อรรถกถาเล่มที่ ๔๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๗ วีสติ-จตฺตาฬีส

                       ชยทฺทิสชาตกํ
      จิรสฺสํ วต เมติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต เอกํ
มาตุโปสกํ ภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิ ฯ ปจฺจุปฺปนฺนวตฺถุ สามชาตกสทิสํ ฯ
      ตทา ปน สตฺถา โปราณกปณฺฑิตา กาญฺจนมาลํ เสตจฺฉตฺตํ
ปหาย มาตาปิตโร โปเสสุนฺติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ
      อตีเต กปิลฺลรฏฺเฐ อุตฺตรปญฺจาโล นาม ราชา อโหสิ ฯ
ตสฺส อคฺคมเหสี คพฺภํ ปฏิลภิตฺวา ปุตฺตํ วิชายิ ฯ ตสฺสา
ปุริมภเว เอกา สปตฺตี กุชฺฌิตฺวา ตุยฺหํ ชาตปชํ ขาทิตุํ สมตฺถา
ภวิสฺสามีติ ปตฺถนํ ฐเปตฺวา ยกฺขินี อโหสิ ฯ สา ตทา โอกาสํ
ลภิตฺวา ตสฺสา ปสฺสนฺติยาว ตํ อลฺลมํสเปสิวณฺณกุมารํ คเหตฺวา
มุรุมุรายนฺตี ขาทิตฺวา ปกฺกามิ ฯ ทุติยวาเรปิ ตเถว อกาสิ ฯ
ตติยวาเร ปน ตสฺสา ปสูติฆรํ ปวิฏฺฐกาเล เคหํ ปริวาเรตฺวา
ทฬฺหํ อารกฺขํ อกํสุ ฯ วิชาตทิวเส ยกฺขินี อาคนฺตฺวา ปุน ทารกํ
อคฺคเหสิ ฯ เทวี ยกฺขินีติ มหาสทฺทมกาสิ ฯ อาวุธหตฺถา ปุริสา
อาคนฺตฺวา เทวิยา ทินฺนสญฺญาย ยกฺขินึ อนุพนฺธึสุ ฯ สา ขาทิตุํ
โอกาสํ อลภนฺตี ตโต ปลายิตฺวา อุทกนิทฺธมนํ ปาวิสิ ฯ ทารโก
จ มาตาติ สญฺญาย ตสฺสา ถนํ มุเขน คณฺหิ ฯ สา ปุตฺตสิเนหํ
อุปฺปาเทตฺวา ตโต ปลายิตฺวา สุสานํ คนฺตฺวา ทารกํ ปาสาณเลเณ
กตฺวา ปฏิชคฺคิ ฯ อถสฺส อนุกฺกเมน วฑฺฒมานสฺส มนุสฺสมํสํ
อาหริตฺวา อทาสิ ฯ อุโภปิ มนุสฺสมํสํ ขาทิตฺวา ตตฺถ วสึสุ
ทารโก อตฺตโน มนุสฺสภาวํ น ชานาติ ยกฺขินีปุตฺโตสฺมีติ สญฺญาย
โส อตฺตภาวํ ชหิตฺวา อนฺตรธายิตุํ น สกฺโกติ ฯ อถสฺส สา
อนฺตรธานตฺถาย เอกํ มูลํ อทาสิ ฯ โส มูลานุภาเวน อนฺตรธายิตฺวา
มนุสฺสมํสํ ขาทนฺโต วิจริ ฯ ยกฺขินี เวสฺสวณมหาราชสฺส
เวยฺยาวจฺจตฺถาย คตา ตตฺเถว กาลมกาสิ ฯ เทวีปิ จตุตฺถวาเร อญฺญํ
ปุตฺตํ วิชายิ ฯ โส ยกฺขินิยา มุตฺตตฺตา อโรโค อโหสิ ฯ
ปจฺจามิตฺตํ ยกฺขินึ ชินิตฺวา ชาตตฺตา ชยทฺทิสกุมาโรติสฺส นามํ
อกํสุ ฯ โส วยปฺปตฺโต สพฺพสิปฺเป นิปฺผตฺตึ ปตฺวา ฉตฺตํ
อุสฺสาเปตฺวา รชฺชมนุสาสิ ฯ
      ตทา โพธิสตฺโต ตสฺสา อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺติ ฯ
อลีนสตฺตุกุมาโรติสฺส นามํ อกํสุ ฯ โส วยปฺปตฺโต อุคฺคหิตสิปฺโป
หุตฺวา อุปราชา อโหสิ ฯ โส ยกฺขินีปุตฺโต อปรภาเค ปมาเทน
ตํ มูลํ นาเสตฺวา อนฺตรธายิตุํ อสกฺโกนฺโต ทิสฺสนรูโปว สุสาเน
มนุสฺสมํสํ ขาทติ ฯ มนุสฺสา ตํ ทิสฺวา ภีตตสิตา อาคนฺตฺวา
รญฺโญ อุปกฺโกสึสุ เทว เอโก ยกฺโข ทิสฺสมานรูโป สุสาเน
มนุสฺสมํสํ ขาทติ โส อนุกฺกเมน นครํ ปวิสิตฺวา มนุสฺเส
มาเรตฺวา ขาทิสฺสติ ตํ คาหาเปตุํ วฏฺฏตีติ ฯ ราชา สาธูติ
ปฏิสฺสุณิตฺวา คณฺหถ นนฺติ อาณาเปสิ ฯ เต พลนิกายา
คนฺตฺวา สุสานํ ปริวาเรตฺวา อฏฺฐํสุ ฯ ยกฺขินีปุตฺโต นคฺโค
อุพฺพิคฺคมานรูโป มรณภยภีโต วิรวนฺโต มนุสฺสานํ อนฺตรํ ปกฺขนฺทิ ฯ
มนุสฺสา ยกฺโขติ มรณภยภีตา ทฺวิธา ภิชฺชึสุ ฯ โสปิ ตโตว
ปลายิตฺวา อรญฺญํ ปาวิสิ น ปุน มนุสฺสปถํ อาคจฺฉิ ฯ โส
เอกํ มหาวตฺตนิอฏวึ นิสฺสาย มคฺคปฏิปนฺเนสุ เอเกกํ คเหตฺวา
อรญฺญํ ปวิสิตฺวา มาเรตฺวา ขาทนฺโต เอกสฺมึ นิโคฺรธมูเล วาสํ
กปฺเปสิ ฯ
      อเถโก สตฺถวาหพฺราหฺมโณ อฏวิปาลานํ สหสฺสํ ทตฺวา
