อรรถกถาเล่มที่ ๔๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๗ วีสติ-จตฺตาฬีส

                       สมฺภวชาตกํ
     รชฺชญฺจ ปฏิปนฺนสฺมาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
ปญฺาปารมึ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     ปจฺจุปฺปนฺนวตฺถุ มหาอุมฺมงฺคชาตเก อาวิภวิสฺสติ ฯ
     อตีเต ปน กุรุรฏฺเ อินฺทปตฺตนคเร ธนญฺชยโกรโพฺย นาม
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๕๖.
ราชา รชฺชํ กาเรสิ ฯ ตสฺส สุจีรโต นาม พฺราหฺมโณ ปุโรหิโต
อตฺถธมฺมานุสาสโก อโหสิ ฯ ราชา ทานาทีนิ ปุญฺานิ กโรนฺโต
ธมฺเมน รชฺชํ อนุสาสิ ฯ โส เอกทิวสํ ธมฺมยาคํ นาม ปญฺหํ
อภิสงฺขริตฺวา สุจีรตพฺราหฺมณํ อาสเน นิสีทาเปตฺวา สกฺการํ กตฺวา
ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต จตสฺโส คาถา อภาสิ
        รชฺชญฺจ ปฏิปนฺนสฺมา       อาธิปจฺจํ สุจีรต
        มหนฺตํ ปตฺตุมิจฺฉามิ        วิเชตุํ ปวึ อิมํ ฯ
        ธมฺเมน โน อธมฺเมน      อธมฺโม เม น รุจฺจติ
        กิจฺโจว ธมฺโม จริโต      รญฺโ โหติ สุจีรต ฯ
        อิธ เจวานินฺทิตา เยน     เปจฺจ เยน อนินฺทิตา
        ยสํ เทวมนุสฺเสสุ         เยน ปปฺโปมุ พฺราหฺมณ ฯ
        โยหํ อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ      กตฺตุมิจฺฉามิ พฺราหฺมณ
        ตํ ตฺวํ อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ     พฺราหฺมณกฺขาหิ ปุจฺฉิโตติ ฯ
     ตตฺถ รชฺชนฺติ อาจริย มยํ อิมสฺมึ สตฺตโยชนิเก อินฺทปตฺตนคเร
รชฺชญฺจ ติโยชนสติเก กุรุรฏฺเ อิสฺสรภาวสงฺขาตํ อาธิปจฺจญฺจ ฯ
ปฏิปนฺนาติ อธิคตา ฯ มหนฺตนฺติ อิทานิ มหนฺตภาวํ
ปตฺตุมิจฺฉามิ ฯ วิเชตุนฺติ อิมํ ปวึ ธมฺเมน อภิภวิตุํ อชฺโฌตฺถริตุํ
อิจฺฉามิ ฯ กิจฺโจวาติ อวเสสชเนหิ รญฺโว ธมฺโม กิจฺโจ
กรณียตโร ฯ ราชานุวตฺตโก หิ โลโก โส ตสฺมึ ธมฺมิเก
สพฺโพปิ ธมฺมิโก โหติ ตสฺมา เอส ธมฺโม นาม รญฺโว
กิจฺโจติ ฯ อิธ เจวานินฺทิตาติ เยน มยํ อิธ โลเก จ ปรโลเก
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๕๗.
จ อนินฺทิตา ฯ เยน ปปฺเปมูติ เยน มยํ นิรยาทีสุ อนิพฺพตฺติตฺวา
เทเวสุ จ มานุเสสุ จ ยสํ อิสฺสริยํ โสภคฺคปฺปตฺตํ ปาปุเณยฺยาม
ตํ โน การณํ กเถหีติ ฯ โยหนฺติ พฺราหฺมณ โย อหํ ผลวิปากสงฺขาตํ
อตฺถญฺจ ตสฺส อตฺถสฺส เหตุภูตํ ธมฺมญฺจ กตฺตุํ สมาทาย
วตฺติตุํ อุปฺปาเทตุญฺจ อิจฺฉามิ ฯ ตํ ตฺวนฺติ ตสฺส มยฺหํ ตฺวํ สุเขเนว
นิพฺพานคามิมคฺคํ อารุยฺห อปฺปฏิสนฺธิกภาวํ ปตฺเถนฺตสฺส ตํ อตฺถญฺจ
ธมฺมญฺจ ปุจฺฉิโต อกฺขาหิ ปากฏํ กตฺวา กเถหีติ พฺราหฺมณํ
ธมฺมยาคปญฺหํ ปุจฺฉิ ฯ
     อยํ ปน ปญฺโห คมฺภีโร พุทฺธวิสโย สพฺพญฺุพุทฺธเมว ตํ
ปุจฺฉิตุํ ยุตฺตํ ตสฺมึ อสติ สพฺพญฺุตปริเยสกํ โพธิสตฺตํ ปุจฺฉิตุํ
วฏฺฏตีติ ฯ สุจีรโต ปน อตฺตโน อโพธิสตฺตตาย ปญฺหํ กเถตุํ
นาสกฺขิ ฯ อสกฺโกนฺโต จ ปณฺฑิตมานํ อกตฺวา อตฺตโน อสมตฺถภาวํ
กเถนฺโต คาถมาห
        นาญฺตฺร วิธุรา ราช       เอตํ อกฺขาตุมรหติ
        ยํ ตฺวํ อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ      กตฺตุมิจฺฉสิ ขตฺติยาติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ อวิสโย เอส มหาราช ปญฺโห มาทิสานํ อหํ
หิ เนวสฺส อาทึ น ปริโยสานํ ปสฺสามิ อนฺธการํ ปวิฏฺโ
วิย โหมิ พาราณสิรญฺโ ปน ปุโรหิโต วิธุโร นาม พฺราหฺมโณ
อตฺถิ โสว ตํ อาจิกฺเขยฺย ตํ เปตฺวา ยํ ตฺวํ อตฺถญฺจ
ธมฺมญฺจ กตฺตุมิจฺฉสิ เอตทกฺขาตุํ น อญฺโ อรหตีติ ฯ
     ราชา ตสฺส วจนํ สุตฺวา เตนหิ พฺราหฺมณ ขิปฺปํ ตสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๕๘.
