อรรถกถาเล่มที่ ๓๙ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๕ ฉกฺก-ทสกนิปาต

                       ติตฺติรชาตกํ
     โย เต ปุตฺตเกติ อิทํ สตฺถา คิชฺฌกูเฏ วิหรนฺโต เทวทตฺตสฺส
วธาย ปริสกฺกนํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     ตสฺมึ หิ สมเย ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ อาวุโส
เทวทตฺโต นิลฺลชฺโช อนริโย เอวํ อุตฺตมคุณธรสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส
อชาตสตฺตุนา สทฺธึ เอกโต หุตฺวา ธนุคฺคหปฺปโยชนสิลาปวิชฺฌน-
นาฬาคิริวิสฺสชฺชเนหิ วธาย อุปายํ กโรตีติ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา กาย
นุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ
วุตฺเต น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ เทวทตฺโต มยฺหํ วธาย
ปริสกฺกีติ วตฺวา อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต เอโก
ทิสาปาโมกฺโข อาจริโย พาราณสิยํ ปญฺจสตานํ มาณวกานํ สิปฺปํ
วาเจนฺโต เอกทิวสํ จินฺเตสิ มยฺหํ อิเธว วสนฺตสฺส ปลิโพโธ
โหติ มาณวกานมฺปิ สิปฺปํ น นิฏฺฐาติ หิมวนฺตปฺปเทเส อรญฺญายตเน
ปวิสิตฺวา ตตฺถ วสนฺโต สิปฺปํ วาเจสฺสามีติ ฯ โส มาณวกานํ
กเถตฺวา ติลตณฺฑุลเตลวตฺถาทีนิ คาหาเปตฺวา อรญฺญํ ปวิสิตฺวา
มคฺคโต อวิทูเร ฐาเน ปณฺณสาลํ การาเปตฺวา นิวาสํ กปฺเปสิ ฯ
มาณวาปิ อตฺตโน อตฺตโน ปณฺณสาลํ กรึสุ ฯ มาณวานํ
ญาตกา เตลตณฺฑุลาทีนิ เปเสนฺติ ฯ รฏฺฐวาสิโนปิ ทิสาปาโมกฺโข
อาจริโย กิร อรญฺเญ อสุกฏฺฐาเน วสนฺโต สิปฺปํ อุคฺคณฺหาเปตีติ
ตสฺส ตณฺฑุลาทีนิ อภิหรนฺติ กนฺตารํ ปฏิปนฺนาปิ เทนฺติ ฯ อญฺญตโร
ปุริโส ขีรปานตฺถาย สวจฺฉํ เธนุมฺปิ อทาสิ ฯ อาจริยสฺส ปน
ปณฺณสาลาย สนฺติเก ทฺวีหิ โปตเกหิ สทฺธึ เอกา โคธา วสติ ฯ
สีหพฺยคฺฆาปิสฺส อุปฏฺฐานํ อาคจฺฉนฺติ ฯ เอโก ติตฺติโรปิ ตตฺถ
นิพทฺธวาโส อโหสิ ฯ โส อาจริยสฺส มาณวานํ มนฺเต วาเจนฺตสฺส
สทฺทํ สุตฺวา ตโยปิ เวเท อุคฺคณฺหิ ฯ มาณวา เตน สทฺธึ
อติวิสฺสาสิกา อเหสุํ ฯ อปรภาเค มาณเวสุ นิปฺผตฺตึ อปฺปตฺเตสุเยว
อาจริโย กาลมกาสิ ฯ มาณวา ตสฺส สรีรํ ฌาเปตฺวา วาลุกาย
ถูปํ กตฺวา นานาปุปฺเผหิ ปูเชตฺวา โรทนฺติ ปริเทวนฺติ ฯ อถ เน
ติตฺติโร กสฺมา โรทถาติ อาห ฯ อาจริโย โน สิปฺเป อนิฏฺฐิเตเยว
กาลํ กโต ตสฺมา โรทามาติ ฯ เอวํ สนฺเต มา จินฺตยิตฺถ อหํ