ปญฺจหิ สกฏสเตหิ ตํ มคฺคํ ปฏิปชฺชิ ฯ มนุสฺสยกฺโข วิรวนฺโต
ปกฺขนฺทิ ฯ ภีตา มนุสฺสา อุเรน นิปชฺชึสุ ฯ โส พฺราหฺมณํ
คเหตฺวา ปลายนฺโต ขาณุนา ปาเท วิทฺโธ อฏวิปาเลสุ อนุพนฺธนฺเตสุ
พฺราหฺมณํ ฉฑฺเฑตฺวา คนฺตฺวา อตฺตโน วสนรุกฺขมูเล นิปชฺชิ ฯ ตสฺส
ตตฺถ นิปนฺนสฺส สตฺตเม ทิวเส ชยทฺทิสราชา มิควธํ อาณาเปตฺวา
นครา นิกฺขมิ ฯ ตํ นครา นิกฺขมนฺตมตฺตเมว ตกฺกสิลวาสี นนฺโท
นาม มาตุโปสกพฺราหฺมโณ จตสฺโส สตารหคาถา อาทาย อาคนฺตฺวา
อทฺทส ฯ ชยทฺทิสราชา นิวตฺเตตฺวา สุณิสฺสามีติ ตสฺส นิวาสนเคหํ
ทาเปตฺวา มิควธํ คนฺตฺวา ยสฺส ปสฺเสน มิโค ปลายติ ตสฺเสว
โส คีวาติ อาห ฯ
      อถ เอโก ปสทมิโค อุฏฺฐหิตฺวา รญฺโญ อภิมุโข คนฺตฺวา
ปลายิ ฯ อมจฺจา ปริหาสํ กรึสุ ฯ ราชา ขคฺคํ คเหตฺวา ตํ
อนุพนฺธิตฺวา ติโยชนมตฺถเก ปตฺวา ขคฺเคน นํ ปหริตฺวา เทฺว
ขนฺธานิ กตฺวา กาเชนาทาย อาคจฺฉนโต มนุสฺสยกฺขสฺส นิปนฺนฏฺฐานํ
ปตฺวา ทพฺพติเณสุ นิสีทิตฺวา โถกํ วิสมิตฺวา คนฺตุํ อารภิ ฯ อถ
นํ โส อุฏฺฐาย ติฏฺฐ กุหึ คจฺฉสิ ภกฺโขสิ เมติ หตฺเถ
คเหตฺวา ปฐมํ คาถมาห
                จิรสฺสํ วต เม อุทปาทิ อชฺช
                ภกฺโข มหา สตฺตมิภตฺตกาเล
                กุโตสิ โก วาสิ ตทึฆ พฺรูหิ
                อาจิกฺข ชาตึ วิทิโต ยถาสีติ ฯ
      ตตฺถ ภกฺโข มหาติ มหาภกฺโข ฯ สตฺตมิภตฺตกาเลติ ปาฏิปทโต
ปฏฺฐาย นิราหารสฺส สตฺตมิยํ ภตฺตกาเล ฯ กุโตสีติ กุโต อาคโตสิ ฯ
      ราชา ยกฺขํ ทิสฺวา ภีโต อูรุตฺถมฺภํ ปตฺวา ปลายิตุํ นาสกฺขิ
สตึ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา ทุติยํ คาถมาห
                ปญฺจาลราชา มิควํ ปวิฏฺโฐ
                ชยทฺทิโส นาม ยทิ สุโต เต
                จรามิ คจฺฉานิ วนานิ จาหํ
                ปสทิมํ ขาท มมชฺช มุญฺจาติ ฯ
      ตตฺถ มิควํ ปวิฏฺโฐติ มิควธาย รฏฺฐา นิกฺขนฺโต ฯ คจฺฉานีติ
ปพฺพตปสฺสานิ ฯ ปสทนฺติ ปสทมิคํ ฯ
      โส ตํ สุตฺวา ยกฺโข ตติยํ คาถมาห
                เสเนว ตฺวํ ปณสิ สสฺสมาโน
                มเมโส ภกฺโข ปสโท ยํ วเทสิ
                ตํ ขาทิยาน ปสทํ ชิฆญฺญํ
                ขาทิสฺสํ ปจฺฉา น วิลาปกาโลติ ฯ
      ตตฺถ เสเนวาติ มม สนฺตเกเนว ฯ ปณสีติ โวหเรสิ อตฺตานํ
วิกฺกีณสิ ฯ สสฺสมาโนติ หึสยมาโน ฯ ตํ ขาทิยานาติ ตํ ปสทมํสํ
ขาทิตฺวา ฯ ชิฆญฺญนฺติ ฆสิตุกาโมสฺมิ ฯ ขาทิสฺสนฺติ ตสฺมา เอตํ
ปจฺฉา ขาทิสฺสามิ ฯ น วิลาปกาโลติ มา วิลปสิ นายํ
วิลาปกาโลติ วทติ ฯ
      ตํ สุตฺวา ราชา นนฺทพฺราหฺมณํ สริตฺวา จตุตฺถํ คาถมาห
                น จตฺถิ โมกฺโข มม วิกฺกเยน
                คนฺตฺวาน ปจฺจาคมนาย ปณฺเห
                ตํ สงฺครํ พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย
                สจฺจานุรกฺขี ปุนราวฏฺฏิสฺสนฺติ
      ตตฺถ น จตฺถีติ สเจ มยฺหํ วิกฺกเยนปิ น โมกฺโข อตฺถิ ฯ
คนฺตฺวานาติ เอวํ สนฺเต อชฺช อิมํ มิคมํสํ ขาทิตฺวา มม นครํ
คนฺตฺวา ฯ ปณฺเหติ ปเคเยว เสฺว ปาตราสกาเล ปญฺจาคมนตฺถาย
ปฏิญฺญํ คณฺหาหีติ อธิปฺปาโย ฯ ตํ สงฺครนฺติ มยา ธนนฺเต
ทสฺสามีติ พฺราหฺมณสฺส สงฺคโร กโต ตํ ตสฺส ทตฺวา อิทํ
มยา วุตฺตํ สจฺจํ อนุรกฺขนฺโต อหํ ปุน อาคมิสฺสนฺติ อตฺโถ ฯ
      ตํ สุตฺวา ยกฺโข ปญฺจมํ คาถมาห
                กึ กมฺมชาตํ อนุตปฺปตี ตํ
