อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

                       ทรีมุขชาตกํ
     ปงฺโกว กามาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต มหาภินิกฺขมนํ
อารพฺภ กเถสิ ฯ ปจฺจุปฺปนฺนวตฺถุํ เหฏฺฐา กถิตเมว ฯ
     อตีเต ปน ราชคหนคเร มคธราชา นาม รชฺชํ กาเรสิ ฯ
ตทา โพธิสตฺโต ตสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติ ฯ พฺรหฺมทตฺต-
กุมาโรติสฺส นามํ อกํสุ ฯ ตสฺส ชาตทิวเสเยว ปุโรหิตสฺสาปิ
ปุตฺโต วิชายิ ฯ ตสฺส มุขํ อติวิย โสภติ เตนสฺส ทรีมุโขติ
นามํ อกํสุ ฯ เต อุโภปิ ราชกุเลเยว สํวฑฺฒา ฯ เต อญฺญมญฺญํ
ปิยสหายกา หุตฺวา โสฬสวสฺสกาเล ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา สพฺพสิปฺปานิ
อุคฺคณฺหิตฺวา สพฺพสมยสิปฺปญฺจ สิกฺขิสฺสาม เทสจาริตญฺจ ชานิสฺสามาติ
คามนิคมาทีสุ จรนฺตา พาราณสึ ปตฺวา เทวกุเล วสิตฺวา
ปุนทิวเส พาราณสึ ภิกฺขาย ปวิสึสุ ฯ ตตฺถ เจกสฺมึ กุเล พฺราหฺมเณ
โภเชตฺวา หวนกํ ทสฺสามาติ ปายาสํ ปจิตฺวา อาสนานิ ปญฺญตฺตานิ
โหนฺติ ฯ มนุสฺสา เต อุโภปิ ภิกฺขาย จรนฺเต ทิสฺวา พฺราหฺมณา
อาคตาติ เคหํ ปเวสิตฺวา มหาสตฺตสฺส อาสเน สุทฺธวตฺถํ ปญฺญเปตฺวา
ทรีมุขสฺส รตฺตกมฺพลํ ปญฺญเปสุํ ฯ ทรีมุโข ตํ นิมิตฺตํ ทิสฺวา
อชฺช มยฺหํ สหาโย พาราณสี ราชา ภวิสฺสติ อหํ เสนาปตีติ
ปญฺญาสิ ฯ เต ตตฺถ ภุญฺชิตฺวา หวนกํ คเหตฺวา มงฺคลํ วตฺวา
นิกฺขมฺม ตํ ราชุยฺยานํ อคมํสุ ฯ ตตฺถ มหาสตฺโต มงฺคลสิลาปฏฺเฏ
นิปชฺชิ ฯ ทรีมุโข ปนสฺส ปาเท ปริมชฺชนฺโต นิสีทิ ฯ ตทา
พาราณสีรญฺโญ มตสฺส สตฺตโม ทิวโส โหติ ฯ ปุโรหิโต รญฺโญ
สรีรกิจฺจํ กตฺวา อปุตฺตเก รชฺเช สตฺตเม ทิวเส ผุสฺสรถํ วิสฺสชฺเชสิ ฯ
ผุสฺสรถกิจฺจํ มหาชนกชาตเก อาวีภวิสฺสติ ฯ ผุสฺสรโถ นครา
นิกฺขมิตฺวา จตุรงฺคินิยา เสนาย ปริวุโต อเนกสเตหิ ตุริเยหิ วชฺชมาเนหิ
อุยฺยานทฺวารํ ปาปุณิ ฯ อถ ทรีมุโข ตุริยสทฺทํ สุตฺวา สหายสฺส
เม ผุสฺสรโถ อาคจฺฉติ อชฺเชเวส ราชา หุตฺวา มยฺหํ เสนาปติฏฺฐานํ
ทสฺสติ โก เม ฆราวาเสนตฺโถ นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิสฺสามีติ โพธิสตฺตํ
