อรรถกถาเล่มที่ ๔๐ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๖ เอกาทสก-ปกิณฺณก

                   ๑๐. มหาวาณิชชาตกํ ฯ
     วาณิชา สมิตึ กตฺวาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต สาวตฺถีวาสิโน
วาณิเช อารพฺภ กเถสิ ฯ
     เต กิร โวหารตฺถาย คจฺฉนฺตา สตฺถุ มหาทานํ ทตฺวา
สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺฐาย ภนฺเต สเจ อโรคา อาคมิสฺสาม
ปุน ตุมฺหากํ ปาเท วนฺทิสฺสามาติ วตฺวา ปญฺจสเตหิ สกเฏหิ
นิกฺขมิตฺวา กนฺตารํ ปตฺวา มคฺคํ อสลฺลกฺเขตฺวา มคฺคมูฬฺหา
นิรุทเก นิราหาเร อรญฺเญ วิจรนฺตา เอกํ นาคปริคฺคหิตํ นิโคฺรธรุกฺขํ
ทิสฺวา สกฏานิ โมเจตฺวา รุกฺขมูเล นิสีทึสุ ฯ เต ตสฺส
อุทกติณานิวิย นีลานิ สินิทฺธานิ ปตฺตานิ อุทกปุณฺณานิวิย จ
สาขานิ ทิสฺวา จินฺตยึสุ อิมสฺมึ รุกฺเข อุทกํ สญฺจรณํวิย ปญฺญายติ
อิมสฺส ปุริมสาขํ ฉินฺทาม ปานียํ โย ทสฺสตีติ ฯ อเถโก รุกฺขํ
อภิรูหิตฺวา สาขํ ฉินฺทิ ฯ ตาลขนฺธปฺปมาณา อุทกธารา ปวตฺติ ฯ
เต ตตฺถ นฺหาตฺวา ปิวิตฺวา จ ทกฺขิณสาขํ ฉินฺทึสุ ฯ ตโต
นานคฺครสโภชนํ นิกฺขมิ ฯ ตํ ภุญฺชิตฺวา ปจฺฉิมสาขํ ฉินฺทึสุ ฯ
ตโต อลงฺกตอิตฺถิโย นิกฺขมึสุ ฯ ตาหิ สทฺธึ อภิรมิตฺวา อุตฺตรสาขํ
ฉินฺทึสุ ฯ ตโต สตฺต รตนานิ นิกฺขมึสุ ฯ ตานิ คเหตฺวา ปญฺจ
สกฏสฺตานิ ปูเรตฺวา สาวตฺถึ ปจฺจาคนฺตฺวา ธนํ สงฺโคเปตฺวา
คนฺธมาลาทิหตฺถา เชตวนํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปูเชตฺวา
เอกมนฺตํ นิสินฺนา ธมฺมกถํ สุตฺวา นิมนฺเตตฺวา ปุนทิวเส มหาทานํ
ทตฺวา ภนฺเต อิมสฺมึ ทาเน อมฺหากํ ธนทายิกาย รุกฺขเทวตาย
ปตฺตึ เทมาติ ปตฺตึ อทํสุ ฯ สตฺถา นิฏฺฐิตภตฺตกิจฺโจ กตรรุกฺขเทวตาย
ปตฺตึ เทถาติ ปุจฺฉิ ฯ วาณิชา นิโคฺรธรุกฺเข ธนสฺส ลทฺธการณํ
ตถาคตสฺส อาโรเจสุํ ฯ สตฺถา ตุมฺเห ตาว มตฺตญฺญุตาย
ตณฺหาวสิกา อหุตฺวา ธนํ ลภิตฺถ ปุพฺเพ ปน อมตฺตญฺญุตาย
ตณฺหาวสิกา ธนญฺจ ชีวิตญฺจ ชหึสูติ วตฺวา เตหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ
     อตีเต พาราณสีนครํ ตเทว กนฺตารํ เสฺวว นิโคฺรโธ ฯ วาณิชา
มคฺคมูฬฺหา ตเมว นิโคฺรธํ ปสฺสึสุ ฯ
     ตมตฺถํ สตฺถา อภิสมฺพุทฺโธ หุตฺวา กเถนฺโต คาถา อาห
          วาณิชา สมิตึ กตฺวา         นานารฏฺฐโต อาคตา
          ธนหารา ปกฺกมึสุ           เอกํ กตฺวาน คามณึ ฯ
          เต ตํ กนฺตารมาคมฺม        อปฺปภกฺขํ อนูทกํ
          มหานิโคฺรธมทฺทกฺขุํ          สีตจฺฉายํ มโนรมํ ฯ