โว สิปฺปํ วาเจสฺสามีติ ฯ ตฺวํ กถํ ชานาสีติ ฯ อหํ อาจริเย
ตุมฺหากํ วาเจนฺเต สุตฺวาว ตโย เวเท ปคุเณ อกาสินฺติ ฯ เตนหิ
อตฺตโน ปคุณภาวํ อมฺเห ชานาเปหีติ ฯ ติตฺติโร เตนหิ สุณาถาติ
เตสํ คณฺฐิคณฺฐิฐานเมว ปพฺพตมตฺถกา นทึ โอตรนฺโต วิย
โอสาเรสิ ฯ มาณวา หฏฺฐตุฏฺฐา หุตฺวา ติตฺติรปณฺฑิตสฺส สนฺติเก
สิปฺปํ ปฏฺฐเปสุํ ฯ โสปิ ทิสาปาโมกฺขาจริยสฺส ฐาเน ฐตฺวา เตสํ
สิปฺปํ วาเจสิ ฯ มาณวา ตสฺส สุวณฺณปญฺชรํ กตฺวา อุปริ วิตานํ
พนฺธิตฺวา สุวณฺณตฏฺฏเก มธุลาชาทีนิ อุปสํหรนฺตา นานาวณฺเณหิ
ปุปฺเผหิ ปูเชนฺตา มหนฺตํ สกฺการํ กรึสุ ฯ ติตฺติโร หิ อรญฺญายตเน
ปญฺจสเต มาณเว มนฺเต วาเจตีติ สกลชมฺพุทีเป ปากโฏ อโหสิ ฯ
ตทา ชมฺพุทีเป คิรคฺคสมชฺชสทิสํ มหนฺตํ ฉณํ โฆสยึสุ ฯ มาณวานํ
มาตาปิตโร ฉณทสฺสนตฺถาย อาคจฺฉนฺตูติ เปเสสุํ ฯ มาณวา
ติตฺติรสฺส อาโรเจตฺวา ติตฺติรปณฺฑิตํ สพฺพญฺจ อสฺสมปทํ โคธํ
ปฏิจฺฉาเทตฺวา อตฺตโน อตฺตโน นครเมว อาคมึสุ ฯ ตทา เอโก
นิกฺการุณิโก ทุฏฺฐตาปโส ตตฺถ ตตฺถ วิจรนฺโต ตํ ฐานํ สมฺปาปุณิ ฯ
โคธา ตํ ทิสฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา อสุกฏฺฐาเน ตณฺฑุลา อสุกฏฺฐาเน
เตลาทีนิ อตฺถิ ภตฺตํ ปจิตฺวา ภุญฺชาหีติ วตฺวา โคจรตฺถาย
คตา ฯ ตาปโส ปาโตว ภตฺตํ ปจิตฺวา เทฺว โคธปุตฺตเก มาเรตฺวา
รสํ กตฺวา ภุญฺชิ ฯ ทิวา ติตฺติรปณฺฑิตญฺจ วจฺฉกญฺจ มาเรตฺวา
ขาทิ ฯ สายํ เธนุํ อาคตํ ทิสฺวา ตมฺปิ มาเรตฺวา มํสํ ขาทิตฺวา
รุกฺขมูเล นิปชฺชิตฺวา ฆุรฆุรายนฺโต นิทฺทํ โอกฺกมิ ฯ โคธา สายํ
อาคนฺตฺวา ปุตฺตเก อปสฺสนฺตี อุปธาริยมานา วิจริ ฯ รุกฺขเทวตา
โคธํ ปุตฺตเก อทิสฺวา กมฺปมานํ โอโลเกตฺวา ขนฺธวิวเร ทิพฺพานุภาเวน
ฐตฺวา โคเธ มา กมฺปิ อิมินา ปาปปุริเสน ตว ปุตฺตกา จ
ติตฺติโร จ วจฺโฉ จ เธนุ จ มาริตา คีวายํ นํ ฑํสิตฺวา
ชีวิตกฺขยํ ปาเปหีติ สลฺลปนฺตี ปฐมํ คาถมาห
        โย เต ปุตฺตเก อขาทิ     ทินฺนภตฺโต อทูสเก
        ตสฺมึ ทาเฐ นิปาเตหิ      มา เต มุญฺจิตฺถ ชีวเตติ ฯ
     ตตฺถ ทินฺนภตฺโตติ ภตฺตํ ปจิตฺวา ภุญฺชาติ ตยา ทินฺนภตฺโต ฯ
อทูสเกติ นิทฺโทเส นิราปราเธ ฯ ตสฺมึ ทาเฐติ ปาปปุริเส จตสฺโสปิ
ทาฐา นิปาเตหีติ อธิปฺปาโย ฯ มา เต มุญฺจิตฺถ ชีวเตติ ชีวนฺโต
สชีโว หุตฺวา ตว หตฺถโต เอส ปาปธมฺโม มา มุญฺจิตฺถ โมกฺขํ
มา ลภตุ ชีวิตกฺขยํ ปาเปหีติ อตฺโถ ฯ
     ตโต โคธา เทฺว คาถา อภาสิ
        อากิณฺณลุทฺโธ ปุริโส       ธาติโจลํว มกฺขิโต
