อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

                      อฏฺฐสทฺทชาตกํ
     อิทํ ปุเร นินฺนมาหูติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต โกสลรญฺโญ
อฑฺฒรตฺตสมเย สุตํ ภึสนกํ อวินิพฺโภคสทฺทํ อารพฺภ กเถสิ ฯ วตฺถุ
เหฏฺฐา จตุกฺกนิปาเต โลหกุมฺภิชาตเก กถิตสทิสเมว ฯ
     อิธ ปน สตฺถา ภนฺเต มยฺหํ อิเมสํ สทฺทานํ สุตตฺตา กึ
ภวิสฺสตีติ วุตฺเต มา ภายิ มหาราช น เต เอเตสํ สุตปจฺจยา
โกจิ อนฺตราโย ภวิสฺสติ น หิ มหาราช เอวรูปํ ภยานกํ
อวินิพฺโภคสทฺทํ ตฺวเมเวโก สุณิ ปุพฺเพปิ ราชาโน เอวรูปํ สทฺทํ
สุตฺวา พฺราหฺมณานํ กถํ คเหตฺวา สพฺพจตุกฺกยญฺญํ ยชิตุกามา
ปณฺฑิตานํ กถํ สุตฺวา ยญฺญหรณตฺถาย คหิตสตฺเต วิสฺสชฺเชตฺวา
นคเร มาฆาตเภริญฺจาราเปสุํเยวาติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
อสีติโกฏิวิภเว พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺเตตฺวา วยปฺปตฺโต ตกฺกสิลายํ
อุคฺคหิตสิปฺโป มาตาปิตูนํ อจฺจเยน รตนวิโลกนํ กตฺวา สพฺพํ
วิภวชาตํ ทานมุเข วิสฺสชฺเชตฺวา กาเม ปหาย หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา
อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ฌานาภิญฺญาโย นิพฺพตฺเตตฺวา อปรภาเค
โลณมฺพิลเสวนตฺถาย มนุสฺสปถํ จรนฺโต พาราณสึ ปตฺวา ราชุยฺยาเน
วสิ ฯ ตทา พาราณสีราชา สิริสยเน นิสินฺโน อฑฺฒรตฺติกสมเย
อฏฺฐ สทฺเท อสฺโสสิ ฯ ปฐมํ ราชนิเวสนสามนฺตา อุยฺยาเน เอโก
พโก สทฺทมกาสิ ฯ ทุติยํ ตสฺมึ สทฺเท อนุปจฺฉินฺเนเยว หตฺถิสาลาย
โตรณนิวาสินี กากี สทฺทมกาสิ ฯ ตติยํ ราชเคเห กณฺณิกาย
นิวุฏฺฐฆุณปาณโก สทฺทมกาสิ ฯ จตุตฺถํ ราชเคเห โปสาวนิยโกกิลา
สทฺทมกาสิ ฯ ปญฺจมํ ตตฺเถว โปสาวนิยกมิโค สทฺทมกาสิ ฯ
ฉฏฺฐํ ตตฺเถว โปสาวนิยกวานโร สทฺทมกาสิ ฯ สตฺตมํ ตตฺเถว
โปสาวนิยกกินฺนโร สทฺทมกาสิ ฯ อฏฺฐมํ ตสฺมึ สทฺเท อนุปจฺฉินฺเนเยว
ราชนิเวสนมตฺถเกน อุยฺยานํ คจฺฉนฺโต ปจฺเจกพุทฺโธ เอกํ อุทานํ
อุทาเนนฺโต สทฺทมกาสิ ฯ พาราณสีราชา อิเม อฏฺฐ สทฺเท สุตฺวา