                ปตฺตํ สมีมํ มรณสฺส ราช
                อาจิกฺข เม ตํ อปิ สกฺกุเณมุ
                อนุชายิตุํ อาคมนาย ปณฺเหติ ฯ
      ตตฺถ กมฺมเมว กมฺมชาตํ ฯ อนุตปฺปตี ตนฺติ ตํ อนุตปฺปติ ฯ
ปตฺตนฺติ อุปคตํ ฯ อปิ สกฺกุเณมูติ อปิ นาม ตํ ตว โสกการณํ
สุตฺวา ปาโตว อาคมนาย ตํ อนุชานิตุํ สกฺกุเณยฺยามาติ อตฺโถ ฯ
      ราชา ตํ การณํ กเถนฺโต ฉฏฺฐํ คาถมาห
                กตา มยา พฺราหฺมณสฺส ธนาสา
                ตํ สงฺครํ ปฏิโมกฺกํ น มุตฺตํ
                ตํ สงฺครํ พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย
                สจฺจานุรกฺขี ปุนราวฏฺฏิสฺสนฺติ ฯ
      ตตฺถ ปฏิโมกฺกํ น มุตฺตนฺติ จตสฺโส สตารหคาถา สุตฺวา
ธนนฺเต ทสฺสามีติ ปฏิญฺญาย มยา อตฺตนิ ปฏิมุญฺจิตฺวา ฐปิตํ ตํ
น มุตฺตํ ธนสฺส อทินฺนตฺตาติ ฯ
      ตํ สุตฺวา ยกฺโข สตฺตมํ คาถมาห
                ยา เต กตา พฺราหฺมณสฺส ธนาสา
                ตํ สงฺครํ ปฏิโมกฺกํ น มุตฺตํ
                ตํ สงฺครํ พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย
                สจฺจานุรกฺขี ปุนราวฏฺฏสฺสูติ ฯ
      ตตฺถ ปุนราวฏฺฏสฺสูติ ปุน อาคจฺฉสฺสุ ฯ
      เอวญฺจ ปน วตฺวา ราชานํ วิสชฺเชสิ ฯ โส เตน วิสฺสฏฺโฐ
ตฺวํ มา จินฺตยิ อหํ ปาโตว อาคมิสฺสามีติ วตฺวา มคฺคนิมิตฺตานิ
สลฺลกฺเขนฺโต อตฺตโน พลนิกายํ อุปคนฺตฺวา พลนิกายปริวุโต นครํ
ปวิสิตฺวา นนฺทพฺราหฺมณํ ปกฺโกสาเปตฺวา มหารเห อาสเน
นิสีทาเปตฺวา คาถา สุตฺวา จตฺตาริ สหสฺสานิ ทตฺวา ยานํ อาโรเปตฺวา
อิมํ ตกฺกสิลเมว เนถาติ มนุสฺเส ทตฺวา พฺราหฺมณํ อุยฺโยเชตฺวา
ทุติยทิวเส ปฏิคนฺตุกาโม หุตฺวา ปุตฺตํ อามนฺเตตฺวา อนุสาสิ ฯ
      ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา เทฺว คาถา อภาสิ
                มุตฺโตว โส โปริสาทสฺส หตฺถา
                คนฺตฺวา สกํ มนฺทิรํ กามกามี
                ตํ สงฺครํ พฺราหฺมณสฺสปฺปทาย
                อามนฺตยี ปุตฺตมลีนสตฺตุํ ฯ
                อชฺเชว รชฺชํ อภิเสจยสฺสุ
                ธมฺมญฺจ รฏฺเฐสุ ชเนสุ จาปิ
                อธมฺมกาโร จ เต มาหุ รฏฺเฐ
                คจฺฉามิหํ โปริสาทสฺส ญนฺเตติ ฯ
      ตตฺถ อลีนสตฺตุนฺติ เอวํนามกํ กุมารํ ฯ ปาลิยํ ปน
อลีนสตฺตนฺติ ลิขิตํ ฯ อชฺเชว รชฺชนฺติ ปุตฺต รชฺชํ เต ทมฺมิ ตฺวํ
อชฺเชว มุทฺธนิ อภิเสจยสฺสุ ฯ ญนฺเตติ ตฺยนฺเต สนฺติเกติ อตฺโถ ฯ
      ตํ สุตฺวา กุมาโร ทสมํ คาถมาห
                กึ กมฺม กุพฺพํ ตว เทว ปาเท
                นาราธยึ ตทิจฺฉามิ โสตุํ
                ยมชฺช รชฺชมฺหิ อุทสฺสเย ตุวํ
                รชฺชํปิ นิจฺเฉยฺยํ ตยา วินา อหนฺติ ฯ
      ตตฺถ กุพฺพนฺติ กโรนฺโต ฯ ยมชฺชาติ เยน อนาราธกมฺเมน
อชฺช มํ รชฺชมฺหิ ตฺวํ ฯ อุทสฺสเยติ อุสฺสาเปสิ ปติฏฺฐาเปสิ ตํ
เม อาจิกฺข อหํ หิ ตยา วินา รชฺชํปิ น อิจฺฉามีติ อตฺโถ ฯ
      ตํ สุตฺวา ราชา อนนฺตรํ คาถมาห
                น กมฺมุนา จ วจสา ตาต
                อปราธิโตหํ ตุวิยํ สรามิ
                สทฺธิญฺจ กตฺวา โปริสาทเกน
                สจฺจานุรกฺขี ปุนหํ คมิสฺสนฺติ ฯ
      ตตฺถ อปราธิโตติ อปราธํ อิโต อหํ ฯ ตุวิยนฺติ ตว สนฺติกํ ฯ
อิทํ วุตฺตํ โหติ ตาต อหํ อิโต ตว กมฺมโต วา ตว วจนโต
