อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

หน้าที่ ๒๓๗.
                     กุมฺมาสปิณฺฑชาตกํ
     น กิรตฺถีติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต มลฺลิกํ เทวึ
อารพฺภ กเถสิ ฯ
     สา หิ สาวตฺถิยํ เอกสฺส มาลาการเชฏฺฐกสฺส ธีตา อุตฺตม-
รูปธรา มหาปญฺญา โสฬสวสฺสิกกาเล เอกทิวสํ กุมาริกาหิ สทฺธึ
ปุปฺผารามํ คจฺฉนฺตี ตโย กุมฺมาสปิณฺเฑ คเหตฺวา ปุปฺผปจฺฉิยํ
ฐเปตฺวา คจฺฉติ ฯ สา นครโต นิกฺขมนกาเล ภควนฺตํ สรีรปฺปภํ
วิสฺสชฺเชตฺวา ภิกฺขุสงฺฆปริวุตํ นครํ ปวิสนฺตํ ทิสฺวา เต
กุมฺมาสปิณฺเฑ อุปเนสิ ฯ สตฺถา จตุมหาราชทตฺติยํ ปตฺตํ อุปเนตฺวา
ปฏิคฺคเหสิ ฯ สาปิ ตถาคตสฺส ปาเท สิรสา วนฺทิตฺวา พุทฺธารมฺมณํ
ปีตึ คเหตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ สตฺถา ตํ โอโลเกนฺโต
สิตํ ปาตฺวากาสิ ฯ อายสฺมา อานนฺโท โก นุ โข ภนฺเต
เหตุ โก ปจฺจโย วา ตถาคตสฺส สิตการเณติ ภควนฺตํ ปุจฺฉิ ฯ
อถสฺส สตฺถา อานนฺท อยํ กุมาริกา อิเมสํ กุมฺมาสปิณฺฑิกานํ
ผเลน อชฺเชว โกสลรญฺโญ อคฺคมเหสี ภวิสฺสตีติ สิตการณํ กเถสิ ฯ
กุมาริกาปิ ปุปฺผารามํ คตา ฯ ตํ ทิวสเมว โกสลราชา อชาตสตฺตุนา
สทฺธึ ยุชฺฌนฺโต ยุทฺธปราชิโต ปลายิตฺวา อสฺสํ อภิรุยฺหิตฺวา
อาคจฺฉนฺโต ตสฺสา คีตสทฺทํ สุตฺวา ปฏิพทฺธจิตฺโต อสฺสํ อารามา-
ภิมุขํ เปเสสิ ฯ ปุญฺญสมฺปนฺนา กุมาริกา ราชานํ ทิสฺวา อปลายิตฺวาว
อาคนฺตฺวา อสฺสนาสาย รชฺชุยา คณฺหิ ฯ ราชา อสฺสสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๘.
ปิฏฺฐิยํ นิสินฺโนว สสฺสามิกา อสฺสามิกาสีติ ปุจฺฉิตฺวา อสฺสามิกภาวํ
ญตฺวา อสฺสโต โอรุยฺห วาตาตปกิลนฺโต ตสฺสา องฺเก นิปนฺโน
มุหุตฺตํ วิสมิตฺวา ตํ อสฺสปิฏฺฐิยํ นิสีทาเปตฺวา พลนิกายปริวุโต
นครํ ปวิสิตฺวา ตํ อตฺตโน กุลฆรํ เปเสตฺวา สายณฺหสมเย ยานํ
ปหิณิตฺวา มหนฺเตน สกฺการสมฺมาเนน กุลฆรโต อาหราเปตฺวา
รตนราสิมฺหิ นิสีทาเปตฺวา อภิเสกํ กตฺวา อคฺคมเหสึ อกาสิ ฯ ตโต
ปฏฺฐาย สา รญฺโญ ปิยา อโหสิ มนาปา ปุพฺพุฏฺฐายิกาทีหิ
ปญฺจหิ กลฺยาณธมฺเมหิ สมนฺนาคตา ปติเทวตา พุทฺธานํปิ วลฺลภา
อโหสิ ฯ ตสฺสา สตฺถุ ตโย กุมฺมาสปิณฺเฑ ทตฺวา ตํ สมฺปตฺตึ
อธิคตภาโว สกลนครํ ปตฺถริตฺวา คโต ฯ อเถกทิวสํ ธมฺมสภายํ
กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ อาวุโส มลฺลิกา เทวี พุทฺธานํ ตโย กุมฺมาสปิณฺเฑ
ทตฺวา เตสํ ผเลน ตํ ทิวสเมว อภิเสกํ ปตฺตา อโห พุทฺธานํ
คุณมหนฺตตาติ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา กาย นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ
กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต อนจฺฉริยํ
ภิกฺขเว มลฺลิกาย เอกสฺส สพฺพญฺญุพุทฺธสฺส ตโย กุมฺมาสปิณฺเฑ
ทตฺวา โกสลรญฺโญ อคฺคมเหสีภาวาธิคโม กสฺมา พุทฺธานํ
คุณมหนฺตตาย โปราณกปณฺฑิตา ปน ปจฺเจกพุทฺธานํ อโลณิกํ อเตลํ
อผาณิตํ กุมฺมาสํ ทตฺวา ตสฺส ผเลน ทุติเย อตฺตภาเว ติโยชนสติเก
กาสิกรฏฺเฐ รชฺชสิรึ ปาปุณึสูติ วตฺวา อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
เอกสฺมึ ทลิทฺทกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปตฺโต เอกํ เสฏฺฐึ นิสฺสาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๙.
