อรรถกถาเล่มที่ ๓๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๔ ติก-ปญฺจกนิปาต

                      ขนฺติวาทิชาตกํ
     โย เต หตฺเถ จ ปาเท จาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
เอกํ โกธนํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     วตฺถุ เหฏฺฐา กถิตเมว ฯ สตฺถา ปน ตํ ภิกฺขุํ กสฺมา ตฺวํ
อกฺโกธนสฺส พุทฺธสฺส สาสเน ปพฺพชิตฺวา โกธํ กโรสิ โปราณกปณฺฑิตา
สรีเร ปหารสหสฺเส ปตนฺเต หตฺถปาทกณฺณนาสาสุ
ฉิชฺชมานาสุ ปรสฺส โกธํ น กรึสูติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ กลาปุ นาม กาสิกราชา รชฺชํ กาเรสิ ฯ
ตทา โพธิสตฺโต อสีติโกฏิวิภเว พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา
กุณฺฑลกุมาโร ๑- นาม มาณโว หุตฺวา วยปฺปตฺโต ตกฺกสิลายํ
สพฺพสิปฺปานิ อุคฺคณฺหิตฺวา กุฏุมฺพํ  สณฺฐเปตฺวา มาตาปิตูนํ อจฺจเยน
ธนราสึ โอโลเกตฺวา อิมํ ธนํ อุปฺปาเทตฺวา มม ญาตกา
อคฺคเหตฺวาว คตา มยา ปเนตํ คเหตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏตีติ สพฺพํ ธนํ
วิเจยฺย ทานวเสน โย ยํ อรหติ ตสฺส ตํ ทตฺวา หิมวนฺตํ
ปวิสิตฺวา ปพฺพชิตฺวา ผลาผเลน ยาเปนฺโต จิรํ วสิตฺวา
โลณมฺพิลเสวนตฺถาย มนุสฺสปถํ คนฺตฺวา อนุปุพฺเพน พาราณสึ ปตฺวา
ราชุยฺยาเน วสิ ฯ ปุนทิวเส นคเร ภิกฺขาย จรนฺโต เสนาปติสฺส
นิเวสนทฺวาเร สมฺปาปุณิ ฯ เสนาปติ ตสฺส อิริยาปเถ ปสีทิตฺวา
อนุปุพฺเพน ฆรํ ปเวเสตฺวา อตฺตโน ปฏิยาทิตโภชนํ โภเชตฺวา
ปฏิญฺญํ คาหาเปตฺวา ตตฺเถว ราชุยฺยาเน วสาเปสิ ฯ อเถกทิวสํ
@เชิงอรรถ: ๑ กุณฺฑกกุมาโร ฯ
กลาปุ ราชา สุรามทมตฺโต นาฏกปริวุโต มหนฺเตน ยเสน
ราชุยฺยานํ คนฺตฺวา มงฺคลสิลาปฏฺเฏ สยนํ อตฺถราเปตฺวา เอกิสฺสา
มนาปาย อิตฺถิยา องฺเก สยติ ฯ คีตวาทิตนจฺเจสุ เฉกา
นาฏกิตฺถิโย คีตาทีนิ ปโยชยึสุ ฯ สกฺกสฺส เทวรญฺโญ วิย
สมฺปตฺติ อโหสิ ฯ ราชา นิทฺทํ โอกฺกมิ ฯ อถ ตา อิตฺถิโย
ยสฺสตฺถาย มยํ คีตาทีนิ ปโยชยาม โส นิทฺทํ อุปคโต กินฺโน
คีตาทีหีติ วีณาทีนิ ตุริยานิ ตตฺถ ตตฺเถว ฉฑฺเฑตฺวา อุยฺยานํ
ปกฺกนฺตา ปุปฺผผลปลฺลวาทีหิ ปโลภิยมานา อุยฺยาเน อภิรมึสุ ฯ
ตทา โพธิสตฺโต ตสฺมึ อุยฺยาเน สุปุปฺผิตสาลมูเล ปพฺพชฺชาสุเขน
วีตินาเมนฺโต มตฺตวรวารโณ วิย นิสินฺโน โหติ ฯ อถ ตา
อิตฺถิโย อุยฺยานํ ปกฺกนฺตา จรมานา ตํ ทิสฺวา เอถ อยฺโย โน
เอกสฺมึ รุกฺขมูเล ปพฺพชิโต นิสินฺโน ยาว ราชา น ปพุชฺฌติ
ตาวสฺส สนฺติเก กิญฺจิ สุณมานา นิสีทิสฺสามาติ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา
ปริวาเรตฺวา นิสินฺนา อมฺหากํ กเถตพฺพยุตฺตกํ กิญฺจิ กเถถาติ