อนามนฺเตตฺวาว เอกมนฺตํ คนฺตฺวา ปฏิจฺฉนฺเน อฏฺฐาสิ ฯ
ปุโรหิโต อุยฺยานทฺวาเร รถํ ฐเปตฺวา อุยฺยานํ ปวิฏโฐ โพธิสตฺตํ
มงฺคลสิลาปฏฺเฏ นิปนฺนํ ทิสฺวา ปาเทสุ ลกฺขณานิ โอโลเกตฺวา
ปุญฺญวา สตฺโต ทฺวิสหสฺสปริวารานํ จตุนฺนมฺปิ มหาทีปานํ รชฺชํ
กาเรตุํ สมตฺโถ ธีติ ปนสฺส กีทิสาติ สพฺพตุริยานิ ปคฺคณฺหาเปสิ ฯ
โพธิสตฺโต ปพุชฺฌิตฺวา มุขโต สาฏกํ อปเนตฺวา มหาชนํ โอโลเกตฺวา
ปุน สาฏเกน มุขํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา โถกํ นิปชฺชิตฺวา ปสฺสทฺธทรโถ
อุฏฺฐาย สิลาปฏฺเฏ ปลฺลงฺเกน นิสีทิ ฯ ปุโรหิโต ชณฺณุเกน ปติฏฺฐาย
เทว ตุมฺหากํ รชฺชํ ปาปุณาตีติ อาห ฯ อปุตฺตกํ ภเณ รชฺชนฺติ ฯ
อาม เทวาติ ฯ เตนหิ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ เต ตสฺส อุยฺยาเนเยว
อภิเสกํ อกํสุ ฯ โส ยสมหนฺตตาย ทรีมุขํ น สริ ฯ รถํ อภิรุยฺห
มหาชนปริวุโต นครํ ปวิสิตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ราชทฺวาเร ฐิโตว
อมจฺจานํ ฐานนฺตรานิ วิจาเรตฺวา ปาสาทํ อภิรูหิ ฯ ตสฺมึ ขเณ
ทรีมุโข สุญฺญํ ทานิ อุยฺยานนฺติ อาคนฺตฺวา มงฺคลสิลายํ นิสีทิ ฯ
อถสฺส ปุรโต ปณฺฑุปลาสํ ปติ ฯ โส ตสฺมึเยว ปณฺฑุปลาเส
ขยวยํ ปฏฺฐเปตฺวา ติลกฺขณํ สมฺมสิตฺวา ปฐวึ อุนฺนาเทนฺโต ปจฺเจกโพธึ
นิพฺพตฺเตสิ ฯ ตสฺส ตํขณญฺเญว คิหิลิงฺคํ อนฺตรธายิ ฯ
อิทฺธิมยปตฺตจีวรํ อากาสโต โอตริตฺวา สรีเร ปฏิมุญฺจิ ฯ ตาวเทว
อฏฺฐปริกฺขารธโร อิริยาปถสมฺปนฺโน วสฺสสติกตฺเถโร วิย หุตฺวา
อิทฺธิยา อากาเส อุปฺปติตฺวา หิมวนฺตปฺปเทเส นนฺทมูลกปพฺภารํ
อคมาสิ ฯ โพธิสตฺโตปิ ธมฺเมน รชฺชํ กาเรสิ ฯ ยสมหนฺตตาย
ปน ยเสน ปมตฺโต หุตฺวา จตฺตาฬีส วสฺสานิ ทรีมุขํ น สริ ฯ
จตฺตาฬีสาติกฺกเม สํวจฺฉเร ปน อตีเต ตํ สริตฺวา มยฺหํ สหาโย
ทรีมุโข นาม อตฺถิ กหํ นุ โข โสติ ตํ ทฏฺฐุกาโม อโหสิ ฯ โส ตโต
ปฏฺฐาย อนฺเตปุเรปิ ปริสมชฺเฌปิ กหํ นุ โข มยฺหํ สหาโย
ทรีมุโข โย เม ตสฺส วสนฏฺฐานํ กเถสิ มหนฺตมสฺส ยสํ
ทสฺสามีติ วทติ ฯ เอวํ ตสฺส ปุนปฺปุนํ ตํ สรนฺตสฺเสว
อญฺญนิ ทส สํวจฺฉรานิ อติกฺกนฺตานิ ฯ ทรีมุขปจฺเจกพุทฺโธปิ
