อรรถกถาเล่มที่ ๔๐ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๖ เอกาทสก-ปกิณฺณก

                     ๕ ปานียชาตกํ ฯ
     มิตฺโต มิตฺตสฺสาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต กิเลสนิคฺคหํ
อารพฺภ กเถสิ ฯ
     เอกสฺมึ หิ สมเย สาวตฺถิวาสิโน ปญฺจสตา คิหิสหายกา
ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปพฺพชิตฺวา อุปสมฺปทํ ปตฺตา อนฺโต
โกฏฺฐิสณฺฐาคาเร วสนฺตา อฑฺฒรตฺติกสมเย กามวิตกฺกํ วิตกฺเกสุํ ฯ
สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว วิตฺถาเรตพฺพํ ฯ ภควโต อาณตฺติยา
ปนายสฺมตา อานนฺเทน ภิกฺขุสงฺเฆ สนฺนิปาติเต สตฺถา ปญฺญตฺตาสเน
นิสีทิตฺวา อโนทิสฺสกํ กตฺวา กามวิตกฺกํ วิตกฺกยิตฺถาติ อวตฺวา
สพฺพสงฺคาหิกวเสน ภิกฺขเว กิเลโส ขุทฺทโกนาม นตฺถิ ภิกฺขุนานาม
อุปฺปนฺนุปฺปนฺนา กิเลสา นิคฺคเหตพฺพา โปราณกปณฺฑิตา อนุปฺปนฺเน
พุทฺเธ กิเลเส นิคฺคเหตฺวา ปจฺเจกพุทฺธญาณํ ปตฺตาติ วตฺวา
อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต กาสิกรฏฺเฐ
เอกสฺมึ คามเก เทฺว สหายา ปานียตุมฺพานิ อาทาย วนเขตฺตํ
คนฺตฺวา เอกมนฺเต ฐเปตฺวา เขตฺตํ โกเฏตฺวา ปิปาสิตกาเล
อาคนฺตฺวา ปานียํ ปิวนฺติ ฯ เตสุ เอโก ปานียตฺถาย อาคนฺตฺวา
อตฺตโน ปานียํ รกฺขนฺโต อิตรสฺส ตุมฺพโต ปิวิตฺวา สายํ อรญฺญา
นิกฺขมิตฺวา นฺหายิตฺวา ฐิโต อตฺถิ นุโข เม กายทฺวาราทีหิ อชฺช
กิญฺจิ ปาปํ กตนฺติ อุปธาเรนฺโต เถเนตฺวา ปานียสฺส ปิวนภาวํ
ทิสฺวา สํเวคปฺปตฺโต หุตฺวา อยํ ตณฺหา วฑฺฒมานา มํ อปาเยสุ
ขิปิสฺสติ อิมํ กิเลสํ นิคฺคเหสฺสามีติ ปานียสฺส เถเนตฺวา ปิวนภาวํ
อารมฺมณํ กตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา ปจฺเจกพุทฺธญาณํ นิพฺพตฺเตตฺวา
ปฏิลทฺธคุณํ อาวชฺเชนฺโต อฏฺฐาสิ ฯ อถ นํ อิตโร นฺหายิตฺวา
อุฏฺฐิโต เอหิ สมฺม ฆรํ คจฺฉามาติ อาห ฯ คจฺฉ ตฺวํ มม
ฆเรน กิจฺจํ นตฺถิ ปจฺเจกพุทฺธานาม มยนฺติ ฯ ปจฺเจกพุทฺธานาม
ตุมฺหาทิสา น โหนฺตีติ ฯ อถ นํ กีทิสา โหนฺตีติ ฯ ทฺวงฺคุลเกสา
กาสาววตฺถนิวสนา อุตฺตรหิมวนฺเต นนฺทมูลกปพฺภาเร วสนฺตีติ ฯ
โส สีสํ ปรามสิ ฯ ตํ ขณญฺเญวสฺส คิหิลิงฺคํ อนฺตรธายิ ฯ
รตฺตทุปฏฺฏํ นิวตฺถเมว วิชฺชุลตาสทิสํ กายพนฺธนํ พนฺธเมว
อลตฺตกปฏลวณฺณํ อุตฺตราสงฺคจีวรํ เอกํสํ กตเมว เมฆวณฺณํ
ปํสุกุลจีวรํ ทกฺขิณํสกูเฏ ฐปิตเมว ภมรวณฺโณ มตฺติกาปตฺโต