ภติยา กมฺมํ กโรนฺโต ชีวิตํ กปฺเปสิ ฯ โส เอกทิวสํ ปาตราสตฺถาย
เม ภวิสฺสนฺตีติ อนฺตราปณโต จตฺตาโร กุมฺมาสปิณฺเฑ คเหตฺวา
กมฺมนฺตํ คจฺฉนฺโต จตฺตาโร ปจฺเจกพุทฺเธ ภิกฺขาจารตฺถาย
พาราณสีนคราภิมุเข อาคจฺฉนฺเต ทิสฺวา อิเม ภิกฺขาจารตฺถาย
พาราณสึ คจฺฉนฺติ มยฺหญฺหิเม จตฺตาโร กุมฺมาสปิณฺฑา สนฺติ
ยนฺนูนาหํ อิเมสํ ทเทยฺยนฺติ จินฺเตตฺวา เต อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา
ภนฺเต อิเม เม หตฺเถ จตฺตาโร กุมฺมาสปิณฺฑา อหํ อิเม ตุมฺหากํ
ททามิ สาธุ ภนฺเต ปฏิคฺคณฺหถ เอวมฺปิทํ ปุญฺญํ มยฺหํ ภวิสฺสติ
ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ วตฺวา เตสํ อธิวาสนํ วิทิตฺวา วาลุกํ
อุสฺสาเปตฺวา จตฺตาริ อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา เตสํ อุปริ สาขาภงฺคํ
อตฺถริตฺวา ปจฺเจกพุทฺเธ ปฏิปาฏิยา นิสีทาเปตฺวา ปณฺณปุเฏน อุทกํ
อาหริตฺวา ทกฺขิโณทกํ ปาเตตฺวา จตูสุ ปตฺเตสุ จตฺตาโร กุมฺมาสปิณฺเฑ
ปติฏฺฐเปตฺวา วนฺทิตฺวา ภนฺเต เอเตสํ นิสฺสนฺเทน ทลิทฺทเคเห
นิพฺพตฺติ นาม มา โหตุ สพฺพญฺญุตญาณปฏิเวธสฺส ปจฺจโย
โหตูติ อาห ฯ ปจฺเจกพุทฺธา ปริภุญฺชิตฺวาว ปริโภคาวสาเน
อนุโมทนํ กตฺวา อุปฺปติตฺวา นนฺทมูลกปพฺภารเมว อคมํสุ ฯ โพธิสตฺโต
อญฺชลึ ปคฺคยฺห ปจฺเจกพุทฺเธ คเต ปีตึ คเหตฺวา เตสุ จกฺขุปถํ
อติกฺกนฺเตสุ อตฺตโน กมฺมกรณฏฺฐานํ คโต ฯ โสปิ เอตฺตกํ กมฺมํ
กตฺวา ยาวตายุกํ ตํ ทานํ อนุสฺสริตฺวา กาลํ กตฺวา ตสฺส ผเลน
พาราณสีรญฺโญ อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺติ ฯ พฺรหฺม-
ทตฺตกุมาโรติสฺส นามํ อกํสุ ฯ โส อตฺตโน ปทสา คมนกาลโต ปฏฺฐาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๐.