ปญฺญาสวสฺสจฺจเยน อาวชฺเชนฺโต มํ โข สหาโย สรตีติ ญตฺวา อิทานิ
โส มหลฺลโก ปุตฺตธีตาหิ วุฑฺฒิปฺปตฺโต คนฺตฺวา ธมฺมํ กเถตฺวา
ปพฺพชิสฺสามิ นนฺติ อิทฺธิยา อากาเสน อาคนฺตฺวา อุยฺยาเน โอตริตฺวา
สุวณฺณปฏิมา วิย สิลาปฏฺเฏ นิสีทิ ฯ อุยฺยานปาโล ตํ ทิสฺวา
อุปสงฺกมิตฺวา ภนฺเต กุโต อาคโตสีติ ปุจฺฉิ ฯ นนฺทมูลกปพฺภารโตติ ฯ
เก นาม ตุมฺเหติ ฯ ทรีมุโข ปจฺเจกพุทฺโธ นามาหํ
อาวุโสติ ฯ ภนฺเต อมฺหากํ ราชานํ ชานาสีติ ฯ อาม ชานาม
คิหิกาเล โน สหาโยติ ฯ ภนฺเต ราชา ตุมฺเห ทฏฺฐุกาโม กเถสฺสามิ
ตสฺส อาคตภาวนฺติ ฯ คจฺฉ กเถหีติ ฯ โส สาธูติ วตฺวา ตุริตตุริโตว
คนฺตฺวา ตสฺส สิลาปฏฺเฏ นิสินฺนภาวํ รญฺโญ กเถสิ ฯ ราชา อาคโต
กิร มม สหาโย ปสฺสิสฺสามิ นนฺติ รถํ อารุยฺห มหนฺเตน
ปริวาเรน อุยฺยานํ คนฺตฺวา ปจฺเจกพุทฺธํ วนฺทิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา
เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ อถ นํ ปจฺเจกพุทฺโธ กึ พฺรหฺมทตฺต ธมฺเมน
รชฺชํ กาเรสิ อคติคมนํ น คจฺฉสิ ธนตฺถาย โลกํ น ปีเฬสิ
ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กโรสีติ อาทีนิ วจนานิ วทนฺโต ปฏิสนฺถารํ
กตฺวา พฺรหฺมทตฺต มหลฺลโกสิ เอตรหิ กาเม ปหาย ปพฺพชิตุํ
เต สมโยติ วตฺวา ตสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต ปฐมํ คาถมาห
                 ปงฺโกว กามา ปลิโปว กามา
                 ภยญฺจ เมตํ ติมูลํ ปวุตฺตํ
                 รโช จ ธูโม จ มยา ปกาสิตา
                 หิตฺวา ตุวํ ปพฺพช พฺรหฺมทตฺตาติ ฯ
     ตตฺถ ปงฺโกติ อุทเก ชาตานิ ติณเสวาลกนฬกุมุทคจฺฉาทีนิ
อธิปฺเปตานิ ฯ ยถา หิ อุทกํ ตรนฺตํ ตานิ ลคฺคาเปนฺติ ตถา
สํสารสาครํ ตรนฺตสฺส โยคาวจรสฺส ปญฺจกามคุณา สพฺเพ วา ปน
วตฺถุกามกิเลสกามา ลคฺคาปนวเสน ปงฺโก นาม อิมสฺมึ หิ ปงฺเก
อาสตฺตา วิสตฺตา เทวาปิ มนุสฺสาปิ ติรจฺฉานาปิ กิลมนฺติ โรทนฺติ
ปริเทวนฺติ ฯ ปลิโปว กามาติ ปลิโป วุจฺจติ มหากทฺทโม ยมฺหิ
ยมฺหิ ลคฺคา สูกรมิคาทโยปิ สีหาปิ วารณาปิ อตฺตานํ อุทฺธริตฺวา
คนฺตุํ น สกฺโกนฺติ วตฺถุกามกิเลสกามาปิ ตํสริกฺขตาย ปน
