปฏฺฐาย ปนสฺส นาครา โกสลรญฺญา สทฺธึ ยุชฺฌึสุ ฯ
วินายกตฺตา สงฺคามสฺส มหนฺตมฺปิ พลํ ยุชฺฌมานํ โถกํ โถกํ
โอสกฺกติ ฯ อมจฺจา เทวิยา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา อยฺเย มยํ
เอวํ โอสกฺกมาเน พเล ปราชยภาวสฺส ภายาม, อมฺหากํ ปน
รญฺโญ กาลกตภาวํ ปุตฺตสฺส ชาตภาวํ โกสลรญฺโญ อาคนฺตฺวา
ยุชฺฌนภาวญฺจ รญฺโญ สหายโก มงฺคลหตฺถี น ชานาติ, ชานาเปม
นนฺติ ปุจฺฉึสุ ฯ สา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ปุตฺตํ อลงฺกริตฺวา
ทุกูลจุมฺพฏเก นิปชฺชาเปตฺวา ปาสาทา โอรุยฺห อมจฺจคณปริวุตา
หตฺถิสาลํ คนฺตฺวา โพธิสตฺตํ หตฺถิสฺส ปาทมูเล นิปชฺชาเปตฺวา
สามิ สหาโย เต กาลกโต, มยํ ตุมฺหากํ หทยผาลนภเยน
นาโรจยิมฺหา, อยนฺเต สหายสฺส ปุตฺโต, โกสลราชา อาคนฺตฺวา นครํ
ปริวาเรตฺวา ตว ปุตฺเตน สทฺธึ ยุชฺฌติ, พลํ โอสกฺกติ, ตว ปุตฺตํ
ตฺวญฺเญว มา มาเรหิ รชฺชมสฺส คณฺหิตฺวา เทหีติ อาห ฯ ตสฺมึ
กาเล หตฺถี โพธิสตฺตํ โสณฺฑาย ปรามสิตฺวา อุกฺขิปิตฺวา กุมฺเภ
ฐเปตฺวา โรทิตฺวา ปริเทวิตฺวา โพธิสตฺตํ โอตาเรตฺวา เทวิยา หตฺเถ
นิปชฺชาเปตฺวา โกสลราชานํ คณฺหิสฺสามีติ หตฺถิสาลโต นิกฺขมิ ฯ
อถสฺส อมจฺจา จมฺมํ ๑- ปฏิมุญฺจิตฺวา อลงฺกริตฺวา นครทฺวารํ
อปาปุริตฺวา ตํ ปริวาเรตฺวา นิกฺขมึสุ ฯ หตฺถี นครา นิกฺขมิตฺวา
โกญฺจนาทํ กตฺวา มหาชนํ สนฺตาเสตฺวา ปลาเปตฺวา พลโกฏฺฐกํ
ภินฺทิตฺวา โกสลราชานํ จุฬาย คเหตฺวา อาเนตฺวา โพธิสตฺตสฺส
ปาทมูเล นิปชฺชาเปตฺวา มารณตฺถายสฺส อุฏฺฐิเต วาเรตฺวา อิโต
ปฏฺฐาย อปฺปมตฺโต โหหิ, กุมาโร ทหโรติ สญฺญํ มา กรีติ
โอวทิตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย สกลชมฺพุทีเป รชฺชํ
โพธิสตฺตสฺส หตฺถคตเมว ชาตํ ฯ อญฺโญ ปฏิสตฺตุ นาม อุฏฺฐาตุํ สมตฺโถ
นาโหสิ ฯ โพธิสตฺโต สตฺตวสฺสิกกาเล อภิเสกํ ปตฺวา อลีนจิตฺตราชา
นาม หุตฺวา ธมฺเมน รชฺชํ กาเรตฺวา ชีวิตปริโยสาเน สคฺคปทํ
ปูเรสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ อตีตํ อาหริตฺวา อภิสมฺพุทโธ หุตฺวา อิมา
คาถา อภาสิ
@เชิงอรรถ: ๑ วมฺมนฺติปิ ฯ
         อลีนจิตฺตํ นิสฺสาย       ปหฏฺฐา มหตี จมู
         โกสลํ เสนาสนฺตุฏฺฐํ     ชีวคาหํ อคาหยิ,
         เอวํ นิสฺสยสมฺปนฺโน     ภิกฺขุ อารทฺธวีริโย
         ภาวยํ กุสลํ ธมฺมํ       โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยา
         ปาปุเณ อนุปุพฺเพน      สพฺพสํโยชนกฺขยนฺติ ฯ