อหํ อิมสฺมึเยว นคเร ภติโก หุตฺวา กมฺมนฺตํ คจฺฉนฺโต ปจฺเจก-
พุทฺธานํ จตฺตาโร กุมฺมาสปิณฺเฑ ทตฺวา ตสฺส ผเลน อิธ นิพฺพตฺโตติ
ปสนฺนาทาเส มุขนิมิตฺตํ วิย สพฺพํ ปุริมชาติกิริยํ ชาติสฺสรญาเณน
ปากฏํ กตฺวา ปสฺสิ ฯ โส วยปฺปตฺโต ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา สพฺพสิปฺปานิ
อุคฺคเหตฺวา อาคนฺตฺวา สิกฺขิตสิปฺปํ ปิตุ ทสฺเสตฺวา ตุฏเฐน ปิตรา
อุปรชฺเช ปติฏฺฐาปิโต อปรภาเค ปิตุ อจฺจเยน รชฺเช ปติฏฐาสิ ฯ
อถสฺส อุตฺตมรูปธรํ โกสลรญฺโญ ธีตรํ อาเนตฺวา อคฺคมเหสึ
อกํสุ ฯ ฉตฺตมงฺคลทิวเส ปนสฺส สกลนครํ เทวนครํ วิย อลงฺกรึสุ ฯ
โส นครปทกฺขิณํ กตฺวา อลงฺกตปาสาทํ อภิรุยฺหิตฺวา มหาตลมชฺเฌ
สมุสฺสิตเสตจฺฉตฺตํ ปลฺลงฺกํ อภิรุยฺหิตฺวา นิสินฺโน ปริวาเรตฺวา ฐิเต
เอกโต อมจฺเจ เอกโต พฺราหฺมณคหปติกาทโย นานาวิภเว
สิริวิลาสสมุชฺชเล เอกโต นานาวิวิธปณฺณาการหตฺเถ นาครมนุสฺเส
เอกโต อลงฺกตเทวจฺฉรสงฺฆํ วิย โสฬสสหสฺสสงฺขฺยํ นาฏกิตฺถิคณํ อิมํ
อติมโนรมํ สิริวิภวํ โอโลเกนฺโต อตฺตโน ปุพฺเพ กตกมฺมํ สริตฺวา
อิมํ สุวณฺณปิณฺฑิกํ กาญฺจนมาลํ เสตจฺฉตฺตํ อิมานิ อเนกสหสฺสานิ
หตฺถิวาหนอสฺสวาหนรถวาหนานิ มณิมุตฺตาทิปูริตา สารคพฺภา นานา-
วิวิธธญฺญปูริตา มหาปฐวี เทวจฺฉรปฏิภาคา นาริโย จาติ สพฺโพเปส
มยฺหํ สิริวิภโว น อญฺญสฺส สนฺตโก จตุนฺนํ ปจฺเจกพุทฺธานํ
ทินฺนสฺส จตุกุมฺมาสปิณฺฑทานสฺเสว สนฺตโก เต นิสฺสาย มยา
เอส ลทฺโธติ ปจฺเจกพุทฺธานํ คุณํ อนุสฺสริตฺวา อตฺตโน กมฺมํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๑.
ปากฏํ อกาสิ ฯ ตสฺส ตํ อนุสฺสรนฺตสฺส สกลสรีรํ ปีติยา
ปริปูริ ฯ โส ปีติยา เตมิตหทโย มหาชนสฺส มชฺเฌ อุทานคีตํ
คายนฺโต เทฺว คาถา อภาสิ
                น กิรตฺถิ อโนมทสฺสิสุ
                ปาริจริยา พุทฺเธสุ อปฺปกา
                สุกฺขาย อโลณิกาย จ
                ปสฺส ผลํ กุมฺมาสปิณฺฑิยา ฯ
                หตฺถี ควาสฺสาปิ เม พหู
                ธนธญฺญา ปฐวี จ เกวลา
                นาริโยปิมา อจฺฉรูปมา
                ปสฺส ผลํ กุมฺมาสปิณฺฑิยาติ ฯ
     ตตฺถ อโนมทสฺสิสูติ อโนมสฺส อลามกสฺส ปจฺเจกโพธิ-
ญาณสฺส ทิฏฺฐตฺตา ปจฺเจกพุทฺธา อโนมทสฺสิโน นาม ฯ ปาริจริยาติ
อภิวาทนปจฺจุฏฺฐานอญฺชลิกมฺมาทิเภทา สามีจิกิริยาปิ ทิฏฺฐสมฺปตฺตึ
ทิสฺวา อตฺตโน สนฺตกํ อปฺปํ วา พหุํ วา ลูขํ วา ปณีตํ วา
เทยฺยธมฺมํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา คุณํ สลฺลกฺเขตฺวา ติสฺโส เจตนา
วิโสเธตฺวา ผลํ สทฺทหิตฺวา ปริจฺจชนกิริยาปิ ฯ พุทฺเธสูติ ปจฺเจก-
พุทฺเธสุ ฯ อปฺปกาติ มนฺทา ปริตฺตา นาม นตฺถิ กิร ฯ สุกฺขายาติ
นิเสฺนหาย ฯ อโลณิกายาติ ผาณิตรหิตาย ฯ นิปฺผาทิตตฺตา
หิ สา อโลณิกาติ วุตฺตา ฯ กุมฺมาสปิณฺฑิยาติ จตฺตาโร
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๒.
