อรรถกถาเล่มที่ ๓๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๔ ติก-ปญฺจกนิปาต

                       เกสวชาตกํ
     มนุสฺสินฺทํ ชหิตฺวานาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต วิสฺสาสโภชนํ
อารพฺภ กเถสิ ฯ
     อนาถปิณฺฑิกสฺส กิร เคเห ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ นิวทฺธํ ภตฺตํ
โหติ ฯ เคหํ นิจฺจกาลํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส โอปานภูตํ กาสาวปชฺโชตํ
อิสิวาตปฏิวาตํ ฯ อเถกทิวสํ ราชา นครํ ปทกฺขิณํ กโรนฺโต เสฏฺฐิโน
นิเวสเน ภิกฺขุสงฺฆํ ทิสฺวา อหมฺปิ อริยสงฺฆสฺส นิวทฺธํ ภิกฺขํ ทสฺสามีติ
วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ นิวทฺธํ ภิกฺขํ
ปฏฺฐเปสิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย ราชนิเวสเน นิจฺจํ ภิกฺขา ทิยฺยติ
ติวสฺสิกคนฺธสาลีโภชนํ ปณีตํ ฯ วิสฺสาเสนปิ สิเนเหนปิ สหตฺถา ทายกา
นตฺถิ ฯ ราชายุตฺตา ทาเปนฺติ ฯ ภิกฺขู นิสีทิตฺวา ภุญฺชิตุํ น อิจฺฉนฺติ ฯ
นานคฺครสภตฺตํ คเหตฺวา อตฺตโน อตฺตโน อุปฏฺฐากกุลํ คนฺตฺวา ตํ
ภตฺตํ เตสํ ทตฺวา เตหิ ทินฺนํ ลูขํ วา ปณีตํ วา ภุญฺชนฺติ ฯ
อเถกทิวสํ รญฺโญ พหู ผลาผเล อาหรึสุ ฯ ราชา ภิกฺขุสงฺฆสฺส
เทถาติ อาห ฯ มนุสฺสา ภตฺตคฺคํ คนฺตฺวา เอกภิกฺขุมฺปิ อทิสฺวา
เอโก ภิกฺขุปิ นตฺถีติ รญฺโญ อาโรเจสุํ ฯ นนุ เวลาเยว ตาวาติ ฯ
อาม เวลา ภิกฺขู ปน ตุมฺหากํ เคเห ภตฺตํ คเหตฺวา อตฺตโน
วิสฺสาสิกอุปฏฺฐากานํ เคเห คนฺตฺวา ตํ ภตฺตํ เตสํ ทตฺวา เตหิ
ทินฺนํ ลูขํ วา ปณีตํ วา ภุญฺชนฺตีติ ฯ ราชา อมฺหากํ ภตฺตํ
ปณีตํ เกน นุโข การเณน ตํ อภุตฺวา อญฺญํ ภุญฺชนฺติ สตฺถารํ
ปุจฺฉิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปุจฺฉิ ฯ
สตฺถา มหาราช โภชนํ นาม วิสฺสาสปรมํ ตุมฺหากํ เคเห วิสฺสาสํ
ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา สิเนเหน ทายกานํ อภาวา ภิกฺขู ภตฺตํ คเหตฺวา
อตฺตโน วิสฺสาสิกฏฺฐาเน ปริภุญฺชนฺติ มหาราช วิสฺสาสสทิโส
อญฺโญ รโส นาม นตฺถิ อวิสฺสาสิเกน ทินฺนํ จตุมธุรมฺปิ
วิสฺสาสิเกน ทินฺนตกฺกมตฺตํ ๑- น อคฺฆติ โปราณกปณฺฑิตาปิ โรเค
อุปฺปนฺเน รญฺญา ปญฺจ เวชฺชกุลานิ คเหตฺวา เภสชฺเช การิเตปิ
โรเค อวูปสมมาเน วิสฺสาสิกานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา อโลณกํ
สามากนิวารยาคุญฺเจว อุทกมตฺตสิตฺตํ อโลณกํ ปณฺณญฺจ ปริภุญฺชิตฺวา
นีโรคา ชาตาติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
กาสิกรฏฺเฐ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ ฯ กปฺปกุมาโรติสฺส นามํ กรึสุ ฯ