ภีตตสิโต ปุนทิวเส พฺราหฺมเณ ปุจฺฉิ ฯ พฺราหฺมณา อนฺตราโย
เต มหาราช ปญฺญายติ สพฺพจตุกฺกยญฺญํ ยชิสฺสามาติ วตฺวา
รญฺญา ยถารุจึ กโรถาติ อนุญฺญาตา หฏฺฐปหฏฺฐา ราชกุลโต
นิกฺขมิตฺวา ยญฺญกมฺมํ อารภึสุ ฯ อถ เนสํ เชฏฺฐกยญฺญการก-
พฺราหฺมณสฺส อนฺเตวาสีมาณโว ปณฺฑิโต พฺยตฺโต อาจริยํ อาห
อาจริย เอวรูปํ กกฺขลํ ผรุสํ อสาตํ พหูนํ วินาสกมฺมํ มา กรีติ ฯ
ตาต กึ ตฺวํ ชานาสิ สเจปิ อญฺญํ กิญฺจิ น ภวิสฺสติ มจฺฉมํสํ
ตาว พหุํ ขาทิตุํ ลภิสฺสามาติ ฯ อาจริย กุจฺฉึ นิสฺสาย นิรย-
นิพฺพตฺตนกมฺมํ มา กโรถาติ ฯ ตํ สุตฺวา เสสพฺราหฺมณา อยํ อมฺหากํ
ลาภนฺตรายํ กโรตีติ ตสฺส กุชฺฌึสุ ฯ มาณโว เตสํ ภเยน เตนหิ
ตุมฺเห มจฺฉมํสํ ขาทนุปายํ กโรถาติ นิกฺขมิตฺวา พหินคเร ราชานํ
นิวาเรตุํ สมตฺถํ ธมฺมิกสมณํ อุปาธาเรนฺโต ราชุยฺยานํ คนฺตฺวา
โพธิสตฺตํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา ภนฺเต กึ ตุมฺหากํ สตฺเตสุ อนุกมฺปโก
นตฺถิ ราชา พหู สตฺเต มาเรตฺวา ยญฺญํ ยชาเปสิ กึ โว
มหาชนสฺส พนฺธนโมกฺขํ กาตุํ น วฏฺฏตีติ ฯ อาม มาณวก มยฺหํ
เอตฺถ เนว ราชา อมฺเห ชานาติ น มยํ ราชานนฺติ ฯ ชานาถ
ปน ภนฺเต รญฺโญ สุตสทฺทานํ นิปฺผตฺตินฺติ ฯ อาม ชานามีติ ฯ
ชานนฺตา รญฺโญ กสฺมา น กเถถาติ ฯ มาณวก กึ สกฺกา อหํ
ชานามีติ นลาเฏ สิงฺคํ พนฺธิตฺวา จริตุํ สเจ อิธาคนฺตฺวา ปุจฺฉิสฺสติ
กเถสฺสามีติ ฯ มาณโว เวเคน ราชกุลํ คนฺตฺวา กึ ตาตาติ วุตฺเต
มหาราช ตุมฺเหหิ สุตสทฺทานํ นิปฺผตฺตึ ชานนโก เอโก ตาปโส
ตุมฺหากํ อุยฺยาเน มงฺคลสิลายํ นิสินฺโน สเจ มํ ปุจฺฉิสฺสติ กเถสฺสามีติ
วทติ คนฺตฺวา ตํ ปุจฺฉิตุํ วฏฺฏตีติ ฯ ราชา เวเคน ตตฺถ
คนฺตฺวา ตาปสํ วนฺทิตฺวา กตปฏิสนฺถาโร นิสีทิตฺวา สจฺจํ กิร
ตุมฺเห มยา สุตสทฺทานํ นิปฺผตฺตึ ชานาถาติ ปุจฺฉิ ฯ อาม
มหาราชาติ ฯ เตนหิ กเถถ ตํ เมติ ฯ มหาราช เตสํ สุตปจฺจยา ตว
โกจิ อนฺตราโย นตฺถิ ปุราณุยฺยาเน ปน เต เอโก พโก อตฺถิ
โส โคจรํ อลภนฺโต ชิฆจฺฉาย ปเรโต ปฐมํ สทฺทมกาสีติ ตสฺส
กิริยํ อตฺตโน ญาเณน ปริจฺฉินฺทิตฺวา ปฐมํ คาถมาห
          อิทํ ปุเร นินฺนมาหุ    พหุมจฺฉํ มโหทกํ
