อรรถกถาเล่มที่ ๓๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๔ ติก-ปญฺจกนิปาต

                      วฑฺฒกิสูกรชาตกํ
     วรํ วรํ ตฺวนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ธนุคฺคหติสฺสตฺเถรํ
นาม อารพฺภ กเถสิ ฯ
     ปสฺเสนทิโกสลรญฺโญ ปิตา มหาโกสโล พิมฺพิสารรญฺโญ ธีตรํ
โกสลเทวึ ททมาโน ตสฺสา นฺหานจุณฺณมูลเมว สตสหสฺสุฏฺฐานํ กาสิกคามํ
อทาสิ ฯ อชาตสตฺตุนา ปน ปิตริ มาริเต โกสลเทวีปิ
โสกาภิภูตา กาลมกาสิ ฯ ตโต ปสฺเสนทิโกสลราชา จินฺเตสิ อชาตสตฺตุนา
ปิตา มาริโต ภคินีปิ เม สามิเก กาลกเต โสเกน
กาลกตา ปิตุฆาตกสฺส โจรสฺส กาสิกคามํ น ทสฺสามีติ ฯ โส
ตํ อชาตสตฺตุสฺส น อทาสิ ฯ ตํ คามํ นิสฺสาย เตสํ ทฺวินฺนมฺปิ
กาเลน กาลํ ยุทฺธํ โหติ ฯ อชาตสตฺตุ ตรุโณ สมตฺโถ ฯ ปสฺเสนทิโกสโล
มหลฺลโกเยว ฯ โส อภิกฺขณํ ปราเชติ ฯ มหาโกสลสฺสาปิ
มนุสฺสา เยภุยฺเยน ปราชิตา ฯ อถ ราชา เตน มยํ อภิณฺหํ
ปราชิตา กินฺนุโข กาตพฺพนฺติ อมจฺเจ ปุจฺฉิ ฯ เทว อยฺยา นาม
มนฺตจฺเฉกา โหนฺติ เชตวนมหาวิหาเร ภิกฺขูนํ กถํ โสตุํ วฏฺฏตีติ ฯ
ราชา เตนหิ ตาย เวลาย ภิกฺขูนํ กถาสลฺลาปํ สุณาถาติ
จารปุริเส อาณาเปสิ ฯ เต ตโต ปฏฺฐาย ตถา อกํสุ ฯ ตสฺมึ ปน
กาเล เทฺว มหลฺลกตฺเถรา วิหารปจฺจนฺเต ปณฺณสาลายํ วสนฺติ
ทนฺตตฺเถโร ๑- ธนุคฺคหติสฺสตฺเถโร จ ฯ เตสุ ธนุคฺคหติสฺสตฺเถโร
ปฐมยาเมปิ มชฺฌิมยาเมปิ สุปิตฺวา ปจฺฉิมยาเม ปพุชฺฌิตฺวา
อุมฺมุกฺกานิ โปเถตฺวา อคฺคึ ชาเลตฺวา นิสินฺโน อาห ภนฺเต ทนฺตตฺเถร
กึ นิทฺทายนฺโต นิสินฺโน ตฺวนฺติ ฯ มยํ อนิทฺทายนฺตา กึ กริสฺสามาติ
อุฏฺฐาย ตาว นิสีทถาติ ฯ โส อุฏฺฐาย นิสินฺโน ภนฺเต ทนฺตตฺเถร
อยํ พาโล มโหทโร โกสโล ปาติภุตฺตภตฺตํ ปูติเมว กโรติ
ยุทฺธวิจารณํ ปน กิญฺจิ น ชานาติ ปราชิโต ปราชิโตว นรินฺโทติ ฯ
กึ ปน กาตุํ วฏฺฏตีติ ฯ ตสฺมึ ขเณ เต จารปุริสา เตสํ กถํ
สุณนฺตา อฏฺฐํสุ ฯ ธนุคฺคหติสฺสตฺเถโร ยุทฺธํ วิจาเรสิ ภนฺเต ยุทฺเธ
นาม ปทุมพฺยูโห จกฺกพฺยูโห สกฏพฺยูโหติ ตโย พฺยูหา โหนฺติ
อชาตสตฺตุํ คณฺหิตุกาเมน อสุเก นาม ปพฺพตกุจฺฉิสฺมึ ทฺวีสุ ปพฺพตภิตฺตีสุ
