ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๐ ภาษาบาลีอักษรไทย ชา.อ.๖ เอกาทสก-ปกิณฺณก

                     ๖. สุรุจิชาตกํ ฯ
     มเหสี รุจิโน ภริยาติ อิทํ สตฺถา สาวตฺถิยํ อุปนิสฺสาย
ปุพฺพาราเม มิคารมาตุ ปาสาเท วิหรนฺโต วิสาขาย มหาอุปาสิกาย
ลทฺเธ อฏฺฐ วเร อารพฺภ กเถสิ ฯ
     สา หิ เอกทิวสํ เชตวเน ธมฺมกถํ สุตฺวา ภควนฺตํ สทฺธึ
ภิกฺขุสงฺเฆหิ สฺวาตนาย นิมนฺเตตฺวา ปกฺกามิ ฯ ตสฺสา ปน
รตฺติยา อจฺจเยน จาตุทฺทีปิโก มหาเมโฆ วสฺสิ ฯ ภควา ภิกฺขู
อามนฺเตตฺวา ยถา ภิกฺขเว เชตวเน วสฺสติ เอวํ จตูสุ ทีเปสุ
วสฺสติ โอวสฺสาเปถ ภิกฺขเว กายํ ปจฺฉิมโก มหาเมโฆติ วตฺวา
โอวสฺสาปิตกาเล ภิกฺขูหิ สทฺธึ อิทฺธิพเลน เชตวเน อนฺตรหิโต
วิสาขาย โกฏฺฐเก ปาตุรโหสิ ฯ อุปาสิกา อจฺฉิริยํ วต โภ
อพฺภูตํ วต โภ ตถาคตสฺส มหิทฺธิตา มหานุภาวตา ยตฺร หิ
นาม ชณฺณุมตฺเตสุปิ โอเฆสุ วตฺตมาเนสุ กฏิมตฺเตสุปิ โอเฆสุ
วตฺตมาเนสุ น หิ นาม เอกภิกฺขุสฺสาปิ ปาทา วา จีวรานิ วา
อลฺลานิ ภวิสฺสนฺตีติ ตุฏฺฐหฏฺฐา อุทคฺคา พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสงฺฆํ
ปริวีสิตฺวา กตภตฺตกจฺจํ ภควนฺตํ เอตทโวจ อฏฺฐาหํ ภนฺเต
ภควนฺตํ วรานิ ยาจามีติ ฯ อติกฺกนฺตวรา โข วิสาเข ตถาคตาติ ฯ
ยานิ จ ภนฺเต โว กปฺปิยานิ ยานิ จ อนวชฺชานิ ตานิ วรานิ
ภนฺเต อหํ ยาจามีติ อาห ฯ วเทหิ วิสาเขติ ฯ อิจฺฉามิหํ
ภนฺเต ภิกฺขุสงฺฆสฺส ยาวชีวํ วสฺสิกสาฏิกํ ทาตุํ อาคนฺตุกภตฺตํ
ทาตุํ คมิกภตฺตํ ทาตุํ คิลานภตฺตํ ทาตุํ คิลานุปฏฺฐากภตฺตํ ทาตํ
คิลานเภสชฺชํ ทาตุํ ธุวยาคุํ ทาตุํ ภิกฺขุนีสงฺฆสฺส อุทกสาฏกํ
ทาตุนฺติ ฯ สตฺถา ปน กึ วิสาเข ตฺวํ อตฺถวสํ สมฺปสฺสมานา
ตถาคตํ อฏฺฐ วรานิ ยาจสีติ ปุจฺฉิตฺวา ตาย อฏฺฐวรานิสํเส
กถิเต สาธุ สาธุ วิสาเข อิมานิสํเส สมฺปสฺสมานา ตถาคตํ
อฏฺฐ วรานิ ยาจสีติ วตฺวา อนุชานามิ เต วิสาเข อฏฺฐ
วรานีติ อฏฺฐ วเร ทตฺวา อนุโมทนํ กตฺวา ปกฺกามิ ฯ อเถกทิวสํ
สตฺถริ ปุพฺพาราเม วิหรนฺเต ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ
อาวุโส วิสาขา มหาอุปาสิกา มาตุคามตฺตภาเว ฐตฺวาปิ ทสพลสฺส
สนฺติกา อฏฺฐ วเร ลภิ อโห มหาคุณาติ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา กายนุตฺถ
ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมายนามาติ วุตฺเต
น ภิกฺขเว อิทาเนว วิสาขา มม สนฺติเก วเร ลภติ ปุพฺเพปิ
ลภิเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ
     อตีเต มิถิลายํ สุรุจินาม ราชา รชฺชํ กาเรนฺโต ปุตฺตํ
ปฏิลภิตฺวา ตสฺส สุรุจิกุมาโรเตฺวว นามํ อกาสิ ฯ โส วยปฺปตฺโต
ตกฺกสิลายํ สิปฺปํ อุคฺคณฺหิสฺสามีติ คนฺตฺวา นครทฺวาเร สาลายํ
นิสีทิ ฯ พาราณสีรญฺโญปิ ปุตฺโต พฺรหฺมทตฺตกุมาโรนาม ตตฺเถว