          อาวาโส พกราชสฺส   เปตฺติกํ ภวนํ มม
          ตฺยชฺช เภเกน ยาเปม โอกํ น วิชฺชหามฺหเสติ ฯ
     ตตฺถ อิทนฺติ มงฺคลโปกฺขรณึ สนฺธาย วทติ ฯ สา หิ ปุพฺเพ
อุทกคุมฺเพน อุทเก ปวิสนฺเต มโหทกา พหุมจฺฉา อิทานิ ปน
อุทกสฺส ปจฺฉินฺนตฺตา น มโหทกา ชาตา ฯ ตฺยชฺช เภเกนาติ เต
มยํ อชฺช มจฺเฉ อลภนฺตา มณฺฑูกมตฺเตน ยาเปม ฯ โอกนฺติ
เอวํ ชิฆจฺฉาย ปีฬิตาปิ วสนฏฺฐานํ น ชหาม ฯ
     อิติ มหาราช โส พโก ชิฆจฺฉาย ปีฬิโต สทฺทมกาสิ ฯ
สเจปิ ตํ ชิฆจฺฉาโต โมเจตุกาโม ตํ อุยฺยานํ โสธาเปตฺวา โปกฺขรณึ
อุทกสฺส ปูเรหีติ ฯ ราชา ตถา กาตุํ เอกํ อมจฺจํ อาณาเปสิ ฯ
หตฺถิสาลโตรเณ ปน เต มหาราช เอกา กากี วสมานา อตฺตโน
ปุตฺตโสเกน ทุติยํ สทฺทมกาสิ ตโตปิ เต ภยํ นตฺถีติ วตฺวา
ทุติยํ คาถมาห
         โก ทุติยํ อสีลิยสฺส     พนฺธุรสฺส อกฺขิ เภจฺฉติ
         โก เม ปุตฺเต กุลาวกํ  มญฺจ โสตฺถึ กริสฺสตีติ
วตฺวา จ ปน โก นาม เต มหาราช หตฺถิสาลาย หตฺถิเมณฺโฑติ
ปุจฺฉิ ฯ พนฺธุโร นาม ภนฺเตติ ฯ เอกกฺขิกาโณ โส มหาราชาติ ฯ
อาม ภนฺเตติ ฯ มหาราช หตฺถิสาลาย เต ทฺวารโตรเณ เอกา
กากี กุลาวกํ กตฺวา อณฺฑกานิ นิกฺขิปิ ตานิ ปริณตานิ กากโปตกา
นิกฺขนฺตา หตฺถิเมณฺโฑ หตฺถึ อารุยฺห สาลโต นิกฺขมนฺโต จ
ปวิสนฺโต จ องฺกุสเกน กากิมฺปิ ปุตฺตเกปิสฺสา ปหรติ กุลาวกมฺปิ
วิทฺธํเสติ สา เตน ทุกฺเขน ปีฬิตา ตสฺส อกฺขิเภทํ อายาจนฺตี
เอวมาห สเจ เต กากิยา เมตฺตจิตฺตํ อตฺถิ เอตํ พนฺธุรํ
ปกฺโกสาเปตฺวา กุลาวกวิทฺธํสนโต วาเรหีติ ฯ ราชา ตํ
ปกฺโกสาเปตฺวา ปริภาเสตฺวา หาเรตฺวา อญฺญสฺส ตํ หตฺถึ อทาสิ ฯ
ปาสาทกณฺณิกาย ปน เต มหาราช เอโก ฆุณปาณโก วสติ
โส ตตฺถ เผคฺคุํ ขาทิตฺวา ตสฺมึ ขีเณ สารํ ขาทิตุํ นาสกฺขิ โส
ภกฺขํ อลภิตฺวา นิกฺขมิตุํ อสกฺโกนฺโต ปริเทวมาโน ตติยํ สทฺทมกาสิ
ตโตปิ เต ภยํ นตฺถีติ วตฺวา ตสฺส กิริยํ อตฺตโน ญาเณน
ปริจฺฉินฺทิตฺวา ตติยํ คาถมาห
         สพฺพา ปริกฺขตา เผคฺคุ    ยาว ตสฺสา คตี อหุ
         ขีณภกฺโข มหาราช       สาเร น รมตี ฆุโณติ ฯ
