อรรถกถาเล่มที่ ๓๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๔ ติก-ปญฺจกนิปาต

                      อนนุโสจิยชาตกํ
     พหูนํ วิชฺชตี โภตีติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ
กุฏุมฺพิกํ มตภริยํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     โส กิร ภริยาย มตาย น นฺหายติ น ภุญฺชติ น กมฺมนฺเต
ปโยเชสิ ฯ อญฺญทตฺถุํ โสกาภิภูโต อาฬาหนํ คนฺตฺวา ปริเทวมาโน
วิจริ ฯ อพฺภนฺตเร ปนสฺส กูเฏ ทีโป วิย โสตาปตฺติมคฺคสฺส
อุปนิสฺสโย ชลติ ฯ สตฺถา ปจฺจูสสมเย โลกํ โวโลเกนฺโต ตํ ทิสฺวา
อิมสฺส มํ ฐเปตฺวา อญฺโญ โกจิ โสกํ นีหริตฺวา โสตาปตฺติมคฺคสฺส
ทายโก นตฺถิ ภวิสฺสามิสฺส อวสฺสโยติ ปจฺฉาภตฺตํ ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต
ปจฺฉาสมณํ อาทาย ตสฺส เคหทฺวารํ คนฺตฺวา กุฏุมฺพิเกน
สุตาคมโน กตปจฺจุคฺคมนาทิสกฺกาโร ปญฺญตฺตาสเน นิสินฺโน
กุฏุมฺพิกํ อาคนฺตฺวา เอกมนฺเต นิสินฺนํ กึ อุปาสก จินฺเตสีติ
ปุจฺฉิตฺวา อาม ภนฺเต ภริยา เม กาลกตา ตํ อนุโสจนฺโต
จินฺเตมีติ วุตฺเต อุปาสก ภิชฺชนธมฺมํ นาม ภิชฺชติ ตสฺมึ ภินฺเน
น ยุตฺตํ จินฺเตตุํ โปราณกปณฺฑิตาปิ ภริยาย มตาย ภิชฺชนธมฺมํ
ภินฺนนฺติ น จินฺตยึสูติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ
อตีตวตฺถุ ทสกนิปาเต จุลฺลโพธิชาตเก อาวิภวิสฺสติ ฯ อยํ ปเนตฺถ
สงฺเขโป ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต ตกฺกสิลายํ สพฺพสิปฺปานิ
อุคฺคณฺหิตฺวา มาตาปิตูนํ สนฺติกํ อคมาสิ ฯ อิมสฺมึ ชาตเก โพธิสตฺโต
โกมารพฺรหฺมจารี อโหสิ ฯ อถสฺส มาตาปิตโร ตว ภริยาปริเยสนํ
กโรมาติ อาโรจยึสุ  ฯ โพธิสตฺโต น มยฺหํ ฆราวาเสนตฺโถ
อหํ ตุมฺหากํ อจฺจเยน ปพฺพชิสฺสามีติ วตฺวา เตหิ ปุนปฺปุนํ ยาจิโต
เอกํ กาญฺจนรูปํ กาเรตฺวา เอวรูปํ กุมาริกํ ลภมาโน
คณฺหิสฺสามีติ อาห ฯ ตสฺส มาตาปิตโร ตํ กาญฺจนรูปกํ ปฏิจฺฉนฺนยาเน
อาโรเปตฺวา คจฺฉถ ชมฺพูทีปตลํ วิจรนฺตา ยตฺเถวรูปํ พฺราหฺมณกุมาริกํ
ปสฺสถ ตตฺถิมํ กาญฺจนรูปกํ ทตฺวา ตํ อาเนถาติ มหนฺเตน
ปริวาเรน มนุสฺเส เปเสสุํ ฯ ตสฺมึ ปน กาเล เอโก ปุญฺญวา
สตฺโต พฺรหฺมโลกโต จวิตฺวา กาสิกรฏฺเฐเยว นิคมคาเม
อสีติโกฏิวิภวสฺส พฺราหฺมณสฺส เคเห  กุมาริกา หุตฺวา นิพฺพตฺติ ฯ