        ปเทสํ ตํ น ปสฺสสามิ      ยตฺถ ทาฐํ นิปาตเย ฯ
        อกตญฺญุสฺส โปสสฺส        นิจฺจํ วิวรทสฺสิโน
        สพฺพญฺเจ ปฐวึ ทชฺชา      เนว นํ อภิราธเยติ ฯ
     ตตฺถ อากิณฺณลุทฺโธติ คาฬฺหลุทฺโธ ฯ วิวรทสฺสิโนติ ฉิทฺทํ
โอตารํ ปริเยสนฺตสฺส ฯ เนว นํ อภิราธเยติ เอวรูปํ ปุคฺคลํ
สกลปฐวึ ททนฺโตติ โตเสตุํ น สกฺกุเณยฺย กิมงฺค ปนาหํ ภตฺต-
มตฺตทายิกาติ ทสฺเสติ ฯ
     โคธา เอวํ วตฺวา อยํ ปพุชฺฌิตฺวา มมฺปิ ขาเทยฺยาติ
อตฺตโน ชีวิตํ รกฺขมานา ปลายิ ฯ เตปิ ปน สีหพฺยคฺฆา ติตฺติรสฺส
สหายกาว ฯ กทาจิ เต อาคนฺตฺวา ติตฺติรํ ปสฺสนฺติ ฯ กทาจิ
โส คนฺตฺวา เตสํ ธมฺมํ เทเสตฺวา อาคจฺฉติ ฯ ตสฺมึ ปน ทิวเส
สีโห พฺยคฺฆํ อาห สมฺม จิรํ น ทิฏฺโฐ โน ติตฺติโร อชฺช
สตฺตฏฺฐทิวสา โหนฺติ คจฺฉ ตาวสฺส ปวตฺตึ ญตฺวา เอหีติ ฯ
พฺยคฺโฆ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา โคธาย ปลายิตกาเล ตํ ฐานํ ปตฺวา
ตํ ปาปปุริสํ นิทฺทายนฺตํ ปสฺสิ ฯ ตสฺส ชฏนฺตเร ติตฺติรปณฺฑิตสฺส
โลมานิ ปญฺญายนฺติ ฯ เธนุยา จ วจฺฉกสฺส จ อฏฺฐีนิ ปญฺญายนฺติ ฯ
พฺยคฺฆราชา ตํ สพฺพํ ทิสฺวา สุวณฺณปญฺชเร ติตฺติรปณฺฑิตํ อทิสฺวา
อิมินา ปาปปุริเสเน เต มาริตา ภวิสฺสนฺตีติ ตํ ปาเทน ปหริตฺวา
อุฏฺฐาเปสิ ฯ โส ตํ ทิสฺวาว ภีตตสิโตว อโหสิ ฯ อถ นํ
พฺยคฺโฆ ตฺวํ เอเต มาเรตฺวา ขาทีติ ปุจฺฉิตฺวา เนว มาเรมิ
น ขาทามีติ ปาปธมฺม ตยิ อมาเรนฺเต อญฺโญ โก มาเรสฺสติ
กเถหิ อกเถนฺตสฺส เต ชีวิตํ นตฺถีติ ฯ โส มรณภยภีโต
อาม สามิ โคธโปตเก จ วจฺฉกญฺจ เธนุญฺจ มาเรตฺวา ขาทึ
ติตฺติรํ ปน น มาเรมีติ ฯ โส ตสฺส พหุํ กเถนฺตสฺสาปิ อสทฺทหิตฺวา
ตฺวํ กุโต อาคโตสีติ ปุจฺฉิตฺวา สามิ กลิงฺครฏฺฐวาสิกานํ วาณิชกานํ
ภณฺฑํ วหนฺโต ชีวิตเหตุ อิทญฺจิทญฺจ กมฺมํ กตฺวา อิทานมฺหิ
อิธาคโตติ เตน สพฺพสฺมึ อตฺตนา กตกมฺเม กถิเต ปาปธมฺม ตยิ
ติตฺติรํ อมาเรนฺเต อญฺโญ โก มาเรสฺสติ เอหิ สีหสฺส มิครญฺโญ
สนฺติกํ ตํ เนสฺสามีติ ตํ ปุรโต กตฺวา ตาเสนฺโต อคมาสิ ฯ สีโห
พฺยคฺฆราชานํ ตํ อาเนนฺตํ ทิสฺวา พฺยคฺฆํ ปุจฺฉนฺโต จตุตฺถํ คาถมาห
                กินฺนุ สุพาหุ ตรมานรูโป
                ปจฺฉาคโตสิ สห มาณเวน
                กึ กิจฺจมตฺถํ อิธมตฺถิ ตุยฺหํ
                อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถนฺติ ฯ
     ตตฺถ สุพาหูติ พฺยคฺฆํ นาเมนาลปติ ฯ พฺยคฺฆสฺส หิ ปุริมกาโย
