อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

                      ทฬฺหธมฺมชาตกํ
     อหญฺจ ทฬฺหธมฺมสฺสาติ อิทํ สตฺถา โกสมฺพิยํ อุปนิสฺสาย
โฆสิตาราเม วิหรนฺโต อุเทนสฺส รญฺโญ ภทฺทวตึ หตฺถินึ อารพฺภ
กเถสิ ฯ ตสฺสา ปน หตฺถินิยา ลทฺธวิธานํ อุเทนสฺส ราชวํโส จ
มาตงฺคชาตเก อาวีภวิสฺสติ ฯ
     เอกทิวสํ ปน หตฺถินี นครา นิกฺขมนฺตี ภควนฺตํ ปาโตว
อริยคณปริวุตํ อโนปมาย พุทฺธสิริยา นครํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺตํ
ทิสฺวา ตถาคตสฺส ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา ภควา สพฺพญฺญู สพฺพโลก-
นิตฺถรโณ อุเทโน ราชา มํ ตรุณกาเล กมฺมํ นิตฺถริตุํ สมตฺถกาเล
มํ นิสฺสาย มยา ชีวิตญฺจ รชฺชญฺจ เทวี จ ลทฺธาติ ปิยายิตฺวา
มหนฺตํ ปริหารํ อทาสิ สพฺพาลงฺกาเรหิ อลงฺกริตฺวา ฐิตฏฺฐานํ
อลงฺกริตฺวา คนฺธปริภณฺฑํ กาเรตฺวา มตฺถเก สุวณฺณตารกขจิตวิตานํ
พนฺธาเปตฺวา สมนฺตา จิตฺรสาณึ ปริกฺขิปาเปตฺวา คนฺธเตเลน ทีปํ
ชาลาเปตฺวา ธุมกฏาหกํ ฐปาเปตฺวา กรีสฉฑฺฑิตฏฺฐาเน สุวณฺณกฏาหํ
ปติฏฺฐาเปตฺวา มํ จิตฺตตฺถรณเก ปีเฐ ฐเปสิ ราชารหญฺจ เม
นานคฺครสโภชนํ ทาเปสิ อิทานิ ปน เม มหลฺลกกาเล กมฺมํ
นิตฺถริตุํ อสมตฺถกาเล สพฺพนฺตํ ปริหารํ อจฺฉินฺทิ อนาถา นิปฺปจฺจยา
หุตฺวา อรญฺเญ เกตกานิ ขาทนฺตี ชีวามิ อญฺญํ มยฺหํ ปฏิสรณํ
นตฺถิ อุเทนํ มม คุณํ สลฺลกฺขาเปตฺวา โปราณกปริหารํ เม
ปฏิปากติกํ กโรถ ภควาติ ปริเทวมานา ตถาคตํ ยาจิ ฯ สตฺถา
คจฺฉ ตฺวํ อหํ รญฺโญ กเถตฺวา ยสํ ปฏิปากติกํ กริสฺสามีติ
วตฺวา รญฺโญ นิเวสนทฺวารํ อคมาสิ ฯ ราชา ตถาคตํ อตฺตโน
นิเวสเน ปเวเสตฺวา พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส มหาทานํ ปวตฺเตสิ ฯ
สตฺถา ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน อนุโมทนํ กโรนฺโต มหาราช ภทฺทวติกา
กุหินฺติ ปุจฺฉิ ฯ น ชานามิ ภนฺเตติ ฯ มหาราช อุปการกานํ ยสํ
ทตฺวา มหลฺลกกาเล คเหตุํ นาม น วฏฺฏติ กตฺญฺญุนา กตเวทินา
ภวิตุํ วฏฺฏติ ภทฺทวติกา อิทานิ มหลฺลิกา ชราชิณฺณา อนาถา
หุตฺวา อรญฺเญ เกตกานิ ขาทนฺตี ชีวติ ตํ ชิณฺณกาเล อนาถํ
กาตุํ ตุมฺหากํ อยุตฺตนฺติ  ภทฺทวติกาย คุณํ กเถตฺวา สพฺพํ โปราณก-
ปริหารํ ปากติกํ กโรหีติ วตฺวา ปกฺกามิ ฯ ราชา ตถา อกาสิ ฯ
ตถาคเตน กิร ภทฺทวติกาย คุณํ กเถตฺวา โปราณกยโส ปฏิปากติโก