มนุสฺเส ฐเปตฺวา ปุรโต ทุพฺพลํ ทุพฺพลํ ทสฺเสตฺวา ปพฺพตนฺตเร
ปวิฏฺฐภาวํ อชานาเปตฺวา ๒- ปวิฏฺฐมคฺคํ อุปจฺฉินฺทิตฺวา ปุรโต
จ ปจฺฉโต จ อุโภสุ ปพฺพตภิตฺตีสุ วคฺคิตฺวา อุนฺนาทิตฺวา ชาเล
ปวิฏฺฐํ มจฺฉํ วิย อนฺโตมุฏฺฐิยํ วฏฺฏกโปตกํ ๓- วิย จ กตฺวา สกฺกา
อสฺส ตํ คเหตุนฺติ ฯ จารปุริสา ตํ สาสนํ รญฺโญ อาโรเจสุํ ฯ
ตํ สุตฺวา ราชา สงฺคามเภรึ จาราเปตฺวา คนฺตฺวา สกฏพฺยูหํ กตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ อุตฺตตฺเถโร ฯ ทตฺตตฺเถโร ฯ  ๒ ชานิตฺวา ฯ  ๓ มณฺฑุกโปตกํ ฯ
อชาตสตฺตุํ ชีวคฺคาหํ คเหตฺวา อตฺตโน ธีตรํ วชิรกุมารึ นาม
ภาคิเนยฺยสฺส ทตฺวา กาสิกคามญฺจ ตสฺสา นฺหานมูลํ กตฺวา ทตฺวา
อุยฺโยเชสิ ฯ สา ปวุตฺติ ภิกฺขุสงฺเฆ ปากฏา ชาตา ฯ อเถกทิวสํ
ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ อาวุโส โกสลราชา กิร
ธนุคฺคหติสฺสตฺเถรสฺส วิจารณาย อชาตสตฺตุํ ชินีติ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา
กายนุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย
นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ ธนุคฺคหติสฺโส
ยุทฺธวิจารณาย เฉโกเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
อรญฺเญ รุกฺขเทวตา หุตฺวา นิพฺพตฺติ ฯ ตทา พาราณสึ นิสฺสาย
ฐิตวฑฺฒกิคามกา เอโก วฑฺฒกี ทพฺพตฺถาย อรญฺญํ คนฺตฺวา อาวาเฏ
ปติตํ สูกรโปตกํ ทิสฺวา คเหตฺวา ฆรํ เนตฺวา ปฏิชคฺคิ ฯ โส
วุฑฺฒิปฺปตฺโต มหาสรีโร วงฺกทาโฐ อาจารสมฺปนฺโน อโหสิ ฯ
วฑฺฒกินา โปสิตตฺตา ปน วฑฺฒกิสูกโรเตฺวว ปญฺญายิ ฯ
วฑฺฒกิสฺส รุกฺขสฺส ตจฺฉนกาเล ตุณฺเฑน รุกฺขํ ปริวตฺเตติ มุเขน ฑํสิตฺวา
วาสีผรสุนิขาทนมุคฺคเร อาหรติ กาฬสุตฺตํ โกฏิยํ คณฺหติ ฯ อถ
โส วฑฺฒกี โกจิเทว นํ ขาเทยฺยาติ ภเยน ตํ เนตฺวา อรญฺเญ
วิสชฺเชสิ ฯ โสปิ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา เขมํ ผาสุกฏฺฐานํ โอโลเกนฺโต
เอกํ ปพฺพตนฺตเร มหนฺตํ คิริกนฺทรํ อทฺทส สมฺปนฺนกนฺทมูลํ
ผาสุกวสนฏฺฐานํ อเนกสตสูกรสมากิณฺณํ ฯ เต สูกรา ตํ ทิสฺวา ตสฺส
สนฺติกํ อาคมึสุ ฯ โสปิ เต อาห อหํ ตุมฺเหว โอโลเกนฺโต