วามํสกูเฏ ลคฺคิโตว อโหสิ ฯ โส อากาเส ฐตฺวา ธมฺมํ
เทเสตฺวา อุปฺปติตฺวา นนฺทมูลกปพฺภาเรเยว โอตริ ฯ อปโรปิ
กาสิกคาเมเยว กุฏุมฺพิโก อาปเณ นิสินฺโน เอกํ ปุริสํ อตฺตโน
ภริยํ อาทาย คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ตํ อุตฺตมรูปธรํ อิตฺถึ อินฺทฺริยานิ
ภินฺทิตฺวา โอโลเกตฺวา ปุน จินฺเตสิ อยเมว โลโภ วฑฺฒมาโน
มํ อปาเยสุ ขิปิสฺสตีติ สํเวคมานโส วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา
ปจฺเจกพุทฺธญาณํ นิพฺพตฺเตตฺวา อากาเส ฐิโต ธมฺมํ เทเสตฺวา
นนฺทมูลกปพฺภารเมว คโต ฯ อปราปิ กาสิกคามวาสิโนเยว เทฺว
ปิตาปุตฺตา เอกโต มคฺคํ ปฏิปชฺชึสุ ฯ อฏวีมุเข วนโจรา ฐิตา โหนฺติ ฯ
เต ปิตาปุตฺเต ลภิตฺวา ปุตฺตํ คเหตฺวา ธนํ อาหริตฺวา ตว ปุตฺตํ
คณฺหาติ ปิตรํ วิสชฺเชนฺติ เทฺว ภาตโร ลภิตฺวา กนิฏฺฐํ คเหตฺวา
เชฏฺฐกํ วิสชฺเชนฺติ อาจริยนฺเตวาสิเก ลภิตฺวา อาจริยํ คเหตฺวา
อนฺเตวาสิกํ วิสชฺเชนฺติ ฯ อนฺเตวาสิโก สิปฺปโลเภน ธนํ อาหริตฺวา
อาจริยํ คเหตฺวา คจฺฉติ ฯ อถ เต ปิตาปุตฺตา ตตฺถ โจรานํ
ฐิตภาวํ ญตฺวา ตฺวํ มํ ปิตาติ มา วท อหํปิ ตํ ปุตฺโตติ น
วกฺขามีติ กติกํ กตฺวา โจเรหิ คหิตกาเล ตุมฺเห อญฺญมญฺญํ
กึ โหถาติ ปุฏฺฐา น กิญฺจิ โหมาติ สมฺปชานมุสาวาทํ กรึสุ ฯ
เตสุ อฏวิโต นิกฺขมิตฺวา สายํ นฺหายิตฺวา ฐิเตสุ ปุตฺโต อตฺตโน
สีสํ โสเธนฺโต ตํ มุสาวาทํ ทิสฺวา อิทํ ปาปํ วฑฺฒมานํ มํ
อปาเยสุ ขิปิสฺสติ อิมํ กิเลสํ นิคฺคเหสฺสามีติ วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา
ปจฺเจกพุทฺธญาณํ นิพฺพตฺเตตฺวา อากาเส ฐิโต ปิตุ ธมฺมํ เทเสตฺวา
นนฺทมูลกปพฺภารเมว คโต ฯ อปโรปิ กาสิกคาเมเยว เอโก
คามโภชโก ปาณฆาฏนํ การาเปสิ ฯ อถ นํ พลิกมฺมกาเล มหาชโน
สนฺนิปติตฺวา อาห สามิ มยํปิ มิคสุกราทโย มาเรตฺวา ยกฺขานํ
พลิกมฺมํ กริสฺสาม พลิกมฺมกาโล เอโสติ ฯ ตุมฺหากํ ปุพฺเพ
กรณนิยาเมเนว กโรถาติ ฯ มนุสฺสา เอตฺตเก ปาเณ มาเรนฺตา
มเมเวกสฺส วจเนน มารยึสูติ กุกฺกุจฺจํ กตฺวา วาตปานํ นิสฺสาย
ฐิตโกว วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา ปจฺเจกพุทฺธญาณํ นิพฺพตฺเตตฺวา อากาเส ฐิโต
ธมฺมํ เทเสตฺวา นนฺทมูลกปพฺภารเมว คโต ฯ อปโรปิ กาสิกรฏฺเฐเยว
คามโภชโก มชฺชวิกยํ นิวาเรตฺวา สามิ ปุพฺเพ อิมสฺมึ กาเล
สุราฉโณนาม โหติ กึ กโรมาติ มหาชเนน วุตฺโต ตุมฺเห
โปราณิกนิยาเมเนว กโรถาติ อาห ฯ มนุสฺสา ฉณํ กตฺวา สุรํ
