อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

                     สุสีมชาตกํ
     กาฬานิ เกสานิ ปุเร อเหสุนฺติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
มหาภินิกฺขมนํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     ตสฺมึ สมเย ภิกฺขู ธมฺมสภายํ นิสีทิตฺวา ทสพลสฺส เนกฺขมฺมํ
วณฺณยึสุ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ
กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต อนจฺฉริยํ
ภิกฺขเว มยา อิทานิ อเนกานิ กปฺปโกฏิสตสหสฺสานิ ปูริตปารมินา
มหาภิเนกฺขมฺมาภินิกฺขมนํ ปุพฺเพปาหํ ติโยชนสติเก กาสิกรฏฺเฐ
รชฺชํ ฉฑฺเฑตฺวา เนกฺขมฺมํ นิกฺขมนฺโตเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
ตสฺส ปุโรหิตสฺส อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติ ฯ ตสฺส
ชาตทิวเสเยว พาราณสีรญฺโญปิ ปุตฺโต วิชายิ ฯ เตสํ นามคฺคหณทิวเส
มหาสตฺตสฺส สุสีมกุมาโรติสฺส นามํ กรึสุ ราชปุตฺตสฺส พฺรหฺมทตฺต-
กุมาโรติ ฯ พาราณสีราชา ปุตฺเตน เม สทฺธึ เอกทิวเส ชาโตติ
โพธิสตฺตํ อาณาเปตฺวา ธาติโย ทตฺวา เตน สทฺธึ วฑฺเฒสิ ฯ เต
อุโภปิ วยปฺปตฺตา อภิรูปา เทวกุมารวณฺณิโน หุตฺวา ตกฺกสิลายํ
สพฺพสิปฺปานิ อุคฺคณฺหิตฺวา ปจฺจาคมึสุ ฯ ราชปุตฺโต อุปราชา
หุตฺวา โพธิสตฺเตน สทฺธึ เอกโตว ขาทนฺโต ปิวนฺโต นิสีทนฺโต
สยนฺโต ปิตุ อจฺจเยน รชฺชํ ปตฺวา มหาสตฺตสฺส มหนฺตํ ยสํ
ทตฺวา ปุโรหิตฏฺฐาเน นํ ฐเปตฺวา เอกทิวสํ นครํ สชฺชาเปตฺวา
สกฺโก เทวราชา วิย อลงฺกโต อลงฺกตเอราวณปฏิภาคสฺส มตฺตวร-
วารณสฺส ขนฺเธ นิสีทิตฺวา มหาสตฺตํ ปจฺฉาสเน หตฺถิปิฏฺเฐ นิสีทาเปตฺวา
นครํ ปทกฺขิณํ อกาสิ ฯ มาตาปิสฺส ปุตฺตํ โอโลเกสฺสามีติ
สีหปญฺชเร ฐตฺวา ตสฺส นครํ ปทกฺขิณํ กตฺวา อาคจฺฉนฺตสฺส
ปจฺฉโต นิสินฺนํ ปุโรหิตํ ทิสฺวา ปฏิพทฺธจิตฺตา หุตฺวา สยนคพฺภํ
ปวิสิตฺวา อิมํ อลภนฺตี เอตฺเถว มริสฺสามีติ อาหารํ ปจฺฉินฺทิตฺวา
นิปชฺชิ ฯ ราชา มาตรํ อปสฺสนฺโต กุหึ เม มาตาติ ปุจฺฉิตฺวา
คิลานาติ สุตฺวา ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา กินฺเต อมฺม
อผาสุกนฺติ ปุจฺฉิ ฯ สา ตสฺส ลชฺชาย น กเถสิ ฯ โส คนฺตฺวา
ราชปลฺลงฺเก นิสีทิตฺวา อตฺตโน อคฺคมเหสึ ปกฺโกสาเปตฺวา คจฺฉ
อมฺมาย อผาสุกํ ชานาหีติ เปเสสิ ฯ สา คนฺตฺวา ปิฏฺฐึ ปริมชฺชนฺตี