วา กิญฺจิ มม อปฺปิยํ อปราธํ น สรามิ ฯ สทฺธิญฺจ กตฺวาติ
มํ ปน มิควธํ คตํ เอโก ยกฺโข มํ ขาทิสฺสามีติ คณฺหิ อถาหํ
พฺราหฺมณสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา ตสฺส สกฺการํ กตฺวา เสฺว ปาตราสกาเล
อาคมิสฺสนฺติ เตน ปุริสาเทน สทฺธึ สจฺจํ กตฺวา อาคโต ตสฺมา
สจฺจํ อนุรกฺขนฺโต ปุน ตตฺถ คมิสฺสามิ ตฺวํ รชฺชํ กาเรหีติ วทติ ฯ
      ตํ สุตฺวา กุมาโร คาถมาห
                อหํ คมิสฺสามิ อิเธว โหหิ
                นตฺถิ ตโต ชีวโต วิปฺปโมกฺโข
                สเจ ตุวํ อจฺฉสิเยว ราช
                อหํปิ คจฺฉามิ อุโภ น โหมาติ ฯ
      ตตฺถ อิเธวาติ ตฺวํ อิเธว โหหีติ ฯ ตโตติ ตสฺส สนฺติกา ชีวนฺตสฺส
โมกฺโข นาม นตฺถิ ฯ อุโภติ เอวํ สนฺเต อุโภปิ น ภวิสฺสามาติ ฯ
      ตํ สุตฺวา ราชา คาถมาห
                อทฺธา หิ ตาต สตาเนส ธมฺโม
                มรณา จ เม ทุกฺขตรํ ตทสฺส
                กมฺมาสปาโท ตํ ยทา ปจฺจิตฺวา
                ปสยฺห ขาเท ภิทารุกฺขมูเลติ ฯ
      ตสฺสตฺโถ อทฺธา เอส ตาต สตานํ ปณฺฑิตานํ ธมฺโม
สภาโว ยุตฺตํ ตฺวํ วเทสิ อปิจ โข ปน มยฺหํ มรณโตเปตํ
ทุกฺขตรํ อสฺส ยทา ตํ โส กมฺมาสปาโท ฯ ภิทารุกฺขมูเลติ
ติขิเณ รุกฺขมูเล ภิตฺวา ปจิตฺวา ปสยฺห พลกฺกาเรน ขาเทยฺยาติ ฯ
      ตํ สุตฺวา กุมาโร คาถมาห
                ปาเณน เต ปาณมหํ นิมิสฺสํ
                มา ตฺวมคา โปริสาทสฺส ญนฺเต
                เอตญฺจ เต ปาณมหํ นิมิสฺสํ
                ตสฺมา มตํ ชีวิตสฺส วเรมีติ ฯ
      ตตฺถ นิมิสฺสนฺติ อหํ อิเธว ตว ปาเณน มม ปาณํ
ปริวตฺเตยฺยํ ฯ ตสฺมาติ ยสฺมา เอตํ ปาณํ ตว ปาเณนาหํ นิมิสฺสํ
ตสฺมา ตว ชีวิตสฺสตฺถาย มม มรณํ วเรมิ มรณเมว วณฺเณมิ
วเรมิ อิจฺฉามีติ อตฺโถ ฯ
      ตํ สุตฺวา ราชา ปุตฺตสฺส พลํ ชานนฺโต สาธุ ตาต คจฺฉาติ
สมฺปฏิจฺฉิ ฯ โส มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา นครา นิกฺขมิ ฯ
      ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อุปฑฺฒคาถมาห
                ตโต หเว ธิติมา ราชปุตฺโต
                วนฺทิตฺวา มาตุ ปิตุ จ ปาเทติ ฯ
      ตตฺถ ปาเทติ ปาเท วนฺทิตฺวา นิกฺขมนฺโตติ อตฺโถ ฯ
      อถสฺส มาตาปิตโรปิ ภคินีปิ ภริยาปิ อมจฺจปริชเนหิ สทฺธึเยว
นิกฺขมึสุ ฯ โส นครา นิกฺขมิตฺวา ปิตรํ มคฺคํ ปุจฺฉิตฺวา สุฏฺฐุ
ววตฺถเปตฺวา มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา เสสานํ โอวาทํ ทตฺวา อจฺฉมฺภีโต
เกสรสีโห วิย มคฺคํ อารุยฺห ยกฺขาวาสํ ปายาสิ ฯ ตํ คจฺฉนฺตํ
ทิสฺวา มาตา สกภาเวน สณฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺตี ปฐวิยํ ปตติ ฯ
ปิตา พาหา ปคฺคยฺห มหนฺเตน สทฺเทน กนฺทติ ฯ
      ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อุปฑฺฒคาถํ อาห
                ทุกฺขินิสฺส มาตา นิปตี ปฐพฺยา
                ปิตสฺส ปคฺคยฺห ภุชานิ กนฺทตีติ ฯ
อุปฑฺฒคาถํ วตฺวา ตสฺส ปิตรา ปยุตฺตํ มาตรา ภคินีภริยาหิ จ
กตํ สจฺจกิริยํ ปกาเสนฺโต อปราปิ จตสฺโส คาถา อภาสิ
                ตํ คจฺฉนฺตํ ตาว ปิตา วิทิตฺวา
                ปรมฺมุโข วนฺทติ ปญฺชลีโก
                โสโม จ ราชา วรุโณ จ ราชา
                ปชาปตี จนฺทิมา สุริโย จ
                เอเตหิ คุตฺโต โปริสาทกมฺหา