ปิวิตฺวา กลหํ กโรนฺตา หตฺถปาเท ภญฺชิตฺวา สีสํ ภินฺทิตฺวา กณฺณํ
ฉินฺทิตฺวา พหุทณฺเฑน พชฺฌึสุ ฯ คามโภชโก เต ทิสฺวา จินฺเตสิ
มยิ อนนุชานนฺเต อิเม เอตํ ทุกฺขํ น วินฺเทยฺยุนฺติ ฯ โส เอตฺตเกน
กุกฺกุจฺจํ กตฺวา วาตปานํ นิสฺสาย ฐิตโกว วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา
ปจฺเจกโพธิญาณํ นิพฺพตฺเตตฺวา อปฺปมตฺตา โหถาติ อากาเส ฐตฺวา
ธมฺมํ เทเสตฺวา นนฺทมูลกปพฺภารเมว คโต ฯ อปรภาเค ปญฺจ
ปจฺเจกพุทฺธา ภิกฺขาจารตฺถาย พาราณสิทฺวาเร โอตริตฺวา สุนิวตฺถา
สุปารุตา ปาสาทิเกหิ อภิกฺกมาทีหิ ปิณฺฑาย จรนฺตา ราชทฺวารํ
สมฺปาปุณึสุ ฯ ราชา เต ทิสฺวา ปสนฺนจิตฺโต ราชนิเวสนํ ปเวเสตฺวา
ปาเท โธวิตฺวา คนฺธเตเลน มกฺเขตฺวา ปณีเตน ขาทนีเยน โภชนีเยน
ปริวิสิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา ภนฺเต ตุมฺหากํ ปฐมวเย ปพฺพชฺชา
โสภติ อิมสฺมึ วเย ปพฺพชนฺตา กถํ กาเมสุ อาทีนวํ ปสฺสถ
กึ โว อารมฺมณํ อโหสีติ ปุจฺฉิ ฯ เต ตสฺส กเถนฺตา คาถมาหํสุ
         มิตฺโต มิตฺตสฺส ปานียํ    อทินฺนํ ปริภุญฺชิสํ
         เตน ปจฺฉา วิชิคุจฺฉึ     ตํ ปาปํ ปกตํ มยา
         มา ปุน อกรํ ปาปํ      ตสฺมา ปพฺพชิโต อหํ ฯ
         ปรทารญฺจ ทิสฺวาน      ฉนฺโท เม อุปปชฺชถ
         เตน ปจฺฉา วิชิคุจฺฉึ     ตํ ปาปํ ปกตํ มยา
         มา ปุน อกรํ ปาปํ      ตสฺมา ปพฺพชิโต อหํ ฯ
         ปิตรํ เม มหาราช      โจรา อคณฺหิ กานเน
         เตสาหํ ปุจฺฉิโต ชานํ    อญฺญถา นํ วิยากรึ
         เตน ปจฺฉา วิชิคุจฺฉึ     ตํ ปาปํ ปกตํ มยา
         มา ปุน อกรํ ปาปํ      ตสฺมา ปพฺพชิโต อหํ ฯ
         ปาณาติปาตมกรุํ        โสมยาเค อุปฏฺฐิเต
         เตสาหํ สมนุญฺญาสึ
         เตน ปจฺฉา วิชิคุจฺฉึ     ตํ ปาปํ ปกตํ มยา
         มา ปุน อกรํ ปาปํ      ตสฺมา ปพฺพชิโต อหํ ฯ
         สุราเมรยมธุกา        เย ชนา ปฐมาสุ โน
         พหุนฺนํ เต อนตฺถาย     มชฺชปานมกมฺปยุํ
         เตสาหํ สมนุญฺญาสึ
         เตน ปจฺฉา วิชิคุจฺฉึ     ตํ ปาปํ ปกตํ มยา
         มา ปุน อกรํ ปาปํ      ตสฺมา ปพฺพชิโต อหนฺติ ฯ
     ปจฺเจกพุทฺธา อิมา ปฏิปาติยา ปญฺจ คาถา อภาสึสุ ฯ
ราชาปิ เอกเมกสฺส พฺยากรณํ สุตฺวา ภนฺเต อยํ ปพฺพชฺชา
ตุมฺหากํเยว อนุจฺฉวิกาติ ถุตึ อกาสิ ฯ