     ตตฺถ ยาว ตสฺสา คตี อหูติ ยาวตา ตสฺสา เผคฺคุยา
นิปฺผตฺติ อหุ อโหสิ สา สพฺพา ขาทิตา ฯ น รมตีติ มหาราช
โส ปาณโก ตโต นิกฺขมิตฺวา คมนฏฺฐานมฺปิ อปสฺสนฺโต ปริเทวติ
นีหราเปหิ นนฺติ อาห ฯ
     ราชา เอกํ ปุริสํ อาณาเปตฺวา อุปาเยน นีหราเปสิ ฯ
นิเวสเน ปน เต มหาราช เอกา โปสาวนิยกา โกกิลา อตฺถีติ ฯ
อตฺถิ ภนฺเตติ ฯ มหาราช สา อตฺตนา นิวุตฺถปุพฺพํ วนสณฺฑํ
สริตฺวา อุกฺกณฺฐิตฺวา กทา นุ โข อิมมฺหา ปญฺชรา มุญฺจิตฺวา
รมณียํ วนสณฺฑํ คจฺฉิสฺสามีติ จตุตฺถํ สทฺทมกาสิ ตโตปิ เต
ภยํ นตฺถีติ วตฺวา จตุตฺถํ คาถมาห
       สา นูนาหํ อิโต คนฺตฺวา    รญฺโญ มุตฺตา นิเวสนา
       อตฺตานํ รมยิสฺสามิ        ทุมสาขานิเกตินีติ ฯ
     ตตฺถ ทุมสาขานิเกตินีติ ปุปฺผิตาสุ รุกฺขสาขาสุ กตนิเกตา
หุตฺวา ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา อุกฺกณฺฐิตา มหาราช สา โกกิลา
วิสฺสชฺเชหิ นนฺติ อาห ฯ ราชา ตถา กาเรสิ ฯ นิเวสเน ปน
เต มหาราช เอโก โปสาวนิยกมิโค อตฺถีติ ฯ อตฺถิ ภนฺเตติ ฯ
มหาราช โส เอโก ยูถปติ อตฺตโน มิคึ อนุสฺสริตฺวา กิเลสวเสน
อุกฺกณฺฐิโต ปญฺจมํ สทฺทมกาสิ ตโตปิ เต ภยํ นตฺถีติ วตฺวา
ปญฺจมํ คาถมาห
       โส นูนาหํ อิโต คนฺตฺวา    รญฺโญ มุตฺโต นิเวสนา
       อคฺโคทกานิ ปิวิสฺสามิ      ยูถสฺส ปุรโต วชนฺติ ฯ
     ตตฺถ อคฺโคทกานีติ อคฺคอุทกานิ อญฺเญหิ มิเคหิ ปฐมตรํ
อปีตานิ อนุจฺฉิฏฺโฐทกานิ ยูถสฺส ปุรโต คจฺฉนฺโต กทา นุ โข
ภวิสฺสามีติ ฯ
     มหาสตฺโต ตมฺปิ มิคํ วิสฺสชฺชาเปตฺวา นิเวสเน ปน เต
มหาราช โปสาวนิยโก มกฺกโฏ อตฺถีติ อาม ภนฺเตติ วุตฺเต
โส หิ มหาราช หิมวนฺตปฺปเทเส ยูถมกฺกฏีหิ สทฺธึ กามคิทฺโธ
หุตฺวา วิจรนฺโต ภรเตน นาม ลุทฺเธน อิธานีโต อิทานิ อุกฺกณฺฐิตฺวา
ตตฺเถว คนฺตุกาโม ฉฏฺฐํ สทฺทมกาสิ ตโตปิ เต ภยํ นตฺถีติ
วตฺวา ฉฏฺฐํ คาถมาห
       คมฺมํ กาเมหิ สมฺมตฺตํ      รตฺตํ กาเมสุ มุจฺฉิตํ
       อานยิ ภรโต ลุทฺโธ       พาหิโก ภทฺทมตฺถุ เตติ ฯ
     ตตฺถ พาหิโกติ พาหิกรฏฺฐวาสี ฯ ภทฺทมตฺถุ เตติ อิมมตฺถํ
โส พานโร อาห ตุยฺหํ ปน ภทฺทมตฺถุ วิสฺสชฺเชหิ มนฺติ ฯ