โส วยปฺปตฺโต ตกฺกสิลายํ สพฺพสิปฺปานิ อุคฺคณฺหิตฺวา อปรภาเค
อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ ฯ ตทา เกสโว นาม ตาปโส ปญฺจหิ ตาปสสเตหิ
ปริวุโต คณสตฺถา หุตฺวา หิมวนฺเต วสติ ฯ โพธิสตฺโต ตสฺส
สนฺติกํ คนฺตฺวา ปญฺจนฺนํ อนฺเตวาสิกสตานํ เชฏฺฐนฺเตวาสิโก หุตฺวา
วิหาสิ ฯ เกสวตาปสสฺส หิ ตชฺฌาสโย สิเนโห อโหสิ ฯ เต
อญฺญมญฺญํ อติวิสฺสาสิกา อเหสุํ ฯ อปรภาเค เกสโว เต ตาปเส
อาทาย โลณมฺพิลเสวนตฺถาย มนุสฺสปถํ คนฺตฺวา พาราณสึ ปตฺวา
ราชุยฺยาเน วสิตฺวา ปุนทิวเส นครํ ภิกฺขาย ปวิสิตฺวา ราชทฺวารํ
@เชิงอรรถ: ๑. สามากภตฺตํ ฯ
อคมาสิ ฯ ราชา อิสิคณํ ทิสฺวา ปกฺโกสาเปตฺวา อนฺโตนิเวสเน
โภเชตฺวา ปฏิญฺญํ คเหตฺวา อุยฺยาเน วสาเปสิ ฯ อถ วสฺสารตฺเต
อติกฺกนฺเต เกสโว ราชานํ อาปุจฺฉิ ฯ ราชา ภนฺเต ตุมฺเห มหลฺลกา
อมฺเห ตาว อุปนิสฺสาย วสถ ทหรตาปเส หิมวนฺตํ เปเสถาติ
อาห ฯ โส สาธูติ เชฏฺฐนฺเตวาสินา สทฺธึ เต หิมวนฺตํ เปเสตฺวา สยํ
เอกโกว โอหิยิ ฯ กปฺโปปิ หิมวนฺตํ คนฺตฺวา ตาปเสหิ สทฺธึ วสิ ฯ
เกสโว กปฺเปน วินา วสนฺโต อุกฺกณฺฐิตฺวา ตํ ทฏฺฐุกาโม หุตฺวา
นิทฺทํ น ลภติ ฯ ตสฺส นิทฺทํ อลภมานสฺส น สมฺมา อาหาโร
ปริณามํ คจฺฉติ ฯ โลหิตปกฺขนฺทิกา อโหสิ ฯ พาฬฺหา เวทนา
วตฺตนฺติ ฯ ราชา ปญฺจ เวชฺชกุลานิ คเหตฺวา ตาปสํ ปฏิชคฺคิ ฯ
โรโค เนว วูปสมฺมติ ฯ เกสโว ราชานํ อาห มหาราช กึ มยฺหํ
มรณํ อิจฺฉถ อุทาหุ อโรคภาวนฺติ ฯ อโรคภาวํ ภนฺเตติ ฯ เตนหิ
มํ หิมวนฺตํ เปเสถาติ ฯ สาธุ ภนฺเตติ ราชา นารทํ นาม อมจฺจํ
ภทนฺตํ คเหตฺวา วนจรเกหิ สทฺธึ หิมวนฺตํ ยาหีติ เปเสสิ ฯ นารโท
ตํ ตตฺถ เนตฺวา ปจฺจาคมาสิ ฯ เกสวสฺสาปิ กปฺเป ทิฏฺฐมตฺเตเยว
เจตสิกโรโค วูปสนฺโต อุกฺกณฺฐา ปฏิปฺปสฺสมฺภิ ฯ อถสฺส
กปฺโป อโลเณน อธูปเนน อุทกมตฺตสิตฺตปณฺเณน สทฺธึ
สามากนิวารยาคุํ อทาสิ ฯ ตสฺส ตํขณญฺเญว โลหิตปกฺขนฺทิกา
ปฏิปฺปสฺสมฺภิ ฯ ปุน ราชา นารทํ เปเสสิ คจฺฉ เกสวตาปสสฺส ปวุตฺตึ
ชานาหีติ ฯ โส คนฺตฺวา ตํ อโรคํ ทิสฺวา ภนฺเต พาราณสีราชา
ปญฺจ เวชฺชกุลานิ คเหตฺวา ปฏิชคฺคนฺโต ตุมฺเห อโรเค กาตุํ นาสกฺขิ
กถํ เต กปฺโป ปฏิชคฺคีติ วตฺวา ปฐมํ คาถมาห
       มนุสฺสินฺทํ ชหิตฺวาน       สพฺพกามสมิทฺธินํ
       กถํ นุ ภควา เกสี       กปฺปสฺส รมติ อสฺสเมติ ฯ
     ตตฺถ มนุสฺสินฺทนฺติ มนุสฺสานํ อินฺทํ พาราณสีราชานํ ฯ กถํ
นุ ภควา เกสีติ เกน นุโข อุปาเยน อยํ อมฺหากํ ภควา
เกสวตาปโส กปฺปสฺส อสฺสเม รมตีติ ฯ เอวํ อญฺเญน สทฺธึ
สลฺลปนฺโต วิย เกสวสฺส อภิรติการณํ ปุจฺฉิ ฯ
     ตํ สุตฺวา เกสโว ทุติยํ คาถมาห
       สาธูนิ รมณียานิ         สนฺติ วกฺขา ๑- มโนรมา
       สุภาสิตานิ กปฺปสฺส       นารท รมยนฺติ มนฺติ ฯ