สนฺติกํ คจฺฉาหีติ ปณฺณาการํ ทตฺวา ตํ เปเสตุกาโม คาถมาห
        เอหิ โข ปหิโต คจฺฉ       วิธุรสฺส อุปนฺติกํ
        นิกฺขํ รตฺตสุวณฺณสฺส         หรํ คจฺฉ สุจีรต
        อภิหารํ อิมํ ทชฺชา         อตฺถธมฺมานุสิฏฺิยาติ ฯ
     ตตฺถ อุปนฺติกนฺติ สนฺติกํ ฯ นิกฺขนฺติ ปญฺจตุลา สุวณฺณา
เอโก นิกฺโข อยํ ปน รตฺตสุวณฺณสฺส นิกฺขสหสฺสํ ทตฺวา
เอวมาห ฯ อิมํ ทชฺชาติ เตน อิมสฺมึ ธมฺมยาคปญฺเห กถิเต ตสฺส
อตฺถธมฺมานุสิฏฺิยา อภิหารํ ปูชํ กโรนฺโต อิมํ นิกฺขสหสฺสํ
ทเทยฺยาสีติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา โส ปญฺหวิสชฺชนสฺส ลิขนตฺถาย
สตสหสฺสคฺฆนิกํ สุวณฺณปฏฺฏํ คมนตฺถาย ยานํ ปริวารตฺถาย
พลนิกายํ ปณฺณาการํ กตฺวา ตํ ขณญฺเว อุยฺโยเชสิ ฯ โส ปน
อินฺทปตฺตนครา นิกฺขมิตฺวา อุชุกเมว พาราณสิยํ อคนฺตฺวา ยตฺถ
ยตฺถ ปณฺฑิตา วสนฺติ สพฺพานิ ตานิ านานิ อุปสงฺกมิตฺวา
สกลชมฺพูทีเป ปญฺหสฺส วิสชฺชนาการํ อลภิตฺวา อนุปุพฺเพน พาราณสึ
ปตฺวา เอกสฺมึ าเน นิวาสํ คเหตฺวา กติปเยหิ ชเนหิ สทฺธึ
ปาตราสภุญฺชนเวลาย วิธุรสฺส นิเวสนํ คนฺตฺวา อาคตภาวํ
อาโรจาเปตฺวา เตน ปกฺโกสาปิโต ตํ สเก ฆเร ภุญฺชมานํ อทฺทส ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต อาวิกโรนฺโต สตฺถา สตฺตมํ คาถมาห
        สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช    วิธุรสฺส อุปนฺติกํ
        ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา        อสมานํ สเก ฆเรติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๕๙.
