อรรถกถาเล่มที่ ๔๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๗ วีสติ-จตฺตาฬีส

                       สมฺพุลาชาตกํ
     กา เวธมานาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต มลฺลิกํ เทวึ
อารพฺภ กเถสิ ฯ
     วตฺถุ กุมฺมาสปิณฺฑิกชาตเก วิตฺถาริตเมว ฯ สา ปน ตถาคตสฺส
ติณฺณํ กุมฺมาสปิณฺฑิกานํ ทานานุภาเวน ตํ ทิวสํเยว รญฺโญ
อคฺคมเหสิภาวํ ปตฺวา ปุพฺพุฏฺฐายิกาทีหิ ปญฺจหิ กลฺยาณธมฺเมหิ
สมนฺนาคตา ญาณสมฺปนฺนา พุทฺธูปฏฺฐายิกา ปติเทวตา อโหสิ ฯ ตสฺสา
ปติเทวตาภาโว สกลนคเร ปากโฏ อโหสิ ฯ อเถกทิวสํ
ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ อาวุโส มลฺลิกา เทวี กิร วตฺตสมฺปนฺนา
ปติเทวตาติ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา กายนุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ
กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว
อิทาเนว ปุพฺเพเปสา ปติเทวตาเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺตสฺส รญฺโญ โสตฺถิเสโน นาม
ปุตฺโต อโหสิ ฯ ตํ ราชา วยปฺปตฺตํ อุปรชฺเช ปติฏฺฐาเปสิ ฯ
สมฺพุลา นามสฺส อคฺคมเหสี อโหสิ อุตฺตมรูปธรา สรีรปฺปภาสมฺปนฺนา
นิวาเต ชลมานา ทีปสิขา วิย ขายติ ฯ อปรภาเค โสตฺถิเสนสฺส
สรีเร กุฏฺฐํ อุปฺปชฺชติ ฯ เวชฺชา ติกิจฺฉิตุํ นาสกฺขึสุ ฯ โส
ภิชฺชมาเน กุฏฺเฐ ปฏิกฺกูโล หุตฺวา วิปฺปฏิสารํ ปตฺวา โก เม
รชฺเชนตฺโถ อรญฺเญ อนาถมรณํ มริสฺสามีติ รญฺโญ
อาโรจาเปตฺวา อิตฺถาคารํ ฉฑฺเฑตฺวา นิกฺขมิ ฯ สมฺพุลา พหูหิ อุปาเยหิ
นิวตฺติยมานาปิ อนิวตฺติตฺวาว อหํ ตํ สามิกํ อรญฺเญ
ปฏิชคฺคิสฺสามีติ วตฺวา สทฺธึเยว นิกฺขมิ ฯ โส อรญฺญํ ปวิสิตฺวา
สุลภมูลผลาผลฉายูทกสมฺปนฺเน ปเทเส ปณฺณสาลํ กตฺวา วาสํ กปฺเปสิ ฯ
ราชธีตา ตํ ปฏิชคฺคิ ฯ กถํ ฯ สา หิ ปาโต วุฏฺฐาย อสฺสมปทํ
สมฺมชฺชิตฺวา ปานียปริโภชนียํ อุปฏฺฐเปตฺวา ทนฺตกฏฺฐญฺจ
มุขโธวนญฺจ อุปนาเมตฺวา มุเข โธเต นานาโอสธานิ ปึสิตฺวา ตสฺส
วเณ มกฺเขตฺวา มธุมธุรานิ ผลาผลานิ ขาทาเปตฺวา มุขํ
วิกฺขาเลตฺวา หตฺเถสุ โธเตสุ อปฺปมตฺโต โหหิ เทวาติ วตฺวา วนฺทิตฺวา
ปจฺฉิขนิตฺติองฺกุสเก อาทาย ผลาผลตฺถาย อรญฺญํ ปวิสิตฺวา
ผลาผลานิ อาหริตฺวา เอกมนฺเต ฐเปตฺวา ฆเฏน อุทกํ อาหริตฺวา
นานาจุณฺเณหิ จ มตฺติกาหิ จ โสตฺถิเสนํ นหาเปตฺวา ปุน
มธุรผลาผลานิ อุปนาเมสิ ฯ ปริโภคาวสาเน วาสิตปานียํ อุปนาเมตฺวา
สยํ ผลาผลานิ ปริภุญฺชิตฺวา ปทรปตฺถรํ วิทหิตฺวา ตสฺมึ ตตฺถ
นิปนฺเน ตสฺส ปาเท โธวิตฺวา สีสปริกมฺมปาทปริกมฺมานิ กตฺวา