                อนุญฺญาโต โสตฺถิ ปจฺเจหิ ตาต ฯ
                ยํ ทณฺฑกิรญฺโญ คตสฺส มาตา
                รามสฺสกา โสตฺถานํ สุคุตฺตา
                ตนฺเต อหํ โสตฺถานํ กโรมิ
                เอเตน สจฺเจน สรนฺตุ เทวา
                อนุญฺญาโต โสตฺถิ ปจฺเจหิ ปุตฺต ฯ
                อาวี รโหวาปิ มโนปโทสํ
                นาหํ สเร ชาตุมลีนสตฺเต
                เอเตน สจฺเจน สรนฺตุ เทวา
                อนุญฺญาโต โสตฺถิ ปจฺเจหิ ตาต ฯ
                ยสฺมา จ เม อนธิมโนสิ สามิ
                น จาปิ เม มนสา อปฺปิโยสิ
                เอเตน สจฺเจน สรนฺตุ เทวา
                อนุญฺญาโต โสตฺถิ ปจฺเจหิ สามีติ ฯ
      ตตฺถ ปรมฺมุโขติ อยํ เม ปุตฺโต ปรมฺมุโข คจฺฉตีติ วิทิตฺวา ฯ
ปญฺชลีโกติ ตสฺมึ กาเล สิรสิ อญฺชลึ ปติฏฺฐเปตฺวา วนฺทติ เทวตา
นมสฺสติ ฯ โปริสาทกมฺหาติ โปริสาทสฺส สนฺติกา เตน อนุญฺญาโต
โสตฺถินา ปจฺเจหิ ฯ รามสฺสกาติ รามสฺส อกาสิ ฯ เอโก กิร
พาราณสิวาสี ราโม นาม มาตุโปสโก มาตาปิตโร ปฏิชคฺคนฺโต
โวหารตฺถาย คโต ทณฺฑกิรญฺโญ วิชิเต กุมฺภวตึ นาม นครํ
คนฺตฺวา นววิเธน วสฺเสน สกลรฏฺเฐ วินาสิยมาเน มาตาปิตูนํ คุณํ
สริ ฯ อถ นํ มาตาปิตุปฏฺฐานธมฺมสฺส ผเลน เทวตา โสตฺถินา
อานยิตฺวา มาตุยา อทํสุ ฯ ตํ การณํ สุตวเสน อาหริตฺวา
เอวมาห ฯ โสตฺถานนฺติ โสตฺถิภาวํ ฯ ตํ ปน กิญฺจาปิ เทวตา
กรึสุ ฯ มาตุปฏฺฐานํ นิสฺสาย นิพฺพตฺตตฺตา ปน มาตา อกาสีติ
วุตฺตํ ฯ ตํ เต อหนฺติ อหํปิ เต ตเมว โสตฺถานํ กโรมิ มํ
นิสฺสาย ตเถว ตว โสตฺถิภาโว โหตูติ อตฺโถ ฯ อถวา ฯ
กโรมีติ คจฺฉามิ ฯ เอเตน สจฺเจนาติ สเจ เทวตาหิ ตสฺส โสตฺถินา
อานีตภาโว สจฺโจ เอเตน สจฺเจน มาตาปิตูนํ สรนฺตุ เทวตา
รามํ วิย ตํปิ อาเนตฺวา มม ทสฺสนฺตูติ อตฺโถ ฯ อนุญฺญาโตติ
โปริสาเทน คจฺฉาติ อนุญฺญาโต ฯ เทวตานํ อานุภาเวน โสตฺถิ
ปฏิอาคจฺฉ ปุตฺตาติ วทติ ฯ ชาตุมลีนสตฺเตติ ชาตุ เอกํเสน
อลีนสตฺเต มม ภาติเก อหํ สมฺมุขา วา ปรมฺมุขา วา มโนปโทสํ น
สรามิ น มยา ตมฺหิ มโนปโทโส กตปุพฺโพติ เอวมสฺส กนิฏฺฐา
สจฺจมกาสิ ฯ ยสฺมา จ เม อนธิมโนสิ สามีติ มม สามิ
อลีนสตฺตุ ยสฺมา ตฺวํ อนธิมโนสิ มํ อนภิภวิตฺวา อนติกฺกมิตฺวา อญฺญํ
มเนน ปตฺเถสิ ฯ น จาปิ เม มนสา อปฺปิโยสีติ มยฺหํปิ จ
มนสา ตฺวํ อปฺปิโย น โหสิ อญฺญมญฺญํ ปิยสํวาสาว มยนฺติ
เอวมสฺส อคฺคมเหสี สจฺจมกาสิ ฯ
      กุมาโร ปิตรา อกฺขาตนเยน ยกฺขาวาสมคฺคํ ปฏิปชฺชิ ฯ ยกฺโขปิ
ขิตฺติยา นาม พหุมายา โหนฺติ โก ชานาติ กึ ภวิสฺสตีติ รุกฺขํ
อภิรุหิตฺวา รญฺโญ อาคมนํ โอโลเกนฺโต นิสีทิ ฯ โส กุมารํ
อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปิตรํ นิวตฺเตตฺวา ปุตฺโต อาคโต ภวิสฺสติ
นตฺถิ เม ภยนฺติ โอตริตฺวา ตสฺส ปิฏฺฐึ ทสฺเสนฺโต นิสีทิ ฯ โส
อาคนฺตฺวา ตสฺส ปุรโต อฏฺฐาสิ ฯ
      อถ ยกฺโข คาถมาห
                พฺรหา อุชุ จารุมุโข กโตสิ
                น มมํ ชานาสิ วเน วสนฺตํ
                ลุทฺทญฺจ มํ ญตฺวา โปริสาทกํ
                โก โสตฺถิมาชานมิธาวเชยฺยาติ ฯ
      ตตฺถ โก โสตฺถิมาชานมิธาวเชยฺยาติ กุมารโก นาม ปุริโส
อตฺตโน โสตฺถิภาวํ ชานนฺโต คจฺฉนฺโต อิธาคจฺเฉยฺย ตฺวํ อชานนฺโต
อาคโตติ มญฺเญติ ฯ
      ตํ สุตฺวา กุมาโร คาถมาห
                ชานามิ อิธ ลุทฺทํ โปริสาทํ