     ตตฺถ สฺวาธิปฺปาคาติ โส ภารทฺวาชโคตฺโต สุจีรโต อธิปฺปาคา
คโตติ อตฺโถ ฯ มหาพฺรหฺมาติ มหาพฺราหฺมโณ ฯ อสมานนฺติ
ภุญฺชมานํ ฯ
     โส ปน ตสฺส พาลสหายโก เอกาจริยกุเล อุคฺคหิตสิปฺโป
ตสฺมา เตน สทฺธึ เอกโตว ภุญฺชิตฺวา ภตฺตกิจฺจปริโยสาเน สุขนิสินฺโน
สมฺม กิมตฺถํ อาคโตสีติ ปุฏฺโ อาคมนการณํ อาจิกฺขนฺโต อฏฺมํ
คาถมาห
        รญฺโหํ ปหิโต ทูโต       โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน
        อตฺถํ ธมฺมญฺจ ปุจฺเฉสิ      อิจฺจพฺรวิ ยุธิฏฺิโล
        ตํ ตฺวํ อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ     วิธุรกฺขาหิ ปุจฺฉิโตติ ฯ
     ตตฺถ รญฺโหนฺติ รญฺโ อหํ โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน ทูโต ฯ
ปหิโตติ เตน เปสิโต อิธาคจฺฉามิ ฯ ปุจฺเฉสีติ โส ยุธิฏฺิลโคตฺโต
ธนญฺชยราชา ธมฺมยาคปญฺหํ นาม ปุจฺฉิ อหํ กเถตุํ อสกฺโกนฺโต
ตฺวํ สกฺขิสฺสสีติ ตฺวา ตสฺส อาโรเจสิ โส ปณฺณาการํ ทตฺวา
ปญฺหํ ปุจฺฉนตฺถาย มํ ตว สนฺติกํ เปเสนฺโต วิธุรสฺส สนฺติกํ
คนฺตฺวา อิมสฺส ปญฺหสฺส อตฺถญฺจ ปาลิธมฺมญฺจ ปุจฺเฉยฺยาสิ อิติ
อพฺรวิ ตํ ตฺวํ อิทานิ มยา ปุจฺฉิโต อกฺขาหีติ ฯ
     ตทา ปน โส พฺราหฺมโณ มหาชนสฺส จิตฺตํ คณฺหิสฺสามีติ
คงฺคํ ปิทหนฺโต วิย วินิจฺฉยํ วิจาเรติ ตสฺส ปญฺหสฺส วิสชฺชเน
โอกาโส นตฺถิ โส ตมตฺถํ อาจิกฺขนฺโต นวมํ คาถมาห
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๐.
        คงฺคํ เม ปิทหิสฺสนฺติ       น ตํ สกฺโกมิ พฺราหฺมณ
        อปิเธตุํ มหาสทฺทํ         ตํ กถํ โส ภวิสฺสติ
        น เต สกฺโกมิ อกฺขาตุํ อตฺถํ ธมฺมญฺจ ปุจฺฉิโตติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ พฺราหฺมณ มยฺหํ มหาชนสฺส นานาจิตฺตคติสงฺขาตํ
คงฺคํ ปิทหิสฺสนฺติ พฺยาปาโร อุปฺปนฺโน ตมหํ มหาสทฺทํ อปิเธตุํ
น สกฺโกมิ ตสฺมา กถํ โส โอกาโส ภวิสฺสติ ตสฺมึ อสติ
เต อหํ ปญฺหํ น วิสชฺเชยฺยํ อิติ จิตฺเตกคฺคตญฺเจว โอกาสญฺจ
อลภนฺโต น เต สกฺโกมิ อกฺขาตุํ อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ ปุจฺฉิโตติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา ปุตฺโต เม ปณฺฑิโต มยา
าณวนฺตตโร โส เต พฺยากริสฺสติ ตสฺส สนฺติกํ คจฺฉาหีติ วตฺวา
ทสมํ คาถมาห
        ภทฺรกาโร จ เม ปุตฺโต   โอรโส มม อตฺรโช
        ตํ ตฺวํ อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ    คนฺตฺวา ปุจฺฉสฺสุ พฺราหฺมณาติ ฯ
     ตตฺถ โอรโสติ อุเร สํวทฺโธ ฯ อตฺรโชติ อตฺตนา ชาโต ฯ
     ตํ สุตฺวา สุจีรโต วิธุรสฺส ฆรา นิกฺขมิตฺวา ภทฺรการสฺส
ภุตฺตปาตราสสฺส อตฺตโน ปริสาย มชฺเฌ นิสินฺนกาเล นิเวสนํ
อคมาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา เอกาทสมํ คาถมาห
        สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช  ภทฺรการสฺส สนฺติกํ
        ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา      นิสินฺนํ สมฺหิ เวสฺมนีติ ฯ
     ตตฺถ เวสฺมนีติ ฆเร ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๑.
     โส ตตฺถ คนฺตฺวา ภทฺรการมาณเวน กตาสนาภิหารสกฺกาโร
นิสีทิตฺวา อาคมนการณํ ปุฏฺโ ทฺวาทสมํ คาถมาห
        รญฺโหํ ปหิโต ทูโต      โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน
        อตฺถํ ธมฺมญฺจ ปุจฺเฉสิ     อิจฺจพฺรวิ ยุธิฏฺิโล
        ตํ ตฺวํ อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ    ภทฺรการ พฺรวีหิ เมติ ฯ
     อถ นํ ภทฺรกาโร ตาต อหํ อิเมสุ ทิวเสสุ ปรทาริกกมฺเม
อภินิวิฏฺโ จิตฺตํ เม พฺยากุลํ เตน ตฺยาหํ วิสชฺเชตุํ น
สกฺขิสฺสามิ มยฺหํ ปน กนิฏฺโ สญฺชยกุมาโร นาม มยา อติวิย
าณวนฺตตโร ตํ ปุจฺฉ โส เต ปญฺหํ วิสชฺเชสฺสตีติ ตสฺส
สนฺติกํ เปเสนฺโต เทฺว คาถา อภาสิ
        มํสกาชํ อวหาย         โคธํ อนุปตามหํ
        น เต สกฺโกมิ อกฺขาตุํ    อตฺถํ ธมฺมญฺจ ปุจฺฉิโต
        สญฺชโย นาม เม ภาตา   กนิฏฺโ เม สุจีรต
        ตํ ตฺวํ อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ คนฺตฺวา ปุจฺฉสฺสุ พฺราหฺมณาติ ฯ
     ตตฺถ มํสกาชนฺติ ยถา นาม ปุริโส ถูลมิคมํสํ กาเชนาทาย
คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค โคธโปตกํ ทิสฺวา มํสกาชํ ฉฑฺเฑตฺวา ตํ
อนุพนฺเธยฺย เอวเมว อตฺตโน ฆเร วสวตฺตนึ ภริยํ ฉฑฺเฑตฺวา
ปรสฺส รกฺขิตโคปิตํ อิตฺถึ อนุพนฺธนฺโต โหมีติ ทีเปนฺโต เอวมาห ฯ
     โส ตสฺมึเยว ขเณ สญฺชยสฺส นิเวสนํ คนฺตฺวา เตน กตสกฺกาโร
อาคมนการณํ ปุฏฺโ อาจิกฺขิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา เทฺว คาถา อภาสิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๒.
        สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช   สญฺชยสฺส อุปนฺติกํ
        ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา       นิสินฺนํ สมฺหิ เวสฺมนิ ฯ
        รญฺโหํ ปหิโต ทูโต       โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน
        อตฺถํ ธมฺมญฺจ ปุจฺเฉสิ      อิจฺจพฺรวิ ยุธิฏฺิโล
        ตํ ตฺวํ อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ     สญฺชยกฺขาหิ ปุจฺฉิโตติ ฯ
     สญฺชยกุมาโร ปน ตทา ปรทารเมว เสวติ ฯ อถสฺส
โสหํ ตาต ปรทารํ เสวามิ เสวนฺโต จ ปน คงฺคํ ตริตฺวา
ปรตีรํ คจฺฉามิ ตํ มํ สายญฺจ ปาโต จ นทึ ตรนฺตํ มจฺจุ
คิลติ นาม เตน เม จิตฺตํ พฺยากุลํ น ตฺยาหํ อาจิกฺขิตุํ
สกฺขิสฺสามิ กนิฏฺโ ปน เม สมฺภวกุมาโร นาม อตฺถิ ชาติยา
สตฺตวสฺสิโก มยา สตคุเณน สหสฺสคุเณน สตสหสฺสคุเณน
อธิกาณตโร โส เต อาจิกฺขิสฺสติ คจฺฉ ตํ ปุจฺฉาหีติ อิมมตฺถํ
ปกาเสนฺโต โส เทฺว คาถา อภาสิ
        สทา มํ คิลติ มจฺจุ        สายํ ปาโต สุจีรต
        น เต สกฺโกมิ อกฺขาตุํ     อตฺถํ ธมฺมญฺจ ปุจฺฉิโต ฯ
        สมฺภโว นาม เม ภาตา    กนิฏฺโ เม สุจีรต
        ตํ ตฺวํ อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ คนฺตฺวา ปุจฺฉสฺสุ พฺราหฺมณาติ ฯ
     ตํ สุตฺวา สุจีรโต อยํ ปญฺโห อิมสฺมึ โลเก อจฺฉริยพฺภูโต
ภวิสฺสติ อิมํ วิสชฺเชตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ มญฺเติ จินฺเตตฺวา
เทฺว คาถา อภาสิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๓.
        อพฺภูโต วต โภ ธมฺโม     นายํ อสฺมาก รุจฺจติ
        ตโย ชนา ปิตาปุตฺตา      เต สุ ปญฺาย โน วิทู ฯ
        น นํ สกฺโกถ อกฺขาตุํ      อตฺถํ ธมฺมญฺจ ปุจฺฉิตา
        กถํ นุ ทหโร ชญฺา       อตฺถํ ธมฺมญฺจ ปุจฺฉิโตติ ฯ
     ตตฺถ นายนฺติ อยํ ปญฺหาธมฺโม อพฺภูโต อิมํ กเถตุํ สมตฺเถน
นาม น ภวิตพฺพํ ตสฺมา ยํ ตฺวํ กุมาโร กเถสฺสตีติ วเทสิ
นายํ อสฺมากํ รุจฺจติ ฯ เต สูติ เอตฺถ สุกาโร นิปาตมตฺตํ ฯ
ปิตา วิธุโร ปุตฺตาปิ ภทฺรกาโร จ สญฺชโย จาติ เตปิ ตโย
ปิตาปุตฺตา ปญฺาย อิมํ ธมฺมํ โน วิทู น วิชานนฺติ อญฺโ
โกจิ ชานิสฺสตีติ อตฺโถ ฯ น นนฺติ ตุมฺเห ตโย ชนา ปุจฺฉิตา
เอตํ อกฺขาตุํ น สกฺโกถ ทหโร สตฺตวสฺสิโก กุมาโร ปุจฺฉิโต
กถํ นุ ชญฺา เกน การเณน ชานิตุํ สกฺขิสฺสตีติ อตฺโถ ฯ
     ตํ สุตฺวา สญฺชยกุมาโร ตาต สมฺภวกุมาโร ทหโรติ
มญฺาสิ สเจปิ ปญฺหวิสชฺชเนน อตฺถิโก คจฺฉ ตํ ปุจฺฉาติ
อตฺถทีปนาหิ กุมารสฺส วณฺณํ ปกาเสนฺโต ทฺวาทส คาถา
อภาสิ
        มา นํ ทหโรติ มญฺาสิ     อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ
        ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชญฺา     อตฺถํ ธมฺมญฺจ พฺราหฺมณ ฯ
        ยถาปิ จนฺโท วิมโล       คจฺฉํ อากาสธาตุยา
        สพฺเพ ตารคเณ โลเก     อาภาย อติโรจติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๔.