ปลิปาติ วุตฺตา ปญฺญวนฺโตปิ หิ สตฺตา เตสุ กาเมสุ สกึ
ลคฺคกาลโต ปฏฺฐาย เต กาเม ปทาเลตฺวา สีฆํ อุฏฺฐาย อกิญฺจนํ
อปลิโพธํ รมณียํ ปพฺพชฺชํ อุปคนฺตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ ภยญฺจ เมตนฺติ
ภยญฺจ เอตํ มกาโร พฺยญฺชนปทสนฺธิวเสน วุตฺโต ฯ ติมูลนฺติ ตีหิ
มูเลหิ ปติฏฺฐํ วิย อจลํ พลวภยสฺเสตํ นามํ ฯ ปวุตฺตนฺติ มหาราช
เอเต กามา นาม ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกสฺส อตฺตานุวาทภยาทิกสฺส
เจว ทฺวตฺตึสกมฺมกรณอฏฺฐนวุติโรคาทิวสปฺปวตฺตสฺส จ ภยสฺส
ปจฺจยฏฺเฐน พลวภยนฺติ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธพุทฺธสาวเกหิ เจว
สพฺพญฺญูโพธิสตฺเตหิ จ ปวุตฺตํ กถิตํ ทีปิตนฺติ อตฺโถ ฯ อถวา ภยญฺจ
เมตนฺติ ภยญฺจ มยา เอตํ ติมูลํ ปวุตฺตนฺติ เอวญฺเจตฺถ อตฺโถ
ทฏฺฐพฺโพเยว ฯ รโช จ ธูโม จาติ รชธูมสทิสตฺตา รโชติ จ
ธูโมติ จ มยา ปกาสิตา ฯ ยถา หิ สุนหาตสฺส สุวิลิตฺตาลงฺกตสฺส
ปุริสสฺส สรีเร สุขุมรชํ ปติตํ ตํ สรีรํ ทุพฺพณฺณํ โสภารหิตํ
กิลิฏฺฐํ กโรติ เอวเมว อิทฺธิพเลน อากาเสนาคนฺตฺวา จนฺโท วิย
สุริโย วิย จ โลเก ปญฺญาตาปิ สกึ กามรชสฺส อนฺโต ปติตกาลโต
ปฏฺฐาย คุณวณฺณคุณโสภาคุณสุทฺธีนํ อุปหตตฺตา ทุพฺพณฺณา โสภารหิตา
กิลิฏฺฐาเยว โหนฺติ ยถา จ ธูเมน ปหฏกาลโต ปฏฺฐาย สุปริสุทฺธาปิ
ภิตฺติกาลวณฺณา โหนฺติ เอวเมว อติปริสุทฺธญาณาปิ กามธูเมน
ปหฏกาลโต ปฏฺฐาย คุณวินาสปฺปตฺติยา มหาชนมชฺเฌ
กาลกาว หุตฺวา ปญฺญายนฺติ อิติ รชธูมสริกฺขตาย เอเต กามา
รโช จ ธูโม จาติ มยา ตุยฺหํ ปกาสิตา ตสฺมา อิเม กาเม
หิตฺวา ตุวํ ปพฺพช พฺรหฺมทตฺตาติ ราชานมฺปิ ปพฺพชฺชาย อุสฺสาหํ
ชเนติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา กิเลเสหิ อตฺตโน ปลิพุทฺธภาวํ กเถนฺโต
ทุติยํ คาถมาห
                 เคธิโต จ รตฺโต อธิมุจฺฉิโต จ
                 กาเมสฺวาหํ พฺราหฺมณ ภึสรูปํ
                 ตํ นุสฺสเห ชีวิกตฺโถ ปหาตุํ
                 กาหามิ ปุญฺญานิ อนปฺปกานีติ ฯ
     ตตฺถ เคธิโตติ อภิชฺฌากายคนฺเถน พนฺโธ ฯ รตฺโตติ
ปกติชหาปเนน ราเคน รตฺโต ฯ อธิมุจฺฉิโตติ อติวิย มุจฺฉิโต ฯ