          เตปิ ตตฺถ นิสีทิตฺวา         ตสฺส รุกฺขสฺส ฉาทิยา
          วาณิชา สมจินฺเตสุํ          พาลา โมเหน ปารุตา ฯ
          อลฺลายเต อยํ รุกฺโข        อปิ วารีว สนฺทติ
          อิงฺฆสฺส ปุริมํ สาขํ          มยํ ฉินฺทาม วาณิชา ฯ
          สา จ ฉินฺนาว ปคฺฆริ        วาริ อจฺฉํ อนาวิลํ
          เต ตตฺถ นฺหาตฺวา ปิวิตฺวา จ  ยาว อิจฺฉึสุ วาณิชา ฯ
          ทุติยํ สมจินฺเตสุํ            พาลา โมเหน ปารุตา
          อิงฺฆสฺส ทกฺขิณํ สาขํ         มยํ ฉินฺทาม วาณิชา ฯ
          สา จ ฉินฺนาว ปคฺฆริ        สาลิมํโสทนํ พหุํ
          อปฺโปทกวณฺเณ กุมฺมาเส      สิงฺคิวิทลสุปิโย
          เต ตตฺถ ภุตฺวา ขาทิตฺวา     ยาว อิจฺฉึสุ วาณิชา ฯ
          ตติยํ สมจินฺเตสุํ            พาลา โมเหน ปารุตา
          อิงฺฆสฺส ปจฺฉิมํ สาขํ         มยํ ฉินฺทาม วาณิชา ฯ
          สา จ ฉินฺนาว ปคฺฆริ        นาริโย สมลงฺกตา
          วิจิตฺตวตฺถาภรณา           อามุตฺตมณิกุณฺฑลา ฯ
          อปิสุ วาณิชา เอกา         นาริโย ปญฺจวีสติ
          สมนฺตา ปริกรึสุ            ตสฺส รุกฺขสฺส ฉาทิยา
          เต ตาหิ ปริวาเรตฺวา       ยาว อิจฺฉึสุ วาณิชา ฯ
          จตุตฺถํ สมจินฺเตสุํ           พาลา โมเหน ปารุตา
          อิงฺฆสฺส อุตฺตรํ สาขํ         มยํ ฉินฺทาม วาณิชา ฯ
          สา จ ฉินฺนาว ปคฺฆริ        มุตฺตาเวฬุริยา พหู
          รตนํ ชาตรูปญฺจ            กุตฺติโย ปฏิยานิ จ
          กาสิกานิ จ วตฺถานิ         อุฏฺฏิยาเนว กมฺพลา
          เต ตตฺถ ภาเร พนฺธิตฺวา     ยาว อิจฺฉึสุ วาณิชา ฯ
          ปญฺจมํ สมจินฺเตสุํ           พาลา โมเหน ปารุตา
          อิงฺฆสฺส มูลํ ฉินฺทาม         อปิ ภิยฺโย ลภามฺหเส ฯ
          สมุฏฺฐหิ สตฺถวาโห          ยาจมาโน กตญฺชลิ
          นิโคฺรเธ กึ อปรชฺฌถ        วาณิชา ภทฺทมตฺถุ เต ฯ
          วาริหารี ปุริมา สาขา       อนฺนปานญฺจ ทกฺขิณา
          นาริทา ปจฺฉิมา สาขา       สพฺพกาเม จ อุตฺตรา
          นิโคฺรเธ กึ อปรชฺฌถ        วาณิชา ภทฺทมตฺถุ เต ฯ
          ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายา         นิสีเทยฺย สเยยฺย วา
          น ตสฺส สาขํ ภญฺเชยฺย       มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก ฯ
          เต จ ตสฺส อนาทิตฺวา       เอกสฺส วจนํ พหู