กุมฺมาสปิณฺเฑ เอกโต กตฺวา คหิตํ ฯ กุมฺมาสํ สนฺธาเยว อาห ฯ
คุณวนฺตานํ สมณพฺราหฺมณานํ คุณํ สลฺลกฺเขตฺวา จิตฺตํ ปสาเทตฺวา
ผลุปฺปตฺตึ กงฺขมานานํ ติสฺโส เจตนา วิโสเธตฺวา ทินฺนทกฺขิณา
อปฺปกา นาม นตฺถิ นิพฺพตฺตฏฺฐาเน มหาสมฺปตฺติเมว เทตีติ วุตฺตํ
โหติ เจตฺถ
         นตฺถิ จิตฺเต ปสนฺนมฺหิ     อปฺปกา นาม ทกฺขิณา
         ตถาคเต วา สมฺพุทฺเธ    อถ วา ตสฺส สาวเกติ
อิมสฺส ปนตฺถสฺส ทีปนตฺถาย
         ขีโรทกํ อหมทาสึ        ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส
         ตสฺส เม ปสฺส วิมานํ     อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมิ ฯ
         อจฺฉรสหสฺสานํ ปวรา     ปสฺส ปุญฺญานํ ผลวิปากํ
         เตน เม ตาทิโส วณฺโณ   เตน เม อิธมิชฺฌติ ฯ
         อุปฺปชฺชนฺติ จ เม โภคา   เยเกจิ มนโส ปิยา
                เตนมฺหิ เอวญฺชลิตานุภาวา
                วณฺโณ จ เม สพฺพทิสา ปภาสตีติ
เอวมาทีนิ วิมานานิ อาหริตพฺพานิ ฯ
     ธนธญฺญาติ มุตฺตาทิธนญฺจ สตฺต ธญฺญานิ จ ฯ ปฐวี จ
เกวลาติ สกลา เจสา มหาปฐวี ฯ สกลปฐวึ หตฺถคตํ มญฺญมาโน
วทติ ฯ ปสฺส ผลํ กุมฺมาสปิณฺฑิยาติ อตฺตโน ทานผลํ อตฺตโนว
ทสฺเสนฺโต เอวมาห ฯ ทานผลํ กิร โพธิสตฺโต จ สพฺพญฺญุพุทฺธา
เจว ชานนฺติ ฯ เตเนว จ สตฺถา อิติวุตฺตเก สุตฺตํ กเถนฺโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๓.
เอวญฺเจ ภิกฺขเว สตฺตา ชาเนยฺยุํ ทานสํวิภาคสฺส วิปากํ ยถาหํ
ชานามิ ตสฺมา น อทตฺวา ภุญฺเชยฺยุํ น จ เนสํ มจฺเฉรมลํ จิตฺตํ
ปริยาทาย ติฏฺเฐยฺย โยปิ เนสํ จริโม อาโลโป จริมํ กพลํ
ตโตปิ น อสํวิภชิตฺวา ภุญฺเชยฺยุํ สเจ เนสํ ปฏิคฺคาหกา อสฺสุ
ยสฺมา จ โข ภิกฺขเว สตฺตา น เอวํ ชานนฺติ ทานสํวิภาคสฺส
วิปากํ ยถาหํ ชานามิ ตสฺมา อทตฺวา ภุญฺชนฺติ มจฺเฉรมลญฺ จ
เตสํ จิตฺตํ ปริยาทาย ติฏฺฐตีติ ฯ
     โพธิสตฺโตปิ อตฺตโน ฉตฺตมงฺคลทิวเส สญฺชาตปีติปาโมชฺโช
อิมาหิ ทฺวีหิ คาถาหิ อุทานคีตํ คายิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย รญฺโญ
ปิยคีตนฺติ โพธิสตฺตสฺส นาฏกิตฺถิโย จ เสสนาฏกคนฺธพฺพาทโยปิ จ