วทึสุ ฯ โพธิสตฺโต ตาสํ ธมฺมํ กเถสิ ฯ อถ สา อิตฺถี องฺคํ
จาเลตฺวา ราชานํ ปโพเธสิ ฯ ราชา ปพุทฺโธ ตา อปสฺสนฺโต
กหํ คตา วสลิโยติ อาห ฯ เอตา มหาราช คนฺตฺวา เอกํ ตาปสํ
ปริวาเรตฺวา นิสีทึสูติ ฯ ราชา กุปิโต ขคฺคํ คเหตฺวา สีสมฺปิ
ตสฺส กูฏชฏิลสฺส ฉินฺทิสฺสามีติ เวเคน อคมาสิ ฯ อถ ตา
อิตฺถิโย ราชานํ กุทฺธํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ตาสุ วลฺลภตรา คนฺตฺวา
รญฺโญ หตฺถา อสึ คเหตฺวา ราชานํ วูปสเมสุํ ฯ โส อาคนฺตฺวา
โพธิสตฺตสฺส สนฺติเก ฐตฺวา กึวาที ตฺวํ สมณาติ ปุจฺฉิ ฯ
ขนฺติวาที มหาราชาติ ฯ กา เอสา ขนฺติ นามาติ ฯ อกฺโกสนฺเตสุ
ปหรนฺเตสุ ปริภวนฺเตสุ อกุชฺฌนภาโวติ ฯ ราชา ปสฺสิสฺสามิทานิ
เต ขนฺติยา อตฺถิภาวนฺติ โจรฆาตกํ ปกฺโกสาเปสิ ฯ โส อตฺตโน
จาริตฺเตน ผรสุญฺจ กณฺฏกกสญฺจ อาทาย กาสาวนิวาสโน รตฺตมาลาธโร
อาคนฺตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา กึ กโรมีติ อาห ฯ อิมํ
โจรทุฏฺฐตาปสํ คเหตฺวา กฑฺฒิตฺวา ภูมิยํ ปาเตตฺวา กณฺฏกกสํ
คเหตฺวา ปุรโต จ ปจฺฉโต จ อุโภสุ ปสฺเสสุ จาติ จตูสุ
ปสฺเสสุ เทฺว ปหารสหสฺสานิ เทหีติ ฯ โส ตถา อกาสิ ฯ
โพธิสตฺตสฺส ฉวิ ฉิชฺชิ จมฺมํ ฉิชฺชิ มํสํ ฉิชฺชิ โลหิตํ
ปคฺฆรติ ฯ ปุน ราชา กึวาที ตฺวนฺติ อาห ฯ ขนฺติวาที มหาราช
ตฺวํ ปน มยฺหํ จมฺมนฺตเร ขนฺตีติ มญฺญสิ น มยฺหํ จมฺมนฺตเร
ขนฺติ ตยา ปน ทฏฺฐุํ อสกฺกุเณยฺเย หทยพฺภนฺตเร มม ขนฺติ
ปติฏฺฐิตา มหาราชาติ ฯ ปุน โจรฆาตโก กึ กโรมีติ ปุจฺฉิ ฯ
อิมสฺส กูฏชฏิลสฺส อุโภ หตฺเถ ฉินฺทาติ ฯ โส ผรสุํ คเหตฺวา
คณฺฐิกายํ ฐเปตฺวา หตฺเถ ฉินฺทิ ฯ อถ นํ ปาเท ฉินฺทาติ อาห ฯ
ปาเทปิ ฉินฺทิ ฯ หตฺถปาทโกฏีหิ ฆฏจฺฉิทฺเทหิ ลาขารโส วิย
โลหิตํ ปคฺฆรติ ฯ ปุน ราชา กึวาทีติ ปุจฺฉิ ฯ ขนฺติวาที มหาราช
ตฺวํ ปน มยฺหํ หตฺถปาทโกฏีสูติ มญฺญสิ นตฺเถสา เอตฺถ มยฺหํ
หิ ขนฺติ คมฺภีรฏฺฐาเน หทยพฺภนฺตเร ปติฏฺฐิตาติ ฯ โส กณฺณนาสมสฺส
ฉินฺทาติ อาห ฯ อิตโร กณฺณนาสํ ฉินฺทิ ฯ สกลสรีเร
โลหิตํ อโหสิ ฯ ปุน กึวาที ตฺวนฺติ ปุจฺฉิ ฯ มหาราช ขนฺติวาทีติ ฯ
มา โข ปน ตฺวํ กณฺณนาสิกโกฏีสุ ปติฏฺฐิตา ขนฺตีติ มญฺญสิ
มม ขนฺติ คมฺภีเร หทยพฺภนฺตเร ปติฏฺฐิตาติ ฯ ราชา กูฏชฏิล
ตว ขนฺตึ ตฺวเมว อุกฺขิปิตฺวา นิสีทาติ โพธิสตฺตสฺส หทยํ ปาเทน
ปหริตฺวา ปกฺกามิ ฯ ตสฺมึ คเต เสนาปติ โพธิสตฺตสฺส สรีรโต
โลหิตํ ปุญฺฉิตฺวา หตฺถปาทกณฺณนาสโกฏิโย สาฏกกณฺเณ กตฺวา
โพธิสตฺตํ สณิกํ นิสีทาเปตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา สเจ
ภนฺเต ตุมฺเห กุชฺฌิตุกามา ตุมฺเหสุ กตาปราธสฺส รญฺโญ
