อรรถกถาเล่มที่ ๓๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๔ ติก-ปญฺจกนิปาต

หน้าที่ ๔๐๕.
                       เกสวชาตกํ
     มนุสฺสินฺทํ ชหิตฺวานาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต วิสฺสาสโภชนํ
อารพฺภ กเถสิ ฯ
     อนาถปิณฺฑิกสฺส กิร เคเห ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ นิวทฺธํ ภตฺตํ
โหติ ฯ เคหํ นิจฺจกาลํ ภิกฺขุสงฺฆสฺส โอปานภูตํ กาสาวปชฺโชตํ
อิสิวาตปฏิวาตํ ฯ อเถกทิวสํ ราชา นครํ ปทกฺขิณํ กโรนฺโต เสฏฺฐิโน
นิเวสเน ภิกฺขุสงฺฆํ ทิสฺวา อหมฺปิ อริยสงฺฆสฺส นิวทฺธํ ภิกฺขํ ทสฺสามีติ
วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ นิวทฺธํ ภิกฺขํ
ปฏฺฐเปสิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย ราชนิเวสเน นิจฺจํ ภิกฺขา ทิยฺยติ
ติวสฺสิกคนฺธสาลีโภชนํ ปณีตํ ฯ วิสฺสาเสนปิ สิเนเหนปิ สหตฺถา ทายกา
นตฺถิ ฯ ราชายุตฺตา ทาเปนฺติ ฯ ภิกฺขู นิสีทิตฺวา ภุญฺชิตุํ น อิจฺฉนฺติ ฯ
นานคฺครสภตฺตํ คเหตฺวา อตฺตโน อตฺตโน อุปฏฺฐากกุลํ คนฺตฺวา ตํ
ภตฺตํ เตสํ ทตฺวา เตหิ ทินฺนํ ลูขํ วา ปณีตํ วา ภุญฺชนฺติ ฯ
อเถกทิวสํ รญฺโญ พหู ผลาผเล อาหรึสุ ฯ ราชา ภิกฺขุสงฺฆสฺส
เทถาติ อาห ฯ มนุสฺสา ภตฺตคฺคํ คนฺตฺวา เอกภิกฺขุมฺปิ อทิสฺวา
เอโก ภิกฺขุปิ นตฺถีติ รญฺโญ อาโรเจสุํ ฯ นนุ เวลาเยว ตาวาติ ฯ
อาม เวลา ภิกฺขู ปน ตุมฺหากํ เคเห ภตฺตํ คเหตฺวา อตฺตโน
วิสฺสาสิกอุปฏฺฐากานํ เคเห คนฺตฺวา ตํ ภตฺตํ เตสํ ทตฺวา เตหิ
ทินฺนํ ลูขํ วา ปณีตํ วา ภุญฺชนฺตีติ ฯ ราชา อมฺหากํ ภตฺตํ
ปณีตํ เกน นุโข การเณน ตํ อภุตฺวา อญฺญํ ภุญฺชนฺติ สตฺถารํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๐๖.
ปุจฺฉิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปุจฺฉิ ฯ
สตฺถา มหาราช โภชนํ นาม วิสฺสาสปรมํ ตุมฺหากํ เคเห วิสฺสาสํ
ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา สิเนเหน ทายกานํ อภาวา ภิกฺขู ภตฺตํ คเหตฺวา
อตฺตโน วิสฺสาสิกฏฺฐาเน ปริภุญฺชนฺติ มหาราช วิสฺสาสสทิโส
อญฺโญ รโส นาม นตฺถิ อวิสฺสาสิเกน ทินฺนํ จตุมธุรมฺปิ
วิสฺสาสิเกน ทินฺนตกฺกมตฺตํ ๑- น อคฺฆติ โปราณกปณฺฑิตาปิ โรเค
อุปฺปนฺเน รญฺญา ปญฺจ เวชฺชกุลานิ คเหตฺวา เภสชฺเช การิเตปิ
โรเค อวูปสมมาเน วิสฺสาสิกานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา อโลณกํ
สามากนิวารยาคุญฺเจว อุทกมตฺตสิตฺตํ อโลณกํ ปณฺณญฺจ ปริภุญฺชิตฺวา
นีโรคา ชาตาติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
กาสิกรฏฺเฐ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติ ฯ กปฺปกุมาโรติสฺส นามํ กรึสุ ฯ
โส วยปฺปตฺโต ตกฺกสิลายํ สพฺพสิปฺปานิ อุคฺคณฺหิตฺวา อปรภาเค
อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ ฯ ตทา เกสโว นาม ตาปโส ปญฺจหิ ตาปสสเตหิ
ปริวุโต คณสตฺถา หุตฺวา หิมวนฺเต วสติ ฯ โพธิสตฺโต ตสฺส
สนฺติกํ คนฺตฺวา ปญฺจนฺนํ อนฺเตวาสิกสตานํ เชฏฺฐนฺเตวาสิโก หุตฺวา
วิหาสิ ฯ เกสวตาปสสฺส หิ ตชฺฌาสโย สิเนโห อโหสิ ฯ เต
อญฺญมญฺญํ อติวิสฺสาสิกา อเหสุํ ฯ อปรภาเค เกสโว เต ตาปเส
อาทาย โลณมฺพิลเสวนตฺถาย มนุสฺสปถํ คนฺตฺวา พาราณสึ ปตฺวา
ราชุยฺยาเน วสิตฺวา ปุนทิวเส นครํ ภิกฺขาย ปวิสิตฺวา ราชทฺวารํ
@เชิงอรรถ: ๑. สามากภตฺตํ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๐๗.