สยนปสฺสํ อุปคนฺตฺวา นิปชฺชิ เอเตนูปาเยน  สามิกํ ปฏิชคฺคิ ฯ
สา เอกทิวสํ อรญฺเญ ผลาผลานิ อาหรนฺตี เอกํ คิริกนฺทรํ ทิสฺวา
สีสโต ปจฺฉึ โอตาเรตฺวา กนฺทรตีเร ฐเปตฺวา นหายิสฺสามีติ โอตริตฺวา
หลิทฺทาย สรีรํ อุพฺพฏฺเฏตฺวา นหาตฺวา สุโธตสรีรา อุตฺตริตฺวา
วากจีรํ นิวาเสตฺวา กนฺทรตีเร อฏฺฐาสิ ฯ อถสฺสา สรีรปฺปภาย
วนํ เอโกภาสํ อโหสิ ฯ ตสฺมึ ขเณ เอโก ทานโว โคจรตฺถาย
จรนฺโต ตํ ทิสฺวา ปฏิพทฺธจิตฺโต หุตฺวา คาถาทฺวยมาห
                กา เวธมานา คิริกนฺทราย
                เอกา ตุวํ ติฏฺฐสิ สญฺญตูรุ
                ปุฏฺฐาสิ เม ปาณิปเมยฺยมชฺเฌ
                อกฺขาสิ เม นามญฺจ พนฺธเว จ ฯ
        โอภาสยํ วนํ รมฺมํ           สีหพฺยคฺฆนิเสวิตํ
        กา วา ตฺวมสิ กลฺยาณี        กตฺวา ตฺวํ สุมชฺฌิเม
        อภิวาเทมิ ตํ ภทฺเท          ทานวาหํ นมตฺถุ เตติ ฯ
     ตตฺถ กา เวธมานาติ นหานมตฺตตาย สีตภาเวน กมฺปมานา ฯ
สญฺญตูรูติ สํปิณฺฑิตอูรุลกฺขเณ ฯ ปาณิปเมยฺยมชฺเฌติ หตฺเถน
มินิตพฺพมชฺเฌ ฯ กา วา ตฺวนฺติ กา วา เร ตฺวํ ฯ อภิวาเทมีติ
วนฺทามิ ฯ ทานวาหนฺติ อหํ เอโก ทานโว อยํ นมกาโร เต
ตว อตฺถุ อญฺชลึ เต ปคฺคณฺหามีติ อวจ ฯ
     สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา ติสฺโส คาถา อภาสิ
        โย ปุตฺโต กาสิกราชสฺส       โสตฺถิเสโนติ นํ วิทู
        ตสฺสาหํ สมฺพุลา ภริยา        เอวํ ชานาหิ ทานว
        อภิวาเทมิ ภทฺทนฺเต          สมฺพุลาหํ นมตฺถุ เต ฯ
        เวเทหปุตฺโต ภทฺทนฺเต        วเน วสติ อาตุโร
        ตมหํ โรคสมฺมตฺตํ            เอกา เอกํ อุปฏฺฐหึ ฯ
        อหญฺจ วนมุญฺฉาย            มธุมํสํ มิคาวิลํ
        ยทาหรามิ ตํภกฺโข           ตสฺส นูนชฺช นาธตีติ ฯ
     ตตฺถ เวเทหปุตฺโตติ เวเทหราชปิยปุตฺโต ฯ โรคสมฺมตฺตนฺติ
โรคปีฬิตํ ฯ อุปฏฺฐหินฺติ อุปฏฺฐหามิ ปฏิชคฺคามิ ฯ อุปฏฺฐิตาติปิ
ปาโฐ ฯ วนมุญฺฉายาติ วนํ อุจฺจินิตฺวา อุญฺฉาจริยํ จริตฺวา ฯ
มธุมํสนฺติ นิมฺมกฺขิกํ มธุญฺจ มิคาวิลํ มํสญฺจ สีหพฺยคฺฆมิเคหิ
ขาทิตมํสโต อติริตฺตโกฏฺฐาสํ ฯ ตํภกฺโขติ ยํ อหํ อาหรามิ
ตํภกฺโขว โส มม สามิโก ฯ ตสฺส นูนชฺชาติ ตสฺส มญฺเญว
อชฺช อาหารํ อลภมานสฺส สรีรํ อาตเป ปกฺขิตฺตปทุมํ วิย ฯ
นาธตีติ อุปตปฺปติ มิลายติ ฯ
     ตโต ปรํ ทานวสฺส จ ตสฺสา จ วจนปฏิวจนคาถาโย โหนฺติ
        กึ วเน ราชปุตฺเตน         อาตุเรน กริสฺสสิ
        สมฺพุเล ปริจิณฺเณน          อหํ ภตฺตา ภวามิ เต ฯ
