อรรถกถาเล่มที่ ๓๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๔ ติก-ปญฺจกนิปาต

                       วิสยฺหชาตกํ
     อทาสิ ทานานีติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต อนาถปิณฺฑิกํ
อารพฺภ กเถสิ ฯ
     วตฺถุ เหฏฺฐา ขทิรงฺคารชาตเก วิตฺถาริตเมว ฯ อิธ ปน สตฺถา
อนาถปิณฺฑิกํ อามนฺเตตฺวา โปราณกปณฺฑิตา คหปติ ทานํ มา
ททาสีติ อากาเส ฐตฺวา วาเรนฺตํ สกฺกํ เทวราชานํ ปฏิพาหิตฺวา
ทานํ ททึสุเยวาติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
อสีติโกฏิวิภโว วิสยฺโห นาม เสฏฺฐี หุตฺวา ปญฺจสีเลหิ สมนฺนาคโต
ทานชฺฌาสโย ทานาภิรโต อโหสิ ฯ โส จตูสุ นครทฺวาเรสุ
นครมชฺเฌ อตฺตโน นิเวสนทฺวาเร จาติ ฉสุ ฐาเนสุ ทานสาลาโย
การาเปตฺวา ทานํ  ปวตฺเตสิ ฯ ทิวเส ทิวเส ฉสตสหสฺสานิ วิสชฺเชติ ฯ
โพธิสตฺตสฺส จ ยาจกานญฺจ เอกสทิสเมว ภตฺตํ โหติ ฯ ตสฺส
ชมฺพูทีปํ อุนฺนงฺคลํ กตฺวา ทานํ ททโต ทานานุภาเวน สกฺกสฺส
ภวนํ กมฺปิ ฯ เทวรญฺโญ ปณฺฑุกมฺพลสิลาสนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ ฯ
สกฺโก โก นุโข มํ ฐานา จาเวตุกาโมติ อุปธาเรนฺโต มหาเสฏฺฐึ
ทิสฺวา อยํ วิสยฺโห อติวิย ปฏฺฐริตฺวา สกลชมฺพูทีปํ อุนฺนงฺคลํ
กโรนฺโต ทานํ เทติ อิมินาปิ ทาเนน มํ จาเวตฺวา สยํ สกฺโก
ภวิสฺสติ มญฺเญ ธนมสฺส นาเสตฺวา เอตํ ทลิทฺทํ กตฺวา ยถา
ทานํ น เทติ ตถา กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สพฺพํ ปน ธนํ
ธญฺญเตลมธุผาณิตาทีนิ อนฺตมโส ทาสกมฺมกรโปริสมฺปิ อนฺตรธาเปสิ ฯ
ทานพฺยาวฏา อาคนฺตฺวา สามิ ทานคฺคํ ปจฺฉินฺนํ ฐปิตฏฺฐาเน
กิญฺจิ น ปสฺสามาติ อาโรจยึสุ ฯ อิโต ปริพฺพยํ หรถ มา ทานํ
ปจฺฉินฺทถาติ ภริยํ ปกฺโกสาเปตฺวา ภทฺเท ทานํ ปวตฺตาเปหีติ
อาห ฯ สา สกลเคหํ วิจินิตฺวา อฑฺฒมาสกมตฺตมฺปิ อทิสฺวา อยฺย
อมฺหากํ นิวตฺถวตฺถํ ฐเปตฺวา อญฺญํ กิญฺจิ น ปสฺสามิ สกลเคหํ
ตุจฺฉนฺติ อาห ฯ สตฺตรตนคพฺเภสุ ทฺวารํ วิวราเปตฺวา น กิญฺจิ
อทฺทส ฯ เสฏฺฐิญฺจ ภริยญฺจ ฐเปตฺวา อญฺเญ ทาสกมฺมกราปิ น
ปญฺญายึสุ ฯ ปุน มหาสตฺโต ภริยํ อามนฺเตตฺวา ภทฺเท น
สกฺกา ทานํ ปจฺฉินฺทิตุํ สกลนิเวสนํ วิจินิตฺวา กิญฺจิ อุปธาเรหีติ
อาห ฯ ตสฺมึ ขเณ เอโก ติณหารโก อสิตญฺเจว กาชญฺจ
ติณพนฺธนรชฺชุญฺจ ทฺวารนฺตเร ฉฑฺเฑตฺวา ปลายิ ฯ เสฏฺฐิภริยา ตํ ทิสฺวา
สามิ อิมํ ฐเปตฺวา อญฺญํ น ปสฺสามีติ อาหริตฺวา อทาสิ ฯ