ปุจฺฉิ ฯ อิตฺถิโย นาม อิตฺถีนํ รหสฺสํ น นิคูหนฺติ ฯ สา ตมตฺถํ
อาโรเจสิ ฯ อิตราปิ ตํ สุตฺวา คนฺตฺวา รญฺโญ อาโรเจสิ ฯ ราชา
โหตุ คจฺฉ นํ สมสฺสาเสหีติ ปุโรหิตํ ราชานํ กตฺวา ตสฺส นํ อคฺคมเหสึ
กริสฺสามีติ ฯ สา คนฺตฺวา ตํ สมสฺสาเสสิ ฯ ราชาปิ ปุโรหิตํ
ปกฺโกสาเปตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา สมฺม มาตุยา ชีวิตํ เทหิ
ตฺวํ ราชา โหหิ สา อคฺคมเหสี อหํ อุปราชาติ ฯ โส
น สกฺกา เอวํ กาตุนฺติ ปฏิกฺขิปิตฺวา ปุนปฺปุนํ ยาจิยมาโน สมฺปฏิจฺฉิ ฯ
ราชา ปุโรหิตํ ราชานํ มาตรํ อคฺคมเหสึ กาเรตฺวา สยํ อุปราชา
อโหสิ ฯ เตสํ สมคฺคสํวาสํ วสนฺตานํ อปรภาเค โพธิสตฺโต
อคารมชฺเฌ อุกฺกณฺฐิโต กาเม ปหาย ปพฺพชฺชาย นินฺนจิตฺโต
กิเลสรตึ อนาลยนฺโต เอกโกว ติฏฺฐติ เอกโกว นิสีทติ เอกโกว
สยติ พนฺธนาคาเร พนฺโธ วิย ปญฺชเร ปกฺขิตกุกฺกุโฏ วิย จ
อโหสิ ฯ อถสฺส อคฺคมเหสี อยํ ราชา มยา สทฺธึ นาภิรมติ
เอกโกว ติฏฺฐติ นิสีทติ เสยฺยํ กปฺเปติ อยํ โข ปน ทหโร
ตรุโณ อหํ มหลฺลิกา สีเส เม ปลิตานิ ปญฺญายนฺติ ยนฺนูนาหํ
สีเส เต เทว ปลิตานิ ปญฺญายนฺตีติ มุสาวาทํ กตฺวา เอเตนุปาเยน
ราชานํ ปฏิญฺญาเปตฺวา มยา สทฺธึ อภิรมาเปยฺยนฺติ จินฺเตตฺวา
เอกทิวสํ รญฺโญ สีเส โอกฺกา วิจินนฺตี วิย หุตฺวา เทว
มหลฺลโกสิ ชาโต สีเส เต เอกํ ปลิตํ ปญฺญายตีติ อาห ฯ
เตนหิ ภทฺเท เอตํ ปลิตํ ลุญฺจิตฺวา มยฺหํ หตฺเถ ฐเปหีติ ฯ สา
ตสฺส สีสโต เอกํ เกสํ ลุญฺจิตฺวา ตํ ฉฑฺเฑตฺวา อตฺตโน สีเส
ปลิตํ คเหตฺวา อิทนฺเต เทว ปลิตนฺติ ตสฺส หตฺเถ ฐเปสิ ฯ
โพธิสตฺตสฺส ตํ ทิสฺวาว ภีตตสิตสฺส กาญฺจนปฏฺฏสทิสา นลาฏา
เสทา มุญฺจึสุ ฯ โส อตฺตานํ โอวทนฺโต สุสีม ตฺวํ ทหโร
หุตฺวา มหลฺลโก ชาโต เอตฺตกํ กาลํ คูถกลเล นิมุคฺคคามสูกโร
วิย กามกลเล นิมฺมุชฺชิตฺวา ตํ กลลํ ชหิตุํ น สกฺโกสิ นนุ
กาเม ปหาย หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา ปพฺพชิตฺวา พฺรหฺมจริยวาสสฺส
เต กาโลติ จินฺเตตฺวา ปฐมํ คาถมาห
                กาฬานิ เกสานิ ปุเร อเหสุํ
                ชาตานิ สีสมฺหิ ยถาปเทเส
                ตานิชฺช เสตานิ สุสีม ทิสฺวา
                ธมฺมํ จร พฺรหฺมจริยสฺส กาโลติ ฯ
     ตตฺถ ยถาปเทเสติ ตว สีเส  ตสฺมึ ตสฺมึ เกลานํ อนุรูเป
ปเทเส อิโต ปุพฺเพ กาฬานิ ภมรญฺชนวณฺณานิ เกสานิ ชาตานิ
อเหสุนฺติ วทติ ฯ ธมฺมํ จราติ ทสกุสลกมฺมปถธมฺมํ จราหีติ