        โสกฏฺฏาย ทุรตฺตาย         กึ รูปํ วิชฺชเต มม
        อญฺญํ ปริเยส ภทฺทนฺเต       อภิรูปตรํ มยา ฯ
        เอหิมํ คิริมารุยฺห           ภริยา มยฺหํ จตูสตา
        ตาสํ ตฺวํ ปวรา โหหิ        สพฺพกามสมิทฺธินี ฯ
        นูน ตารกวณฺณาเภ          ยํ กิญฺจิ ปน ลจฺฉสิ
        สพฺพนฺตํ ปจุรํ มยฺหํ          รมสฺสุชฺช มยา สห ฯ
        โน เจ ตุวํ มเหเสยฺยํ       สมฺพุเล การยิสฺสสิ
        อลํ ตฺวํ ปาตราสาย         มญฺเญ ภกฺขา ภวิสฺสสิ ฯ
        ตญฺจ สตฺตชโฏ ลุทฺโท        กฬาโร ปุริสาทโก
        วเน นาถํ อปสฺสนฺตึ         สมฺพุลํ อคฺคหี ภุเช ฯ
        อธิปนฺนา ปิสาเจน          ลุทฺเทนามิสจกฺขุนา
        สา จ สตฺตุวสมฺปตฺตา        ปติเมวานุโสจติ ฯ
        น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ        ยํ มํ ขาเทยฺย รกฺขโส
        ยญฺจ เม อยฺยปุตฺตสฺส        มโน เหสฺสติ อญฺญถา ฯ
                น สนฺติ เทวา ปวสนฺติ นูน
                น หิ นูน สนฺติ อิธ โลกปาลา
                สหสา กโรนฺตานํ อสญฺญตานํ
                น หิ นูน สนฺติ ปฏิเสธิตาโรติ ฯ
     ตตฺถ ปริจิณฺเณนาติ เตน อาตุเรน ปริจิณฺเณน กึ กริสฺสสิ ฯ
โสกฏฺฏายาติ โสกาตุราย ฯ โสกฏฺฐายาติปิ ปาโฐ ฯ โสเก ฐิตายาติ
อตฺโถ ฯ ทุรตฺตายาติ ทุคฺคตกปณภาวปฺปตฺตาย อตฺตภาวาย ฯ
เอหิมนฺติ มา ตฺวํ ทุรตฺตมฺหีติ จินฺตยิ เอตํ มม คิริมฺหิ ทิพฺพวิมานํ
เอหิ อิมํ คิรึ อภิรุห ฯ จตูสตาติ ตสฺมึ เม วิมาเน อปราปิ
จตุสตา ภริยาโย อตฺถิ ฯ สพฺพนฺตนฺติ ยํ กิญฺจิ อุปโภคปริโภค-
วตฺถาภรณาทิกํ อิจฺฉสิ สพฺพนฺตํ นูน มยฺหํ ปจุรํ พหุํ สุลภํ
ตสฺมา กปโณมฺหีติ มา จินฺตยิ เอหิ มยา สห รมสฺสูติ วทติ ฯ
มเหเสยฺยนฺติ ภทฺเท สมฺพุเล โน เจ เม ตฺวํ มเหสิภาวํ การยิสฺสสิ
ปริยตฺตา ตฺวํ มม ปาตราสาย เตน ตํ พลกฺกาเรน วิมานํ เนสฺสามิ
ตตฺร มํ อสงฺคณฺหนฺตี มม เสฺว ปาโตว ภกฺขา ภวิสฺสสีติ ฯ
ตญฺจาติ เอวํ วตฺวา โส สตฺตหิ ชฏาหิ สมนฺนาคโต ทารุโณ
นิกฺขนฺตทนฺโต ตํ ตสฺมึ วเน กิญฺจิ อตฺตโน นาถํ อปสฺสนฺตึ สมฺพุลํ
ภุเช อคฺคเหสิ ฯ อธิปนฺนาติ อชฺโฌตฺถตา ฯ อามิสจกฺขุนาติ กิเลสโลเลน ฯ
ปติเมวาติ อตฺตโน อจินฺเตตฺวา ปติเมว อนุโสจติ ฯ มโน
เหสฺสตีติ มํ จิรายนฺตํ วิทิตฺวา อญฺญถา จิตฺตํ ภวิสฺสติ ฯ น
สนฺติ เทวาติ อิทํ สา ทานเวน ภุเช คหิตา เทวตุชฺฌาปนํ กโรนฺตี
อาห ฯ โลกปาลาติ เอวรูปานํ สีลวนฺตีนํ เทวตานํ ปาลกา โลกปาลา
นูน อิธ โลเก น สนฺตีติ ปริเทวติ ฯ