อนฺเตปุรชโนปิ อนฺโตนครวาสิโนปิ พหินครวาสิโนปิ ปานาคาเรสุปิ
สมชฺชมณฺฑเลสุปิ อมฺหากํ รญฺโญ ปิยคีตนฺติ ตเทว คีตํ คายนฺติ ฯ
เอวํ อทฺธาเน คเต อคฺคมเหสี ตสฺส คีตสฺส อตฺถํ ชานิตุกามา อโหสิ ฯ
มหาสตฺตํ ปน ปุจฺฉิตุํ น วิสหติ ฯ อถสฺสา เอกสฺมึ คุเณ
ปสีทิตฺวา เอกทิวสํ ราชา ภทฺเท วรนฺเต ทมฺมิ วรํ คณฺหาหีติ ฯ
สา สาธุ เทว วรํ คณฺหามีติ ฯ หตฺถิอสฺสาทีสุ เต กึ ทมฺมีติ ฯ
เทว ตุมฺเห นิสฺสาย น มยฺหํ กิญฺจิ นตฺถิ น เม เอเตหิ อตฺโถ
สเจ วรํ ทาตุกามตฺถ ตุมฺหากํ คีตสฺส อตฺถํ กเถตฺวา เทถาติ ฯ
ภทฺเท โก ตว อิมินา วเรน อตฺโถ อญฺญํ คญฺหาหีติ ฯ เทว
อญฺเญน เม อตฺโถ นตฺถิ เอตเทว คณฺหามีติ ฯ สาธุ ภทฺเท
กเถสฺสามิ ตุยฺหํ ปน เอกิกาย รโห น กเถมิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๔.
ทฺวาทสโยชนิกาย พาราณสิยา เภริญฺจาราเปตฺวา ราชทฺวาเร รตนมณฺฑปํ
กาเรตฺวา รตนปลฺลงฺกํ ปญฺญาเปตฺวา อมจฺจพฺราหฺมณาทีหิ นคเรหิ
เจว โสฬสหิ จ อิตฺถีสหสฺเสหิ ปริวุโต เตสํ มชฺเฌ รตนปลฺลงฺเก
นิสีทิตฺวา กเถสฺสามีติ ฯ สา สาธุ เทวาติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ ราชา
ตถา กาเรตฺวา มรุคณปริวุโต สกฺโก เทวราชา วิย มหาชนกาย-
ปริวุโต รตนปลฺลงฺเก นิสีทิ ฯ เทวีปิ สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตา
กาญฺจนภทฺทปีฐํ อตฺถริตฺวา เอกมนฺเต อกฺขิโกฏิยา โอโลเกตฺวา
ยถารูเป ฐาเน นิสีทิตฺวา เทว ตุมฺหากํ ตุสฺสิตฺวา คายนมงฺคลคีตสฺส
ตาว เม อตฺถํ คคนตเล จนฺทํ อุฏฺฐาเปนฺโต วิย ปากฏํ กตฺวา
กเถถาติ วตฺวา ตติยํ คาถมาห
                อภิกฺขณํ ราชกุญฺชร
                คาถา ภาสสิ โกสลาธิป
                ปุจฺฉามิ ตํ รฏฺฐวฑฺฒน
                พาฬฺหํ ปีติมโน ปภาสสีติ ฯ
     ตตฺถ โกสลาธิปาติ โส โกสลรฏฺฐาธิโป กุสเล ปน ธมฺเม
อธิปตึ กตฺวา วิหรติ เตน นํ อาลปนฺตี เอวมาห ฯ กุสลาธิปาติ
กุสลชฺฌาสยาติ อตฺโถ ฯ พาฬฺหํ ปีติมโน ปภาสสีติ อติวิย
ปีติยุตฺตจิตฺโต หุตฺวา ภาสสิ ตสฺมา กเถถ ตาว เม เอตาสํ
คาถานํ อตฺถนฺติ ฯ
     อถสฺสา คาถานมตฺถํ อาวีกโรนฺโต มหาสตฺโต จตสฺโส คาถา
อภาสิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๕.