วิจรามิ อปิเทว ตุมฺเห มยา ทิฏฺฐา อิทญฺจ ฐานํ รมณียํ
อหญฺจิทานิ อิเธว วสิสฺสามีติ ฯ สจฺจํ อิทํ ฐานํ รมณียํ ปริสฺสโย
ปเนตฺถ อตฺถีติ ฯ อหมฺปิ ตุมฺเห ทิสฺวา เอตํ อญฺญาสึ เอวํ
โคจรสมฺปนฺเน ฐาเน วสนฺตานํ โว สรีเรสุ มํสโลหิตํ นตฺถิ กินฺนาม
โว เอตฺถ ภยนฺติ ฯ เอโก พฺยคฺโฆ ปาโตว อาคนฺตฺวา
ทิฏฺฐทิฏฺฐํ ยํ วา ตํ วา คเหตฺวาว คจฺฉตีติ ฯ กึ ปน โส นิวทฺธํ
คณฺหติ อุทาหุ อนฺตรนฺตราติ ฯ นิวทฺธํ คณฺหตีติ ฯ กตี ปน เต
พฺยคฺฆาติ ฯ เอโกเยวาติ ฯ เอตฺตกา ตุมฺเห เอกสฺส ขินิตุํ น
สกฺโกถาติ ฯ อาม น สกฺโกมาติ ฯ อหํ ตํ คณฺหิสฺสามิ เกวลํ
ตุมฺเห มม วจนํ กโรถ โส พฺยคฺโฆ กหํ วสตีติ ฯ เอกสฺมึ
ปพฺพเตติ ฯ โส รตฺตึเยว สูกเร วิจาราเปตฺวา ยุทฺธญฺเญว
วิจาเรนฺโต ยุทฺธํ นาม ปทุมพฺยูหจกฺกพฺยูหสกฏพฺยูหวเสน ติวิธํ โหตีติ
วตฺวา ปทุมพฺยูหวเสน วิจาเรสิ ฯ โส หิ ภูมิสีสํ ชานาติ ฯ ตสฺมา
อิมสฺมึ ฐาเน ยุทฺธํ วิจาเรตุํ วฏฺฏตีติ สูกรปิตโร ๑- จ มาตโร จ
เตสํ มชฺฌิเม ฐาเน ฐเปสิ เต อาวิชฺฌิตฺวา มชฺฌิมสูกริโย
ตา อาวิชฺฌิตฺวา วจฺฉสูกรโปตเก เต อาวิชฺฌิตฺวา ชรสูกเร ๒- เต
อาวิชฺฌิตฺวา ทีฆทาฐสูกเร เต อาวิชฺฌิตฺวา ยุทฺธสมตฺเถ พลวตเร ๓-
สูกเร ทสวีสตึสชเน ๔- ตสฺมึ ตสฺมึ ๕- พลคุมฺพํ กตฺวา ฐเปสิ ฯ
อตฺตโน ฐิตฏฺฐานสฺส ปุรโต เอกํ ปริมณฺฑลํ อาวาฏํ ขณาเปสิ
@เชิงอรรถ: ๑ สูกรปิลฺลเก ฯ   ๒ ทหรสูกเร ฯ   ๓ พลวพลวสูกเร ฯ   ๔ ทสทสวีสติวีสติ-
@ชเน ฯ  ๕ ฐาเน ฯ
ปจฺฉโต เอกํ กุลฺลกสุปฺปสณฺฐานํ อนุปุพฺพนินฺนํ ปพฺภารสทิสํ ฯ ตสฺส
สฏฺฐีสตฺตติมตฺเต โยธสูกเร อาทาย ตสฺมึ ตสฺมึ ฐาเน มา
ภายิตฺถาติ กมฺมํ วิจาเรนฺตสฺเสว วิจรโต อรุณํ อุฏฺฐหิ ฯ พฺยคฺโฆ
อุฏฺฐาย กาโลติ ญตฺวา คนฺตฺวา เตสํ สูกรานํ สมฺมุขฏฺฐิเต
ปพฺพตตเล ฐตฺวา อกฺขีนิ อุมฺมีเลตฺวา สูกเร โอโลเกสิ ฯ
วฑฺฒกิสูกโร ปฏิโอโลเกถ นนฺติ สูกรานํ สญฺญํ อทาสิ ฯ เต
ปฏิโอโลเกสุํ ฯ พฺยคฺโฆ มุขํ อุปฺปาเฏตฺวา อสฺสสิ ฯ สูกราปิ ตถา
กรึสุ ฯ พฺยคฺโฆ มุตฺตํ ฉฑฺเฑสิ ฯ สูกราปิ ฉฑฺฑยึสุ ฯ อิติ ยํ ยํ
โส กโรติ ตํ ตํ เต ปฏิกรึสุ ฯ โส จินฺเตสิ ปุพฺเพ สูกรา