        เอวมฺปิ ทหรูเปโต        ปญฺาโยเคน สมฺภโว
        มา นํ ทหโรติ มญฺาสิ     อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ
        ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชญฺา     อตฺถํ ธมฺมญฺจ พฺราหฺมณ ฯ
        ยถาปิ รมฺมโก มาโส      คิมฺหานํ โหติ พฺราหฺมณ
        อเตวญฺเหิ มาเสหิ       ทุมปุปฺเผหิ โสภติ ฯ
        เอวมฺปิ ทหรูเปโต        ปญฺาโยเคน สมฺภโว
        มา นํ ทหโรติ มญฺาสิ     อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ
        ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชญฺา     อตฺถํ ธมฺมญฺจ พฺราหฺมณ ฯ
        ยถาปิ หิมวา พฺรเหฺม      ปพฺพโต คนฺธมาทโน
        นานารุกฺเขหิ สญฺฉนฺโน     มหาภูตคณาลโย
        โอสเธหิ จ ทิพฺเพหิ       ทิสา ภาติ ปวาติ จ ฯ
        เอวมฺปิ ทหรูเปโต        ปญฺาโยเคน สมฺภโว
        มา นํ ทหโรติ มญฺาสิ     อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ
        ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชญฺา     อตฺถํ ธมฺมญฺจ พฺราหฺมณ ฯ
        ยถาปิ ปาวโก พฺรเหฺม     อจฺจิมาลี ยสสฺสิมา
        ชลมาโน วเน คจฺเฉ      อนโล กณฺหวตฺตนี ฯ
        ฆฏาสโน ธูมเกตุ         อุตฺตมาเหวนนฺทโห
        นิสฺสิเว ปพฺพตคฺคสฺมึ       พหุเตโช วิโรจติ ฯ
        เอวมฺปิ ทหรูเปโต        ปญฺาโยเคน สมฺภโว
        มา นํ ทหโรติ มญฺาสิ     อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ
        ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชญฺา     อตฺถํ ธมฺมญฺจ พฺราหฺมณ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๕.
        ชเวน ภทฺรํ ชานนฺติ       พลิพทฺทญฺจ วาหิเย
        โทเหน เธนุํ ชานนฺติ      ภาสมานญฺจ ปณฺฑิตํ ฯ
        เอวมฺปิ ทหรูเปโต        ปญฺาโยเคน สมฺภโว
        มา นํ ทหโรติ มญฺาสิ     อปุจฺฉิตฺวาน สมฺภวํ
        ปุจฺฉิตฺวา สมฺภวํ ชญฺา     อตฺถํ ธมฺมญฺจ พฺราหฺมณาติ ฯ
     ตตฺถ ชญฺาติ ชานิสฺสสิ ฯ จนฺโทติ ปุณฺณจนฺโท ฯ วิมโลติ
อพฺภาทิมลรหิโต ฯ เอวมฺปิ ทหรูเปโตติ เอวํ สมฺภวกุมาโร
ทหรภาเวน อุเปโตปิ ปญฺาโยเคน สกลชมฺพูทีปตเล อวเสสปณฺฑิเต
อติโรจติ อติกฺกมิตฺวา วิโรจติ ภาสติ ฯ รมฺมโกติ จิตฺตมาโส ฯ
อเตวญฺเหีติ อติวิย อญฺเหิ เอกาทสหิ มาเสหิ ฯ เอวนฺติ เอวํ
สมฺภโวปิ ปญฺาโยเคน โสภติ ฯ หิมวาติ หิมปาตสมเย หิมยุตฺโตติ
หิมวาติ คิมฺหกาเล หิมญฺจ วมตีติ หิมวาติ ฯ สมฺปตฺตํ ชนํ
คนฺเธน มทยตีติ คนฺธมาทโน ฯ มหาภูตคณาลโยติ เทวคณนิวาโส ฯ
ทิสา ภาตีติ สพฺพทิสา เอโกภาสา วิย กโรติ ฯ ปวาตีติ คนฺเธน
สพฺพา ทิสา วายติ ฯ เอวนฺติ เอวํ สมฺภโวปิ ปญฺาโยเคน
สพฺพา ทิสา ภาติ เจว ปวาติ จ ฯ ยสสฺสิมาติ เตชสมฺปตฺติยา
ยสสฺสิมา ฯ อจฺจิมาลีติ อจฺจีหิ ยุตฺโต ฯ ชลมาโน วเน คจฺเฉติ
คจฺฉสงฺขาเต มหาวเน ชลนฺโต จรติ ฯ อนโลติ อติตฺโต ฯ คตมคฺคสฺส
กณฺหภาเวน กณฺหวตฺตนี ฯ ยญฺเ อาหุติวเสน ฆฏํ อสฺนาตีติ
ฆฏาสโน ฯ ธูโม เกตุกิจฺจํ อสฺส สาเธตีติ ธูมเกตุ ฯ
อุตฺตมาเหวนนฺทโหติ อเหวนํ วุจฺจติ วนสณฺโฑ อุตฺตมวนสณฺฑํ ทหตีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๖.