         อิมสฺมึเยว นคเร       กุเล อญฺญตเร อหุํ
         ปรกมฺมกโร อาสึ       ภตโก สีลสํวุโต ฯ
         กมฺมาย นิกฺขมนฺตาหํ     จตุโร สมเณ อทฺทสํ
         อาจารสีลสมฺปนฺเน      สีติภูเต อนาสเว ฯ
         เตสุ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา   นิสีทิตฺวา ปณฺณสนฺถเต
         อทาสึ พุทฺธานํ กุมฺมาสํ   ปสนฺโน สเกหิ ปาณิหิ ฯ
         ตสฺส กมฺมสฺส กุสลสฺส    อิทํ เม เอทิสํ ผลํ
         อนุโภมิ อิทํ รชฺชํ       ผีตํ ธรณิมุตฺตมนฺติ ฯ
     ตตฺถ กุเล อญฺญตเรติ นาเมน วา โคตฺเตน วา อปากเฏ
เอกสฺมึเยว กุเล ฯ อหุนฺติ นิพฺพตฺตึ ฯ ปรกมฺมกโร อาสินฺติ
ตสฺมึ กุเล ชาโต อหํ ทลิทฺทตาย ปรสฺส กมฺมํ กตฺวา ชีวิตํ
กปฺเปนฺโต ปรสฺส กมฺมกโร อาสึ ฯ ภตโกติ ปรเวตเนน ภโต ฯ
สีลสํวุโตติ ปญฺจสีลสํวเร ฐิโต ภติยา ชีวนฺโตปิ ทุสฺลีลํ ปหาย
สีลสมฺปนฺโนว อโหสินฺติ ทีเปติ ฯ กมฺมาย นิกฺขมนฺตาหนฺติ ตํ
ทิวสํ กตฺตพฺพสฺส กมฺมสฺส กรณตฺถาย นิกฺขมนฺโต อหํ ฯ จตุโร
สมเณ อทฺทสนฺติ ภทฺเท อหํ นครา นิกฺขมฺม มหามคฺคมารุยฺห
อตฺตโน กมฺมภูมิยํ คจฺฉนฺโต ภิกฺขตฺถาย พาราณสีนครํ ปวิสนฺเต
สมิตปาเป จตฺตาโร ปพฺพชิเต อทฺทสํ ฯ อาจารสีลสมฺปนฺเนติ
เอกวีสติยา อเนสนาหิ ชีวิตกปฺปนํ อนาจาโร นาม ตสฺส ปฏิปกฺเขน
อาจาเรน เจว มคฺคผเลหิ อาคเตน สีเลน สมนฺนาคเต ฯ สีติภูเตติ
ราคาทิปริฬาหวูปสเมน เจว เอกาทสอคฺคินิพฺพาปเนน จ สีติภาวํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๖.
ปตฺเต ฯ อนาสเวติ กามาสวาทิวิรหิเต ฯ นิสีทิตฺวาติ วาลุกาสนานํ
อุปริ สนฺถเต ปณฺณสนฺถเร นิสีทาเปตฺวา ฯ สนฺถโร หิ อิธ
สนฺถโตติ วุตฺโต ฯ อทาสินฺติ เตสํ ทกฺขิโณทกํ ทตฺวา สกฺกจฺจํ
สเกหิ หตฺเถหิ กุมฺมาสํ อทาสึ ฯ กุสลสฺสาติ อาโรคฺยานวชฺชตฺเถน
กุสลสฺส ฯ ผลนฺติ นิสฺสนฺทผลํ ฯ ผีตนฺติ สพฺพสมฺปตฺติผุลฺลิตํ ฯ
     เอวํ มหาสตฺตสฺส อตฺตโน กมฺมผลํ วิตฺถาเรตฺวา กเถนฺตสฺส
สุตฺวา เทวี ปสนฺนมนา สเจ มหาราช เอวํ ปจฺจกฺขโต ทานผลํ
ชานถ อิโต ทานิ ปฏฺฐาย เอกํ ภตฺตปิณฺฑํ ลภิตฺวา ธมฺมิกสมณ-
พฺราหฺมณานํ ทตฺวาว ปริภุญฺเชยฺยาถาติ โพธิสตฺตสฺส ถุตึ
กโรนฺตี
                ททํ ภุญฺชถ มา ปมาโท
                จกฺกํ วตฺตย โกสลาธิป
                มา ราช อธมฺมิโก
                อนุธมฺมํ ปาลย โกสลาธิปาติ ฯ
อิมํ คาถมาห ฯ
     ตตฺถ ททํ ภุญฺชถาติ อญฺเญสํ ทตฺวาว อตฺตนา ภุญฺชถ ฯ
มา ปมาโทติ ทานาทีสุ ปุญฺเญสุ มา ปมชฺชิตฺถ ฯ จกฺกํ วตฺตย
โกสลาธิปาติ กุสลชฺฌาสย มหาราช ปฏิรูปเทสวาสาทิกํ จตุพฺพิธํ
ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตหิ ฯ จกฺกนฺติ รโถ ทฺวีหิ จกฺเกหิ คจฺฉติ ฯ
อยํ ปน กาโย อิเมหิ จตูหิ จกฺเกหิ เทวโลกํ คจฺฉติ เตน
เต ธมฺมจกฺกนฺติ สงฺขฺยํ คตา ฯ ตํ ตฺวํ จกฺกํ วตฺเตหิ ปวตฺเตหิ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๗.