มยา โอโลกิตกาเล ปลายนฺติ ๑- อชฺช อปลายิตฺวา มมํ ปฏิสตฺตู
หุตฺวา มยา กตเมว ปฏิกโรนฺติ เอตสฺมึ ภูมิสีเส ฐิโต เอโก
เตสํ สํวิทหโกปิ อตฺถิ อชฺช มยฺหํ อาคตสฺส อชโย ปญฺญายตีติ ฯ
โส นิวตฺติตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานเมว อคมาสิ ฯ เตน ปน
คหิตคหิตมํสขาทโก เอโก กูฏชฏิโล อตฺถิ ฯ โส ตํ ตุจฺฉหตฺถเมว
อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา เตน สทฺธึ สลฺลปนฺโต ปฐมํ คาถมาห
           วรํ วรํ ตฺวํ นิหนํ ปุเร จริ
           อสฺมึ ปเทเส อภิภุยฺย สูกเร
           โสทานิ เอโก พฺยคฺฆ ๒- ปคมฺม ฌายสิ
           พลนฺนุ เต พฺยคฺฆ น จชฺช วิชฺชตีติ ฯ
     ตตฺถ วรํ วรํ ตฺวํ นิหนํ ปุเร จริ อสฺมึ ปเทเส อภิภุยฺย
@เชิงอรรถ: ๑ ปลายนฺตา ปลายิตุมฺปิ น สกฺโกนฺติ ฯ  ๒ พฺยคฺฆคมฺม ฯ
สูกเรติ อมฺโภ พฺยคฺฆ ตฺวํ ปุพฺเพ อิมสฺมึ ปเทเส สพฺเพ สูกเร
อภิภวิตฺวา อิเมสุ สูกเรสุ วรํ วรํ ถูลํ ถูลํ (ตฺวํ) อุตฺตมุตฺตมํ
สูกรํ นิหนนฺโต วิจริ ฯ โสทานิ เอโก พฺยคฺฆ ปคมฺม ฌายสีติ
โส ตฺวํ อิทานิ อญฺญสูกรํ อคฺคเหตฺวา เอกโกว อาคนฺตฺวา ๑- ฌายสิ
ปชฺฌายสิ ฯ พลนฺนุ เต พฺยคฺฆ น จชฺช วิชฺชตีติ กินฺนุ เต อมฺโภ
พฺยคฺฆ อชฺช กายพลํ นตฺถีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา พฺยคฺโฆ ทุติยํ คาถมาห
           อิมสฺสุตา ยนฺติ ทิโสทิสํ ปุเร
           ภยทฺธิตา เลณคเวสิโน ปุถู
           เตทานิ สงฺคมฺม วสนฺติ เอกโต
           ยตฺถฏฺฐิตา ทุปฺปสหชฺชิเม มยาติ ฯ
     ตตฺถ อสฺสุตาติ นิปาโต ฯ อยํ ปน สงฺเขปตฺโถ อิเม
สูกรา ปุพฺเพ มํ ทิสฺวา ภเยน อทฺธิตา ๒- ปีฬิตา อตฺตโน ตาณํ
เลณํ คเวสิโน ปุถูติ วิสุํ วิสุํ คนฺตฺวา ทิโสทิสนฺติ ตํ ตํ ทิสํ
อภิมุขา ปลายนฺติ เต อิทานิ สพฺเพปิ สมาคนฺตฺวา เอกโต วสนฺติ
นทนฺติ ตญฺจ ภูมิสีสํ อุปคตา ยตฺถฏฺฐิตา ทุปฺปสหชฺชิเม มยาติ
อชฺช อิเม มยา ทุปฺปสหา ทุมฺมทฺทยา ยสฺมึ ฐิตาติ ฯ
     อถสฺส อุสฺสาหํ ชเนนฺโต กูฏชฏิโล มา ภายิ คจฺฉ ตยิ
นทิตฺวา ปกฺขนฺเต สพฺเพ ภีตา ภิชฺชิตฺวา ปลายิสฺสนฺตีติ อาห ฯ