กาเมสฺวาหนฺติ ทุวิเธสุ กาเมสุ อหํ ฯ พฺราหฺมณาติ ทรีมุขปจฺเจกพุทฺธํ
อาลปติ ฯ ภึสรูปนฺติ พลวรูปํ ฯ ตํ นุสฺสเหติ ตํ ทุวิธมฺปิ กามํ
น อุสฺสหามิ น สกฺโกมิ ฯ ชีวิกตฺโถ ปหาตุนฺติ อิมาย ชีวิกาย
อตฺถิโก อหํ ตํ กามํ ปหาตุํ น สกฺโกมีติ วทติ ฯ กาหามิ
ปุญฺญานีติ ทานสีลอุโปสถกมฺมสงฺขาตานิ ปน ปุญฺญานิ อนปฺปกานิ
พหูนิ กริสฺสามีติ ฯ เอวํ กิเลสกาโม นาเมส สงฺกิลิฏฺฐกาลโต
ปฏฺฐาย อปเนตุํ น สกฺโกติ ๑- เยน สงฺกิลิฏฺฐจิตฺโต มหาปุริโส
ปจฺเจกพุทฺเธน ปน ปพฺพชฺชาย คุเณ กถิเตปิ ปพฺพชิตุํ น สกฺโกมีติ
อาห ฯ โยยํ ทีปงฺกรปาทมูเล อตฺตนิ สมฺภเวน ญาเณน พุทฺธการกธมฺเม
วิจินนฺโต ตติยํ เนกฺขมฺมปารมึ ทิสฺวา
        อิมํ ตฺวํ ตติยํ ตาว     ทฬฺหํ กตฺวา สมาทิย
        เนกฺขมฺมปารมึ คจฺฉ    ยทิ โพธึ ปตฺตุมิจฺฉสิ
        ยถา อฏฺฏฆเร โปโส   จิรํ วุตฺโถ ทุกฺขตฺติโต
        น ตตฺถ ราคํ อภิชเนติ  มุตฺติเมว คเวสติ
        ตเถว ตฺวํ สพฺพภเว    ปสฺส อฏฺฏฆรํ วิย
        เนกฺขมฺมาภิมุโข หุตฺวา  สมฺโพธึ ปาปุณิสฺสสีติ
เอวํ เนกฺขมฺเม คุณํ ปริกิตฺเตสิ โส ปจฺเจกพุทฺเธน ปพฺพชฺชาย
วณฺณํ วตฺวา กิเลเส ฉฑฺเฑตฺวา สมโณ โหหีติ วุจฺจมาโนปิ นาหํ
กิเลเส ฉฑฺเฑตฺวา สมโณ ภวิตุํ สกฺโกมีติ วทติ ฯ อิมสฺมึ กิร โลเก
อฏฺฐ อุมฺมตฺตกา นาม เตนาหุ โปราณา อฏฺฐ ปุคฺคลา อุมฺมตฺตกสญฺญํ
ปฏิลภนฺติ กามุมฺมตฺตโก จิตฺตวสงฺคโต โลภวสงฺคโต โกธุมฺมตฺตโก
วิหึสาวสงฺคโต ทิฏฺฐุมฺมตฺตโก วิปลฺลาสวสงฺคโต โมหุมฺมตฺตโก
อญาณวสงฺคโต ยกฺขุมฺมตฺตโก ยกฺขวสงฺคโต ปิตฺตุมฺมตฺตโก
ปิตฺตวสงฺคโต สุรุมฺมตฺตโก ปานวสงฺคโต พฺยสนุมฺมตฺตโก
โสกวสงฺคโตติ อิเมสุ อฏฺฐสุ อุมฺมตฺตเกสุ มหาสตฺโต อิมสฺมึ
ชาตเก กามุมฺมตฺตโก หุตฺวา โลภวสงฺคโต ปพฺพชฺชาย คุณํ น
ชานาติ ฯ เอวํ อนตฺถการกํ ปนิมํ คุณปริธํสกํ โลภชาตํ กสฺมา
สตฺตา ปริมุญฺจิตุํ น สกฺโกนฺตีติ อนมตคฺเค สํสาเร อเนกานิ
กปฺปโกฏิสตสหสฺสานิ เอกโต วฑฺฒิตภาเวน เอวํ สนฺเตปิ ปณฺฑิตา
อปฺปสฺสาทา กามาติ อาทิกานํ ปจฺจเวกฺขณานํ วเสน ปชหนฺติ ฯ
     เตเนว ทรีมุขปจฺเจกพุทฺโธ มหาสตฺเตน ปพฺพชิตุํ น สกฺโกมีติ