มหาสตฺโต ภทฺเท มยา เอตฺตกํ กาลํ ติณํ นาม น ลายิตปุพฺพํ
อชฺช ปน ติณํ ลายิตฺวา อาหริตฺวา วิกฺกีณิตฺวา ยถานุจฺฉวิกํ ทานํ
ทสฺสามีติ ทานุปจฺเฉทภเยน อสิตญฺเจว กาชญฺจ รชฺชุญฺจ คเหตฺวา
นครา นิกฺขมฺม ติณวตฺถุํ คนฺตฺวา ติณํ ลายิตฺวา เอโก อมฺหากํ
ภวิสฺสติ เอเกน ทานํ ทสฺสามีติ เทฺว ติณกลาเป พนฺธิตฺวา กาเช
ลคฺเคตฺวา อาทาย คนฺตฺวา นครทฺวาเร วิกฺกีณิตฺวา มาสเก คเหตฺวา
เอกํ โกฏฺฐาสํ ยาจกานํ อทาสิ ฯ ยาจกา พหู ฯ เตสํ มยฺหมฺปิ
เทหีติ วทนฺตานํ อิตรมฺปิ โกฏฺฐาสํ ปุน ทตฺวา ตํทิวสํ สทฺธึ
ภริยาย อนาหาโร วีตินาเมสิ ฯ อิมินา นิยาเมน ฉ ทิวสา วีติวตฺตา ฯ
อถสฺส สตฺตเม ทิวเส ติณมาหรมานสฺส สตฺตาหํ นิราหารสฺส อติสุขุมาลสฺส
นลาเฏ สูริยาตเปน ปหฏมตฺเต อกฺขีนิ ภมึสุ ฯ โส สตึ
ปจฺจุปฏฺฐเปตุํ อสกฺโกนฺโต ติณํ อวตฺถริตฺวา ปติ ฯ สกฺโก ตสฺส
กิริยํ อุปธารยมาโน วิจรติ ฯ โส ตํขณํเยว อาคนฺตฺวา อากาเส
ฐตฺวา ปฐมํ คาถมาห
            อทาสิ ทานานิ ปุเร วิสยฺห
            ททโต จ เต ขยธมฺโม อโหสิ
            อิโต ปรญฺเจ น ทเทยฺย ทานํ
            ติฏฺเฐยฺยุํ เต สํยมนฺตสฺส โภคาติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ อมฺโภ วิสยฺห ตฺวํ อิโต ปุพฺเพ ตว เคเห ธเน
วิชฺชมาเน สกลชมฺพูทีปํ อุนฺนงฺคลํ กตฺวา ทานานิ อทาสิ ตสฺส จ เต
เอวํ ททโต โภคานํ ขยธมฺโม ขยสภาโว อโหสิ สพฺพํ สาปเตยฺยํ
ขีณํ อิโต ปรญฺเจปิ ตฺวํ ทานํ น ทเทยฺยาสิ กสฺสจิ กิญฺจิ น
ทเทยฺยาสิ ตว สํยมนฺตสฺส อททนฺตสฺส โภคา ตเถว ติฏฺเฐยฺยุํ อิโต
ปฏฺฐาย น ทสฺสามีติ มยฺหํ ปฏิญฺญํ เทหิ อหนฺเต โภเค ทสฺเสสฺสนฺติ ฯ
     มหาสตฺโต ตสฺส วจนํ สุตฺวา  โกสิ ตฺวนฺติ อาห ฯ
สกฺโกหมสฺมีติ ฯ โพธิสตฺโต สกฺโก นาม สยํ ทานํ ทตฺวา สีลํ
สมาทิยิตฺวา อุโปสถกมฺมํ กตฺวา สตฺต วตฺตปทานิ ปูเรตฺวา
สกฺกตฺตํ ปตฺโต ตฺวํ ปน อตฺตโน อิสฺสริยการณํ ทานํ วาเรสิ
อนริยวตฺตํ กโรสีติ วตฺวา ติสฺโส คาถาโย อภาสิ
               อนริยมริเยน   สหสฺสเนตฺต
               สุทุคฺคเตนาปิ   อกิจฺจมาหุ
               มา โว ธนํ ตํ อหุ วา ชนินฺท
               ยํ โภคเหตุํ วิชเหมุ สทฺธํ
            เยน เอโก รโถ ยาติ     ยาติ เตน ปโร รโถ
            โปราณํ นิหตํ ๑- วตฺตํ     วตฺตตุญฺเญว ๒- วาสว
            ยทิ เหสฺสติ ทสฺสาม       อสนฺเต กึ ททามฺหเส
            เอวํ ภูตาปิ ทสฺสาม       มา ทานํ ปมทามฺหเสติ ฯ