คนฺตฺวา สุรุจิกุมารสฺส นิสินฺนผลเกเยว นิสีทิ ฯ เต อญฺญมญฺญํ
ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสาสิกา หุตฺวา เอกโตว อาจริยสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
อาจริยภาคํ ทตฺวา สิปฺปํ ปฏฺฐเปนติ น จิรสฺเสว นิฏฺฐิตสิปฺปา
อาจริยํ อาปุจฺฉิตฺวา โถกํ มคฺคํ เอกโต คนฺตฺวา ทฺวิธาปเถ
ฐิตา อญฺญมญฺญํ อาลิงฺคิตฺวา มิตฺตธมฺมานุรกฺขณตฺถํ กติกํ กรึสุ
สเจ มม ปุตฺโต ชายติ ตว ธีตา วา ตว ปุตฺโต มม ธีตา
วา เตสํ อาวาหวิวาหํ กริสฺสามาติ ฯ เตสุ รชฺชํ กาเรนฺเตสุ
สุรุจิมหาราชสฺส ปุตฺโต ชายิ ฯ สุรุจิกุมาโรติสฺส นามํ กรึสุ ฯ
พฺรหฺมทตฺตสฺส ธีตา ชายิ ฯ สุเมธาติสฺสา นามํ กรึสุ ฯ สุรุจิกุมาโร
วยปฺปตฺโต ตกฺกสิลายํ คนฺตฺวา สิปฺปํ อุคฺคเหตฺวา อาคจฺฉิ ฯ
อถ นํ ปิตา รชฺเช อภิสิญฺจิตุกาโม อโหสิ สหายสฺส กิรเม
พาราณสีรญฺโญ ธีตา อตฺถิ ตเมวสฺส อคฺคมเหสึ กริสฺสามีติ ตสฺสา
อตฺถาย พหุปณฺณาการํ ทตฺวา อมจฺเจ เปเสสิ ฯ เตสํ อนาคตกาเลเยว
พาราณสีราชา เทวึ ปุจฺฉิ ภทฺเท มาตุคามสฺส กึ อติเรกํ ทุกฺขนฺติ ฯ
สปตฺติโรสํ ทุกฺขํ เทวาติ ฯ เตนหิ ภทฺเท อมฺหากํ ธีตรํ สุเมธาเทวึ
ตมฺหา ทุกฺขา โมเจตฺวา โย เอตํ เอกิกเมว คณฺหิสฺสติ ตสฺส
ทสฺสามาติ อาห ฯ โส เตหิ อมจฺเจหิ อาคนฺตฺวา ตสฺสา นาเม
คหิเต ตาตา กามํ มยา ปุพฺเพ มยฺหํ สหายสฺส ปฏิญฺญา การิตา
อิมํ ปน มยํ น อิตฺถีฆฏาย อนฺตเร ปกฺขิปิตุกามา โย เอตํ
เอกิกเมว คณฺหิสฺสติ ตสฺส ทาตุกามมฺหาติ อาห ฯ เต รญฺโญ
สนฺติกํ ปหิณึสุ ฯ ราชา อมฺหากํ รชฺชํ มหนฺตํ สตฺตโยชนิกํ
มิถิลนครํ ตีณิ โยชนสตานิ รชฺชปริจฺเฉโท เหฏฺฐิมนฺเตน
โสฬส อิตฺถีสหสฺสานิ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ วตฺวา นาโรเจสิ ฯ
สุรุจิกุมาโร ปน สุเมธาย รูปสมฺปทํ สุตฺวา สวนสํสคฺเคน พชฺฌิตฺวา
อหนฺตํ เอกิกเมว คณฺหิสฺสามิ น มยฺหํ อิตฺถีฆฏาย อตฺโถ ตเมว
อาเนตูติ มาตาปิตูนํ เปเสสิ ฯ เต ตสฺส มนํ อภินฺทิตฺวา พหุธนํ
เปเสตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน ตํ อาเนตฺวา กุมารสฺส อคฺคมเหสึ
กตฺวา เอกโต อภิสิญฺจึสุ ฯ โส สุรุจิมหาราชานาม หุตฺวา ธมฺเมน
รชฺชํ กาเรนฺโต ตาย สทฺธึ ปิยสํวาสํ วสิ ฯ สา ปน ทส
วสฺสสหสฺสานิ ตสฺส เคเห วสนฺตี เนว ปุตฺตํ วา ธีตรํ วา อลตฺถ ฯ
อถ นาครา สนฺนิปติตฺวา ราชงฺคเณ อุปกฺโกสิตฺวา กิเมตนฺติ
วุตฺเต รญฺโญ โทโส นตฺถิ วํสานุปาลโก ปน โว ปุตฺโต น
วิชฺชติ ตุมฺหากํ เอกา เทวี ราชกุลนฺนาม เหฏฺฐิมนฺเตน โสฬสหิ
อิตฺถีสหสฺเสหิ ภวิตพฺพํ อิตฺถีฆฏํ คณฺห เทว ตาสุ เอกา ปุญฺญวตี
ปุตฺตํ ลภิสฺสตีติ วตฺวา ตาตา กึ กเถถ อหํ อญฺญํ น คณฺหิสฺสามีติ
ปฏิญฺญํ ทตฺวา มยา เอสา อานีตา น สกฺกา มุสาวาทํ กาตุํ
น มยฺหํ อิตฺถีฆฏาย อตฺโถติ รญฺญา ปฏิกฺขิตฺตา ปกฺกมึสุ ฯ
