อรรถกถาเล่มที่ ๓๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๔ ติก-ปญฺจกนิปาต

                      ติริติวจฺฉชาตกํ
     นยิมสฺส วิชฺชาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อายสฺมโต
อานนฺทสฺส โกสลรญฺโญ มาตุคามานํ หตฺถโต ปญฺจสตานิ รญฺโญ
หตฺถโต ปญฺจสตานีติ ทุสฺสสหสฺสปฏิลาภวตฺถุํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
วตฺถุ เหฏฺฐา ทุกนิปาเต สิคาลชาตเก วิตฺถาริตเมว ฯ อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
กาสิกรฏฺเฐ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา นามคฺคหณทิวเส ติริติวจฺฉกุมาโรติ
กตนาโม อโหสิ ฯ โส อนุปุพฺเพน วยปฺปตฺโต ตกฺกสิลายํ
สพฺพสิปฺปานิ อุคฺคณฺหิตฺวา อคารํ อชฺฌาวสนฺโต มาตาปิตูนํ
กาลกิริยาย สํวิคฺคมานโส หุตฺวา นิกฺขมิตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ
ปพฺพชิตฺวา อรญฺญายตเน วนมูลผลาหาโร หุตฺวา วาสํ กปฺเปสิ ฯ
ตสฺมึ ตตฺถ วสนฺเต พาราณสีรญฺโญ ปจฺจนฺโต กุปฺปิโต ฯ โส
ตตฺถ คนฺตฺวา ยุทฺเธ ปราชิโต มรณภยภีโต หตฺถิกฺขนฺธวรคโตว
เอเกน ปสฺเสน ปลายิตฺวา อรญฺเญ วิจรนฺโต ปุพฺพณฺหสมเยเยว
ติริติวจฺฉสฺส ผลาผลตฺถาย คตกาเล ตสฺส อสฺสมปทํ ปาวิสิ ฯ
โส ตาปสานํ วสนฏฺฐานนฺติ หตฺถิกฺขนฺธโต โอตริตฺวา วาตาตเปน
กิลนฺโต ปิปาสิโต ปานียฆฏํ โอโลเกนฺโต กตฺถจิ อทิสฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๓.
จงฺกมนโกฏิยํ อุทปานํ อทฺทส ฯ อุทกํ อุสฺสิญฺจนตฺถาย ปน รชฺชุํ
ฆฏกญฺจ ปริเยสนฺโต อทิสฺวา ปิปาสํ สหิตุํ อสกฺโกนฺโต หตฺถิสฺส
กุจฺฉิยํ พนฺธนโยตฺตํ คเหตฺวา หตฺถึ อุทปานาวาเฏ ฐเปตฺวา ตสฺส
ปาเท โยตฺตํ พนฺธิตฺวา โยตฺเตน อุทปานํ โอตริตฺวา โยตฺเต
อปาปุณนฺเต ปุน อุตฺตริตฺวา อุตฺตริสาฏกํ โยตฺตโกฏิยา ฆเฏตฺวา
ปุน โอตริ ฯ ตถาปิ นปฺปโหติเยว ฯ โส อคฺคปาเทหิ อุทกํ
ผุสิตฺวา อติปิปาสิโตว ปิปาสํ อวิโนเทตฺวา มรณมฺปิ สุมรณนฺติ
จินฺเตตฺวา อุทปาเน ปติตฺวา ยาวทตฺถํ ปิวิตฺวา ปจฺจุตฺตริตุํ
อสกฺโกนฺโต ตตฺเถว อฏฺฐาสิ ฯ หตฺถีปิ สุสิกฺขิตตฺตา อญฺญตฺถ
อคนฺตฺวา ราชานํ โอโลเกนฺโต ตตฺเถว อฏฺฐาสิ ฯ โพธิสตฺโต
สายณฺหสมเย ผลาผลานิ อาหริตฺวา หตฺถึ ทิสฺวา ราชา อาคโต
ภวิสฺสติ ธมฺมิกหตฺถีเยว ๑- ปญฺญายติ กินฺนุโข การณนฺติ (โส)
หตฺถิสมีปํ อุปสงฺกมิ ฯ หตฺถีปิ ตสฺส อุปสงฺกมนภาวํ ญตฺวา
เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ โพธิสตฺโต อุทปานาวาฏํ คนฺตฺวา ราชานํ ทิสฺวา
มา ภายิ มหาราชาติ สมสฺสาเสตฺวา นิสฺเสณึ พนฺธิตฺวา ราชานํ
อุตฺตาเรตฺวา กายมสฺส สมฺพาหิตฺวา เตเลน มกฺเขตฺวา นฺหาเปตฺวา
ผลาผลานิ ขาทาเปตฺวา หตฺถิสฺส สนฺนาหํ โมเจสิ ฯ ราชา ทฺวีหํ
ตีหํ วิสฺสเมตฺวา โพธิสตฺตสฺส อตฺตโน สนฺติกํ อาคมนตฺถาย ปฏิญฺญํ
คเหตฺวา ปกฺกามิ ฯ ราชพลนิกาโย นครสฺส อวิทูเร ขนฺธาวารํ
พนฺธิตฺวา ฐิโต ราชานํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปริวาเรสิ ฯ ราชา
@เชิงอรรถ: ๑ วมฺมิตหตฺถีเยว ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๔.
