อรรถกถาเล่มที่ ๓๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๔ ติก-ปญฺจกนิปาต

                        ถุสชาตกํ
     วิทิตํ ถุสนฺติ อิทํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต อชาตสตฺตุํ อารพฺภ
กเถสิ ฯ
     ตสฺมึ กิร มาตุ กุจฺฉิคเต ตสฺส มาตุ โกสลราชธีตาย
พิมฺพิสารรญฺโญ ทกฺขิณชนฺนุโลหิตปิวนโทหโฬ อุปฺปชฺชิตฺวา ถทฺโธ
อโหสิ ฯ สา ปริจาริกาหิ ปุจฺฉิตา ตาสํ ตมตฺถํ อาโรเจสิ ฯ
ราชาปิ สุตฺวา เนมิตฺตเก ปกฺโกสาเปตฺวา เทวิยา กิร เอวรูโป
โทหโฬ อุปฺปนฺโน ตสฺสา กา นิปฺผตฺตีติ ปุจฺฉิ ฯ เนมิตฺตกา
เทวิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺตสตฺโต ตุมฺเห มาเรตฺวา รชฺชํ คณฺหิสฺสติ
อาหํสุ ฯ ราชา สเจ มม ปุตฺโต มํ มาเรตฺวา รชฺชํ คณฺหิสฺสติ
โก เอตฺถ โทโสติ ทกฺขิณชนฺนุํ สตฺเถน ผาเลตฺวา โลหิตกํ
สุวณฺณตฏฺฏเกน คเหตฺวา ทาเปตฺวา เทวึ ปาเยสิ ฯ สา จินฺเตสิ สเจ
มม กุจฺฉิยํ นิพฺพตฺโต ปุตฺโต ปิตรํ มาเรสฺสติ กึ เม เตนาติ ฯ
สา คพฺภปาตนตฺถํ กุจฺฉึ มทฺทาเปสิ ฯ ราชา ญตฺวา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา
ภทฺเท มยฺหํ กิร ปุตฺโต มํ มาเรตฺวา รชฺชํ คณฺหิสฺสติ
น โข ปนาหํ อชรามโร ปุตฺตมุขํ เม ปสฺสิตุํ เทหิ มา อิโต
ปภูติ  เอวรูปํ กมฺมํ อกาสีติ อาห ฯ สา ตโต ปฏฺฐาย อุยฺยานํ
คนฺตฺวา กุจฺฉึ มทฺทาเปสิ ฯ ราชา ญตฺวา ตโต ปฏฺฐาย อุยฺยานคมนํ
วาเรสิ ฯ สา ปริปุณฺณคพฺภา ปุตฺตํ วิชายิ ฯ นามคฺคหณทิวเส
จสฺส อชาตสฺเสว ปิตุ สตฺตุภาวโต อชาตสตฺตุกุมาโรเตฺวว นามํ
อกํสุ ฯ ตสฺมึ กุมารปริหาเรน วฑฺฒนฺเต สตฺถา เอกทิวสํ
ปญฺจสตภิกฺขุปริวุโต รญฺโญ นิเวสนํ คนฺตฺวา นิสีทิ ฯ ราชา พุทฺธปฺปมุขํ
ภิกฺขุสงฺฆํ ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน ปริวิสิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
ธมฺมํ สุณนฺโต นิสีทิ ฯ ตสฺมึ ขเณ กุมารํ มณฺเฑตฺวา รญฺโญ
อทํสุ ฯ ราชา พลวสิเนเหน ปุตฺตํ คเหตฺวา อูรุมฺหิ นิสีทาเปตฺวา
ปุตฺตเปเมน ปุตฺตเมว มมายนฺโต ธมฺมํ น สุณาติ ฯ สตฺถา
ตสฺส ปมาทํ ญตฺวา มหาราช ปุพฺเพ ราชาโน ปุตฺเต
อาสงฺกยมานา ปฏิจฺฉนฺเน กาเรตฺวา อมฺหากํ อจฺจเยน นีหริตฺวา
รชฺเช ปติฏฺฐาเปยฺยาถาติ อาณาเปสุนฺติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ
อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