การิโตติ สกลนครํ ปตฺถริ ฯ ภิกฺขุสงฺเฆปิ สา ปวตฺติ ปากฏา
ชาตา ฯ อถ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ อาวุโส สตฺถารา
กิร ภทฺทวติกาย คุณํ กเถตฺวา โปราณกยโส ปฏิปากติโก การิโตติ ฯ
สตฺถา อาคนฺตฺวา กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ
ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ
ตถาคโต เอติสฺสา คุณํ กเถตฺวา นฏฺฐํ ยสํ ปฏิปากติกํ กาเรสิเยวาติ
วตฺวา อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ ทฬฺหธมฺโม นาม ราชา รชฺชํ กาเรสิ ฯ
ตทา โพธิสตฺโต อมจฺจกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต ตํ ราชานํ
อุปฏฺฐหิ ฯ โส ตสฺส สนฺติกา มหนฺตํ ยสํ ลภิตฺวา อมจฺจรตนฏฺฐาเน
อฏฺฐาสิ ฯ ตทา ตสฺส รญฺโญ เอกา โอฏฺฐิพฺยาธิ หตฺถินี ถามพล-
สมฺปนฺนา มหาพลา อโหสิ ฯ สา เอกทิวสํ โยชนสตํ คจฺฉติ ฯ
รญฺโญ ทูเตยฺยหรณกิจฺจํ กโรติ ฯ สงฺคาเม ยุทฺธํ กตฺวา สุตฺตุมทฺทนํ
กโรติ ฯ ราชา อยํ เม พหูปการาติ ตสฺสา สพฺพาลงฺการํ
ทตฺวา อุเทเนน ภทฺทวติกาย ทินฺนสทิสํ สพฺพํ ปริหารํ ทาเปสิ ฯ
อถสฺสา ชิณฺณทุพฺพลกาเล ราชา สพฺพํ ยสํ คณฺหิ ฯ สา ตโต
ปฏฺฐาย อนาถา หุตฺวา อรญฺเญ ติณปณฺณานิ ขาทนฺตี ชีวติ ฯ
อเถกทิวสํ ราชกุเล ภาชเนสุ อปฺปโหนฺเตสุ ราชา กุมฺภการํ ปกฺโกสา-
เปตฺวา ภาชนานิ กิร นปฺปโหนฺตีติ อาห ฯ โคมยาหรณยานเก
โยเชตุํ โคเณ น ลภามิ เทวาติ ฯ ราชา ตสฺส กถํ สุตฺวา
อมฺหากํ โอฏฺฐิพฺยาธิ หตฺถินี กหนฺติ ปุจฺฉิ ฯ อตฺตโน ธมฺมตาย
จรติ เทวาติ ฯ ราชา อิโต ปฏฺฐาย ตํ โยเชตฺวา โคมยํ
อาหราติ ตํ กุมฺภการสฺส อทาสิ ฯ กุมฺภกาโร สาธุ เทวาติ
ตถา อกาสิ ฯ อเถกทิวสํ สา นครา นิกฺขมมานา นครํ ปวิสนฺตํ
โพธิสตฺตํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา ตสฺส ปาทมูเล นิปชฺชิตฺวา ปริเทวมานา
สามิ ราชา มํ ตรุณกาเล พหูปการาติ สลฺลกฺเขตฺวา มหนฺตํ ยสํ
ทตฺวา อิทานิ มหลฺลกกาเล สพฺพํ อจฺฉินฺทิตฺวา มยิ จิตฺตํปิ น
กโรติ อหํ อนาถา อรญฺเญ ติณปณฺณานิ ขาทนฺตี ชีวามิ
เอวํ ทุกฺขปฺปตฺตํ มํ อิทานิ ยานเก โยเชตุํ กุมฺภการสฺส อทาสิ
ฐเปตฺวา ตุมฺเห อญฺโญ มยฺหํ ปฏิสรณํ นตฺถิ มยา รญฺโญ
กตูปการํ ตุมฺเห ชานถ สาธุ อิทานิ เม นฏฺฐํ ยสํ ปฏิปากติกํ
กโรถาติ วตฺวา ติสฺโส คาถา อภาสิ
          อหญฺจ ทฬฺหธมฺมสฺส      วหนฺตี นาภิราธยึ