สมฺมิลฺลหาสินีติ ๑- ตสฺสา นามํ อกํสุ ฯ สา โสฬสวสฺสิกกาเล
อภิรูปา อโหสิ ปาสาทิกา เทวจฺฉรปฏิภาคา สพฺพงฺคสมฺปนฺนา ฯ
ตสฺสาปิ กิเลสวเสน จิตฺตํ นาม น อุปฺปนฺนปุพฺพํ ฯ
อจฺจนฺตพฺรหฺมจารินี อโหสิ ฯ กาญฺจนรูปกํ อาทาย วิจรนฺตา ตํ คามํ
ปาปุณึสุ ฯ ตตฺถ มนุสฺสา ตํ ทิสฺวา อสุกพฺราหฺมณสฺส ธีตา
สมฺมิลฺลหาสินี กึการณา อิธ ฐิตาติ อาหํสุ ฯ มนุสฺสา ตํ
สุตฺวา พฺราหฺมณกุลํ คนฺตฺวา สมฺมิลฺลหาสินึ วาเรสุํ ฯ สา อหํ
ตุมฺหากํ อจฺจเยน ปพฺพชิสฺสามิ น เม ฆราวาเสนตฺโถติ มาตาปิตูนํ
สาสนํ เปเสสิ ฯ เต กึ กโรสิ กุมาริเกติ วตฺวา กาญฺจนรูปกํ
คเหตฺวา ตํ มหนฺเตน ปริวาเรน เปสยึสุ ฯ โพธิสตฺตสฺส จ สมฺมิลฺลหาสินิยา
จ อุภินฺนมฺปิ อนิจฺฉนฺตานญฺเญว มงฺคลํ กรึสุ ฯ เต เอกสฺมึ
คพฺเภ วสมานา เอกสฺมึ สยเน สยนฺตาปิ น อญฺญมญฺญํ กิเลสวเสน
โอโลกยึสุ ฯ เทฺว ภิกฺขู เทฺว พฺรหฺมาโน วิย จ เอกฏฺฐาเน
วสึสุ ฯ อปรภาเค โพธิสตฺตสฺส มาตาปิตโร กาลมกํสุ ฯ โส
เตสํ สรีรกิจฺจํ กตฺวา สมฺมิลฺลหาสินึ ปกฺโกสาเปตฺวา ภทฺเท มม
กุลสนฺตกา อสีติโกฏิโย ตว กุลสนฺตกา อสีติโกฏิโยติ อิมํ เอตฺตกํ
ธนํ คเหตฺวา อิมํ กุฏุมฺพํ ปฏิปชฺชาหิ อหํ ปพฺพชิสฺสามีติ อาห ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ สมฺมิลฺลภาสินี ฯ
อยฺยปุตฺต ตยิ ปพฺพชนฺเต อหมฺปิ ปพฺพชิสฺสามิ น สกฺโกมิ ตํ
ชหิตุนฺติ ฯ เต สพฺพํ ธนํ ทานมุเข วิสชฺเชตฺวา เขฬปิณฺฑํ วิย
สมฺปตฺตึ ฉฑฺเฑตฺวา หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา อุโภปิ ตาปสปพฺพชฺชํ
ปพฺพชิตฺวา วนมูลผลาหารา ตตฺถ จิรํ วสิตฺวา โลณมฺพิลเสวนตฺถาย
หิมวนฺตา โอตริตฺวา อนุปุพฺเพน พาราณสิยํ ปตฺวา ราชุยฺยาเน
วสึสุ ฯ เตสํ ตตฺถ วสนฺตานํ สุขุมาลาย ปริพฺพาชิกาย นิโรชํ
มิสฺสกภตฺตํ ปริภุญฺชนฺติยา โลหิตปกฺขนฺทิกาพาโธ  อุปฺปชฺชิ ฯ สา
สปฺปายเภสชฺชํ อลภมานา ทุพฺพลา อโหสิ ฯ โพธิสตฺโต
ภิกฺขาจารเวลาย ตํ วินิคฺคเหตฺวา นครทฺวารํ เนตฺวา เอกิสฺสา สาลาย
ผลเก นิปชฺชาเปตฺวา สยํ ภิกฺขาย ปวิสติ ฯ สา ตสฺมึ อนิกฺขนฺเตเยว
กาลมกาสิ ฯ มหาชนา ปริพฺพาชิกาย รูปสมฺปตฺตึ ทิสฺวา
ปริวาเรตฺวา โรทนฺติ ปริเทวนฺติ ฯ โพธิสตฺโต ภิกฺขํ จริตฺวา อาคโต
ตสฺสา มตภาวํ ญตฺวา ภิชฺชนธมฺมํ ภิชฺชติ สพฺเพ สงฺขารา
อนิจฺจา เอวํคติกาเยวาติ ตาย นิปนฺนผลเกเยว นิสีทิตฺวา มิสฺสกโภชนํ