ตกฺกสิลายํ ทิสาปาโมกฺขาจริโย หุตฺวา พหู ราชกุมาเร จ พฺราหฺมณกุมาเร
จ สิปฺปํ วาเจสิ ฯ พาราณสิยํ รญฺโญ ปุตฺโต โสฬสวสฺสิกกาเล
ตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ตโย เวเท จ สพฺพสิปฺปานิ จ
อุคฺคณฺหิตฺวา ปริปุณฺณสิปฺโป อาจริยํ อาปุจฺฉิ ฯ อาจริโย
องฺควิชฺชาย วเสน ตํ โอโลเกนฺโต อิมสฺส ปุตฺตํ นิสฺสาย อนฺตราโย
ปญฺญายติ ตมหํ อตฺตโน อานุภาเวน หริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา
จตสฺโส คาถา พนฺธิตฺวา ราชกุมารสฺส อทาสิ เอวญฺจ ปน ตํ
วเทหิ ตาต ปฐมํ คาถํ รชฺเช ปติฏฺฐาย ตว ปุตฺตสฺส
โสฬสวสฺสิกกาเล ภตฺตํ ภุญฺชนฺโต วเทยฺยาสิ ทุติยํ มหาอุปฏฺฐานกาเล
ตติยํ ปาสาทํ อภิรูหมาโน โสปาณสีเส ฐตฺวา จตุตฺถํ สยนคพฺภํ
ปวิสนฺโต อุมฺมาเร ฐตฺวาติ ฯ โส สาธูติ  สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อาจริยํ
วนฺทิตฺวา คโต อุปรชฺเช ปติฏฺฐาย  ปิตุ อจฺจเยน รชฺเช ปติฏฺฐาสิ ฯ
ตสฺส ปุตฺโต โสฬสวสฺสิกกาเล รญฺโญ อุยฺยานกีฬาทีนํ อตฺถาย
นิกฺขมนฺตสฺส สิริวิภวํ ทิสฺวา ปิตรํ มาเรตฺวา รชฺชํ คเหตุกาโม หุตฺวา
อตฺตโน อุปฏฺฐากานํ กเถสิ ฯ เต สาธุ เทว มหลฺลกกาเล
ลทฺเธน อิสฺสริเยน โก อตฺโถ เยนเกนจิ อุปาเยน ราชานํ
มาราเปตฺวา รชฺชํ คณฺหิตุํ วฏฺฏตีติ วทึสุ ฯ กุมาโร วิสํ
ขาทาเปตฺวา มาเรสฺสามีติ ปิตรา สทฺธึ สายมาสํ ภุญฺชนฺโต วิสํ
คเหตฺวา นิสีทิ ฯ ราชา ภตฺตปาติยํ ภตฺเต อจฺฉุปนฺเตเยว ๑- ปฐมํ
คาถมาห
            วิทิตํ ถุสํ อุนฺทุรานํ       วิทิตํ ปน ตณฺฑุลํ
            ถุสํ ถุสํ วิวชฺชิตฺวา       ตณฺฑุลํ ปน ขาทเรติ ฯ
     ตตฺถ วิทิตนฺติ กาฬวทฺทเลปิ อนฺธกาเร อุนฺทุรานํ ถุโส
ถุสภาเวน ตณฺฑุโล จ ตณฺฑุลภาเวน วิทิโต ปากโฏเยว ฯ อิธ ปน
ลิงฺควิปลฺลาสวเสน ถุสํ ตณฺฑุลนฺติ วุตฺตํ ฯ ขาทเรติ ถุสํ วชฺเชตฺวา
ตณฺฑุลเมว ขาทนฺตีติ วุตฺตํ โหติ ฯ
     ตโต กุมาโร จินฺเตสิ ยถา อุนฺทุรานํ อนฺธกาเลปิ ถุโส
ถุสภาเวน ตณฺฑุโล จ ตณฺฑุลภาเวน ปากโฏ เต ถุสํ วชฺเชตฺวา
ตณฺฑุลเมว ขาทนฺติ เอวเมว มม มหาวิสํ คเหตฺวา นิสินฺนภาโว
ปากโฏติ ฯ กุมาโร ญาโตมฺหีติ ภีโต ภตฺตปาติยํ วิสํ ปาเตตุํ
@เชิงอรรถ: ๑ อารทฺเธเยว ฯ
อวิสหิตฺวา อุฏฺฐาย ราชานํ วนฺทิตฺวา คโต ฯ โส ตมตฺถํ อตฺตโน
อุปฏฺฐากานํ อาโรเจตฺวา อชฺช ตาวมฺหิ ญาโต อิทานิ กถํ