อตฺโถ ฯ นิสฺสิเวติ รตฺติภาเค ฯ ปพฺพตคฺคสฺมินฺติ ปพฺพตสิขเร ฯ
พหุเตโชติ พหุอินฺทโน ฯ วิโรจตีติ สพฺพา ทิสา โอภาสติ ฯ
เอวนฺติ เอวํ มม กนิฏฺโ สมฺภวกุมาโร ทหโรปิ ปญฺาโยเคน
วิโรจติ ฯ ภทฺรนฺติ ภทฺรมสฺสาชานียํ ชวสมฺปตฺติยา ชานนฺติ น
สรีเรน ฯ วาหิเยติ วหิตพฺเพ ภาเร สติ ภารวหตาย อยํ อุตฺตโมติ
พลิพทฺทํ ชานนฺติ ฯ โทเหนาติ โทหสมฺปตฺติยา เธนุํ สุขีราติ
ชานนฺติ ฯ ภาสมานนฺติ เอตฺถ นานาภาสมานํ ชานนฺติ ฯ มิสฺสํ
พาเลหิ ปณฺฑิตนฺติ สุตฺตํ อาหริตพฺพํ ฯ
     สุจีรโต เอวํ ตสฺมึ สมฺภวํ วณฺเณนฺเต ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา
ชานิสฺสามีติ กหํ ปน เต กุมาร กนิฏฺโติ ปุจฺฉิ ฯ อถสฺส โส
สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา หตฺถํ ปสาเรตฺวา โส เอโส ปาสาททฺวาเร
อนฺตรวีถิยํ กุมารเกหิ สทฺธึ สุวณฺณวณฺโณ กีฬติ อยํ มม
กนิฏฺโ อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ปุจฺฉถ พุทฺธลีลาย เต ปญฺหํ
กเถสฺสตีติ อาห ฯ สุจีรโต ตสฺส วจนํ สุตฺวาว ปาสาทา โอรุยฺห
กุมารสฺส สนฺติกํ อคมาสิ ฯ กาย เวลายาติ ฯ กุมารสฺส
นิวตฺถสาฏกํ โมเจตฺวา ขนฺเธ ขิปิตฺวา อุโภหิ หตฺเถหิ ปํสุํ คเหตฺวา
ิตเวลาย ฯ
     ตมตฺถํ อาวิกโรนฺโต สตฺถา
        สฺวาธิปฺปาคา ภารทฺวาโช     สมฺภวสฺส อุปนฺติกํ
        ตมทฺทส มหาพฺรหฺมา         กีฬมานํ พหีปุเรติ
คาถมาห ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๗.
     ตตฺถ พหีปุเรติ พหินิเวสเน ฯ
     มหาสตฺโตปิ พฺราหฺมณํ อาคนฺตฺวา ปุรโต ิตํ ทิสฺวา ตาต
เกนตฺเถนาคโตสีติ ปุจฺฉิตฺวา ตาต กุมาร อหํ ชมฺพูทีปตเล
อาหิณฺฑนฺโต มยา ปุจฺฉิตํ ปญฺหํ กเถตุํ สมตฺถํ อลภิตฺวา ตว
สนฺติกํ อาคโตมฺหีติ วุตฺเต สกลชมฺพูทีเป กิร อวินิจฺฉิโต ปญฺโห
มม สนฺติกํ อาคโต อหํ าเณน มหลฺลโกติ หิโรตฺตปฺปํ
ปฏิลภิตฺวา หตฺถคตํ ปํสุํ ฉฑฺเฑตฺวา ขนฺธโต สาฏกํ อาทาย
นิวาเสตฺวา ปุจฺฉ พฺราหฺมณ พุทฺธลีลาย เต กเถสฺสามีติ
สพฺพญฺุปฺปวารณํ ปวาเรสิ ฯ ตโต พฺราหฺมโณ
        รญฺโหํ ปหิโต ทูโต       โกรพฺยสฺส ยสสฺสิโน
        อตฺถํ ธมฺมญฺจ ปุจฺเฉสิ      อิจฺจพฺรวี ยุธิฏฺิโล
        ตํ ตฺวํ อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ     สมฺภว อกฺขาหิ ปุจฺฉิโตติ ฯ
คาถาย ปญฺหํ ปุจฺฉิ ฯ
     ตสฺสตฺโถ สมฺภวปณฺฑิตสฺส คุโณ คคนมชฺเฌ ปุณฺณจนฺโท
วิย ปากโฏ อโหสิ ฯ
     อถ นํ เตนหิ สุณาหีติ วตฺวา ธมฺมยาคปญฺหํ วิสชฺเชนฺโต
        ตคฺฆ เต อหมกฺขิสฺสํ       ยถาปิ กุสโล ตถา
        ราชา จ โข ตํ ชานาติ    ยทิ กาหติ วา น วาติ
คาถมาห ฯ
     ตสฺส อนฺตรวีถิยํ ตฺวา มธุรสฺสเรน ธมฺมํ เทเสนฺตสฺส สทฺโท
ทฺวาทสโยชนิกํ สกลพาราณสินครํ อวตฺถริ ฯ อถ ราชา จ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๘.