นครํ ปาวิสิ ฯ โพธิสตฺโตปิ โข อฑฺฒมาสจฺจเยน พาราณสึ
คนฺตวา อุยฺยาเน วสิตฺวา ปุนทิวเส ภิกฺขํ จรมาโน ราชทฺวารํ
คโต ฯ ราชา มหาวาตปานํ อุคฺฆาเฏตฺวา ราชงฺคณํ โอโลกยมาโน
โพธิสตฺตํ ทิสฺวา สญฺชานิตฺวา ปาสาทา โอรุยฺห วนฺทิตฺวา มหาตลํ
อาโรเปตฺวา สมุสฺสิตเสตจฺฉตฺเต ราชปลฺลงฺเก นิสีทาเปตฺวา
อตฺตโน ปฏิยาทิตํ อาหารํ โภเชตฺวา สยมฺปิ ภุญฺชิตฺวา อุยฺยานํ
เนตฺวา ตตฺถสฺส จงฺกมนาทิปริวารํ วสนฏฺฐานํ กาเรตฺวา สพฺเพ
ปพฺพชิตปริกฺขาเร ทตฺวา อุยฺยานปาลํ ปฏิจฺฉาเปตฺวา วนฺทิตฺวา
ปกฺกามิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย โพธิสตฺโต ราชนิเวสเนเยว ปริภุญฺชติ
มหาสกฺการสมฺมาโน อโหสิ ฯ ตํ อสหมานา อมจฺจา เอวรูปํ
สกฺการํ เอโกปิ โยโธ ลภมาโน กึ นาม กเรยฺยาติ วตฺวา
อุปราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เทว อมฺหากํ ราชา เอกํ ตาปสํ
อติวิย มมายติ กึ นาม เตน ตสฺมึ ทิฏฺฐํ ตุมฺเหปิ ตาว
รญฺญา สทฺธึ มนฺเตถาติ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อมจฺเจหิ
สทฺธึ ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ปฐมํ คาถมาห
            นยิมสฺส วิชฺชามยมตฺถิ กิญฺจิ
            น พนฺธโว โน ปน เต สหาโย
            อถ เกน วณฺเณน ติริติวจฺโฉ
            เตทณฺฑิโก ภุญฺชติ อคฺคปิณฺฑนฺติ ฯ
     ตตฺถ นยิมสฺส วิชฺชามยมตฺถิ กิญฺจีติ อิมสฺส ตาปสสฺส วิชฺชามยํ
กิญฺจิ กมฺมํ นตฺถิ ฯ น พนฺธโวติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๕.
ปุตฺตพนฺธวสิปฺปพนฺธวโคตฺตพนฺธวญาติพนฺธเวสุ อญฺญตโรปิ น โหติ ฯ โน ปน
เต สหาโยติ สหปํสุกีฬีโต สหายโกปิ (โน) เต น โหติ ฯ เกน
วณฺเณนาติ เกน การเณน ฯ ติริติวจฺโฉติ ตสฺส นามํ ฯ เตทณฺฑิโกติ
กุณฺฑิกฏฺฐปนตฺถาย ติทณฺฑํ คเหตฺวา จรนฺโต ฯ อคฺคปิณฺฑนฺติ
รสสมฺปนฺนํ ราชารหํ อคฺคโภชนํ ภุญฺชติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา ปุตฺตํ อามนฺเตตฺวา ตาต มม ปจฺจนฺตํ
คนฺตฺวา ยุทฺธปราชิตสฺส ทฺวีหํ ตีหํ อนาคตภาวํ สรสีติ วตฺวา
สรามิ ภทฺทนฺเตติ วุตฺเต ตทา มยา อิมํ นิสฺสาย ชีวิตํ ลทฺธนฺติ
สพฺพํ ปวุตฺตึ อาจิกฺขิตฺวา ตาต มม ชีวิตทายเก มม สนฺติกํ
อาคเต รชฺชํ ททนฺโตปิ อหํ เนว เอเตน กตคุณานุรูปํ กาตุํ
สกฺโกมีติ วตฺวา อิตรา เทฺว คาถา อโวจ
            อาปาสุ เม ยุทฺธปราชิตสฺส
            เอกสฺส กตฺวา วิวนสฺมิ โฆเร
            ปสารยิ กิจฺฉคตสฺส ปาณึ
            เตนุทฺธตารึ ทุขสมฺปเรโต
            เอตสฺส กิจฺเฉน อิธานุปตฺโต
            เวยฺยาสิโน ๑- วีสยชีวโลเก
            ลาภารโห ตาต ติรีติวจฺโฉ
            เทถสฺส โภคํ ยชิตญฺจ ยญฺญนฺติ ฯ
     ตตฺถ อาปาสูติ อาปทาสุ ฯ เอกสฺสาติ อทุติยสฺส ฯ กตฺวาติ
@เชิงอรรถ: ๑ เวสายิโน ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๖.