มาเรสฺสามาติ ปุจฺฉิ ฯ เต ตโต ปฏฺฐาย อุยฺยาเน ปฏิจฺฉนฺนา
หุตฺวา นิกณฺณิกวเสน มนฺตยมานา อตฺเถโก อุปาโยติ ขคฺคํ
สนฺนยฺหิตฺวา มหาอุปฏฺฐานคตกาเล อมจฺจานํ อนฺตเร ฐตฺวา รญฺโญ
ปมาทภาวํ ญตฺวา ขคฺเคน ปหริตฺวา มาเรตุํ วฏฺฏตีติ ววฏฺฐเปสุํ ฯ
กุมาโร สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา มหาอุปฏฺฐานกาเล สนฺนทฺธขคฺโค
คนฺตฺวา อิโตจิโต จ รญฺโญ ปหรโณกาสํ อุปธาเรติ ฯ ตสฺมึ
ขเณ ราชา ทุติยํ คาถมาห
            ยา มนฺตนา อรญฺญสฺมึ     ยา จ คาเม นิกณฺณิกา
            ยญฺเจตํ อิติ จินฺตี ๑- จ   เอตมฺปิ วิทิตํ มยาติ ฯ
     ตตฺถ อรญฺญสฺมินฺติ อุยฺยาเน ฯ นิกณฺณิกาติ กณฺณมูเล
สมฺมนฺตนา ฯ ยญฺเจตํ อิติ จินฺตี จาติ ยญฺจ เอตํ อิทานิ มม
ปหรโณกาสปริเยสนํ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ตาต กุมาร ยา เอสา
ตว อตฺตโน อุปฏฺฐาเกหิ สทฺธึ อุยฺยาเน จ คาเม จ นิกณฺณิกา
มนฺตนา ยญฺเจตํ อิทานิ มม ปหรณตฺถาย อิติ จินฺตีการณํ
เอตมฺปิ สพฺพํ มยา ญาตนฺติ ฯ
     กุมาโร ชานาติ เม เวริภาวํ ปิตาติ ปลายิตฺวา อุปฏฺฐากานํ
อาโรเจสิ ฯ เต สตฺตฏฺฐทิวเส อติกฺกมิตฺวา กุมาร น เต
ปิตา เวริภาวํ ชานาติ ตกฺกมนฺเตน ๒- ตฺวํ เอวํสญฺญี อโหสิ มาเรหิ
@เชิงอรรถ: ๑ อิติ จีติ จ ฯ          ๒ ตกุกมตฺเตน ฯ
นนฺติ วทึสุ ฯ โส เอกทิวสํ ขคฺคํ คเหตฺวา โสปาณมตฺถเก
คพฺภทฺวาเร อฏฺฐาสิ ฯ อถ ราชา โสปาณมตฺถเก ฐิโต ตติยํ คาถมาห
          ธมฺเมน กิร ชาตสฺส       ปิตา ปุตฺตสฺส มกฺกโฏ
          ทหรสฺเสว สนฺตสฺส        ทนฺเตหิ ผลมจฺฉิทาติ ฯ
     ตตฺถ ธมฺเมนาติ สภาเวน ฯ ปุตฺตสฺส มกฺกโฏติ ปิตา มกฺกโฏ
ปุตฺตสฺส มกฺกฏโปตกสฺส ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ยถา อรญฺเญ
ชาตมกฺกโฏ อตฺตโน ยูถปริหรณํ อาสงฺกนฺโต ตรุณสฺเสว
มกฺกฏโปตกสฺส ทนฺเตหิ ผลํ ฉินฺทิตฺวา ปุริสภาวํ นาเสติ ตถา ตวปิ
อติรชฺชกามสฺส ผลาทีนิ อุปฺปาฏาเปตฺวา ปุริสภาวํ นาเสสฺสามีติ ฯ
     กุมาโร คณฺหาเปตุกาโม มํ ปิตาติ ภีโต ปลายิตฺวา
ปิตรามฺหิ สนฺตชฺชิโตติ อุปฏฺฐากานํ อาโรเจสิ ฯ เต อฑฺฒมาสมตฺเต
วีติวตฺเต กุมาร สเจ ตํ ราชา ชาเนยฺย เอตฺตกํ
กาลํ นาธิวาเสยฺย ตกฺกมนฺเตน ตยา กถิตํ มาเรหิ นนฺติ วทึสุ ฯ
โส เอกทิวสํ ขคฺคํ คเหตฺวา อุปริปาสาเท สิริสยนํ  ปวิสิตฺวา
อาคจฺฉนฺตเมว นํ ปหริสฺสามีติ เหฏฺฐาปลฺลงฺเก นิปชฺชิ ฯ ราชา