     มหาสตฺโต ตํ พานรํ วิสฺสชฺชาเปตฺวา นิเวสเน ปน เต
มหาราช โปสาวนิกกินฺนโร อตฺถีติ ปุจฺฉิตฺวา อตฺถีติ วุตฺเต
โส มหาราช อตฺตโน กินฺนริยา กตคุณํ อนุสฺสริตฺวา กิเลสาตุโร
สตฺตมํ สทฺทมกาสิ โส หิ ตาย สทฺธึ เอกทิวสํ ตุงฺคปพฺพตสิขรํ
อารุหิ เต ตตฺถ วณฺณคนฺธรสสมฺปนฺนานิ นานาปุปฺผานิ โอจินนฺตา
ปิลนฺธนฺตา สุริยํ อตฺถงฺคเมนฺตํ น สลฺลกฺเขสุํ อตฺถงฺคเต สุริเย
โอตรนฺตานํ อนฺธกาโร อโหสิ ตตฺถ นํ กินฺนรี สามิ อนฺธกาโร
วตฺตติ อปกฺขลนฺโต อปฺปมาเทน โอตราหีติ วตฺวา หตฺเถ คเหตฺวา
โอตาเรสิ โส ตาย ตํ วจนํ อนุสฺสริตฺวา สทฺทมกาสิ ตโตปิ
เต นตฺถิ ภยนฺติ ตํ การณํ อตฺตโน ญาเณน ปริจฺฉินฺทิตฺวา
ปากฏํ กโรนฺโต สตฺตมํ คาถมาห
        อนฺธการติมิสฺสาย        ตุงฺเค อุปริ ปพฺพเต
        สา มํ สณฺเหน มุทุนา     มา ปาทํ ขณิยสฺมินีติ ฯ
     ตตฺถ อนฺธการติมิสฺสายาติ อนฺธภาวการเก ตเม ฯ ตุงฺเคติ
ติขิเณ ฯ สณฺเหน มุทุนาติ มฏฺเฐน มุทุเกน วจเนน ฯ มา ปาทํ
ขณิยสฺมินีติ ยกาโร พฺยญฺชนสนฺธิวเสน คหิโต ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ
สา มํ กินฺนรี สณฺเหน มุทุนา วจเนน สามิ อปฺปมตฺโต โหหิ
มา ปาทํ ขณิ อสฺมินิ ยถา เต อุปกฺขลิตฺวา ปาโท ปาสาณสฺมึ
น ขญฺญติ ตถา โอตราหีติ วตฺวา หตฺเถน คเหตฺวา โอตาเรสีติ ฯ
     อิติ มหาสตฺโต กินฺนเรน กตสทฺทการณํ กเถตฺวา ตํ วิสฺสชฺเชตฺวา
มหาราช อฏฺฐโม อุทานสทฺโท อโหสิ นนฺทมูลกปพฺภารสฺมึ หิ
เอโก ปจฺเจกพุทฺโธ อตฺตโน อายุสงฺขารปริกฺขยํ ญตฺวา มนุสฺสปถํ
คนฺตฺวา พาราณสีรญฺโญ อุยฺยาเน ปรินิพฺพายิสฺสามิ ตสฺส เม
มนุสฺสา สรีรนิกฺเขปํ กตฺวา สาธุกีฬํ กีฬิตฺวา ธาตุปูชํ กตฺวา
สคฺคปทํ ปูเรสฺสนฺตีติ อิทฺธานุภาเวน อากาเสน อาคจฺฉนฺโต ตว
ปาสาทมตฺถกํ ปตฺตกาเล ขนฺธภารํ โอตาเรตฺวา นิพฺพานปุรนิเวสนทีปนํ
อุทานํ อุทาเนสีติ ปจฺเจกพุทฺธวุตฺตคาถมาห
                อสํสยํ ชาติขยนฺตทสฺสี
                น คพฺภเสยฺยํ ปุนราวฏิสฺสํ
                อยมนฺติมา ปจฺฉิมา คพฺภเสยฺยา