ภุญฺชิตฺวา มุขํ วิกฺขาเลสิ ฯ ปริวาเรตฺวา ฐิตมหาชโน
อยํ เต ภนฺเต ปริพฺพาชิกา กึ โหตีติ ปุจฺฉิ ฯ คิหิกาเล เม
ปาทปริจาริกา อโหสีติ ฯ ภนฺเต มยํ ตาว น สหาม ๑- โรทาม
ปริเทวาม ตุมฺเห กสฺมา น โรทถาติ ฯ โพธิสตฺโต ชีวนฺตาเวสา
มม กิญฺจิ โหติ อิทานิ ปรโลกสมงฺคิตาย น กิญฺจิ โหติ
ปรชนวสํ คตา อหํ กสฺมา โรทามีติ มหาชนสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ สนฺถมฺภาม ฯ
อิมา คาถา อภาสิ
         พหูนํ วิชฺชตี โภตี          เตหิ เม กึ ภวิสฺสติ
         ตสฺมา เอตํ น โสจามิ      ปิยํ สมฺมิลฺลหาสินึ
         ตํ ตญฺเจ อนุโสเจยฺย       ยํ ยํ ตสฺส น วิชฺชติ
         อตฺตานมนุโสเจยฺย         สทา มจฺจุวสมฺปตฺตํ
         น เหว ฐิตํ นาสีนํ         น สยานํ น ปตฺถคุํ ๑-
         ยาวุปฺปตฺติ นิมิสฺสติ ๒-      ตตฺราปิ สรตี วโย
         ตตฺถตฺตนิ วตปฺปนฺเถ ๓-     วินาภาเว อสํสเย
         ภูตํ เสสํ ทยิตพฺพํ          จวิตํ อนนุโสจิยนฺติ ๔- ฯ
     ตตฺถ พหูนํ วิชฺชตีติ อยํ โภตี อมฺเห ฉฑฺเฑตฺวา อิทานิ
อญฺเญสํ พหูนํ มตกสตฺตานํ อนฺตเร วิชฺชติ อตฺถิ อุปลพฺภติ ฯ
เตหิ เม กึ ภวิสฺสตีติ เตหิ มตกสตฺเตหิ สทฺธึ วตฺตมานา อิทาเนว
สา มยฺหํ กึ ภวิสฺสติ เตหิ วา สตฺเตหิ อติเรกสมฺพนฺธวเสเนว
สา มยฺหํ กึ ภวิสฺสติ กา นาม ภวิสฺสติ กึ ภริยา อุทาหุ
ภคินีติ ฯ เตหิ เมกนฺติปิ ปาโฐ ฯ เตหิ มตเกหิ สทฺธึ อิทมฺปิ
เม กเลวรํ เอกํ ภวิสฺสตีติ อตฺโถ ฯ ตสฺมาติ ยสฺมา เอสา
มตา  มตเกสุ สมาคตา มยฺหํ น กิญฺจิ โหติ ตสฺมา เอตํ น
โสจามิ ฯ ยํ ยํ ตสฺสาติ ยํ ยํ ตสฺส อนุโสจนกสฺส สตฺตสฺส
น วิชฺชติ นตฺถิ มตํ นิรุทฺธํ ตํ ตํ สเจ อนุโสเจยฺยาติ อตฺโถ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ปทฺธคุํ ฯ   ๒ ยาว ปาติ นิมิสติ ฯ ยาวุมฺมิติ นิมิสฺสติ ฯ   ๓ วตพฺพทฺเธ ฯ
@๔ วีตํ อนนุโสจิตํ ฯ
ยสฺสาติปิ ปาโฐ ฯ ยํ ยํ ยสฺส วิชฺชติ ตญฺเจ โส อนุโสเจยฺยาติ
อตฺโถ ฯ มจฺจุวสมฺปตฺตนฺติ เอวํ สนฺเต นิจฺจํ มจฺจุวสํ ปตฺตํ
คจฺฉนฺตํ อตฺตานเมว อนุโสเจยฺย เตนสฺส อนุโสจนกาโลเยว น
ภเวยฺยาติ อตฺโถ ฯ
     ตติยคาถาย ฯ น เหว ฐิตํ นาสีนํ น นิปนฺนํ น ปตฺถคุํ
กิญฺจิ สตฺตํ อายุสงฺขาโร อนุคจฺฉตีติ ปาฐเสโส ฯ ตตฺถ ปตฺถคุนฺติ