อุปราชาทโย จ สพฺเพ สนฺนิปตึสุ ฯ มหาสตฺโต มหาชนสฺส มชฺเฌ
ธมฺมเทสนํ ปฏฺเปสิ ฯ
     ตตฺถ ตคฺฆาติ เอกํสวจนํ ฯ ยถาปิ กุสโลติ ยถา อติกุสโล
สพฺพญฺุพุทฺโธ อาจิกฺขติ ตถา เต เอกํเสเนว อหมกฺขิสฺสนฺติ
อตฺโถ ฯ ราชา จ โข ตนฺติ อหํ ตํ ปญฺหํ ยถา ตุมฺหากํ
ราชา ชานิตุํ สกฺโกติ ตถา กเถสฺสามิ ตโต อุตฺตรึ ราชา
เอวํ ตํ ชานาติ ยทิ กริสฺสติ วา น วา กริสฺสติ กโรนฺตสฺส
วา อกโรนฺตสฺส วา ตสฺเสว ตํ ภวิสฺสติ มยฺหํ ปน โทโส
นตฺถีติ ทีเปติ ฯ
     เอวํ อิมาย คาถาย ปญฺหกถนํ ปฏิชานิตฺวา อิทานิ
ธมฺมยาคปญฺหํ กเถนฺโต อาห
        อชฺช สุเวติ สํเสยฺย       รญฺา ปุฏฺโ สุจีรต
        มา กตฺวา อวสี ราชา     อตฺเถ ชาเต ยุธิฏฺิโล ฯ
        อชฺฌตฺตญฺเว สํเสยฺย      รญฺา ปุฏฺโ สุจีรต
        กุมฺมคฺคํ น นิเวเสยฺย      ยถา มุฬฺโห อเจตโส ฯ
        อตฺตานํ นาติวตฺเตยฺย      อธมฺมํ น สมาจเร
        อติตฺเถ นปฺปตาเรยฺย      อนตฺเถ น ยุโต สิยา ฯ
        โย จ เอตานิ านานิ     กตฺตุํ ชานาติ ขตฺติโย
        สทา โส วฑฺฒเต ราชา    สุกฺกปกฺเขว จนฺทิมา ฯ
        าตีนญฺจ ปิโย โหติ       มิตฺเตสุ จ วิโรจติ
        กายสฺส เภทา สปฺปญฺโ    สคฺคํ โส อุปปชฺชตีติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๙.
     ตตฺถ สํเสยฺยาติ กเถยฺย ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ตาต สุจีรต
สเจ ตุมฺหากํ รญฺา อชฺช ทานํ เทม สีลํ รกฺขาม
อุโปสถกมฺมํ กโรมาติ โกจิ ปุฏฺโ มหาราช อชฺช ตาว ปาณํ หนาม
กาเม ปริภุญฺชาม สุรํ ปิวาม กุสลํ ปน กริสฺสาม สุเวติ
รญฺโ สํเสยฺย กเถยฺย ตสฺส อติมหนฺตสฺสาปิ อมจฺจสฺส วจนํ
กตฺวา ตุมฺหากํ ราชา ยุธิฏฺิลโคตฺโต ตถารูเป อตฺเถ ชาเต ตํ
ทิวสํ ปมาเทน วีตินาเมนฺโต มา อวสิ ตสฺส วจนํ อกตฺวา
อุปฺปนฺนํ กุสลจิตฺตํ อปริหาเปตฺวา กุสลปฏิสํยุตฺตํ กมฺมํ กโรตุเยว
อิทมสฺส กเถยฺยาสีติ ฯ เอวํ มหาสตฺโต อิมาย คาถาย อชฺเชว
กิจฺจํ อาตปฺปํ โก ชญฺา มรณํ สุเวติ ภทฺเทกรตฺตสุตฺตญฺจ
อปฺปมาโท อมตํ ปทํ ปมาโท มจฺจุโน ปทนฺติ อปฺปมาโทวาทญฺจ
กเถสิ ฯ อชฺฌตฺตญฺเวาติ ตาต สุจีรต สมฺภวปณฺฑิโต ตยา
ธมฺมยาคปญฺเห ปุจฺฉิโต กึ กเถสีติ รญฺา ปุฏฺโ สมาโน
ตุมฺหากํ รญฺโ อชฺฌตฺตญฺเว สํเสยฺย นิยกชฺฌตฺตสงฺขาตํ
ขนฺธปญฺจกํ หุตฺวา อภาวโต อนิจฺจนฺติ กเถยฺยาสิ ฯ เอตฺตาวตา
มหาสตฺโต
        สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ  ยทา ปญฺาย ปสฺสติ
        อนิจฺจา วต สงฺขารา     อุปฺปาทวยธมฺมิโน
        อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนฺติ     เตสํ วูปสโม สุโขติ
เอวํ วิภาวิตํ อนิจฺจตํ กเถสิ ฯ กุมฺมคฺคนฺติ พฺราหฺมณ ยถา
มุฬฺโห อเจตโน อนฺธพาลปุถุชฺชโน ทฺวาสฏฺิทิฏฺิคตสงฺขาตํ กุมฺมคฺคํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๐.