อนุกมฺปํ กริตฺวา เปมํ อุปฺปาเทตฺวา ฯ วิวนสฺมีติ ปานียรหิเต
อรญฺเญ ฯ โฆเรติ ทารุเณ ฯ ปสารยิ กิจฺฉคตสฺส ปาณินฺติ นิสฺเสณึ
พนฺธิตฺวา กูปํ โอตริตฺวา ทุกฺขิตสฺส มยฺหํ อุตฺตรณตฺถาย
วิริยปฏิสํยุตฺตํ หตฺถํ ปสาเรสิ ฯ เตนุทฺธตารึ ทุขสมฺปเรโตติ เตน
การเณนมฺหิ ทุกฺขปริโตปิ ตมฺหา กูปา อุตฺติณฺโณ ฯ เอตสฺส
กิจฺเฉน อิธานุปตฺโตติ อหํ เอตสฺส ตาปสสฺส กิจฺเฉน เอเตน กตสฺส
กิจฺฉสฺสานุภาเวน อิธานุปฺปตฺโต ฯ เวยฺยาสิโน วีสยาติ เวยฺยาสิ
วุจฺจติ ยโม ตสฺส วิสโย ฯ ชีวโลเกติ มนุสฺสโลเก ฯ อหํ หิ
อิมสฺมึ ชีวโลเก ฐิโตว ยมวิสยํ มจฺจุวิสยํ ปรโลกํ คโต นาม
อโหสึ โสมฺหิ เอตสฺส การณา ตโต ปุน อิธาคโตติ วุตฺตํ โหติ ฯ
ลาภารโหติ ลาภสฺส อรโห จตุปจฺจยลาภสฺส อนุจฺฉวิโก ฯ
เทถสฺส โภคนฺติ เอเตน ปริภุญฺชิตพฺพํ จตุปจฺจยสมณปริกฺขารสงฺขาตํ
โภคํ เอตสฺส เทถ ฯ ยชิตญฺจ ยญฺญนฺติ ตฺวญฺจ อมจฺจา จ
นาครา จาติ สพฺเพปิ ตุมฺเห เอตสฺส โภคญฺจ เทถ ยญฺญญฺจ
ยชถ ฯ ตสฺส หิ ทิยฺยมาโน เทยฺยธมฺโม เตน ภุญฺชิตพฺพตฺตา
โภโค โหติ อิตเรสํ ทานยญฺญตฺตา ยญฺญํ ฯ เตนาห เทถสฺส
โภคํ ยชิตญฺจ ยญฺญนฺติ ฯ
     เอวํ รญฺญา คคณตเล จนฺทํ อุฏฺฐาเปนฺเตน วิย โพธิสตฺตสฺส
คุเณ ปกาสิเต ตสฺส คุโณ สพฺพตฺถกเมว ปากโฏ ชาโต ฯ
อติเรกตโร จสฺส ลาภสกฺกาโร อุทปาทิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย อุปราชา
วา อมจฺจา วา อญฺโญ วา โกจิ กิญฺจิ ราชานํ วตฺตุํ น วิสหิ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๕๗.
ราชา โพธิสตฺตสฺส โอวาเท ฐตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา
สคฺคปูรํ ปูเรสิ ฯ โพธิสตฺโตปิ อภิญฺญา จ สมาปตฺติโย จ
อุปฺปาเทตฺวา พฺรหฺมโลกปรายโน อโหสิ ฯ
     สตฺถา โปราณกปณฺฑิตาปิ อุปการวเสน กรึสูติ อิมํ
ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา ราชา อานนฺโท
อโหสิ ตาปโส ปน อหเมวาติ ฯ
                    ติริติวจฺฉชาตกํ นวมํ
                       --------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๘ หน้า ๕๒-๕๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=38&A=1073&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=38&A=1073&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=376
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=2075
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=2061
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=2061
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27