     ตตฺถ มิตฺโต มิตฺตสฺสาติ มหาราช อหํ เอกสฺส มิตฺโต หุตฺวา
ตสฺส มิตฺตสฺส สนฺตกํ ปานียํ อิมินานาม นิยาเมน ปริภุญฺชิ ฯ
ตสฺมาติ ยสฺมา ปุถุชฺชนานาม ปาปกมฺมํ กโรนฺติ ตสฺมา อหํ มา
ปุน อกรึ ฯ ปาปนฺติ ตํ ปาปํ อารมฺมณํ กตฺวา ปพฺพชิโตมฺหีติ ฯ
ฉนฺโทติ มหาราช อิมินานาม นิยาเมน มม ปรทารํ
ทิสฺวา กาเม ฉนฺโท อุปฺปชฺชิ ฯ อคณฺหีติ อคณฺหึสุ ฯ ชานนฺติ
เตสํ โจรานํ อยํ กึ เต โหตีติ ปุจฺฉิโต ชานนฺโตเยว น
กิญฺจิ โหตีติ อญฺญถา พฺยากาสึ ฯ โสมยาเคติ นวฉเณ อุปฏฺฐิเต
โสมยาคํนาม ยกฺขพลิกมฺมํ กรึสุ ตสฺมึ อุปฏฺฐิเต สมนุญฺญาสึ ฯ
สุราเมรยมธุกาติ ปิฏฺฐสุราทีสุ ปุปฺผาสวาทิเมรยญฺจ ปกฺกมธุ วิย
มญฺญมานา ฯ เย ชนา ปฐมาสุ โนติ เย โน คาเม ชนา ปฐมํ
เอวรูปา อาสุํ อเหสุํ ฯ พหุนฺนํ เตติ เต เอกทิวสํ เอกสฺมึ ฉเณ
ปตฺเต พหุนฺนํ อนตฺถาย มชฺชปานํ กปฺปยุํ ฯ
     ราชา เตสํ ธมฺมํ สุตฺวา ปสนฺนจิตฺโต จีวรสาฏเก จ เภสชฺชานิ
จ ทตฺวา ปจฺเจกพุทฺเธ อุยฺโยเชสิ ฯ เตปิสฺส อนุโมทนํ กตฺวา
ตตฺเถว อคมํสุ ฯ ตโต ปฏฺฐาย ราชา วตฺถุกาเมสุ วิรตฺโต
อนเปกฺโข หุตฺวา นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา อิตฺถิโย อนาลปิตฺวา
อโนโลเกตฺวา วิรตฺตจิตฺโต อุฏฺฐาย สิริคพฺภํ ปวิสิตฺวา นิสินฺโน
เสตภิตฺติยํ กสิณปริกมฺมํ กตฺวา ฌานํ นิพฺพตฺเตติ ฯ โส ฌานปฺปตฺโต
กาเม ครหนฺโต คาถมาห
         ธิรตฺถุสุ พหุกาเม        ทุคฺคนฺเธ พหุกณฺฏเก
         โยจาหํ ปฏิเสวนฺโต      นาลภึ ตาทิสํ สุขนฺติ ฯ
     ตตฺถ พหุกณฺฏเกติ พหุปจฺจามิตฺเต ฯ โย จาติ โย อหํ
อยเมว วา ปาโฐ ฯ ตาทิสนฺติ เอตาทิสํ กิเลสรหิตํ ฌานสุขํ ฯ
     อถสฺส อคฺคมเหสี อยํ ราชา ปจฺเจกพุทฺธานํ ธมฺมกถํ
สุตฺวา อุกฺกณฺฐิตรูโป อมฺเหหิ สทฺธึ อกเถตฺวาว สิริคพฺภํ ปวิฏฺโฐ
ปริคณฺหิสฺสามิ ตาว นนฺติ จินฺเตตฺวา สิริคพฺภทฺวารํ คนฺตฺวา
ทฺวาเร ฐิตา รญฺโญ กาเมสุ ครหนฺตสฺส อุทานํ สุตฺวา มหาราช
ตฺวํ กาเม ครหสิ กามสุขสทิสํนาม สุขํ นตฺถีติ กาเม สุขํ
วณฺเณนฺตี อิตรํ คาถมาห
        มหสฺสาทา สุขา กามา     นตฺถิ กามา ปรํ สุขํ
        เย กาเม ปฏิเสวนฺติ      สคฺคนฺเต อุปปชฺชเรติ ฯ
     ตตฺถ มหสฺสาทาติ มหาราช เอเต กามานาม มหาอสฺสาทา
อิโต อุตฺตรึ อญฺญํ สุขํ นตฺถิ กามเสวิโน หิ อปาเย อนุปคมฺม
สคฺเค นิพฺพตฺตนฺตีติ อตฺโถ ฯ
     ตํ สุตฺวา โพธิสตฺโต นสฺส วสลิ กึ กเถสิ กาเมสุ
สุขํนาม กุโต อตฺถิ วิปริณามทุกฺขา หิ เอเตติ ครหนฺโต เสสา