                น ตํ วิชานามิ วเน วสนฺตํ
                อหญฺจ ปุตฺโตสฺมิ ชยทฺทิส
                มมชฺช ขาท ปิตุโน ปโมกฺขาติ ฯ
      ตตฺถ ปโมกฺขาติ ปโมกฺขเหตุ อหํ ปิตุ ชีวิตํ ทตฺวา อิธาคโต
ตสฺมา ตํ มุญฺจ มํ ขาทาหีติ อตฺโถ ฯ
      ตโต ยกฺโข คาถมาห
                ชานาหิ ปุตฺโตสิ ชยทฺทิสสฺส
                ตาทิโส โว มุขวณฺโณ อุภินฺนํ
                สุทุกฺกรญฺเญว กตํ ตเวทํ
                โย มตฺตุมิจฺเฉ ปิตุโน ปโมกฺขาติ ฯ
      ตตฺถ ตาทิโส โวติ ตาทิโส โว ตุมฺหากํ อุภินฺนํ สทิโสว
มุขวณฺโณติ อตฺโถ ฯ กตํ ตเวทนฺติ อิทํ ตว กมฺมํ สุทุกฺกรํ ฯ
      ตโต กุมาโร คาถมาห
                น ทุกฺกรํ กิญฺจิมเหตฺถ มญฺเญ
                โย มตฺตุมิจฺเฉ ปิตุโน ปโมกฺขา
                มาตุ จ เหตู ปรโลกคมฺยา
                สุเขน สคฺเคน จ สมฺปยุตฺโตติ ฯ
      ตตฺถ กิญฺจิมเหตฺถ มญฺเญติ กิญฺจิ อหํ เอตฺถ น มญฺญามิ ฯ
อิทํ วุตฺตํ โหติ ยกฺโข ปุคฺคโล ปิตุ วา ปโมกฺขตฺถาย มาตุ
วา เหตุ ฯ ปรโลกคมฺยาติ ปรโลกํ คนฺตฺวา ฯ สุเขน สคฺเคนาติ
สคฺเค นิพฺพตฺตนเกน สุเขน สมฺปยุตฺโต ภวติ ฯ มตฺตุมิจฺเฉติ มริตุํ
อิจฺฉติ ตสฺมา อหํ เอตฺถ มาตาปิตูนํ อตฺถาย ชีวิตปริจฺจาเค
กิญฺจิ ทุกฺกรํ น มญฺญามีติ ฯ
      ตํ สุตฺวา ยกฺโข กุมาร มรณสฺส อภายนกสตฺโต นาม
นตฺถิ ตฺวํ กสฺมา น ภายสีติ ปุจฺฉิ ฯ โส ตสฺส กเถนฺโต เทฺว
คาถา อภาสิ
                อหญฺจ โข อตฺตโน ปาปํ กเรยฺยํ
                อาวี รโห วาปิ สเร น ชาตุ
                สงฺขาตชาตีมรโณหมสฺมิ
                ยเถว เม อิธ ตถา ปรตฺถํ ฯ
                ขาทชฺช มํ ทานิ มหานุภาวํ
                กรสฺสุ กิจฺจานิ อิมํ สรีรํ
                รุกฺขสฺส วา เต ปปตามิ อคฺคา
                ฉาทมาโน มยฺหํ ตฺวมเทสิ มํสนฺติ ฯ
      ตตฺถ สเร น ชาตูติ เอกํเสเนว น สรามิ ฯ
สงฺขาตชาตีมรโณหมสฺมีติ อหํ ญาเณน สุปริจฺฉินฺนชาติมรโณ ชาตสตฺโต
อมรณธมฺโม นาม นตฺถีติ ชานามิ ฯ ยเถว เม อิธาติ ยเถว
มม อิธ ตถา ปรโลเก ยถา จ ปรโลเก ตถา อิธาปิ มรณโต
มุตฺติ นาม นตฺถีติ อิทํ เม ญาเณน สุปริจฺฉินฺนํ ฯ กรสฺสุ กิจฺจานีติ
อิมินา สรีเรน กตฺตพฺพกิจฺจานิ กร อิมนฺเต มยา นิสฺสฏฺฐํ สรีรํ ฯ
ฉาทมาโน มยฺหํ ตฺวมเทสิ มํสนฺติ มยิ รุกฺขคฺคา ปติตฺวา มเต มม
สรีรโต ตฺวํ ฉาทยมาโน โรจยมาโน ยํ ยํ อิจฺฉสิ ตํ ตํ มํสํ
อเทสิ ขาเทยฺยาสีติ อตฺโถ ฯ
      ยกฺโข ตสฺส วจนํ สุตฺวา ภีโต หุตฺวา น สกฺกา อิมสฺส
มํสํ ขาทิตุํ อุปาเยน ตํ ปลาเปสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อิมํ คาถมาห
                อิทญฺจ เต รุจฺจติ ราชปุตฺต
                จชฺชสิ ปาณํ ปิตุ ปโมกฺขา
                ตสฺมาติห ตฺวํ ตรมานรูโป
                สมฺภญฺช กฏฺฐานิ ชเลหิ อคฺคินฺติ ฯ
      ตตฺถ ชเลหีติ อรญฺญํ ปวิสิตฺวา สารทารูนิ อาหริตฺวา อคฺคึ
ชาเลตฺวา นิทฺธูเม องฺคาเร กร ตตฺถ เต มํสํ ปจิตฺวา ขาทิสฺสามีติ
ทสฺเสติ ฯ
      โส ตถา กตฺวา ตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ ฯ ตํ การณํ ปกาเสนฺโต
สตฺถา อิตรํ คาถมาห
                ตโต หเว ธิติมา ราชปุตฺโต
                ทารู สมาหตฺถ มหนฺตมคฺคึ
                อาทีปยิตฺวา ปฏิเวทยิตฺโถ