          นุทนฺตี อุรสิ สลฺลํ       ยุทฺเธ วิกฺกนฺตจารินี ฯ
          น นูน ราชา ชานาติ    มม วิกฺกมโปริสํ
          สงฺคาเม สุกตนฺตานิ     ทูตวิปฺปหิตานิ จ ฯ
          สา นูนาหํ มริสฺสามิ     อพนฺธุ อปรายินี
          ตทา หิ กุมฺภการสฺส     ทินฺนา ฉกณหาริกาติ ฯ
     ตตฺถ วหนฺตีติ ทูเตยฺยหรณํ สงฺคาเม พลโกฏฺฐํ ภินฺทนฺตี
ตํตํ กิจฺจํ วหนฺตี นิตฺถรนฺตี ฯ นุทนฺตี อุรสิ สลฺลนฺติ อุรสฺมึ
พนฺธํ อสึ วา สตฺตึ วา ยุทฺธกาเล สตฺตูนํ อุปริ อภิหรนฺตี ฯ
วิกฺกนฺตจารินีติ วิกฺกมํ กตฺวา ปรพลวิชเยน ยุทฺธวิกฺกนฺตคามินี ฯ
อิทํ วุตฺตํ โหติ สเจ สามิ อหํ อิมานิ กิจฺจานิ กโรนฺตี รญฺโญ
ทฬฺหธมฺมสฺส จิตฺตํ นาราธยึ น ปริโตเสสึ โก ทานิ อญฺโญ
ตสฺส จิตฺตํ อาราเธสฺสตีติ ฯ มม วิกฺกมโปริสนฺติ มยา กตํ
ปุริสปรกฺกมํ ฯ สุกตนฺตานีติ สุกตานิ ฯ ยถา หิ กมฺมาเนว
กมฺมนฺตานิ วนาเนว วนนฺตานิ เอวมิธ สุกตาเนว สุกตนฺตานิ
วุตฺตานิ กิจฺจานิ ฯ ทูตวิปฺปหิตานิ จาติ คเล ปณฺณํ พนฺธิตฺวา
อสุกรญฺโญ นาม เทหีติ ปหิตาย มยา เอกทิวเสเนว โยชนสตํ
คนฺตฺวา กตานิ ทูตเปสนานิ ฯ น นูน ราชา ชานาตีติ นูน
ตุมฺหากํ เอส ราชา เอตานิ มยา กตานิ กิจฺจานิ น ชานาติ ฯ
อปรายินีติ อปฺปฏิสรณา ฯ ตทา หีติ ตถา หิ ฯ อยเมว วา
ปาโฐ ฯ ทินฺนาติ อหํ หิ รญฺญา ฉกณหาริกา กตฺวา กุมฺภการสฺส
ทินฺนาติ ฯ
     โพธิสตฺโต ตสฺสา กถํ สุตฺวา ตฺวํ มา โสจิ อหํ
รญฺโญ กเถตฺวา ตว ยสํ ปากติกํ กริสฺสามีติ ตํ สมสฺสาเสตฺวา
นครํ ปวิสิตฺวา ภุตฺตปาตราโส รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา กถํ
สมุฏฺฐาเปตฺวา มหาราช นนุ ตุมฺหากํ อสุกา นาม โอฏฺฐิพฺยาธิ
อสุกฏฺฐาเน จ อสุกฏฺฐาเน จ อุเร สลฺลํ พนฺธิตฺวา สงฺคามํ
นิตฺถรติ อสุกทิวสํ นาม คีวาย ปณฺณํ พนฺธิตฺวา เปสิตา
โยชนสตํ อคมาสิ ตุมฺเหปิสฺสา มหนฺตํ ยสํ อทตฺถ สา
อิทานิ กหนฺติ ฯ ตมหํ กุมฺภการสฺส โคมยาหรณตฺถาย อทาสินฺติ ฯ
อถ นํ โพธิสตฺโต อยุตฺตํ โข มหาราช ตุมฺหากํ กตํ กุมฺภการสฺส
ยานเก โยชนตฺถาย ทาตุนฺติ วตฺวา รญฺโญ โอวาทวเสน จตสฺโส
คาถา อภาสิ
         ยาวตาสึสตี โปโส       ตาวเทว ปวีณติ
         อตฺถาปาเย ชหนฺตี นํ     โอฏฺฐิพฺยาธึว ขตฺติโย ฯ
         โย ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ    กตตฺโถ นาวพุชฺฌติ
         อตฺถา ตสฺส ปลุชฺชนฺติ     เย โหนฺติ อภิปตฺถิตา ฯ