     ตตฺถ อนริยนฺติ ลามกํ  ปาปกมฺมํ ฯ อริเยนาติ ปริสุทฺธาจาเรน
อริเยน ฯ สุทุคฺคเตนาปีติ สุทลิทฺเทนาปิ ฯ อกิจฺจมาหูติ
อกตฺตพฺพนฺติ พุทฺธาทโย อริยา วทนฺติ ฯ ตฺวํ ปน มํ อนริยมคฺคํ
อาโรเจสีติ อธิปฺปาโย ฯ โวติ นิปาตมตฺตํ ฯ ยํ โภคเหตุนฺติ
ยสฺส ธนสฺส ปริภุญฺชนเหตุ มยํ ทานสทฺธํ วิชเหมุ ปริจฺจเชยฺยาม
ตํ ธนเมว มา อหุ น โน เตน ธเนน อตฺโถติ ทีเปติ ฯ
รโถติ ยํ กิญฺจิ ยานํ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ เยน มคฺเคน เอโก
รโถ ยาติ อญฺโญปิ รโถ รถสฺส คตมคฺโค เอโสติ เตน
มคฺเคน ยาติ ฯ โปราณํ นิหตํ วตฺตนฺติ ยํ มยา ปุพฺเพเยว นิหตํ
วตฺตํ ตํ มยิ ธรนฺเต วตฺตตุเยว มา ติฏฺฐตูติ อตฺโถ ฯ
เอวํ ภูตาปีติ เอวํ ติณหารกภูตาปิ มยํ ยาว ชีวาม ตาว
ทสฺสามเยว ฯ กึการณา ฯ มา ทานํ ปมทามฺหเสติ อททนฺโต
@เชิงอรรถ: ๑ นิหิตํ  วฑฺฒํ ฯ                    ๒ วฑฺฒตญฺเญว ฯ
หิ ทานํ ปมชฺชติ นาม น สรติ น สลฺลกฺเขติ อหํ ปน
ชีวมาโน ทานํ ปมฺมุสิตุํ น อิจฺฉามิ ตสฺมา ทสฺสามิเยวาติ ทีเปติ ฯ
     สกฺโก ตํ ปฏิพาหิตุํ อสกฺโกนฺโต กิมตฺถาย ทานํ  ททาสีติ
ปุจฺฉิ ฯ เนว สกฺกตฺตํ น พฺรหฺมตฺตํ ปฏฺฐยมาโน สพฺพญฺญุตํ
ปฏฺเฐนฺโต ปนาหํ ททามีติ ฯ สกฺโก ตสฺส วจนํ สุตฺวา ตุฏฺโฐ
หตฺเถน ปิฏฺฐึ ปริมชฺชิ ฯ โพธิสตฺตสฺส ตํขณญฺเญว ปริมชฺชิตมตฺตสฺเสว ๑-
สกลสรีรํ ปริปูริ ฯ สกฺกานุภาเวน จสฺส สพฺโพ วิภวปริจฺเฉโท
ปฏิปากติโกว โหติ ฯ สกฺโก มหาเสฏฺฐิ ตฺวํ อิโต ปฏฺฐาย
ทิวเส ทิวเส ทฺวาทส สตสหสฺสานิ วิสชฺเชนฺโต ทานํ เทหีติ
ตสฺส เคเห อปริมาณธนํ ทตฺวา ตํ อุยฺโยเชตฺวา สกฏฺฐานเมว คโต ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
เสฏฺฐิภริยา ราหุลมาตา อโหสิ วิสยฺโห ปน อหเมวาติ ฯ
               วิสยฺหชาตกํ ทสมํ
               โกกิลวคฺโค จตุตฺโถ
@เชิงอรรถ: ๑ ปริภุตฺตมตฺตสฺเสว ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๘ หน้า ๓๘๘-๓๙๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=38&A=8060&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=38&A=8060&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=658
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=3160
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=3130
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=3130
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27