          นิสฺสิตา หิ กุฐารีหิ          มูลโต นํ อุปกฺกมุนฺติ ฯ
     ตตฺถ สมิตึ กตฺวาติ พาราณสิยํ สมาคมํ กตฺวา พหู เอกโต
หุตฺวาติ อตฺโถ ฯ ปกฺกมึสูติ ปญฺจหิ สกฏสเตหิ พาราณเสยฺยกํ ภณฺฑํ
อาทาย ปกฺกมึสุ ฯ คามณินฺติ เอกํ ปญฺญวนฺตตรํ สตฺถวาหํ
กตฺวา ฯ ฉาทิยาติ ฉายาย ฯ อลฺลายเตติ อุทกภริโตวิย
หุตฺวา ปญฺญายติ ฯ ฉินฺนาว ปคฺฆรีติ เอโก รุกฺขาโรหณกุสโล
อภิรูหิตฺวา ตํ ฉินฺทิ สา ฉินฺนมตฺตา ปคฺฆรีติ ทสฺเสติ ฯ
ปรโตปิ เอเสว นโย ฯ อปฺโปทกวณฺเณ กุมฺมาเสติ
อปฺโปทกปายาสสทิเส กุมฺมาเส ฯ สิงฺคีติ สิงฺคเวราทิกํ อุตฺตริภงฺคํ ฯ
วิทลสุปิโยติ มุคฺคสูปาทโย ฯ วาณิชา เอกาติ เอเกกสฺส วาณิชสฺส
ยตฺตกา วาณิชา เตสุ เอเกกสฺส เอเกกาว สตฺถวาหสฺส ปน
สนฺติเก ปญฺจวีสติ ฐิตาติ อตฺโถ ฯ ปริกรึสูติ ปริวาเรสุํ ตาหิ
ปน สทฺธึเยว นาคราชานุภาเวน ตานิ วิตานสยนาทีนิ ปคฺฆรึสุ ฯ
กุตฺติโยติ หตฺถตฺถรณาทโย ฯ ปฏิยานิ จาติ อุณฺณามยปจฺจตฺถรณาทีนิ ฯ
เสตกมฺพลานีติปิ วทนฺติเยว ฯ อุฏฺฏิยาเนว กมฺพลาติ
อุฏฺฏิยานนฺนาม กมฺพลา อตฺถิ ฯ เต ตตฺถ ภาเร พนฺธิตฺวาติ ยาวตฺตกํ
อิจฺฉึสุ ตาวตฺตกํ ตตฺถ คเหตฺวา ปญฺจ สกฏสตานิ ปูเรตฺวาติ
อตฺโถ ฯ วาณิชา ภทฺทมตฺถุ เตติ เอเกกํ วาณิชํ อาลปนฺโต
ภทฺทํ เต อตฺถูติ อาห ฯ อนฺนปานญฺจาติ อนฺน ปานญฺจ อทาสิ ฯ
สพฺพกาเม จาติ สพฺพกาเม จ อทาสิ ฯ มิตฺตทุพฺโภติ มิตฺตานํ ทุพฺโภ
มิตฺตานํ ทุพฺภนปุริโส หิ ปาปโก ลามโกนาม ฯ อนาทิตฺวาติ
อนาทยิตฺวา ตสฺส วจนํ อคเหตฺวา ฯ อุปกฺกมุนฺติ โมหา อุปกฺกมุํ
ฉินฺทิตุํ อารภึสุ ฯ
     อถ เน ฉินฺทนตฺถาย รุกฺขํ อุปคเต ทิสฺวา นาคราชา จินฺเตสิ
อหํ เอเตสํ ปิปาสิตานํ ปานียํ ทาเปสึ ตโต ทิพฺพโภชนํ อถสฺส
สยนานิเจว ปริจาริกานาริโย จ ตโต ปญฺจสกฏสตปูรํ รตนํ
อิทานิ ปนิเม รุกฺขํ มูลโต ฉินฺทิสฺสามาติ วทนฺติ อติวิย ลุทฺธา
ฐเปตฺวา สตฺถวาหํ เสเส มาเรตุํ วฏฺฏตีติ ฯ โส เอตฺตกา
สนฺนทฺธโยธา นิกฺขมนฺตุ เอตฺตกา ธนุคฺคหา เอตฺตกา จมฺมิโนติ
เสนํ วิจาเรสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
          ตโต จ นาคา นิกฺขมึสุ       สนฺนทฺธา ปญฺจวีสติ
          ธนุคฺคหานํ ติสตา           ฉสหสฺสา จ จมฺมิโนติ ฯ
     ตตฺถ สนฺนทฺธาติ สุวณฺณรตนาทิจมฺมิกวจฺฉิตา ฯ ธนุคฺคหานํ
ติสตาติ เมณฺฑวิสาณธนุคฺคหานํ ตีณิ สตานิ ฯ จมฺมิโนติ โยธา
จมฺมิกผลกหตฺถา ฉสหสฺสาติ ฯ
          เอเต หนถ พนฺธถ          มา โว มุญฺจิตฺถ ชีวิตํ
          ฐเปตฺวา สตฺถวาหญฺจ        สพฺเพ ตสฺมึ กโรถ เตติ ฯ