คาถา อภาสิ
        อปฺปสฺสาทา ทุกฺขา กามา   นตฺถิ กามา ปรํ ทุกฺขํ
        เย กาเม ปฏิเสวนฺติ      นิรยนฺเต อุปปชฺชเร ฯ
        อสิ ยถา สุนิสิโต         เนตฺตึโสว สุปายิโก
        สตฺตีว อุรสี ขิตฺตา        กามา ทุกฺขตรา ตโต ฯ
        องฺคารานํว ชลิตํ         กาสุํ สาธิกโปริสํ
        ชาลํว ทิวสนฺตตฺตํ         กามา ทุกฺขตรา ตโต ฯ
        วิสํ ยถา หลาหลํ         เตลํ ปกฺกุฏฺฐิตํ ยถา
        ตมฺพโลหํ วิลีนํว          กามา ทุกฺขตรา ตโตติ ฯ
     ตตฺถ เนตฺตึโสติ เนตฺติโส อิทํปิ เอตสฺส ขคฺคสฺส นามํ ฯ
ทุกฺขตราติ
เอวํ ชาลิตงฺคารกาสุํ วา ทิวสนฺตตฺตชาลํ วา ปฏิจฺจสฺส ยํ ทุกฺขํ
อุปฺปชฺชติ ตโตปิ กามาเยว ทุกฺขตราติ อตฺโถ ฯ อนนฺตรคาถาย
ยถา เอตานิ วิสาทีนิ ทุกฺขาวหนโต ทุกฺขานิ เอวํ กามาปิ ทุกฺขา
ตํ ปน กามทุกฺขํ อิตเรหิ ทุกฺเขหิ ทุกฺขตรนฺติ อตฺโถ ฯ
     เอวํ มหาสตฺโต เทวิยา ธมฺมํ เทเสตฺวา อมจฺเจ สนฺนิปาเตตฺวา
โภ อมจฺจา ตุมฺเห รชฺชํ ปฏิจฺฉถ อหํ ปพฺพชิสฺสามีติ วตฺวา
มหาชนสฺส โรทนฺตสฺส ปริเทวนฺตสฺเสว อุฏฺฐาย อากาเส ฐตฺวา
โอวาทํ ทตฺวา อนิลปเถเนว อุตฺตรหิมวนฺตํ คนฺตฺวา รมฺมณีเย
ปเทเส อสฺสมํ มาเปตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อายุปริโยสาเน
พฺรหฺมโลกปรายโน อโหสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา ภิกฺขเว กิเลโสนาม
ขุทฺทโก นตฺถิ อปฺปมตฺตโกปิ ปณฺฑิเตหิ นิคฺคเหตพฺโพเยวาติ วตฺวา
สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ (สจฺจปริโยสาเน
ปญฺจสตา ภิกฺขู อรหตฺเต ปติฏฺฐหึสุ) ตทา ปจฺเจกพุทฺธา ปรินิพฺพายึสุ
เทวี ราหุลมาตา อโหสิ พาราณสิราชา ปน อหเมวาติ ฯ
                    ปานียชาตกํ ปญฺจมํ ฯ
                    ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๐ หน้า ๓๕-๔๒.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=40&A=694&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=40&A=694&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1542
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=6213
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=6409
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=6409
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27