วุตฺเตปิ ธุรนิกฺเขปํ อกตฺวา อุตฺตรึปิ โอวทนฺโต เทฺว คาถา อาห
              โย อตฺถกามสฺส หิตานุกมฺปิโน
              โอวชฺชมาโน น กโรติ สาสนํ
              อิทเมว เสยฺโย อิติ มญฺญมาโน
              ปุนปฺปุนํ คพฺภมุเปติ มนฺโท ฯ
              โส โฆรรูปํ นิรยํ อุเปติ
              สุภาสุภํ มุตฺตกรีสปูรํ
              สตฺตา สกาเย น ชหนฺติ คิทฺธา
              เย โหนฺติ กาเมสุ อวีตราคาติ ฯ
     ตตฺถ อตฺถกามสฺสาติ วุฑฺฒิกามสฺส ฯ หิตานุกมฺปิโนติ หิเตน
มุทุจิตฺเตน อนุกมฺปสฺส ฯ โอวชฺชมาโนติ โอวทิยมาโน ฯ อิทเมว
เสยฺโยติ ยํ อตฺตนา คหิตํ อเสยฺยํ อนุตฺตมมฺปิ สมานํ ตํ อิทเมว
เสยฺโย อิติ มญฺญมาโน ฯ มนฺโทติ โส อญาณปุคฺคโล มาตุกุจฺฉิยํ
วาสํ นาติกฺกมติ ปุนปฺปุนํ คพฺภํ อุเปติเยวาติ อตฺโถ ฯ โส โฆรรูปนฺติ
มหาราช โส มนฺโท ตํ มาตุกุจฺฉึ อุเปนฺโต โฆรรูปํ ทารุณชาติกํ
นิรยํ อุเปติ นาม ฯ มาตุกุจฺฉิ หิ นิรสฺสาทฏฺเฐน อิธ นิรโยติ
วุตฺโต จตุกุฏฺฏิกนิรโยติ วุจฺจติ ฯ จตุกุฏฺฏิกนิรโย นาม
กตโรติ วุตฺเต มาตุกุจฺฉิเมว วตฺตุํ วฏฺฏติ ฯ อวีจิมหานิรเย
นิพฺพตฺตสตฺตสฺส หิ อปราปรํ อาธาวนปริธาวนํ โหติเยว ตสฺมา
ตํ จตุกุฏฺฏิกนิรโยติ วตฺตุํ น ลพฺภติ มาตุกุจฺฉิยํ ปน นว วา
ทส วา มาเส จตูหิปิ ปสฺเสหิ อิโตจีโต จ ธาวิตุํ นาม น สกฺกา
อติสมฺพาเธ โอกาเส จตุโกเฏน จตุสงฺกุฏฺฏิเตเนว หุตฺวา อจฺฉิตพฺพํ
ตสฺมา เอส จตุกุฏฺฏิกนิรโยติ วุจฺจติ ฯ สุภาสุภนฺติ สุภานํ อสุภํ ฯ
สุภานํ หิ สํสารภีรุกานํ โยคาวจรกุลปุตฺตานํ มาตุกุจฺฉิ เอกนฺตอสุภสมฺมโต ฯ
เตน วุตฺตํ
          อชญฺญํ ชญฺญสงฺขาตํ      อสุจึ สุจิสมฺมตํ
          นานากุณปปริปูรํ        ชญฺญรูปํ อปสฺสโต ฯ
                 ธิรตฺถุ มํ อาตุรํ ปูติกายํ
                 ทุคฺคนฺธิยํ อสุจึ พฺยาธิธมฺมํ
                 ยตฺถปฺปมตฺตา อธิมุจฺฉิตา ปชา
                 หาเปนฺติ มคฺคํ สุคตูปปตฺติยาติ ฯ
       สตฺตาติ อาสตฺตา วิสตฺตา อาลคฺคา ลคฺคิตาติ อตฺโถ ฯ สกาเย
น ชหนฺตีติ ตํ มาตุกุจฺฉึ น ปริจฺจชนฺติ ฯ คิทฺธาติ เคธิตาเยว ฯ