     ตตฺถ อลีนจิตฺตํ นิสฺสายาติ อลีนจิตฺตํ ราชกุมารํ นิสฺสาย ฯ
ปหฏฺฐา มหตี จมูติ ปเวณิรชฺชํ โน ลทฺธนฺติ หฏฺฐตุฏฺฐา หุตฺวา
มหตี เสนา ฯ โกสลํ เสนาสนฺตุฏฺฐนฺติ โกสลราชานํ เสน รชฺเชน
อสนฺตุฏฺฐํ ปรรชฺชโลเภน อาคตํ ฯ ชีวคาหํ อคาหยีติ อมาเรตฺวา
ว สา จมู ตํ ราชานํ หตฺถินา ชีวคาหํ คณฺหาเปสิ ฯ เอวํ
นิสฺสยสมฺปนฺโนติ ยถา สา จมู เอวํ อญฺโญปิ กุลปุตฺโต
นิสฺสยสมฺปนฺโน กลฺยาณมิตฺตํ พุทฺธํ วา พุทฺธสาวกํ วา ปจฺเจกพุทฺธํ วา
นิสฺสยํ ลภิตฺวา ฯ ภิกฺขูติ ปริสุทฺธาธิวจนเมตํ ฯ อารทฺธวีริโยติ
ปคฺคหิตวิริโย จตุโทสาปคเตน วิริเยน สมนฺนาคโต ฯ ภาวยํ
กุสลํ ธมฺมนฺติ กุสลํ นิราลยํ ธมฺมํ สตฺตตึสโพธิปกฺขิยสงฺขาตธมฺมํ
ภาเวนฺโต ฯ โยคกฺเขมสฺส ปตฺติยาติ จตูหิ โยเคหิ เขมสฺส นิพฺพานสฺส
ปาปุณตฺถาย ตํ ธมฺมํ ภาเวนฺโต ฯ ปาปุเณ อนุปุพฺเพน สพฺพสํโยชนกฺขยนฺติ
เอวํ วิปสฺสนโต ปฏฺฐาย อิมํ กุสลํ ธมฺมํ ภาเวนฺโต
โส กลฺยาณมิตฺตุปนิสฺสยสมฺปนฺโน ภิกฺขุ อนุปุพฺเพน วิปสฺสนาญาณานิ
จ เหฏฺฐิมานิ มคฺคผลานิ จ ปาปุณนฺโต ปริโยสาเน ทสนฺนมฺปิ
สํโยชนานํ ขยนฺเต อุปฺปนฺนตฺตา สพฺพสํโยชนกฺขยสงฺขาตํ อรหตฺตํ
ปาปุณาติ ฯ ยสฺมา จ นิพฺพานมาคมฺม สพฺเพ สํโยชนา ขียนฺติ
ตสฺมา ตมฺปิ สพฺพสํโยชนกฺขยเมว ฯ เอวํ อนุปุพฺเพน นิพฺพานสงฺขาตํ
สพฺพสํโยชนกฺขยํ ปาปุณาตีติ อตฺโถ ฯ
     อิติ ภควา อมตมหานิพฺพาเนน ธมฺมเทสนาย กูฏํ คเหตฺวา
อุตฺตรมฺปิ สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ สจฺจปริโยสาเน
โอสฏฺฐวิริโย ภิกฺขุ อรหตฺเต ปติฏฺฐหิ ฯ ตทา มาตา มหามายา
อโหสิ, ปิตา สุทฺโธทโน มหาราชา อโหสิ, รชฺชํ คเหตฺวา ทินฺนหตฺถี ๑-
อยํ โอสฏฺฐวิริโย ภิกฺขุ, หตฺถิสฺส ปิตา สาริปุตฺโต, อลีนจิตฺตกุมาโร
ปน อหเมวาติ ฯ
                   อลีนจิตฺตชาตกํ ฉฏฺฐํ ฯ
                     ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๗ หน้า ๒๓-๓๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=37&A=452&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=37&A=452&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=161
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=1059
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=1046
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=1046
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27