     ตตฺถ วกฺขาติ รุกฺขา ฯ ปาลิยํ ปน รุกฺขาเตฺว ลิขิตํ ฯ
สุภาสิตานีติ กปฺเปน กถิตานิ สุภาสิตานิ มํ รมยนฺตีติ อตฺโถ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา เอวํ มํ อภิรมาเปนฺโต กปฺโป อโลณกํ
อธูปนํ อุทกสิตฺตปณฺณมิสฺสํ สามากนิวารยาคุํ ปาเยสิ ตาย เม
สรีเร พฺยาธิ วูปสมิโต นีโรโค ชาโตมฺหีติ อาห ฯ ตํ สุตฺวา
นารโท ตติยํ คาถมาห
       สาลีนํ โอทนํ ภุญฺเช      สุจิมํสุปเสจนํ
       กถํ สามากนิวารํ        อโลณํ นาทยนฺติ ๒- ตนฺติ ฯ
     ตตฺถ ภุญฺเชติ ภุญฺชิ ฯ อยเมว วา ปาโฐ ฯ นาทยนฺตีติ
นาทยติ ปีเณติ โตเสติ ฯ คาถาพนฺธสุขตฺถํ ปน อนุนาสิโก กโต ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. รกฺขา รุกฺขา ฯ ๒. ฉาทยนฺติ ฯ สาทยนฺติ ฯ
อิทํ วุตฺตํ โหติ โย ตฺวํ สุจิมํสุปเสจนํ ราชกุเล ราชารหํ
สาลีภตฺตํ ภุญฺชิ ตํ กถมิทํ สามากนิวารํ อโลณํ ปีเณติ โตเสติ
กถํ เต เอวํ รุจฺจตีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา เกสโว จตุตฺถํ คาถมาห
      สาธุํ วา ยทิวาสาธุํ ๑-    อปฺปํ วา ยทิวา พหุํ
      วิสฺสฏฺโฐ ยตฺถ ภุญฺเชยฺย    วิสฺสาสปรมา รสาติ ฯ
     ตตฺถ ยทิวาสาธุนฺติ ยทิวา อสาธุํ ฯ วิสฺสฏฺโฐติ นิราสงฺโก
วิสฺสาสปฺปตฺโต หุตฺวา ฯ ยตฺถ ภุญฺเชยฺยาติ ยสฺมึ นิเวสเน เอวํ
ภุญฺเชยฺย ตตฺถ เอวํ ภุตฺตํ ยํ กิญฺจิ โภชนํ สาธุเมว ฯ กสฺมา ฯ
ยสฺมา วิสฺสาสปรมา รสาติ วิสฺสาโส ปรโม อุตฺตโม เอเตสนฺติ
วิสฺสาสปรมา รสา ฯ วิสฺสาสรสสทิโส หิ รโส นาม นตฺถิ ฯ
อวิสฺสาสิเกน หิ ทินฺนํ จตุมธุรมฺปิ วิสฺสาสิเกน ทินฺนํ อมฺพิลกญฺชิยํ
น อคฺฆตีติ ฯ
     นารโท ตสฺส วจนํ สุตฺวา รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา เกสโว
อิทํ นาม กเถตีติ อาจิกฺขิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
ราชา อานนฺโท อโหสิ นารโท สารีปุตฺโต เกสโว พกมหาพฺรหฺมา
กปฺโป ปน อหเมวาติ ฯ
                     เกสวชาตกํ ฉฏฺฐํ
                       --------
@เชิงอรรถ: ๑. อสาทุํ ยทิวา สาทุํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๘ หน้า ๔๐๕-๔๐๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=38&A=8407&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=38&A=8407&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=682
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=3255
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=3225
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=3225
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27