อธมฺมิโกติ ยถา อญฺเญ ฉนฺทาคตึ คจฺฉนฺตา โลกํ อุจฺฉุยนฺเตน
ปีเฬตฺวา วิย ธนเมว สงฺกฑฺฒนฺตา อธมฺมิกา โหนฺติ ตถา ตฺวํ
มา อธมฺมิโก ฯ อนุธมฺมํ ปาลยาติ
             ทานํ สีลํ ปริจฺจาคํ      อาชฺชวํ มทฺทวํ ตปํ
             อกฺโกธํ อวิหึสญฺจ       ขนฺตี จ อวิโรธนนฺติ
อิมํ ปน ทสวิธราชธมฺมเมว ปาลย รกฺข มา ปริจฺจช ฯ
     มหาสตฺโต ตสฺสา วจนํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต
                โสหํ ตเทว ปุนปฺปุนํ
                วตุมํ อาจริสฺสามิ โสภเน
                อริยาจริตํ สุโกสเล
                อรหนฺโต เม มนาปา ปสฺสิตุนฺติ
คาถมาห ฯ
     ตตฺถ วตุมนฺติ มคฺคํ ฯ อริยาจริตนฺติ อริเยหิ พุทฺธาทีหิ
อาจิณฺณํ ฯ สุโกสเลติ โสภเน โกสลรญฺโญ สุธีเตติ อตฺโถ ฯ
อรหนฺโตติ กิเลเสหิ อารกตฺตา อรานญฺจ อรีนญฺจ หตตฺตา ปจฺจยานํ
อรหตตฺตา เอวํลทฺธนามา ปจฺเจกพุทฺธา ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ
ภทฺเท โกสลราชธีเต โสหํ ทานํ เม ทินฺนนฺติ ติตฺตึ อกตฺวา
ปุนปฺปุนํ ตเทว อริยาจริตํ ทานมคฺคํ อาจริสฺสามิ ฯ มยฺหํ หิ
อคฺคทกฺขิเณยฺยตฺตา อรหนฺโต มนาปา ทสฺสนา จีวราทีนํ ทาตุกามตา
เตเยว ปสฺสิตุํ อิจฺฉามีติ ฯ
     อิทญฺจ ปน วตฺวา ราชา เทวิยา สมฺปตฺตึ โอโลเกตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๘.
ภทฺเท มยา ตว ปุริมภเว อตฺตโน กุสลกมฺมํ วิตฺถาเรตฺวา
กถิตํ อิมาสํ ปน นารีนํ มชฺเฌ รูเปน วา ลีฬาวิลาเสน วา
ตยา สทิสี เอกาปิ นตฺถิ สา ตฺวํ กึ กมฺมํ กตฺวา อิมํ สมฺปตฺตึ
ปฏิลภสีติ ปุจฺฉนฺโต ปุน คาถมาห
                เทวี วิย อจฺฉรูปมา
                มชฺเฌ นาริคณสฺส โสภสิ
                กึ กมฺมมกาสิ ภทฺทกํ
                เกนาสิ วณฺณวตี สุโกสเลติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ ภทฺเท สุโกสเล โกสลรญฺโญ สุธีเต ตฺวํ
รปสมฺปตฺติยา อจฺฉรูปมา ติทสปุเร สกฺกเทวรญฺโญ อญฺญตรา เทวธีตา
วิย อิมสฺส นารีคณสฺส มชฺเฌ อติวิย โสภสิ ปุพฺเพ กินฺนาม
ภทฺทกํ กลฺยาณกมฺมํ อกาสิ เกนาสิ การเณน เอวํ วณฺณวตี
ชาตาติ ฯ
     อถสฺส สา ชาติสฺสรญาเณน ปุริมภเว กลฺยาณกมฺมํ กเถนฺตี
เสสํ คาถทฺวยมาห
                อมฺพตฺถกุลสฺส ขตฺติย
                ทาสยาหํ ปรเปสิยา อหุํ
                สญฺญตา ธมฺมชีวินี
                สีลวตี จ อปาปทสฺสนา ฯ
                อุทฺธตภตฺตํ อหํ ตทา
                จรมานสฺส อทาสิ ภิกฺขุโน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๙.