เสวติ เอวํ ตว ราชา ตํ กุมฺมคฺคํ น เสเวยฺย นิยฺยานิกํ
ทสกุสลกมฺมปถมตฺตเมว เสวตุ เอวมสฺส วเทยฺยาสีติ ฯ อตฺตานนฺติ
อิมํ สุคติยํ ิตํ อตฺตภาวํ นาติวตฺเตยฺย เยน กมฺเมน ติสฺโส
กุสลสมฺปตฺติโย สพฺพกามมคฺเค อติกฺกมิตฺวา อปาเย นิพฺพตฺตนฺติ
ตํ กมฺมํ น กเรยฺยาติ อตฺโถ ฯ อธมฺมนฺติ ติวิธทุจฺจริตสงฺขาตํ
อธมฺมํ น สมาจเรยฺย ฯ อติตฺเถติ ทฺวาสฏฺิทิฏฺิสงฺขาเต อติตฺเถ
นปฺปตาเรยฺย น โอตาเรยฺย ฯ น ตาเรยฺยาติปิ ปาโ ฯ อตฺตโน
ทิฏฺานุคตึ อาปชฺชนฺตํ ชนํ โอตาเรยฺย ฯ อนตฺเถติ อการเณ ฯ
น ยุโตติ ยุตฺตปยุตฺโต น สิยา ฯ พฺราหฺมณ ยทิ เต ราชา
ธมฺมยาคปญฺเห วตฺติตุกาโม อิมสฺมึ โอวาเท วตฺตตูติ ตสฺส
กเถยฺยาสีติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย ฯ สทาติ สตตํ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ
โย ขตฺติโย เอตานิ การณานิ กาตุํ ชานาติ โส ราชา
สุกฺกปกฺเข จนฺโท วิย สทา วฑฺฒติ ฯ วิโรจตีติ มิตฺตามจฺจานํ
มชฺเฌ อตฺตโน สีลาจาราณาทีหิ คุเณหิ โสภติ วิโรจตีติ ฯ
     เอวํ มหาสตฺโต คคนตเล จนฺทํ อุฏฺาเปนฺโต วิย พุทฺธลีลาย
พฺราหฺมณสฺส ปญฺหํ กเถสิ ฯ มหาชโน นทนฺโต เสเลนฺโต
อปฺโปเนฺโต สาธุการสหสฺสานิ อกาสิ เจลุกฺเขเป เจว องฺคุลิโปเ จ
ปวตฺเตสิ หตฺถปิลนฺธนาทีนิ ขิปิ ฯ เอวํ ขิตฺตธนํ โกฏิปฺปตฺตํ
อโหสิ ฯ ราชาปิสฺส ตุฏฺโ มหนฺตํ ยสํ อทาสิ ฯ สุจีรโตปิ
นิกฺขสหสฺเสน ปูชํ กตฺวา สุวณฺณปฏฺเฏ ชาติหิงฺคุลเกน ปญฺหวิสชฺชนํ
ลิขิตฺวา อินฺทปตฺตนครํ คนฺตฺวา รญฺโ ธมฺมยาคปญฺหํ กเถสิ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๗๑.
ราชา ตสฺมึ ธมฺเม วตฺติตฺวา สคฺคปูรํ ปูเรสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว
ปุพฺเพปิ ตถาคโต มหาปญฺโเยวาติ วตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ
ตทา ธนญฺชยราชา อานนฺโท อโหสิ สุจีรโต อนุรุทฺโธ วิธุโร
อริยกสฺสโป ภทฺรกาโร โมคฺคลฺลาโน สญฺชยมาณโว
สารีปุตฺโต สมฺภวปณฺฑิโต อหเมวาติ ฯ
                    สมฺภวชาตกํ นิฏฺิตํ ฯ
                        ปญฺจมํ ฯ
                     -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๑ หน้า ๒๕๕-๒๗๑.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=41&A=5256&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=41&A=5256&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=2352
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=9525
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=10288
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=10288
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27