                อาทีปิโต ทานิ มหายมคฺคีติ ฯ
      ยกฺโข อคฺคึ กตฺวา อาคตํ กุมารํ โอโลเกตฺวา อยํ ปุริโส
สีโห วิย มรณาปิสฺส ภยํ นตฺถิ มยา เอตฺตกํ กาลํ เอวํ
นิพฺภโย นาม น ทิฏฺฐปุพฺโพติ โลมหํสชาโต กุมารํ ปุนปฺปุนํ
โอโลเกนฺโต นิสีทิ ฯ กุมาโร ตสฺส กิริยํ ทิสฺวา คาถมาห
                ขาทชฺช มํ ทานิ ปสยฺหการี
                กึ มํ มุหุํ เปกฺขสิ หฏฺฐโลโม
                ตถา ตถา ตุยฺหมหํ กโรมิ
                ยถา ยถา มํ ฉาทมาโน อเทสีติ ฯ
      ตตฺถ มุหุนฺติ ปุนปฺปุนํ ฯ ตถา ตถา ตุยฺหมหนฺติ อหํ ตุยฺหํ
ตถา ตถา วจนํ กโรมิ อิทานิ กึ กริสฺสามิ ยถา ยถา มํ
ฉาทยมาโน โรจยมาโน อเทสิ ขาทิสฺสสิ ตสฺมา ขาทชฺช มนฺติ ฯ
      อถสฺส วจนํ สุตฺวา ยกฺโข คาถมาห
                โก ตาทิสํ อาหรติ ขาทิตาเส
                ธมฺเม ฐิตํ สจฺจวาทึ วทญฺญุํ
                มุทฺธาปิ ตสฺส วิปฺผเลยฺย สตฺตธา
                โย ตาทิสํ สจฺจวาทึ อเทยฺยาติ ฯ
      ตํ สุตฺวา กุมาโร สเจ มํ น ขาทิตุกาโมสิ อถ กสฺมา
ทารูนิ ภญฺชาเปตฺวา อคฺคึ กาเรสีติ วตฺวา ปลายิสฺสติ นุโข
โนติ ตุวํ ปริคณฺหนตฺถายาติ วุตฺเต ตฺวํ อิทานิ มํ กถํ
ปริคณฺหิสฺสสิ ยฺวาหํ ติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺโต สกฺกสฺส เทวรญฺโญ
อตฺตานํ ปริคณฺหิตุํ น อทาสินฺติ วตฺวา
                อิทํ หิ โส พฺราหฺมณํ มญฺญมาโน
                สโส อวาเสสิ สเก สรีเร
                เตเนว โส จนฺทิมา เทวปุตฺโต
                สสฏฺฐโก กามทุหชฺช ยกฺโขติ
อาห ฯ
      ตสฺสตฺโถ อิทมฺปิ โส สสปณฺฑิโต พฺราหฺมโณ เอโสติ
พฺราหฺมณํ มญฺญมาโน อชฺช อิทํ สรีรํ ขาเทตฺวา อิเธว วสาติ
เอวํ สเก สรีเร อตฺตโน สรีรํ ทาตุํ อาวาเสสิ วสาเปสีติ อตฺโถ ฯ
สรีรญฺจสฺส ภกฺขตฺถาย อทาสิ ฯ สกฺโก ปพฺพตรสํ ปีเฬตฺวา อาทาย
จนฺทมณฺฑเล สสลกฺขณํ อกาสิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย เตเนว สสลกฺขเณน
โส จนฺทิมา เทวปุตฺโต สสิ สสีติ ปญฺญายิ ฯ เอวํ สสฏฺฐโก
โลกสฺส กามทุโห เปมวฑฺฒมาโน อชฺช ยกฺโข วิโรจติ ฯ กปฺปฏฺฐิยํ
เหตํ ปาฏิหาริยนฺติ ฯ
      ตํ สุตฺวา ยกฺโข กุมารํ วิสชฺเชนฺโต คาถมาห
                จนฺโท ยถา ราหุมุขา ปมุตฺโต
                วิโรจเต ปนฺนรเสว ภานุมา
                เอวํ ตุวํ โปริสาทา ปมุตฺโต
                วิโรจ กปิลฺเล มหานุภาว
                อาโมทยํ ปิตรํ มาตรญฺจ
                สพฺโพ จ เต นนฺทตุ ญาติปกฺโขติ ฯ
      ตตฺถ ภานุมาติ สุริโย ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ยถา ปนฺนรเส
ราหุมุขา มุตฺโต จนฺโท วา ภานุมา วา วิโรจติ เอวํ ตฺวํปิ มม
สนฺติกา มุตฺโต กปิลฺลรฏฺเฐ วิโรจ มหานุภาวาติ ฯ นนฺทตูติ ตุสฺสตุ ฯ
      คจฺฉ มหาวีราติ มหาสตฺตํ อุยฺโยเชสิ ฯ โสปิ ตํ นิพฺพิเสวนํ
กตฺวา ปญฺจ สีลานิ ทตฺวา ยกฺโข นุโข เอส โนติ ปริคณฺหนฺโต
ยกฺขานนฺนาม อกฺขีนิ รตฺตานิ โหนฺติ อนิมฺมิลานิ จ ฉายา น
ปญฺญายติ อจฺฉมฺภิตา โหนฺติ นายํ ยกฺโข มนุสฺโส เอส
มยฺหํ กิร ปิตุโน ตโย ภาตโร ยกฺขินิยา คหิตา เตสุ ตาย
เทฺว ขาทิตา ภวิสฺสนฺติ เอโก ปุตฺตสิเนเหน ปฏิชคฺคิโต ภวิสฺสติ
อิมินา เตน ภวิตพฺพํ อิมํ เนตฺวา มยฺหํ ปิตุ อาจิกฺขิตฺวา รชฺเช
ปฏิจฺฉาเปสฺสามีติ จินฺเตตฺวา เอหิ โภ น ตฺวํ ยกฺโข ปิตุ