สมฺปริวตฺเตตฺวา จรมานํ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ อิเม สตฺตา จตูสุ
อิริยาปเถสุ ปมตฺตา วิหรนฺติ อายุสงฺขารา ปน รตฺติญฺจ ทิวญฺจ
สพฺพิริยาปเถสุ อปฺปมตฺตา อตฺตโน ขยคมนกมฺมเมว กโรนฺตีติ ฯ
ยาวุปฺปตฺติ นิมิสฺสตีติ อยมฺหิ ตสฺมึ กาเล โวหาโร ฯ อิทํ วุตฺตํ
โหติ ยาว อุมฺมิสฺสติ จ นิมฺมิสฺสติ จ ตตฺราปิ เอวํ
อปฺปมตฺตเก กาเล อิเมสํ สตฺตานํ สรติ วโย ตีสุ วเยสุ เสโส
วโย ปริหายเตว น วฑฺฒติ ฯ ตตฺถตฺตนิ วตปฺปนฺเถติ ตตฺถ
วต อตฺตนิ ปนฺเถ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ตสฺมึ วต เอวํ สรมาเน วเย
อยํ อตฺตาติ สงฺขฺยํ คโต อตฺตภาโว ปนฺโถ โหติ ปาเสน พนฺโธ
อุปฑฺโฒ อปริปุณฺโณว โหติ เอวํ ตตฺถ อิมสฺมึ อตฺตนิ ปนฺเถ
โย เจส ตตฺถ ตตฺถ นิพฺพตฺตานํ วินาภาโว อสํสโย ตสฺมึ
วินาภาเวปิ อสํสเย นิสฺสํสเย ภูตํ เสสํ อมตํ ตํ เสสํ ชีวมานํ
ชีวมานเมว ทยิตพฺพํ เมตฺตายิตพฺพํ อยํ สตฺโต อโรโค โหตุ
อพฺยาปชฺโฌติ เอวํ ตสฺมึ เมตฺตาภาวนา กาตพฺพา ยํ ปเนตํ
จวิตํ วิคตํ มตํ อนนุโสจิยํ อนนุโสจิตพฺพนฺติ ฯ
     เอวํ มหาสตฺโต จตูหิ คาถาหิ อนิจฺจาการํ ทีเปนฺโต ธมฺมํ
เทเสสิ ฯ มหาชโน ปริพฺพาชิกาย สรีรกิจฺจํ กาเรสิ ฯ โพธิสตฺโต
หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา ฌานาภิญฺญา นิพฺพตฺเตตฺวา พฺรหฺมโลกปรายโน อโหสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา
ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ สจฺจปริโยสาเน กุฏุมฺพิโก โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐหิ ฯ ตทา สมฺมิลฺลหาสินี ราหุลมาตา อโหสิ ฯ ตาปโส ปน
อหเมวาติ ฯ
                   อนนุโสจิยชาตกํ อฏฺฐมํ
                    ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๘ หน้า ๓๔๒-๓๔๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=38&A=7118&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=38&A=7118&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=610
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=2990
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=2952
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=2952
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27