พฺยคฺโฆ ตสฺมึ อุสฺสาหํ ชเนนฺเต สูโร หุตฺวา ปุน คนฺตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ อปคนฺตฺวา ฯ  ๒ อฏฺฏิตา ฯ
ปพฺพตตเล อฏฺฐาสิ ฯ วฑฺฒกิสูกโร ทฺวินฺนํ อาวาฏานํ อนฺตเร
อฏฺฐาสิ ฯ สูกราปิ สามิ มหาโจโร ปุนาคโตติ อาหํสุ ฯ มา
ภายิตฺถ มา ภายิตฺถ อิทานิ นํ คณฺหิสฺสามีติ ฯ พฺยคฺโฆ
นทิตฺวา วฑฺฒกิสูกรสฺส อุปริ ปกฺขนฺทิ ฯ วฑฺฒกิสูกโร ตสฺส
อตฺตโน อุปริ ปตนกาเล ปริวตฺติตฺวา ปจฺฉิมภาเคน อุชุกํ ขณิเต
อาวาเฏ ปติ ฯ พฺยคฺโฆ เวคํ วาเรตุํ อสกฺโกนฺโต อุปริภาเคน
คนฺตฺวา กุลฺลกมุขสฺส ติริยํ ขตาวาฏสฺส อติสมฺพาเธ มุขฏฺฐาเน
ปติตฺวา ปุญฺชีกโต วิย อโหสิ ฯ สูกโร อาวาฏา อุตฺตริตฺวา
อสนิเวเคน คนฺตฺวา พฺยคฺฆํ อนฺตรสตฺถิมฺหิ ทาฐาย ปหริตฺวา ยาว
วกฺกปฺปเทสา ผาเลตฺวา ปญฺจมธุรมํสํ ทาฐาย ปลิเวเฐตฺวา
พฺยคฺฆสฺส มตฺถเก อาวิชฺฌิตฺวา คณฺหถ ตุมฺหากํ ปจฺจามิตฺตนฺติ
อุกฺขิปิตฺวา พหิอาวาเฏ ฉฑฺเฑสิ ฯ ปฐมาคตา พฺยคฺฆสฺส มํสํ ลภึสุ ฯ
ปจฺฉา อาคตา พฺยคฺฆสฺส มํสํ นาม กีทิสํ โหตีติ เตสํ มุขํ
อุปสิงฺฆนฺตา วิจรึสุ ฯ เต สูกรา น ตาว ตุสฺสนฺติ ฯ วฑฺฒกิสูกโร
เตสํ สญฺชิตํ ๑- ทิสฺวา กินฺนุโข ตุมฺเห น ตุสฺสถาติ อาห ฯ สามิ
กึ เอเกน พฺยคฺเฆน ฆาติเตน อญฺเญ ทส พฺยคฺเฆ อานยนสมตฺโถ
กูฏชฏิโล อตฺถิเยวาติ ฯ โก นาม โสติ ฯ เอโก ทุสฺสีลตาปโสติ ฯ
พฺยคฺโฆปิ มยา ฆาติโต โส เม กึ ปโหติ เอถ คณฺหิสฺสาม
นนฺติ สูกรคณาย สทฺธึ ปายาสิ ฯ กูฏตาปโสปิ พฺยคฺเฆ
จิรายนฺเต กินฺนุโข สูกรา พฺยคฺฆํ คณฺหึสูติ ปฏิปถํ คจฺฉนฺโต สูกเร
@เชิงอรรถ: ๑ ลงฺคิตํ ฯ
อาคจฺฉนฺเต ทิสฺวา อตฺตโน ปริกฺขารํ อาทาย ปลายนฺโต เตหิ
อนุพนฺธิโต ปริกฺขารํ ฉฑฺเฑตฺวา เวเคน อุทุมฺพรรุกฺขํ อภิรูหิ ฯ
สูกรา อิทานิ สามิ ทุฏฺฐตาปโส ปลายิตฺวา รุกฺขํ อภิรุฬฺโหติ ฯ
กึ ปน รุกฺขํ นามาติ ฯ อุทุมฺพรรุกฺขนฺติ ฯ โส สูกริโย อุทกํ
อาหรนฺตุ สูกรโปตกา ขณนฺตุ ทีฆทาฐา สูกรา มูลานิ ฉินฺทนฺตุ
เสสาปิ ปริวาเรตฺวา รกฺขนฺตูติ สํวิทหิตฺวา เตสุ ตถา กโรนฺเตสุ
สยํ อุทุมฺพรสฺส อุชุคตมูลํ ผรสุนา ปหรนฺโต วิย เอกปฺปหารเมว
กตฺวา อุทุมฺพรรุกฺขํ ปาเตสิ ฯ ปริวาเรตฺวา ฐิตสูกรา กูฏชฏิลํ