สุเมธา ตํ กถํ สุตฺวา ราชา ตาว สจฺจวาทิตาย อญฺญา
อิตฺถิโย น อาเนติ อหเมว ปนสฺส อาเนสฺสามีติ รญฺโญ
มาตุสทิสภริยฏฺฐาเน ฐตฺวา อตฺตโน รุจิยา ขตฺติยกญฺญานํ สหสฺสํ
อมจฺจกญฺญานํ สหสฺสํ เสฏฺฐิกญฺญานํ สหสฺสํ สพฺพสมยนาฏกิตฺถีนํ
สหสฺสนฺติ จตฺตาริ อิตฺถีสหสฺสานิ อาเนสิ ฯ ตาปิ ทส วสฺสสหสฺสานิ
ราชกุเล วสิตฺวา เนว ปุตฺตํ น ธีตรํ ลภึสุ ฯ เตเนว อุปาเยน
อปรานิปิ ติกฺขตฺตุํ จตฺตาริ สหสฺสานิ อาเนสิ ฯ ตาปิ เนว ปุตฺตํ
น ธีตรํ ลภึสุ ฯ เอตฺตาวตา โสฬส อิตฺถีสหสฺสานิ อเหสุํ ฯ
จตฺตาฬีส วสฺสสหสฺสานิ อติกฺกมึสุ ฯ ตานิ ตาย เอกิกาย วุตฺเถหิ
ทสหิ สทฺธึ ปญฺญาส วสฺสสหสฺสานิ โหนฺติ ฯ อถ นาครา สนฺนิปติตฺวา
ปุน อุปกฺโกสิตฺวา กิเมตนฺติ วุตฺเต เทว ตุมฺหากํ เทวิโย ปุตฺตํ
ปฏฺเฐตุํอาณาเปถาติ วทึสุ ฯ ราชา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตุมฺเห
ปุตฺตํ ปฏฺเฐถาติ อาห ฯ ตา ตโต ปฏฺฐาย ปุตฺตํ ปฏฺฐยมานา
นานาเทวานํ นมสฺสนฺติ นานาวตฺตานิ ปริจรนฺติ ฯ ปุตฺโต นุปฺปชฺชเตว ฯ
อถ ราชา สุเมธํ อาห ภทฺเท ปุตฺตํ ปฏฺเฐหีติ ฯ สา สาธูติ
ปณฺณรสิยํ อุโปสถํ สมาทาย สิริคพฺเภ สีลานิ อาวชฺชมานา
กปฺปิยมญฺเจ นิสีทิ ฯ เสสา อชวตฺตโควตฺตา หุตฺวา อุยฺยานํ อคมํสุ ฯ
สุเมธาย สีลเตเชน สกฺกสฺส ภวนํ กมฺปิ ฯ สกฺโก อาวชฺเชตฺวา
สุเมธา ปุตฺตํ ปฏฺเฐติ ปุตฺตมสฺสา ทสฺสามิ น โข ปน สกฺกา
ยํ วา ตํ วา ทาตุํ อนุจฺฉวิกมสฺสา ปุตฺตํ อุปธาเรสฺสามีติ
อุปธาเรนฺโต นฬการเทวปุตฺตํ ปสฺสิ ฯ โส หิ ปุญฺญสมฺปนฺโน
สตฺโต ปุริมตฺตภาเว พาราณสิยํ วสนฺโต วปกาเล เขตฺตํ คจฺฉนฺโต
เอกํ ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา ทาสกมฺมกเร วปถาติ ปหิณิ สยํ
นิวตฺติตฺวา ปจฺเจกพุทฺธํ เคหํ เนตฺวา โภเชตฺวา ปุน คงฺคาตีเร
อาเนตฺวา ปุตฺเตน สทฺธึ เอกโตว หุตฺวา อุทุมฺพรภิตฺติปาทํ นฬภิตฺติกํ
ปณฺณสาลํ กตฺวา ทฺวารํ โยเชตฺวา จงฺกมํ กตฺวา ปจฺเจกพุทฺธํ
ตตฺเถว เตมาสํ วสาเปตฺวา วุตฺถวสฺสํ เทฺว ปิตาปุตฺตา ติจีวเรน
อจฺฉาเทตฺวา อุยฺโยชยึสุ ฯ เอเตเนว นิยาเมน สตฺต ปจฺเจกพุทฺเธ
ตาย ปณฺณสาลาย วสาเปตฺวา จีวรานิ อจฺฉาทยึสุ ฯ เทฺว ปิตาปุตฺตา
นฬการา หุตฺวา คงฺคาตีเร เวฬุํ อุทฺธรนฺตา ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา
เอวมกํสูติปิ วทนฺติเยว ฯ เต กาลํ กตฺวา ตาวตึสภวเน นิพฺพตฺติตฺวา
ฉสุ กาเมสุ อนุโลมปฏิโลมวเสน มหนฺตํ เทวิสฺสริยํ อนุภวนฺตา
วิจรนฺติ ฯ เต ตโต จวิตฺวา อุปริเทวโลเก นิพฺพตฺติตุกามา ฯ
สกฺโก ตถาภาวํ ญตฺวา เตสุ เอกสฺส วิมานทฺวารํ คนฺตฺวา ตํ
อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ฐิตํ อาห มาริส ตยา มนุสฺสโลกํ คนฺตุํ
วฏฺฏตีติ ฯ มหาราช มนุสฺสโลโก เชคุจฺโฉ ปฏิกูโล ตตฺถ ฐิตา
ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวโลกํ ปฏฺเฐนฺติ ตตฺถ คนฺตฺวา กึ
กริสฺสามีติ ฯ มาริส เทวโลเก ปริภุญฺชิตพฺพทิพฺพสมฺปตฺตึ มนุสฺสโลเก
ปริภุญฺชิสฺสสิ ปญฺจวีสติโยชนุพฺเพเธ นวโยชนายาเม อฏฺฐโยชนวิตฺถาเร
รตนปาสาเท วสิสฺสสิ อธิวาเสหีติ ฯ โส อธิวาเสสิ ฯ สกฺโก ตสฺส
ปฏิญฺญํ คเหตฺวา อิสิเวเสน ราชุยฺยานํ คนฺตฺวา ตาสํ อิตฺถีนํ
อุปริ อากาเส จงฺกมนฺโต อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา กสฺสา ปุตฺตวรํ
เทมิ กา ปุตฺตวรํ คณฺหิสฺสตีติ อาห ฯ ภนฺเต มยฺหํ เทหิ มยฺหํ
เทหีติ อิตฺถีสหสฺสานิ หตฺเถ อุกฺขิปึสุ ฯ ตโต สกฺโก อาห
อหํ สีลวตีนํ ปุตฺตํ ทมฺมิ ตุมฺหากํ กึ สีลํ โก อาจาโรติ ฯ ตา
อุกฺขิตฺตหตฺเถ สมฺมิญฺชิตฺวา สเจ สีลวติยา ทาตุกาโม สุเมธาย
สนฺติกํ คจฺฉาหีติ วทึสุ ฯ โส อากาเสเนว คนฺตฺวา ตสฺสา
ปาสาททฺวาเร สีหปญฺชเร อฏฺฐาสิ ฯ อถสฺสา ตา อิตฺถิโย
อาโรจยึสุ เอถ เทวิ เอโก เทวราชา ตุมฺหากํ ปุตฺตวรํ ทสฺสามีติ
อากาเสนาคนฺตฺวา สีหปญฺชเร ฐิโตติ ฯ สา ครุปริหาเรน คนฺตฺวา
สีหปญฺชรํ อุคฺฆาเฏตฺวา สจฺจํ กิร ภนฺเต ตุมฺเห สีลวติยา
ปุตฺตวรํ เทถาติ อาห ฯ อาม เทวีติ ฯ เตนหิ มยฺหํ เทถาติ ฯ
กึ ปน เต สีลํ กเถหิ สเจ เม รุจฺจติ ทสฺสามิ ปุตฺตวรนฺติ ฯ
สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา เตนหิ สุณาถาติ วตฺวา อตฺตโน สีลคุณํ
กเถนฺตี ปณฺณรส คาถา อภาสิ
           มเหสี รุจิโน ภริยา       อานีตา ปฐมํ อหํ
           ทส วสฺสสหสฺสานิ         ยํ มํ สุรุจิ อานยิ ฯ
           สาหํ พฺราหฺมณ ราชานํ     เวเทหํ มิถิลคฺคหํ
           นาภิชานามิ กาเยน       วาจาย อุท เจตสา
           สุรุจึ อติมญฺญิตฺถ          อาวี วา ยทิ วา รโห ฯ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน       ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส
           มุสา เม ภณมานาย       มุทฺธา เม ผลตุ สตฺตธา ฯ
           ภตฺตุ มนาปา สสฺสุ ปิยา    มาตา ปิตา จ สสฺสุโร
           เต มํ พฺราหฺเม วิเนตาโร  ยาว ลทฺธุํ สุชีวิตํ ฯ
           สาหํ อหึสารตินี          กามสา ธมฺมจารินี
           สกฺกจฺจํ เต อุปฏฺฐาสึ      รตฺตินฺทิวมตนฺทิตา ฯ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน       ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส
           มุสา เม ภณมานาย       มุทฺธา เม ผลตุ สตฺตธา ฯ
           โสฬสิตฺถีสหสฺสานิ         สหภริยานิ พฺราหฺมณ
           ตาสุ อิสฺสา วา โกโธ วา  นาหุ มยฺหํ กุทาจนํ
           หิเตน ตาสํ นนฺทามิ       น จ เม กาจิ อปฺปิยา
           อตฺตานํวานุกมฺปามิ        สทา สพฺพา สปตฺติโย ฯ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน       ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส
           มุสา เม ภณมานาย       มุทฺธา เม ผลตุ สตฺตธา ฯ
           ทาเส กมฺมกเร โปเส     เย จญฺเญ อนุชีวิโน
           โปเสมิ สห ธมฺเมน       สทา ปมุทิตินฺทฺริยา ฯ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน       ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส
           มุสา เม ภณมานาย       มุทฺธา เม ผลตุ สตฺตธา ฯ
           สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ     อญฺเญ วาปิ วณิพฺพเก
           ตปฺเปมิ อนฺนปาเนน       สทา ปยตปาณินี ฯ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน       ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส
           มุสา เม ภณมานาย       มุทฺธา เม ผลตุ สตฺตธา ฯ
           จาตุทฺทสึ ปญฺจทสึ         ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺฐมึ
           ปาริหาริยปกฺขญฺจ         อฏฺฐงฺคสุสมาหิตํ
           อุโปสถํ อุปวสามิ         สทา สีเลสุ สํวุตา ฯ
           เอเตน สจฺจวชฺเชน       ปุตฺโต อุปฺปชฺชตํ อิเส
           มุสา เม ภณมานาย       มุทฺธา เม ผลตุ สตฺตธาติ ฯ
     ตตฺถ มเหสีติ อคฺคมเหสี ฯ รุจิโนติ สุรุจิสฺส รญฺโญ ฯ
ปฐมนฺติ โสฬสนฺนํ อิตฺถีสหสฺสานํ สพฺพปฐมํ ฯ ยํ มนฺติ ยสฺมึ
กาเล สุขสํวาสาย มํ สุรุจิ อานยิ ตโต ปฏฺฐาย อหํ ทส
วสฺสสหสฺสานิ เอกิกาว อิมสฺมึ เคเห วสึ ฯ อติมญฺญิตฺถาติ
มุหุตฺตมฺปิ สมฺมุขา วา ปรมฺมุขา วา อติกฺกมิตฺวา มญฺญินฺติ น
อภิชานามิ น สรามิ ฯ อิเสติ ตํ อาลปติ ฯ เต มนฺติ สสฺสุโร
จ สสฺสุ จาติ เต อุโภปิ มํ ฯ วิเนตาโรติ เตหิ วินีตมฺหิ เต
มม ยาว ชีวึสุ ตาว โอวาทมทํสุ ฯ อหึสารตินีติ อหึสาสงฺขาตาย
อรติยา สมนฺนาคตา มยา หิ กุณฺฐกิปิลฺลิกาทิ โกจิ น หึสิตปุพฺโพ ฯ
กามสาติ เอกนฺเตเนว ฯ ธมฺมจารินีติ ทสกุสลกมฺมปเถสุ
ปูเรมิ ฯ อุปฏฺฐาสินฺติ ปาทปริกมฺมาทีนิ กิจฺจานิ กโรนฺตี อุปฏฺฐหึ ฯ
สหภริยานีติ มยา สห เอกสามิกสฺส ภริยาภูตานิ ฯ นาหูติ กิเลสํ
นิสฺสาย อิสฺสาธมฺโม วา โกธธมฺโม วา มยฺหํ น ภูตปุพฺโพ ฯ
หิเตนาติ ยํ ตาสํ หิตํ เตเนว นนฺทามิ อุเร ปุตฺตธีตโรวิย
ตา ทิสฺวา ตุสฺสามิ ฯ กาจีติ ตาสุ เอกาปิ มยฺหํ อปฺปิยานาม
นตฺถิ สพฺพาปิ ทยาตาเยว ฯ อนุกมฺปามีติ มุทุจิตฺเตน ตานิ
สพฺพานิ โสฬสสหสฺสานิปิ อตฺตานํวิย อนุกมฺปามิ ฯ สหธมฺเมนาติ
เยน การเณน โย ยํ กาตุํ สกฺโกติ สา ตํ ตสฺมึ กมฺเม
ปโยเชมีติ อตฺโถ ฯ ปมุทิตินฺทฺริยาติ เปเสนฺตี นิจฺจํ ปมุทิตินฺทฺริยาว
หุตฺวา เปเสมิ อเร ทุฏฺฐทาสิ อิทํนาม กโรหีติ เอวํ กุชฺฌิตฺวา
น เม โกจิ กตฺถจิ เปสิตปุพฺโพ ฯ ปยตปาณินีติ โธตหตฺถา
ปสาริตหตฺถาว หุตฺวา ฯ ปาริหาริยปกฺขญฺจาติ ปญฺจมี อฏฺฐมี