อคมาสิ ฯ ราชา อิสิคณํ ทิสฺวา ปกฺโกสาเปตฺวา อนฺโตนิเวสเน
โภเชตฺวา ปฏิญฺญํ คเหตฺวา อุยฺยาเน วสาเปสิ ฯ อถ วสฺสารตฺเต
อติกฺกนฺเต เกสโว ราชานํ อาปุจฺฉิ ฯ ราชา ภนฺเต ตุมฺเห มหลฺลกา
อมฺเห ตาว อุปนิสฺสาย วสถ ทหรตาปเส หิมวนฺตํ เปเสถาติ
อาห ฯ โส สาธูติ เชฏฺฐนฺเตวาสินา สทฺธึ เต หิมวนฺตํ เปเสตฺวา สยํ
เอกโกว โอหิยิ ฯ กปฺโปปิ หิมวนฺตํ คนฺตฺวา ตาปเสหิ สทฺธึ วสิ ฯ
เกสโว กปฺเปน วินา วสนฺโต อุกฺกณฺฐิตฺวา ตํ ทฏฺฐุกาโม หุตฺวา
นิทฺทํ น ลภติ ฯ ตสฺส นิทฺทํ อลภมานสฺส น สมฺมา อาหาโร
ปริณามํ คจฺฉติ ฯ โลหิตปกฺขนฺทิกา อโหสิ ฯ พาฬฺหา เวทนา
วตฺตนฺติ ฯ ราชา ปญฺจ เวชฺชกุลานิ คเหตฺวา ตาปสํ ปฏิชคฺคิ ฯ
โรโค เนว วูปสมฺมติ ฯ เกสโว ราชานํ อาห มหาราช กึ มยฺหํ
มรณํ อิจฺฉถ อุทาหุ อโรคภาวนฺติ ฯ อโรคภาวํ ภนฺเตติ ฯ เตนหิ
มํ หิมวนฺตํ เปเสถาติ ฯ สาธุ ภนฺเตติ ราชา นารทํ นาม อมจฺจํ
ภทนฺตํ คเหตฺวา วนจรเกหิ สทฺธึ หิมวนฺตํ ยาหีติ เปเสสิ ฯ นารโท
ตํ ตตฺถ เนตฺวา ปจฺจาคมาสิ ฯ เกสวสฺสาปิ กปฺเป ทิฏฺฐมตฺเตเยว
เจตสิกโรโค วูปสนฺโต อุกฺกณฺฐา ปฏิปฺปสฺสมฺภิ ฯ อถสฺส
กปฺโป อโลเณน อธูปเนน อุทกมตฺตสิตฺตปณฺเณน สทฺธึ
สามากนิวารยาคุํ อทาสิ ฯ ตสฺส ตํขณญฺเญว โลหิตปกฺขนฺทิกา
ปฏิปฺปสฺสมฺภิ ฯ ปุน ราชา นารทํ เปเสสิ คจฺฉ เกสวตาปสสฺส ปวุตฺตึ
ชานาหีติ ฯ โส คนฺตฺวา ตํ อโรคํ ทิสฺวา ภนฺเต พาราณสีราชา
ปญฺจ เวชฺชกุลานิ คเหตฺวา ปฏิชคฺคนฺโต ตุมฺเห อโรเค กาตุํ นาสกฺขิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๐๘.