เย โหนฺตีติ เย กาเมสุ อวีตราคา โหนฺติ เต เอตํ คพฺภวาสํ
น ชหนฺตีติ ฯ
     เอวํ ทรีมุขปจฺเจกพุทฺโธ คพฺเภ โอกฺกนฺติมูลกญฺจ ปริหารมูลกญฺจ
ทุกฺขํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ คพฺภวุฏฺฐานมูลกํ ทสฺเสตุํ ทิยฑฺฒคาถมาห
                 มีฬฺเหน ลิตฺตา รุหิเรน มกฺขิตา
                 เสมฺเหน ลิตฺตา อุปนิกฺขมนฺติ
                 ยํ ยํ หิ กาเยน ผุสนฺติ ตาวเท
                 สพฺพํ อสาตํ ทุกฺขเมว เกวลํ ฯ
                 ทิสฺวา วทามิ น หิ อญฺญโต สวํ
                 ปุพฺเพนิวาสํ พหุกํ สรามีติ ฯ
     ตตฺถ มีฬฺเหน ลิตฺตาติ มหาราช อิเม สตฺตา มาตุกุจฺฉิโต
นิกฺขมนฺตา น จตุชาติคนฺเธหิ วิลิมฺปิตฺวา สุรภิมาลํ ปิลนฺธิตฺวา
นิกฺขมนฺติ ปุราณคูเถน ปน มกฺขิตา ปลิพุทฺธา หุตฺวา นิกฺขมนฺติ ฯ
รุหิเรน มกฺขิตาติ รตฺตโลหิตจนฺทนานุปลิตฺตามิว หุตฺวา น นิกฺขมนฺติ
รตฺตโลหิตมกฺขิตา ปน หุตฺวา นิกฺขมนฺติ ฯ เสมฺเหน ลิตฺตาติ น
จาปิ เสตจนฺทนวิลิตฺตา นิกฺขมนฺติ พหลปิจฺฉิลเสมฺเหน ลิตฺตา ปน
หุตฺวา นิกฺขมนฺติ อิตฺถีนํ หิ คพฺภวุฏฺฐานกาเล เอตานิ อสุจีนิ
นิกฺขมนฺติ ฯ ตาวเทติ ตสฺมึ สมเย อิทํ วุตฺตํ โหติ มหาราช
อิเม สตฺตา ตสฺมึ มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมนสมเย เอวํ มีฬฺหาทิลิตฺตา
นิกฺขมนฺตา ยํ ยํ นิกฺขมนมคฺคปฺปเทสํ วา หตฺถํ วา ผุสนฺติ ตํ สพฺพํ
อสาตํ อมธุรํ เกวลํ อสุจิมิสฺสํ ทุกฺขเมว ผุสนฺติ สุขํ นาม เนสํ
ตสฺมึ สมเย นตฺถีติ ฯ ทิสฺวา วทามิ น หิ อญฺญโต สวนฺติ
มหาราช อหํ อิมํ เอตฺตกํ วทนฺโต น อญฺญโต สวํ อญฺญสฺส
สมณสฺส วา พฺราหฺมณสฺส วา ตํ สุตฺวา น วทามิ อตฺตโน
ปน ปจฺเจกพุทฺธญาเณน ทิสฺวา ปฏิวิชฺฌิตฺวา ปจฺจกฺขํ กตฺวา
วทามีติ อตฺโถ ฯ ปุพฺเพนิวาสํ พหุกนฺติ อิทํ อตฺตโน อานุภาวํ
ทสฺเสนฺโต อาห ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ มหาราช อหํปิ ปุพฺเพ
นิวุฏฺฐขนฺธปฏิปาฏิสงฺขาตํ ปุพฺเพนิวาสํ พหุกํ สรามิ สตสหสฺสกปฺปาธิกานิ
เทฺว อสงฺเขยฺยานิ สรามีติ ฯ
     อิทานิ สตฺถา อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา เอวํ โส ปจฺเจกพุทฺโธ