จาตุทฺทสี ปณฺณรสีติ ปจฺจุคฺคมนานุคฺคมนวเสน จตฺตาโร ทิวสา ฯ
สทาติ นิจฺจกาลํ ปญฺจสุ สีเลสุ สํวุตา เตหิ ปิหิตโคปิตตฺตภาวา
โหมีติ ฯ
     เอวํ ตสฺสา คาถาสเตนปิ คาถาสหสฺเสนปิ วณฺณิยมานานํ
คุณานํ ปมาณนฺนาม นตฺถิ ฯ ตาย ปณฺณรสหิ คาถาหิ อตฺตโน
คุณํ วณฺณิตกาเลเยว สกฺโก อตฺตโน พหุกรณียตาย ตสฺสา กถํ
อวจฺฉินฺทิตฺวา อพฺภูตาเยว เต คุณาติ ตํ ปสํสนฺโต คาถทฺวยมาห
           สพฺเพว เต ธมฺมคุณา      ราชปุตฺติ ยสสฺสินิ
           สํวิชฺชนฺติ ตยิ ภทฺเท       เย ตฺวํ กิตฺเตสิ อตฺตนิ ฯ
           ขตฺติโย ชาติ สมฺปนฺโน     อภิชาโต ยสสฺสิมา
           ธมฺมราชา วิเทหานํ       ปุตฺโต อุปฺปชฺชเต ตวาติ ฯ
     ตตฺถ ธมฺมคุณาติ สภาวคุณา ภูตคุณา ฯ สํวิชฺชนฺตีติ เย
ตยา วุตฺตา เต สพฺเพว ตยิ อุปสมฺปชฺชนฺตีติ ฯ อภิชาโตติ
อุภโต สุทฺธชาโต ฯ ยสสฺสิมาติ ยสสมฺปนฺเนน ปริวารสมฺปนฺเนน
สมนฺนาคโต ฯ อุปฺปชฺชเตติ เอวรูโป ปุตฺโต ตว อุปฺปชฺชิสฺสติ
มา จินฺตยีติ ฯ
     สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา โสมนสฺสชาตา ตํ ปุจฺฉนฺตี เทฺว
คาถา อภาสิ
           รุมฺหิ รโชชลฺลธโร        อเฆ เวหายสณฺฐิโต
           มนุญฺญํ ภาสสี วาจํ        ยํ มยฺหํ หทยงฺคมํ ฯ
           เทวตา นุสิ สคฺคมฺหา      อิสิ วาปิ มหิทฺธิโก
           โกสิ วา ตฺวํ อนุปฺปตฺโต    อตฺตานํ เม ปเวทยาติ ฯ
     ตตฺถ รุมฺหีติ อนญฺชิตกฺขามณฺฑิโต สกฺโก อาคจฺฉนฺโต รมณีเยน
ตาปสเวเสน อาคโต ปพฺพชิตเวเสน อาคตตฺตา ปน สา เอวมาห ฯ
อเฆติ อปฺปฏิเฆ ฐาเน ฯ ยํ มยฺหนฺติ ยํ เอตํ มยฺหํ มนุญฺญํ วาจํ
ภาสสิ ตํ ภาสมาโน ตฺวํ เทวตา นุสิ สคฺคมฺหา อิธาคโต อิสิ วาปิ
มหิทฺธิโก สกฺกาทีสุ โก วา ตฺวํ อสิ อิธานุปฺปตฺโต ฯ อตฺตานํ
เม ปเวทยาติ ยถาภูตํ กเถหีติ วทติ ฯ
     สกฺโก ตสฺสา กเถนฺโต ฉ คาถา อภาสิ
           ยํ เทวสงฺฆา วทนฺติ       สุธมฺมาย สมาคตา
           โสหมสฺมิ สหสฺสกฺโข       อาคโตสฺมิ ตฺวนฺติเก ฯ
           อิตฺถิโย ชีวโลกสฺมึ        ยา โหนฺติ สมจารินี
           เมธาวินี สีลวตี          สสฺสุเทวา ปติพฺพตา ฯ
           ตาทิสาย สุเมธาย        สุจิกมฺมาย นาริยา
           เทวา ทสฺสนมายนฺติ       มานุสิยา อมานุสา ฯ
           ตฺวํ ภทฺเท สุจิณฺเณน       ปุพฺเพ สุจริเตน วา
           อิธ ราชกุเล ชาตา       สพฺพกามสมิทฺธินี ฯ
           อยํ จ เต ราชปุตฺติ       อุภยตฺถ กฏคฺคโห
           เทวโลกูปปตฺตี จ         กิตฺติ จ อิธ ชีวิเต
           จีรํ สุเมเธ สุขินี         ธมฺมมตฺตนิ ปาลย
           เอสาหํ ติทิวํ ยามิ        ปิยํ เม ตว ทสฺสนนฺติ ฯ
     ตตฺถ สหสฺสกฺโขติ อตฺถํ ปุริสสฺส สหสฺเสหิ จินฺติตํ ตํ