ภูมิยํ ปาเตตฺวา ขณฺฑาขณฺฑิกํ กตฺวา ยาว อฏฺฐิโต ขาทิตฺวา
วฑฺฒกิสูกรํ อุทุมฺพรรุกฺขกฺขนฺเธเยว นิสีทาเปตฺวา กูฏชฏิลสฺส
ปริโภคสงฺเขน อุทกํ อาหราเปตฺวา อภิสิญฺจิตฺวา ราชานํ กรึสุ ฯ เอกญฺจ
ตรุณีสูกรึ อภิสิญฺจิตฺวา ตสฺส อคฺคมเหสึ กรึสุ ฯ ตโต ปฏฺฐาย
กิร ยาวชฺชตนา ราชาโน อุทุมฺพรภทฺทปีเฐ นิสีทาเปตฺวา ตีหิ สงฺเขหิ
อภิสิญฺจนฺติ ฯ ตสฺมึ วนสณฺเฑ อธิวฏฺฐา เทวตา ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา
เอกสฺมึ ขนฺธวิฏเป สูกรานํ อภิมุขา หุตฺวา ตติยํ คาถมาห
             นมตฺถุ สงฺฆานํ สมาคตานํ
             ทิสฺวา สยํ สขฺยํ วทามิ อพฺภุตํ
             พฺยคฺฆํ มิคา ยตฺถ ชินึสุ ทาฐิโน
             สามคฺคิยา ทาฐพเลสุ มุจฺจเรติ ฯ
     ตตฺถ นมตฺถุ สงฺฆานนฺติ อยํ มม นมกาโร สมาคตานํ
สูกรสงฺฆานํ อตฺถุ ฯ ทิสฺวา สยํ สขฺยํ วทามิ อพฺภุตนฺติ อิทํ ปุพฺเพ
อภูตปุพฺพํ อภูตํ สขฺยํ มิตฺตภาวํ สยํ ทิสฺวา วทามิ ฯ พฺยคฺฆํ
มิคา ยตฺถ ชินึสุ ทาฐิโนติ ยตฺร หิ นาม ทาฐิโน สูกรา มิคา พฺยคฺฆํ
ชินึสุ อยเมว วา ปาโฐ ฯ สามคฺคิยา ทาฐพเลสุ มุจฺจเรติ ยา
จ เอสา ทาฐพเลสุ สูกเรสุ สามคฺคี เอกชฺฌาสยตา ตาย เตสุ
สามคฺคิยา เต ทาฐพลา ปจฺจามิตฺตํ คเหตฺวา อชฺช มรณภยา
มุตฺตาติ อตฺโถ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
ธนุคฺคหติสฺโส วฑฺฒกิสูกโร อโหสิ รุกฺขเทวตา ปน อหเมวาติ ฯ
                    วฑฺฒกิสูกรชาตกํ ตติยํ
                      ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๘ หน้า ๑๖๐-๑๖๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=38&A=3335&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=38&A=3335&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=448
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=2382
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=2347
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=2347
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27