ราชานํ สุภาสิตคาถาย สงฺคณฺหีติ วตฺวา โอสาเน อุปฑฺฒคาถมาห
                 จิตฺราหิ คาถาหิ สุภาสิตาหิ
                 ทรีมุโข นิชฺฌาปยี สุเมธนฺติ ฯ
     ตตฺถ จิตฺราหีติ อเนกตฺถสนฺนิสฺสิตาหิ ฯ สุภาสิตาหีติ สุกถิตาหิ ฯ
ทรีมุโข นิชฺฌาปยี สุเมธนฺติ ภิกฺขเว โส ทรีมุโข ปจฺเจกพุทฺโธ ตํ
สุเมธํ สุนฺทรปญฺญํ การณาการณชานนสมตฺถํ ราชานํ นิชฺฌาเปสิ
สญฺญาเปสิ อตฺตโน วจนํ คณฺหาเปสีติ อตฺโถ ฯ
     เอวํ ปจฺเจกพุทฺโธ กาเมสุ โทสํ ทสฺเสตฺวา อตฺตโน วจนํ
คาหาเปตฺวา มหาราช อิทานิ ปพฺพช วา มา วา มยา ปน
ตุยฺหํ กาเมสุ อาทีนโว ปพฺพชฺชาย จ อานิสํโส กถิโต ตฺวํ
อปฺปมตฺโต โหหีติ วตฺวา สุวณฺณราชหํโส วิย อากาเส อุปฺปติตฺวา
พลาหกคพฺภํ มทฺทนฺโต นนฺทมูลกปพฺภารเมว คโต ฯ มหาสตฺโต
ทสนขสโมธานสมุชฺชลํ อญฺชลึ สิรสฺมึ ฐเปตฺวา นมสฺสมาโน ตสฺมึ
ทสฺสนวิสยํ อติกฺกนฺเต เชฏฺฐปุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา รชฺชํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา
มหาชนสฺส โรทนฺตสฺส ปริเทวนฺตสฺส กาเม ปหาย หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา
ปณฺณสาลํ มาเปตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา นจิรสฺเสว อภิญฺญา
จ สมาปตฺติโย จ นิพฺพตฺเตตฺวา อายุหปริโยสาเน พฺรหฺมโลกูปโค อโหสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ ฯ สจฺจปริโยสาเน พหู โสตาปนฺนาทโย อเหสุํ ฯ
ตทา ราชา อหเมว อโหสีติ ฯ
                    ทรีมุขชาตกํ ตติยํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๑๔-๒๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=264&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=264&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=843
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=3870
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=3833
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=3833
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27