อตฺตานเมว อาณาเปติ ฯ พฺรหฺมจริยสฺสาติ เมถุนวิรติยา เต กาโลติ
อตฺโถ ฯ
     เอวํ โพธิสตฺเตน พฺรหฺมจริยวาสสฺส คุเณ วณฺณิเต อิตรา
อหํ อิมสฺส ลคฺคนํ กริสฺสามีติ วิสฺสชฺชนเมว กรินฺติ ภีตตสิตา
อิทานิสฺส อปพฺพชฺชนตฺถาย สรีรวณฺณํ วณฺเณสฺสามีติ จินฺเตตฺวา
เทฺว คาถา อภาสิ
                มเมว เทว ปลิตํ น ตุยฺหํ
                มเมว สีสํ มม อุตฺตมงฺคํ
                อตฺถํ กริสฺสนฺติ มุสา อภาณึ
                เอกาปราธํ ขมถ ราชเสฏฺฐ ฯ
                ทหโร ตุวํ ทสฺสนีโยสิ ราช
                ปฐมุคฺคโต โหหิ ยถา กลีโร
                รชฺชญฺจ กาเรหิ มมญฺจ ปสฺส
                มา กาลิกํ อนุธาวิ ชนินฺทาติ ฯ
     ตตฺถ มเมว สีสนฺติ มเมว สีเส สญฺชาตปลิตนฺติ ทีเปติ ฯ
อิตรํ ตสฺเสว เววจนํ ฯ อตฺถนฺติ อตฺตโน วุฑฺฒึ กริสฺสามีติ มุสา
กเถสึ ฯ เอกาปราธนฺติ อิมํ มยฺหํ เอกํ อปราธํ ฯ ปฐมุคฺคโตติ
ปฐมวเยน อุคฺคโต ฯ โหหีติ โหสิ ฯ ปฐมวเย ปติฏฺฐิโตสีติ อตฺโถ ฯ
โหสิเยวาติปิ ปาโฐ ฯ ยถา กลีโรติ ยถา สินิทฺธจฺฉวิตรุณกลีโร
มนฺทวาเตริโต อติวิย โสภติ เอวรูโปสิ ตฺวนฺติ ทสฺเสติ ฯ
ปฐมุคฺคโต โหสีติปิ ปาโฐ ฯ ตสฺสตฺโถ ยถา ปฐมุคฺคโต ตรุณกลีโร
ทสฺสนีโย โหติ เอวํ ตฺวํ ทสฺสนีโยติ ฯ มมญฺจ ปสฺสาติ มมญฺจ
โอโลเกหิ ฯ มา มํ อนาถวิธวํ กโรหีติ อตฺโถ ฯ กาลิกนฺติ
พฺรหฺมจริยจรณนฺนาม ทุติเย วา ตติเย วา อตฺตภาเว วิปากทานโต
กาลิกนฺนาม รชฺชํ ปน อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว กามคุณสุขปฺปทานโต
อกาลิกํ โส ตฺวํ อิมํ อกาลิกํ ปหาย มา กาลิกํ อนุธาวีติ วทติ ฯ
     โพธิสตฺโต ตสฺสา วจนํ สุตฺวา ภทฺเท ตฺวํ ภวิตพฺพเมตํ
กถํ กเถสิ วิปริณเต ปริณามนฺเต หิ เม วเย อิเมหิ กาฬเกเสหิ
ปริวตฺติตฺวา สาณวากสทิเสหิ ปณฺฑเรหิ ภวิตพฺพํ อหํ หิ
นีลุปฺปลาทิกุสุมทามสทิสกุมารานํ กาญฺจนรูปกปฏิภาคานํ อุตฺตม-
โยพฺพนวิลาสสมฺปนฺนานํ ขตฺติยกญฺญาทีนํ วเย วิปริณเต ปริณามนฺเต
ชรํ ปตฺตานํ เววณฺณิยญฺเจว สรีรภคฺคญฺจ ปสฺสามิ เอวํ วิปตฺติ-
ปริโยสาโน เหส ภทฺเท ชีวโลเกติ วตฺวา อุปริ พุทฺธลีฬาย ธมฺมํ
เทเสนฺโต คาถทฺวยมาห
                ปสฺสามิ โวหํ ทหรึ กุมารึ
                สามฏฺฐปสฺสํ สุตนุํ สุมชฺฌํ
                กาลปฺปลฺลวาว ปเวลฺลมานา
                ปโลภยนฺตีว นเรสุ คจฺฉติ ฯ