กุชฺเฌยฺยาถ มา อญฺเญสนฺติ ยาจนฺโต ปฐมํ คาถมาห
         โย เต หตฺเถ จ ปาเท จ    กณฺณนาสญฺจ เฉทยิ
         ตสฺส กุชฺฌ มหาวีร          มา รฏฺฐํ วินสฺส อิทนฺติ ฯ
     ตตฺถ มหาวีราติ มหาวีริย ฯ มา รฏฺฐํ วินสฺส อิทนฺติ อิทํ
นิรปราธํ กาสิกรฏฺฐํ มา วินาเสหีติ ฯ
      ตํ สุตฺวา โพธิสตฺโต ทุติยํ คาถมาห
         โย เม หตฺเถ จ ปาเท  จ   กณฺณนาสญฺจ เฉทยิ
         จิรํ ชีวตุ โส ราชา         น หิ กุชฺฌนฺติ มาทิสาติ ฯ
      ตตฺถ มาทิสาติ มม สทิสา ขนฺติพเลน สมนฺนาคตา ปณฺฑิตา
อยํ มํ อกฺโกสิ ปริภาสิ ปริภวิ ปหริ ฉินฺทิ ภินฺทีติ น
กุชฺฌนฺตีติ ฯ
     รญฺโญ อุยฺยานา นิกฺขมนฺตสฺส โพธิสตฺตสฺส จกฺขุปถํ
วิชหนกาเลเยว อยํ จตุนหุตาธิกทฺวิโยชนสตสหสฺสพหลา มหาปฐวี
ขลิถทฺธสาฏโก ๑- วิย ผลิตา ฯ อวีจิโต ชาลา นิกฺขมิตฺวา ราชานํ
กุลทตฺติเกน รตฺตกมฺพเลน ปารุปนฺตี วิย คณฺหิ ฯ โส อุยฺยานทฺวาเรเยว
ปฐวึ ปวิสิตฺวา อวีจิมหานิรเย ปติฏฺฐหิ ฯ โพธิสตฺโต
ตํทิวสํเยว กาลมกาสิ ฯ ราชปุริสา จ นาครา จ คนฺธมาลาทีปธูปหตฺถา
อาคนฺตฺวา โพธิสตฺตสฺส สรีรกิจฺจํ กรึสุ ฯ เกจิ ปนาหํสุ
โพธิสตฺโต ปุน หิมวนฺตเมว คโตติ ฯ ตํ อภูตํ ฯ
         อหุ อตีตมทฺธานํ      สมโณ ขนฺติทีปโน
         ตํ ขนฺติยาเยว ฐิตํ    กาสิราชา อเฉทยิ
         ตสฺส กมฺมสฺส ผรุสสฺส  วิปาโก กฏุโก อหุ
         ยํ กาสิราชา เวเทสิ  นิรยมฺหิ สมปฺปิโตติ
อิมา เทฺวปิ อภิสมฺพุทฺธคาถา ฯ
     ตตฺถ อตีตมทฺธานนฺติ อตีเต อทฺธาเน ฯ ขนฺติทีปโนติ
อธิวาสนขนฺติสมฺปนฺโน ฯ อเฉทยีติ มาราเปสิ ฯ เอกจฺเจ ปน
เถรา โพธิสตฺตสฺส ปุน หตฺถปาทา ฆฏิตาติ วทนฺติ ฯ ตํ
อภูตเมว ฯ สมปฺปิโตติ ปติฏฺฐิโต ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ ฯ สจฺจปริโยสาเน โกธโนภิกฺขุ อนาคามิผลํ สมฺปาปุณิ ฯ
ตทา กลาปุ กาสิกราชา เทวทตฺโต อโหสิ ฯ เสนาปติ สารีปุตฺโต ฯ
ขนฺติวาที ตาปโส ปน อหเมวาติ ฯ
                    ขนฺติวาทิชาตกํ ตติยํ
@เชิงอรรถ: ๑ ปลิตฺถทฺธสาฏโก ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๘ หน้า ๒๗๕-๒๗๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=38&A=5715&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=38&A=5715&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=550
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=2789
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=2753
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=2753
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27