ภุตฺตสายมาโส ปริชนํ อุยฺโยเชตฺวา นิปชฺชิสฺสามีติ สิริคพฺภํ
ปวิสิตฺวา อุมฺมาเร ฐตฺวา จตุตฺถํ คาถมาห
         ยเมตํ ปริสปฺปสิ          อชกาโณว สาสเป
         โยปายํ เหฏฺฐโต เสติ     เอตมฺปิ วิทิตํ มยาติ ฯ
     ตตฺถ ปริสปฺปสีติ ภเยน อิโตจิโต จ อโหสิ ฯ สาสเปติ
สาสปกฺเขตฺเต ฯ โยปายนฺติ โยปิ อยํ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ยมฺปิ
เอตํ ตฺวํ สาสปวนํ ปวิฏฺฐกาณเอฬโก วิย ภเยน อิโตจิโต จ
สํสปฺปสิ ปฐมํ วิสํ คเหตฺวา อาคโตสิ ทุติยํ ขคฺเคน ปหริตุกาโม
หุตฺวา อาคโตสิ ตติยํ ขคฺคมาทาย โสปาณมตฺถเก อฏฺฐาสิ
อิทานิ ตํ มาเรสฺสามีติ เหฏฺฐาสยเน นิปนฺโนสิ สพฺพเมตํ ชานามิ
น ตํ อิทานิ วิสชฺชามิ คเหตฺวา ราชาณํ กาเรสฺสามีติ ฯ เอวํ
ตสฺส อชานนฺตสฺเสว สา สา คาถา ตํ ตํ อตฺถํ ทีเปติ ฯ
     กุมาโร ญาโตมฺหิ ปิตรา อิทานิ มํ นาเสสฺสตีติ ภยปฺปตฺโต
เหฏฺฐาสยนา นิกฺขมิตฺวา ขคฺคํ รญฺโญ ปาทมูเลว ฉฑฺเฑตฺวา
ขมาหิ เทวาติ ปาทมูเล อุเรน นิปชฺชิ ฯ ราชา น มยฺหํ โกจิ
กมฺมํ ชานาตีติ ตฺวํ จินฺเตสีติ ตํ ตชฺเชตฺวา สงฺขลิกพนฺธเนน
พนฺธาเปตฺวา พนฺธนาคารํ ๑- ปเวเสตฺวา อารกฺขํ ฐเปสิ ฯ ตทา ราชา
โพธิสตฺตสฺส คุณํ สลฺลกฺเขสิ ฯ โส อปรภาเค กาลมกาสิ ฯ
ตสฺส สรีรกิจฺจํ กตฺวา กุมารํ พนฺธนาคารา นีหริตฺวา รชฺเช
ปติฏฺฐาเปสุํ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา  เอวํ มหาราช โปราณกราชาโน
อาสงฺกิตพฺพยุตฺตกํ อาสงฺกนฺตีติ อิมํ การณํ กเถสิ ฯ เอวํ
กเถนฺเตปิ ราชา เนว สลฺลกฺเขสิ ฯ สตฺถา ชาตกํ สโมธาเนสิ
ตทา ตกฺกสิลายํ ทิสาปาโมกฺโข อาจริโย อหเมวาติ ฯ
                     ถุสชาตกํ  อฏฺฐมํ
                       ---------
@เชิงอรรถ: ๑ การณฆรํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๘ หน้า ๓๗๙-๓๘๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=38&A=7872&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=38&A=7872&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=650
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=3136
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=3107
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=3107
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27