     อยํ นาคราเชน วุตฺตคาถา ฯ
     ตตฺถ มา โว มุญฺจิตฺถ ชีวิตนฺติ กสฺสจิ เอกสฺสาปิ ชีวิตํ
มา โว มุญฺจิตฺถ ฯ
     นาคา ตถา กตฺวา อุตฺตรตฺถรณาทีนิ ปญฺจสุ สกฏสเตสุ
อาโรเปตฺวา สตฺถวาหํ คเหตฺวา สยํ ตานิ สกฏานิ ปาเชตฺวา
พาราณสึ คนฺตฺวา สพฺพํ ธนํ ตสฺส เคเห ปฏิสาเมตฺวา ตํ อาปุจฺฉิตฺวา
อตฺตโน นาคภวนเมว คตา ฯ
     ตมตฺถํ วิทิตฺวา สตฺถา โอสานคาถมาห
          ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส      สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน
          โลภสฺส น วสํ คจฺเฉ        หเนยฺย ทิสกํ มนํ
          เอวมาทีนวํ ญตฺวา          ตณฺหา ทุกฺขสฺส สมฺภวํ
          วีตตณฺโห อนาทาโน         สโต ภิกฺขุ ปริพฺพเชติ ฯ
     ตตฺถ ตสฺมาติ ยสฺมา โลภวสิกาว มหาวินาสํ ปตฺตา
สตฺถวาโห อุตฺตมสมฺปตฺตึ ตสฺมา ฯ หเนยฺย ทิสกํ มนนฺติ อตฺตโน
อุปฺปชฺชมานํ นานาวิธานํ โลภสตฺตานํ สนฺตกํ มนํ โลภสมฺปยุตฺตํ
จิตฺตํ หเนยฺยาติ อตฺโถ ฯ เอวมาทีนวนฺติ เอวํ โลเภ อาทีนวํ
ชานิตฺวา ฯ ตณฺหา ทุกฺขสฺส สมฺภวนฺติ ชาติอาทิทุกฺขสฺส สา จ
ตณฺหา สมฺภโว ตโต เอวํ ตํ ทุกฺขํ นิพฺพตฺติ เอวํ ตณฺหาว
ทุกฺขสฺส สมฺภวํ ญตฺวา วีตตณฺโห อนาทาโน มคฺเคนาคตาย สติยา
สโต หุตฺวา ภิกฺขุ ฯ ปริพฺพเชติ อิริเยถ วตฺเตถาติ ฯ อรหตฺเตน
เทสนาย กูฏํ คณฺหิ ฯ
     อิมญฺจ ปน ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา เอวํ อุปาสกา ปุพฺเพ
โลภวสิกา วาณิชา มหาวินาสํ ปตฺตา ตสฺมา โลภวสิเกหิ น
ภวิตพฺพนฺติ วตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ
(สจฺจปริโยสาเน เต วาณิชา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺฐิตา) ตทา
นาคราชา สารีปุตฺโต อโหสิ สตฺถวาโห ปน อหเมวาติ ฯ
                   มหาวาณิชชาตกํ ทสมํ ฯ
                     -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๐ หน้า ๓๔๘-๓๕๔.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=40&A=7093&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=40&A=7093&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1990
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=7711
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=8097
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=8097
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27