                ขีโณ เม สํสาโร ปุนพฺภวายาติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ ชาติขยนสงฺขาตสฺส นิพฺพานสฺส ทิฏฺฐตฺตา ชาติขยนฺตทสฺสี
อหํ อสํสยํ ปุน คพฺภเสยฺยํ น อาวฏฺฏิสฺสํ อยํ หิ เม อนฺติมา
ชาติ ปจฺฉิมา คพฺภเสยฺยา ขีโณ เม ปุนพฺภวาย
ขนฺธปฏิปาฏิสงฺขาโต สํสาโรติ ฯ
     อิทญฺจ ปน โส อุทานวเสน วตฺวา อิมํ อุยฺยานํ อาคมฺม
เอกสฺส สุปุปฺผิตสฺส สาลสฺส มูเล ปรินิพฺพุโต เอหิ มหาราช
สรีรกิจฺจมสฺส กโรหีติ ฯ มหาสตฺโต ราชานํ คเหตฺวา ปจฺเจกพุทฺธสฺส
ปรินิพฺพุตฏฺฐานํ คนฺตฺวา ตํ สรีรํ ทสฺเสสิ ฯ ราชา ตสฺส สรีรํ
ทิสฺวา สทฺธึ พลนิกาเยหิ คนฺธมาลาทีหิ ปูเชตฺวา โพธิสตฺตสฺส
วจนํ นิสฺสาย ยญฺญํ หาเรตฺวา สพฺพสตฺตานํ ชีวิตทานํ ทตฺวา
นคเร มาฆาตเภริญฺจาราเปตฺวา สตฺตาหํ สาธุกีฬํ กาเรตฺวา สพฺพคนฺธ-
จิตฺตเก มหนฺเตน สกฺกาเรน ปจฺเจกพุทฺธสฺส สรีรํ ฌาเปตฺวา
จาตุมฺมหาปเถ ถูปํ กาเรสิ ฯ โพธิสตฺโตปิ รญฺโญ ธมฺมํ เทเสตฺวา
อปฺปมตฺโต โหหีติ โอวทิตฺวา หิมวนฺตเมว ปวิสิตฺวา พฺรหฺมวิหาเรสุ
กมฺมํ กตฺวา อปริหีนชฺฌาโน พฺรหฺมโลกปรายโน อโหสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา มหาราช ตสฺส สทฺทสฺส
สุตการณา ตว โกจิ อนฺตราโย นตฺถีติ ยญฺญํ หราเปตฺวา มหาชนสฺส
ชีวิตํ เทหีติ ชีวิตทานํ ทาเปตฺวา นคเร ธมฺมเภริญฺจาราเปตฺวา ธมฺมํ
เทเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา ราชา อานนฺโท อโหสิ
มาณโว สารีปุตฺโต ตาปโส อหเมวาติ ฯ
                  อฏฺฐสทฺทชาตกํ ทุติยํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๒๖๙-๒๗๗.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=5398&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=5398&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1129
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=4825
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=4877
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=4877
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27