มุหุตฺตทสฺสนวเสน สหสฺสกฺโขติ ฯ อิตฺถิโยติ อิตฺถี สมจารินี ตีหิ
ทฺวาเรหิ สมจริยาย สมนฺนาคตา ฯ ตาทิสายาติ ตถารูปาย ฯ
สุเมธายาติ สุปญฺญาย ฯ อุภยตฺถ กฏคฺคโหติ อยํ ตว อิมสฺมึ
จ อตฺตภาเว อนาคเต จ ชยคฺคโห เตสุ อิธโลกปรโลเกสุ อนาคเต
เทวโลกูปปตฺติ จ อิธ ชีวิเต ปวตฺตมาเน กิตฺติ จาติ อยํ อุภยตฺถ
กฏคฺคโหนาม ฯ ธมฺมนฺติ เอวํ สภาวคุณํ จิรํ อตฺตนิ ปาลย ฯ
เอสาหนฺติ เอโส อหํ ฯ ปิยํ เมติ มยฺหํ ตว ทสฺสนํ ปิยทสฺสนํ ฯ
     เทวโลเก ปน เม กิจฺจกรณียํ อตฺถิ ตสฺมา คจฺฉามิ ตฺวํ
อปฺปมตฺตา โหหีติ ตสฺสา โอวาทํ ทตฺวา ปกฺกามิ ฯ นฬกาโร
ปน ปจฺจูสกาเลเยว จวิตฺวา ตสฺสา กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ ฯ
สา คพฺภสฺส ปติฏฺฐิตภาวํ ญตฺวา รญฺโญ อาโรเจสิ ฯ ราชา
คพฺภปริหารํ อทาสิ ฯ สา ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ วิชายิ ฯ
มหาปนาโทติสฺส นามํ กรึสุ ฯ อุภยรฏฺฐวาสิโน สามิ ปุตฺตสฺส
โน ขีรมูลนฺติ เอเกกํ กหาปณํ ราชงฺคเณ ขิปึสุ ฯ มหาราสิ
อโหสิ ฯ รญฺญา ปฏิกฺขิตฺตาปิ สามิ ปุตฺตสฺส โน วฑฺฒิตกาเล ปริพฺพ
โย ภวิสฺสตีติ อคฺคเหตฺวา ปกฺกมึสุ ฯ กุมาโร มหาปริวาเรน
วฑฺฒิตฺวา วยปฺปตฺโต โสฬสวสฺสกาเล สพฺพสิปฺเปสุ นิปฺผตฺตึ ปาปุณิ ฯ
ราชา ปุตฺตสฺส วยํ โอโลเกตฺวา เทวึ อาห ภทฺเท ปุตฺตํ เม
รชฺชาภิเสกกาเล รมณียมสฺส ปาสาทํ กาเรตฺวา อภิเสกํ กาเรสฺสามีติ ฯ
สา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ ราชา วตฺถุวิชฺชาจริเย ปกฺโกสาเปตฺวา
ตาตา วฑฺฒกึ คเหตฺวา อมฺหากํ นิเวสนโต อวิทูเร ปุตฺตสฺส เม
ปาสาทํ มาเปถ รชฺเช นํ อภิสิญฺจิสฺสามีติ อาห ฯ เต สาธุ
เทวาติ ภูมิปเทสํ วีมํสนฺติ ฯ ตสฺมึ ขเณ สกฺกสฺส ภวนํ อุณฺหาการํ
ทสฺเสติ ฯ โส ตํ การณํ ญตฺวา วิสฺสุกมฺมํ อามนฺเตตฺวา คจฺฉ
ตาต มหาปนาทกุมารสฺส อายาเมน นวโยชนํ วิตฺถาเรน อฏฺฐโยชนํ
อุพฺเพเธน ปญฺจวีสติโยชนํ รตนปาสาทํ มาเปหีติ เปเสสิ ฯ โส
วฑฺฒกีเวเสน วฑฺฒกีนํ สนฺติกํ คนฺตฺวา ตุมฺเห ปาตราสํ ภุญฺชิตฺวา
เอถาติ เต เปเสตฺวา ทณฺฑเกน ภูมึ ปหริ ฯ ตาวเทว
วุตฺตปฺปกาโร สตฺตภูมิโก ปาสาโท อุฏฺฐหิ ฯ มหาปนาทสฺส
ปาสาทมงฺคลํ ฉตฺตลาภาภิเสกมงฺคลํ อาวาหมงฺคลนฺติ ตีณิ มงฺคลานิ
เอกโกว อเหสุํ ฯ มงฺคลฏฺฐาเน อุภยรฏฺฐวาสิโน สนฺนิปติตฺวา
มงฺคลฉเณน สตฺต วสฺสานิ วีตินาเมสุํ ฯ เนว เต ราชา อุยฺโยเชสิ ฯ
เตสํ วตฺถาลงฺการขาทนียโภชนียาทิ สพฺพํ ราชกุลสนฺตกเมว อโหสิ ฯ
เต สตฺตสํวจฺฉรสฺส อจฺจเยน อุปกฺโกสิตฺวา สุรุจิมหาราเชน กิเมตนฺติ
ปุฏฺฐา มหาราช อมฺหากํ มงฺคลํ ภุญฺชนฺตานํ สตฺต วสฺสานิ คตานิ
กทา มงฺคลสฺส ปริโยสานํ ภวิสฺสตีติ อาหํสุ ฯ ตโต ราชา ปุตฺเตน
เม เอตฺตกํ กาลํ น หสิตปุพฺพํ ยทา โส หสิสฺสติ ตทา คจฺฉถาติ ฯ
อถสฺส มหาชโน เภริญฺจาราเปตฺวา นเฏ สนฺนิปาเตสิ ฯ ฉ