         โย ปุพฺเพ กตกลฺยาโณ    กตตฺโถ มนุพุชฺฌติ
         อตฺถา ตสฺส ปวฑฺฒนฺติ     เย โหนฺติ อภิปตฺถิตา ฯ
         ตํ โว วทามิ ภทฺทํ โว    ยาวนฺเตตฺถ สมาคตา
         สพฺเพ กตญฺญุโน โหถ     จิรํ สคฺคมฺหิ ฐสฺสถาติ ฯ
     ตตฺถ ปฐมคาถาย ตาย อตฺโถ อิเธกจฺโจ อญาณชาติโก
โปโส ยาวตาสึสตีติ ยาว อิทํ นาม เม อยํ กาตุํ สกฺขิสฺสตีติ
ปจฺจาสึสติ ตาวเทว ตํ ปุริสํ ปวีณติ ภชติ เสวติ ตสฺส
ปน อตฺถาปาเย วุฑฺฒิยา อคมเน ปริหีนกาเล ตํ นานากิจฺเจสุ
ปติฏฺฐิตํ โปสํ เอกจฺเจ พาลา อิมํ โอฏฺฐิพฺยาธึ อยํ ขตฺติโย วิย
ชหนฺติ ฯ กตกลฺยาโณติ ปเรน อตฺตโน กตกลฺยาณธมฺโม ฯ
กตตฺโถติ นิปฺผาทิตกิจฺโจ ฯ นาวพุชฺฌตีติ ปจฺฉา ตํ ปเรน กตํ
อุปการํ ตสฺส ชราชิณฺณกาเล อสมตฺถกาเล น สรติ อตฺตนา
ทินฺนํปิ ยสํ ปุน คณฺหติ ฯ ปลุชฺชนฺตีติ ภญฺชนฺติ นสฺสนฺติ ฯ เย
โหนฺติ อภิปตฺถิตาติ เยเกจิ อิจฺฉิตา นาม โหนฺติ สพฺเพ นสฺสนฺตีติ
ทีเปติ ฯ มิตฺตทุพฺพิปุคฺคลสฺส หิ ตํ ปตฺถิตํ อคฺคิมฺหิ ปติฏฺฐิตํ วีชํ
วิย นสฺสติ ฯ กตตฺโถ มนุพุชฺฌตีติ มกาโร พฺยญฺชนสนฺธิวเสน
คหิโต ฯ ตํ โว วทามีติ เตน การเณน ตุมฺเห วทามิ ฯ ฐสฺสถาติ
กตญฺญุโน หุตฺวา จิรํ กาลํ สคฺคมฺหิ ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวนฺตา
ปติฏฺฐหิสฺสถาติ ฯ
     เอวํ มหาสตฺโต ราชานํ อาทึ กตฺวา สนฺนิปติตานํ สพฺเพสํ
โอวาทํ อทาสิ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา โอฏฺฐิพฺยาธิยา ยสํ ปากติกํ
อกาสิ ฯ โพธิสตฺตสฺส โอวาเท ฐตฺวา จิรํ ทานาทีนิ ปุญฺญานิ
กตฺวา สคฺคปรายโน อโหสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
โอฏฺฐิพฺยาธิ ภทฺทวติกา อโหสิ ราชา อานนฺโท อโหสิ อมจฺโจ
ปน อหเมวาติ ฯ
                   ทฬฺหธมฺมชาตกํ จตุตฺถํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๒๐๗-๒๑๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=4158&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=4158&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1065
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=4595
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=4628
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=4628
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27