กถํ เต กปฺโป ปฏิชคฺคีติ วตฺวา ปฐมํ คาถมาห
       มนุสฺสินฺทํ ชหิตฺวาน       สพฺพกามสมิทฺธินํ
       กถํ นุ ภควา เกสี       กปฺปสฺส รมติ อสฺสเมติ ฯ
     ตตฺถ มนุสฺสินฺทนฺติ มนุสฺสานํ อินฺทํ พาราณสีราชานํ ฯ กถํ
นุ ภควา เกสีติ เกน นุโข อุปาเยน อยํ อมฺหากํ ภควา
เกสวตาปโส กปฺปสฺส อสฺสเม รมตีติ ฯ เอวํ อญฺเญน สทฺธึ
สลฺลปนฺโต วิย เกสวสฺส อภิรติการณํ ปุจฺฉิ ฯ
     ตํ สุตฺวา เกสโว ทุติยํ คาถมาห
       สาธูนิ รมณียานิ         สนฺติ วกฺขา ๑- มโนรมา
       สุภาสิตานิ กปฺปสฺส       นารท รมยนฺติ มนฺติ ฯ
     ตตฺถ วกฺขาติ รุกฺขา ฯ ปาลิยํ ปน รุกฺขาเตฺว ลิขิตํ ฯ
สุภาสิตานีติ กปฺเปน กถิตานิ สุภาสิตานิ มํ รมยนฺตีติ อตฺโถ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา เอวํ มํ อภิรมาเปนฺโต กปฺโป อโลณกํ
อธูปนํ อุทกสิตฺตปณฺณมิสฺสํ สามากนิวารยาคุํ ปาเยสิ ตาย เม
สรีเร พฺยาธิ วูปสมิโต นีโรโค ชาโตมฺหีติ อาห ฯ ตํ สุตฺวา
นารโท ตติยํ คาถมาห
       สาลีนํ โอทนํ ภุญฺเช      สุจิมํสุปเสจนํ
       กถํ สามากนิวารํ        อโลณํ นาทยนฺติ ๒- ตนฺติ ฯ
     ตตฺถ ภุญฺเชติ ภุญฺชิ ฯ อยเมว วา ปาโฐ ฯ นาทยนฺตีติ
นาทยติ ปีเณติ โตเสติ ฯ คาถาพนฺธสุขตฺถํ ปน อนุนาสิโก กโต ฯ
@เชิงอรรถ: ๑. รกฺขา รุกฺขา ฯ ๒. ฉาทยนฺติ ฯ สาทยนฺติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๔๐๙.
อิทํ วุตฺตํ โหติ โย ตฺวํ สุจิมํสุปเสจนํ ราชกุเล ราชารหํ
สาลีภตฺตํ ภุญฺชิ ตํ กถมิทํ สามากนิวารํ อโลณํ ปีเณติ โตเสติ
กถํ เต เอวํ รุจฺจตีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา เกสโว จตุตฺถํ คาถมาห
      สาธุํ วา ยทิวาสาธุํ ๑-    อปฺปํ วา ยทิวา พหุํ
      วิสฺสฏฺโฐ ยตฺถ ภุญฺเชยฺย    วิสฺสาสปรมา รสาติ ฯ
     ตตฺถ ยทิวาสาธุนฺติ ยทิวา อสาธุํ ฯ วิสฺสฏฺโฐติ นิราสงฺโก
วิสฺสาสปฺปตฺโต หุตฺวา ฯ ยตฺถ ภุญฺเชยฺยาติ ยสฺมึ นิเวสเน เอวํ
ภุญฺเชยฺย ตตฺถ เอวํ ภุตฺตํ ยํ กิญฺจิ โภชนํ สาธุเมว ฯ กสฺมา ฯ
ยสฺมา วิสฺสาสปรมา รสาติ วิสฺสาโส ปรโม อุตฺตโม เอเตสนฺติ
วิสฺสาสปรมา รสา ฯ วิสฺสาสรสสทิโส หิ รโส นาม นตฺถิ ฯ
อวิสฺสาสิเกน หิ ทินฺนํ จตุมธุรมฺปิ วิสฺสาสิเกน ทินฺนํ อมฺพิลกญฺชิยํ
น อคฺฆตีติ ฯ
     นารโท ตสฺส วจนํ สุตฺวา รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา เกสโว
อิทํ นาม กเถตีติ อาจิกฺขิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
ราชา อานนฺโท อโหสิ นารโท สารีปุตฺโต เกสโว พกมหาพฺรหฺมา
กปฺโป ปน อหเมวาติ ฯ
                     เกสวชาตกํ ฉฏฺฐํ
                       --------
@เชิงอรรถ: ๑. อสาทุํ ยทิวา สาทุํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๘ หน้า ๔๐๕-๔๐๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=38&A=8407&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=38&A=8407&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=682
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=3255
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=3225
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=3225
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27