นฏสหสฺสานิ สนฺนิปติตฺวา สตฺต โกฏฺฐาสา หุตฺวา นจฺจนฺตา
ราชานํ หสาเปตุํ นาสกฺขึสุ ฯ ตสฺส หิ ทีฆรตฺตํ ทิพฺพนาฏกานํ
ทิฏฺฐตฺตา เตสํ นจฺจํ อมนุญฺญํ อโหสิ ฯ ตทา กณฺฑกณฺโณ
จ ปณฺฑุกณฺโณ จาติ เทฺว นาฏกเชฏฺฐกา มยํ ราชานํ
หสาเปสฺสามาติ ราชงฺคเณ ปวิสึสุ ฯ เตสุ กณฺฑกณฺโณ จ
ราชทฺวาเร มหนฺตํ อตุลํนาม อมฺพํ มาเปตฺวา สุตฺตคุฬํ ขิปิตฺวา
ตสฺส สาขาย ลคฺคาเปตฺวา สุตฺเตน อตุลมฺพํ อภิรูหิ ฯ อตุลมฺโพ
กิร เวสฺสวณฺณสฺส อมฺโพ ฯ อถสฺส เวสฺสวณฺณทาสา องฺคปจฺจงฺคานิ
ฉินฺทิตฺวา ปาเตสุํ ฯ เสสนาฏกา ตานิ สโมธาเนตฺวา อุทเกน
อภิสิญฺจึสุ ฯ โส ปุปฺผปฏํ นิวาเสตฺวา ปารุปิตฺวา นจฺจนฺโต
อุฏฺฐหิ ฯ มหาปนาโท ตํ ทิสฺวา เนว หสิ ฯ ปณฺฑุกณฺโณ
ราชงฺคเณ ทารุจิตฺตกํ กาเรตฺวา อตฺตโน ปริสาย สทฺธึ อคฺคึ
ปาวิสิ ฯ ตสฺมึ นิพฺพตฺเต ทารุจิตฺตกํ อุทเกน อภิญฺจึสุ ฯ โส
สปริโส ปุปฺผปฏํ นิวาเสตฺวา ปารุปิตฺวา นจฺจนฺโต อุฏฺฐหิ ฯ ตํ
ทิสฺวา ราชา เนว หสิ ฯ อิติ ตํ ราชานํ หสาเปตุํ อสกฺโกนฺตา
มนุสฺสา อุปทฺทูตา อเหสุํ ฯ สกฺโก ตํ การณํ ญตฺวา คจฺฉ
ตาต มหาปนาทํ หสาเปตฺวา อุฏฺเฐหีติ เทวนฏํ เปเสสิ ฯ โส
อาคนฺตฺวา ราชงฺคเณ อากาเส ฐตฺวา อุปฑฺฒงฺคํนาม ทสฺเสสิ
เอโกว หตฺโถ เอโกว ปาโท เอโก อกฺขิ เอกา ภมุกาปิ นจฺจติ
จลติ ผนฺทติ เสสํ นิจฺจลํ อโหสิ ฯ ตํ ทิสฺวา มหาปนาโท
โถกํ หสิตํ อกาสิ ฯ มหาชโน ปน หสนฺโต หสํ สณฺฐาเรตุํ สตึ
ปจฺจุปฏฺฐาเปตุํ อสกฺโกนฺโต องฺคานิ วิสชฺเชตฺวา ราชงฺคเณเยว
ปติ ฯ ตสฺมึ กาเล มงฺคลํ นิฏฺฐิตํ เสสเมตฺถ ปนาโทนาม โส
ราชา ยสฺส ยูโป สุวณฺณมโยติ มหาปนาทชาตเก วณฺเณตพฺพํ ฯ
ราชา มหาปนาโท ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา อายุหปริโยสาเน
เทวโลกเมว คโต ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
มหาปนาโท ภทฺทชิ อโหสิ สุเมธาเทวี วิสาขา วิสฺสุกมฺโม อานนฺโท
สกฺโก ปน อหเมวาติ ฯ
                     สุรุจิชาตกํ ฉฏฺฐํ ฯ
                      -----------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๐ หน้า ๓๐๐-๓๑๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=40&A=6122&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=40&A=6122&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1942              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=7504              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=7830              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=7830              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ http://84000.org/tipitaka/read/?index_27

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]