                ตเมน ปสฺสามิ ปเรน นารึ
                อาสีติกํ นาวุติกญฺจ ชจฺจา
                ทณฺฑํ คเหตฺวาน ปเวธมานํ
                โคปาณสีภคฺคสมํ จรนฺตนฺติ ฯ
     ตตฺถ โวติ นิปาตมตฺตํ ฯ สามฏฺฐปสฺสนฺติ สมฏฺฐปสฺสํ ฯ
อยเมว วา ปาโฐ ฯ สพฺพปสฺเส สมฏฺฐฉวิวณฺณนฺติ อตฺโถ ฯ
สุตนุนฺติ สุนฺทรสรีรํ ฯ สุมชฺฌนฺติ สุสณฺฐิตมชฺฌํ ฯ กาลปฺปลฺลวาว
ปเวลฺลมานาติ ยถา นาม ตรุณกาเล สุสมุคฺคตา กาลวลฺลี ปลฺลวาว
หุตฺวา มนฺทวาเตริตา อิโตจีโต จ ปเวลฺลติ เอวเมว ปเวลฺลมานา
อิตฺถีวิลาสํ ทุสฺสิยมานา สา กุมาริกา ฯ ปโลภยนฺตีว นเรสุ
คจฺฉตีติ สมีปตฺเถ ภุมฺมวจนํ ฯ ปุริสานํ สนฺติเก เต ปุริเส
กิเลสวเสน ปโลภยนฺตี วิย คจฺฉติ ฯ ตเมน ปสฺสามิ ปเรน นารินฺติ
ตเมนํ นารึ อปเรน สมเยน ชราปตฺตํ อนฺตรหิตรูปโสภคฺคปฺปตฺตํ
ปสฺสามิ ฯ โพธิสตฺโต ปฐมคาถาย รูเป อสฺสาทํ กเถตฺวา อิทานิ
อาทีนวํ ทสฺเสนฺโต เอวมาห ฯ อาสีติกํ นาวุติกญฺจ ชจฺจาติ
อสีติสํวจฺฉรํ วา นวุติสํวจฺฉรํ วา ชาติยา ฯ โคปาณสีภคฺคสมนฺติ
โคปาณสีสมภคฺคํ โคปาณสีอาการภคฺคสรีรํ โอนมิตฺวา นฏฺฐกากณิกํ
ปริเยสนฺตึ วิย จรมานนฺติ อตฺโถ ฯ กามญฺจ โพธิสตฺเตน ทหรกาเล
ทิสฺวา ปุน นวุติกกาเล ทิฏฺฐปุพฺพา นาม นตฺถิ ญาเณน ทิฏฺฐภาวํ
สนฺธาย ปเนตํ วุตฺตํ ฯ
     อิติ มหาสตฺโต อิมาย คาถาย รูปสฺส อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา
อิทานิ อคารมชฺเฌ อตฺตโน อนภิรตึ ปกาเสนฺโต คาถทฺวยมาห
                โสหํ ตเมวานุวิจินฺตยนฺโต
                เอโก สยามิ สยนสฺส มชฺเฌ
                อหํปิ เอวํ อิติ เปกฺขมาโน
                น เคเห รเม พฺรหฺมจริยสฺส กาโล ฯ
     รชฺชุ วาลมฺพนํ เจสา ยา เคเห วสโต รติ
                เอตํปิ เฉตฺวาน วชนฺติ ธีรา
                อนเปกฺขิโน กามสุขํ ปหายาติ ฯ
     ตตฺถ โสหนฺติ โส อหํ ฯ ตเมวานุวิจินฺตยนฺโตติ ตเมว
รูปานํ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ วิจินฺเตนฺโต ฯ เอวํ อิติ เปกฺขมาโนติ
ยถา เอสา ปริณตา อหํปิ เอวํ ชรํ ปตฺโต ภคฺคสรีโร ภวิสฺสามีติ
เปกฺขมาโน ฯ น เคเห รเมติ เคเห น รมามิ ฯ พฺรหฺมจริยสฺส
กาโลติ ภทฺเท พฺรหฺมจริยสฺส เม กาโล ตสฺมา ปพฺพชิสฺสามีติ
ทีเปติ ฯ รชฺชุ วาลมฺพนํ เจสาติ จกาโร นิปาตมตฺโต อาลมฺพนรชฺชุ
วิย เอสาติ อตฺโถ ฯ กตรา ฯ ยา เคเห วสโต รตีติ ยา