เม เชฏฺฐภาติโกสิ เอหิ มยา สทฺธึ คนฺตฺวา กุลสนฺตเก รชฺเช
ฉตฺตํ อุสฺสาเปหีติ วตฺวา อิตเรน นาหํ มนุสฺโสติ วุตฺเต น
ตฺวํ มยฺหํ สทฺทหสิ อตฺถิ ปน โส ยสฺส สทฺทหสีติ ปุจฺฉิตฺวา
อตฺถิ อสุกฏฺฐาเน ทิพฺพจกฺขุตาปโสติ วุตฺเต ตํ อาทาย ตตฺถ อคมาสิ ฯ
ตาปโส เต ทิสฺวา กึ กโรนฺตา ปิตาปุตฺตา อรญฺเญ วิจรถาติ
วตฺวา เตสํ ญาติภาวํ กเถสิ ฯ โปริสาโท ตสฺส สทฺทหิตฺวา ตาต
ตฺวํ คจฺฉ อหํ เอกสฺมึเยว อตฺตภาเว ทุพฺพิโธ ชาโต น เม
รชฺเชนตฺโถ ปพฺพชิสฺสามิหนฺติ ตาปสสฺส สนฺติเก อิสิปพฺพชฺชํ
ปพฺพชิ ฯ อถ นํ กุมาโร วนฺทิตฺวา นครเมว อคมาสิ ฯ
      ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
                ตโต หเว ธิติมา ราชปุตฺโต
                กตญฺชลี ปคฺคยฺห โปริสาทํ
                เตนานุญฺญาโต โสตฺถิ สุขี อโรโค
                ปจฺจาคมา กปิลฺลมลีนสตฺโตติ ฯ
คาถํ วตฺวา นาครเนคมาทีหิ กตกิริยํ ทสฺเสนฺโต โอสานคาถมาห
                ตํ เนคมา ชานปทา จ สพฺเพ
                หตฺถาโรหา รถิกา ปตฺติกา จ
                นมสฺสมานา ปญฺชลิกา อุปาคมุํ
                นมตฺถุ เต ทุกฺกรการโกสีติ ฯ
      ราชา กุมาโร กิร อาคโตติ สุตฺวา ปจฺจุคฺคมนํ อกาสิ ฯ
กุมาโร มหาชนปริวุโต คนฺตฺวา ราชานํ วนฺทิ ฯ อถ นํ โส ปุจฺฉิ
ตาต กถํ ตาทิสา โปริสาทา มุตฺโตสีติ ฯ ตาต นายํ ยกฺโข ตุมฺหากํ
เชฏฺฐภาติโก เอส มยฺหํ เปตฺเตยฺโยติ ตํ สพฺพํ ปวุตฺตึ อาโรเจตฺวา
ตุมฺเหหิ มม เปตฺเตยฺยํ ทฏฺฐุํ วฏฺฏตีติ อาห ฯ ราชา ตํ ขณญฺเญว
เภริญฺจาราเปตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน ตาปสานํ สนฺติกํ อคมาสิ ฯ
มหาตาปโส ตสฺส ยกฺขินิยา อาเนตฺวา อขาเทตฺวา โปสิตการณญฺจ
ยกฺขาภาวการณญฺจ เตสํ ญาติภาวญฺจ สพฺพํ วิตฺถาเรน กเถสิ ฯ
ราชา เอหิ ภาติก รชฺชํ กาเรหีติ อาห ฯ อลํ มหาราชาติ ฯ
เตนหิ เอถ อุยฺยาเน วสิสฺสถ อหํ โว จตูหิ ปจฺจเยหิ
อุปฏฺฐหิสฺสามีติ ฯ น คจฺฉามิ มหาราชาติ ฯ ราชา เตสํ อสฺสมปทโต
อวิทูเร เอกํ ปพฺพตนฺตรํ พนฺธิตฺวา มหนฺตํ ตฬากํ กาเรตฺวา เกทาเร
สมฺปาเทตฺวา มหาชนํ กุลสหสฺสํ อาเนตฺวา มหาคามํ นิเวเสตฺวา
ตาปสานํ ภิกฺขาจารํ ปฏฺฐเปสิ ฯ โส คาโม จุลฺลกมฺมาสทมฺมนิคโม
นาม ชาโต ฯ สุตฺตโส มหาสตฺเตน โปริสาทสฺส ทมิตปเทโส นาม
ปน มหากมฺมาสทมฺมนิคโม นามาติ เวทิตพฺโพติ ฯ
      สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ ฯ สจฺจปริโยสาเน มาตุโปสกตฺเถโร โสตาปตฺติผเล
ปติฏฺฐหิ ฯ ตทา มาตาปิตโร มหาราชกุลานิ อเหสุํ ตาปโส
สารีปุตฺโต โปริสาโท องฺคุลิมาโล กนิฏฺฐา อุปฺปลวณฺณา
อคฺคมเหสี ราหุลมาตา อลีนสตฺตุกุมาโร ปน อหเมวาติ ฯ
                   ชยทฺทิสชาตกํ นิฏฺฐิตํ ฯ
                         ตติยํ ฯ
                      ----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๑ หน้า ๒๐๖-๒๒๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=41&A=4224&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=41&A=4224&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=2296
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=9309
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=9975
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=9975
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27