มนาโป โหติ เตน นํ เอวมาห ฯ กึ กิจฺจมตฺถํ อิธมตฺถิ
ตุยฺหนฺติ กึ กรณียํ อตฺถสํหิตํ อิมินา มาณเวน อิธ อตฺถิ ฯ
ตุยฺหํ กึ กิจฺจมตฺถนฺติ ปาโฐ ฯ อยเมว อตฺโถ ฯ
     ตํ สุตฺวา พฺยคฺโฆ ปญฺจมํ คาถมาห
                โย เต สขา ททฺทโร สาธุรูโป
                ตสฺส วธํ ปริสงฺกามิ อชฺช
                ปุริสสฺส กมฺมายตนานิ สุตฺวา
                นาหํ สุขึ ททฺทรํ อชฺช มญฺเญติ ฯ
     ตตฺถ ททฺทโรติ ติตฺติโร ฯ ตสฺส วธนฺติ ตสฺส ติตฺติรปณฺฑิตสฺส
อิมมฺหา ปุริสา อชฺช วธํ ปริสงฺกามิ ฯ นาหํ สุขินฺติ อหํ อชฺช
ททฺทรํ สุขึ อาโรคฺยํ น มญฺญามิ ฯ
     อถ นํ สีโห ฉฏฺฐมํ คาถมาห
                กานิสฺส กมฺมายตนานิ อสฺสุ
                ปุริสสฺส วุตฺติสโมธานตาย
                กํ วา ปฏิญฺญํ ปุริสสฺส สุตฺวา
                ปริสงฺกสิ ททฺทรํ มาณเวนาติ ฯ
     ตตฺถ อสฺสูติ อสฺโสสิ ฯ วุตฺติสโมธานตายาติ ชีวิตวุตฺติสโมธานตฺ-
ถาย ฯ กานิ นาม อิมินา อตฺตโน กมฺมานิ ตุยฺหํ กถิตานีติ
อตฺโถ ฯ มาณเวนาติ กึ สุตฺวา อิมินา มาณเวน มาริตํ ปริสงฺกมสิ ฯ
     อถสฺส กเถนฺโต พฺยคฺฆราชา เสสคาถา อภาสิ
                จิณฺณา กลิงฺคา จริตา วณิชฺชา
                เวตฺตาจโร สงฺกุปโถปิ จิณฺโณ
                นเฏหิ จิณฺณํ สห วากุเรหิ
                ทณฺเฑน ยุทฺธมฺปิ สมชฺชมชฺเฌ ฯ
                พนฺธา กุลิกา มิตมาฬฺหเกน
                อกฺขา ฐิตา สญฺญโม อพฺภตีโต
                อปฺปหิตํ ปุปฺผกํ อฑฺฒรตฺตํ
                หตฺถา ทฑฺฒา ปิณฺฑปฏิคฺคเหน ฯ
                ตานิสฺส กมฺมายตนานิ อสฺสุ
                ปุริสสฺส วุตฺติสโมธานตาย
                ยถา อยํ ทิสฺสติ โลมปิณฺโฑ
                คาโว หตา กึ ปน ททฺทรสฺสาติ ฯ
     ตตฺถ จิณฺณา กลิงฺคาติ วาณิชกานํ ภณฺฑํ วหนฺเตน กิร
เตน กลิงฺครฏฺเฐ จิณฺณา จริตา วณิชฺชาปิ เตน กตา ฯ เวตฺตาจโรติ
เวตฺเตหิ สญฺจริตพฺโพ ฯ สงฺกุปโถปิ จิณฺโณติ ขาณุกมคฺโคปิ
วลญฺชิโต ฯ นเฏหีติ ชีวิตเหตุเยว นเฏหิปิ สทฺธึ ฯ จิณฺณํ สห
วากุเรหีติ วากุเร วหนฺเตน วากุราหิปิ สทฺธึ จริตํ ฯ ทณฺเฑน
ยุทฺธนฺติ ทณฺฑยุทฺธมฺปิ กิร เตน ยุชฺฌิตํ ฯ พนฺธา กุลิกาติ สกุณิกาปิ
กิร เตน พนฺธา ฯ มิตมาฬฺหเกนาติ ธญฺญมาปกมฺปิ กิร เตน กตํ ฯ
อกฺขา ฐิตาติ อกฺขธุตฺตานํ เวยฺยาวจฺจํ กโรนฺเตน อกฺขาปิ ฐปิตา ฯ