เคเห วสนฺตสฺส รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ กามรตีติ อตฺโถ ฯ อิมินา
กามานํ อปฺปสฺสาทตํ ทสฺเสติ ฯ อยํ เหตฺถ อธิปฺปาโย ยถา คิลานสฺส
ปุริสสฺส อตฺตโน พเลน ปริวตฺเตตุํ อสกฺโกนฺตสฺส อิมํ อาลมฺพิตฺวา
ปริวตฺเตยฺยาสีติ อาลมฺพนรชฺชุํ พนฺเธยฺย ตสฺส ตํ อาลมฺพิตฺวา
ปริวตฺเตนฺตสฺส อปฺปมตฺตกํ กายิกเจตสิกสุขํ ภเวยฺย เอวํ กิเลสาตุรานํ
สตฺตานํ วิเวกสุขวเสน ปริวตฺติตุํ อสกฺโกนฺตานํ อคารมชฺเฌ
ฐปิตานิ กามรติทายกานิ รูปาทีนิ อารมฺมณานิ เตสํ กิเลสปริฬาห-
กาเล เมถุนธมฺมปฏิเสวนรตึ อารพฺภ ปริวตฺตมานานํ กายิกเจตสิกสุข-
สงฺขาตา กามรติ ตํ มุหุตฺตํ อุปฺปชฺชมานา อปฺปมตฺตกา โหติ เอวํ
อปฺปสฺสาทา กามาติ ฯ เอตํปิ เฉตฺวานาติ ยสฺมา ปน พหุทุกฺขา กามา
พหุปายาสา อาทีนโว เอตฺถ ภิยฺโย ตสฺมา ตํ อาทีนวํ สมฺปสฺสมานา
ปณฺฑิตา เอตํปิ รชฺชํ ฉฑฺเฑตฺวา คูถกูเป นิมุคฺคปุริโส ตํ
ปชหนฺโต วิย อนเปกฺขิโน เอวํ อปฺปมตฺตกํ พหุทุกฺขํ กามสุขํ
ปหาย วชนฺติ นิกฺขมิตฺวา มโนรมํ ปพฺพชฺชํ ปพฺพชฺชนฺตีติ ฯ
     เอวํ มหาสตฺโต กาเมสุ อสฺสาทญฺจ อาทีนวญฺจ ทสฺเสนฺโต
พุทฺธลีฬาย ธมฺมํ เทเสตฺวา สหายํ ปกฺโกสาเปตฺวา รชฺชํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา
ญาติมิตฺตสุหชานํ ปริเทวนฺตานํ ปริวตฺตนฺตานเมว สิริวิภวํ ฉฑฺเฑตฺวา
หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ฌานาภิญฺญา นิพฺพตฺเตตฺวา
พฺรหฺมโลกปรายโน อโหสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสสิ สจฺจ-
ปริโยสาเน พหู ชเน อมตปานํ ปาเยตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
อคฺคมเหสี ราหุลมาตา อโหสิ สหายกราชา อานนฺโท สุสีมราชา
ปน อหเมวาติ ฯ
                     สุสีมชาตกํ ฉฏฺฐํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๒๑๗-๒๒๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=4361&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=4361&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1079
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=4643
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=4670
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=4670
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27