                จิตฺตา สุมนา สญฺญมา อหํ
                ตสฺส กมฺมสฺส ผลํ มเมทิสนฺติ ฯ
สาปิ กิร ชาติสฺสราว อโหสิ ตสฺมา อตฺตโน ชาติสฺสรญาเณน
ปริจฺฉินฺทิตฺวาว กเถสิ ฯ
     ตตฺถ อมฺพตฺถกุลสฺสาติ กุฏุมฺพิกกุลสฺส ฯ ทาสยาหนฺติ ทาสี
อหํ ทาสาหนฺติปิ ปาโฐ ฯ ปรเปสิยาติ ปเรหิ ตสฺส ตสฺส กิจฺจสฺส
กรณตฺถาย เปสิตพฺพา เปสนการิกา ฯ สญฺญตาติ ทาสิโย นาม
ทุสฺสีลา โหนฺติ อหํ ปน ตีหิ ทฺวาเรหิ สญฺญตา สีลสมฺปนฺนา ฯ
ธมฺมชีวินีติ ปรวญฺจนาทีนิ อกตฺวา ธมฺเมน สเมน ปวตฺติตชีวิกา ฯ
สีลวตีติ อาจารสมฺปนฺนา คุณวตี อหํ ฯ อปาปทสฺสนาติ กลฺยาณทสฺสนา
ปิยธมฺมา ฯ อุทฺธตภตฺตนฺติ อตฺตโน ปตฺตโกฏฺฐาสวเสน อุทฺธริตฺวา
ลทฺธภาคภตฺตํ ฯ ภิกฺขุโนติ ภินฺนกิเลสสฺส ปจฺเจกพุทฺธสฺส ฯ
จิตฺตา สุมนาติ ตุฏฺฐา โสมนสฺสชาตา กมฺมผลํ สทฺทหนฺตี ฯ
ตสฺส กมฺมสฺสาติ ตสฺส เอกภิกฺขาทานกมฺมสฺส ฯ อิทํ วุตฺตํ
โหติ อหํ มหาราช ปุพฺเพ สาวตฺถิยํ อญฺญตรสฺส กุฏุมฺพิกกุลสฺส
ทาสี หุตฺวา ลทฺธภาคภตฺตํ อาทาย นิกฺขมนฺตี เอกํ ปจฺเจกพุทฺธํ
ปิณฺฑาย จรนฺตํ ทิสฺวา อตฺตโน ตณฺหํ มิลาเปตฺวา สญฺญมาทิ-
คุณสมฺปนฺนา กมฺมผลํ สทฺทหนฺตี ตสฺส ตํ ภตฺตํ อทาสึ สาหํ
ยาวตายุกํ ฐตฺวา กาลํ กตฺวา ตตฺถ สาวตฺถิยํ โกสลรญฺโญ
อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺติตฺวา อิทานิ ตว ปาทํ ปริจาริยมานา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๕๐.
เอวรูปํ สมฺปตฺตึ อนุภวามิ ตสฺส เม กมฺมสฺส อิทมีทิสํ ผลนฺติ ฯ
ตตฺถ คุณสมฺปนฺนานํ ทินฺนทานสฺส มหปฺผลภาวทสฺสนตฺถํ
         อคฺคโต เว ปสนฺนานํ       อคฺคํ ปุญฺญํ ปวฑฺฒติ
         อคฺคํ อายุ จ วณฺโณ จ      ยโส กิตฺติ สุขํ พลํ
         อคฺคสฺส ทาตา เมธาวี      อคฺคธมฺมสมาหิโต
         เทวภูโต มนุสฺโส วา       อคฺคปฺปตฺโต ปโมทติ ฯ
         เอส เทวมนุสฺสานํ         สพฺพกามทโท นิธีติ
อาทิคาถา วิตฺถาเรตพฺพา ฯ
     อิติ เต อุโภปิ ปุริมกมฺมํ วิตฺถาเรน กเถตฺวา ตโต ปฏฺฐาย
จตูสุ นครทฺวาเรสุ นครมชฺเฌ นิเวสนทฺวาเรติ ฉ ทานสาลาโย
การาเปตฺวา สกลชมฺพูทีปํ อุนฺนงฺคลํ กโรนฺตา มหาทานํ ปวตฺเตตฺวา
สีลํ รกฺขิตฺวา อุโปสถกมฺมํ กาเรตฺวา ชีวิตปริโยสาเน สคฺคปรายนา
อเหสุํ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
เทวี ราหุลมาตา อโหสิ ราชา ปน อหเมวาติ ฯ
                  กุมฺมาสปิณฺฑชาตกํ ทสมํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๒๓๗-๒๕๐.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=4759&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=4759&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1107
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=4728
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=4757
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=4757
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27