สญฺญโม อพฺภตีโตติ ชีวิตวุตฺตึ นิสฺสาย ปพฺพชนฺเตน สีลสญฺญโม
อติกฺกนฺโต ฯ อปฺปหิตนฺติ ฐปิตํ อปฺปคฺฆรณํ กตํ ฯ ปุปฺผกนฺติ
โลหิตํ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ อิมินา กิร ชีวิตํ นิสฺสาย ราชาปราธิกานํ
หตฺถปาเท ฉินฺทิตฺวา เต อาเนตฺวา สาลายํ นิปชฺชาเปตฺวา วณมุเขหิ
ปคฺฆรนฺตํ โลหิตํ อฑฺฒรตฺติสมเย ตตฺถ คนฺตฺวา กณฺฑกธูมํ นาม
ทตฺวา ฐปิตนฺติ ฯ หตฺถา ทฑฺฒาติ อาชีวกปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตกาเล
อุณฺหปิณฺฑปฏิคฺคหเณน หตฺถาปิ กิรสฺส ทฑฺฒา ฯ ตานิสฺส กมฺมา-
ยตนานีติ ตานิ อสฺส กมฺมายตนานิ ฯ อสฺสูติ อสฺโสสึ ฯ ยถา
อยนฺติ ยถา เอส เอตสฺส ชฏนฺตเร ติตฺติรโลมปิณฺโฑปิ ทิสฺสติ
อิมินา การเณน เวทิตพฺพเมตํ เอเตเนว โส มาริโตติ ฯ คาโว
หตา กึ ปน ททฺทรสฺสาติ คาโวปิ เอเตน หตา ททฺทรสฺส ปน
กึ น มาริตพฺพมตฺถิ ตสฺมา เอส ตํ มาเรสฺสตีติ ฯ
     สีโหปิ ตํ ปุริสํ ปุจฺฉิ มาริโต เต ติตฺติรปณฺฑิโตติ ฯ อาม
สามีติ ฯ อถสฺส สจฺจวจนํ สุตฺวา สีโห ตํ วิสฺสชฺเชตุกาโม อโหสิ ฯ
พฺยคฺฆราชา ปน มาเรตพฺพยุตฺตโก เอส ปาโปติ วตฺวา ตตฺเถว นํ
ทาฐาหิ ปหริตฺวา มาเรตฺวา อาวาฏํ ขนิตฺวา ปกฺขิปิ ฯ มาณวา
อาคนฺตฺวา ติตฺติรปณฺฑิตํ อทิสฺวา โรทิตฺวา ปริเทวิตฺวา นิวตฺตึสุ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา เอวํ ภิกฺขเว เทวทตฺโต
ปุพฺเพปิ มยฺหํ วธาย ปริสกฺกีติ วตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
ชฏิโล เทวทตฺโต อโหสิ โคธา กิสาโคตมี พฺยคฺโฆ โมคฺคลฺลาโน
สีโห สารีปุตฺโต ทิสาปาโมกฺโข อาจริโย กสฺสโป ติตฺติรปณฺฑิโต
อหเมวาติ ฯ
                   ติตฺติรชาตกํ ทฺวาทสมํ ฯ
                 นวกนิปาตวณฺณนา สมตฺตา ฯ
                  ------------------
@เชิงอรรถ:
@*** หน้านี้ไม่มีข้อมูล ***

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๙ หน้า ๔๑๐-๔๑๘.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=39&A=8284&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=39&A=8284&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1310
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=5414
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=5470
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=5470
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27