     อถสฺสา สีลเตเชน สกฺกสฺส ภวนํ กมฺปิ ปณฺฑุกมฺพลสิลาสนํ
อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ ฯ สกฺโก อาวชฺเชนฺโต ตํ การณํ ญตฺวา
วชิรํ อาทาย เวเคนาคนฺตฺวา ทานวยกฺขสฺส มตฺถเก ฐตฺวา อิตรํ
คาถมาห
                อิตฺถีนเมสา ปวรา ยสสฺสินี
                สนฺตา สมา อคฺคิริวุคฺคเตชา
                ตญฺเจ ตุวํ รกฺขสาเทสิ กญฺญํ
                มุทฺธา จ หิ สตฺตธา เต ผเลยฺย
                มา ตฺวํ ทหิ มุญฺจ ปติพฺพตา สาติ ฯ
     ตตฺถ สนฺตาติ อุปสนฺตา อถวา ปณฺฑิตา ญาณสมฺปนฺนา ฯ
สมาติ กายวิสมาทิวิรหิตา ฯ อเทสีติ ขาทสิ ฯ ผเลยฺยาติ อิมินา
เม อินฺทวชิเรน ปหตํ ภิชฺเชถ ฯ มา ตฺวํ ทหีติ อิมํ ปติพฺพตํ
มา ตาเปยฺย ฯ
     ตํ สุตฺวา ทานโว สมฺพุลํ วิสชฺเชสิ ฯ สกฺโก ปุนปิ เอส
เอวรูปํ กเรยฺยาติ จินฺเตตฺวา ทานวํ เทวสงฺขลิกาย พนฺธิตฺวา ปุนปิ
อนาคมนาย ตติเย ปพฺพตนฺตเร วิสชฺเชสิ ฯ ราชธีตรํ อปฺปมาเทน
โอวทิตฺวา สกฏฺฐานเมว คโต ฯ ราชธีตาปิ อตฺถงฺคมิเต สุริเย
จนฺทาโลเกน อสฺสมํ ปาปุณิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต อฏฺฐ คาถา อภาสิ
        สา จ อสฺสมมาคญฺฉิ       ปมุตฺตา ปุริสาทกา
        นิฑฺฑํ ผลินสกุณีว          คตสิงฺคํว อาลยํ ฯ
        สา ตตฺถ ปริเทเวสิ       ราชปุตฺตี ยสสฺสินี
        สมฺพุลา อุตุมตฺตกฺขา       วเน นาถํ อปสฺสนฺตี ฯ
        สมเณ พฺราหฺมเณ วนฺเท    สมฺปนฺนจรเณ อิเส
        ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี        ตุมฺหมฺหิ สรณํ คตา ฯ
        วนฺเท สีเห จ พฺยคฺเฆ จ   เย จ อญฺเญ วเน มิคา
        ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี        ตุมฺหมฺหิ สรณํ คตา ฯ
        ติณาลตานิ โอสโธฺย       ปพฺพตานิ วนานิ จ
        ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี        ตุมฺหมฺหิ สรณํ คตา ฯ
        วนฺเท อินฺทิวรีสามํ        รตฺตินกฺขตฺตมาลินึ
        ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี        ตุมฺหมฺหิ สรณํ คตา ฯ
        วนฺเท ภคิรสึ คงฺคํ        วสนฺตีนํ ปฏิคฺคหํ
        ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี        ตุมฺหมฺหิ สรณํ คตา ฯ
        วนฺเท อหํ ปพฺพตราช-     เสฏฺฐํ หิมวนฺตํ สิลุจฺจยํ
        ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี        ตุมฺหมฺหิ สรณํ คตาติ ฯ
     ตตฺถ นิฑฺฑํ ผลินสกุณีวาติ ยถา สกุณิกา มุขตุณฺฑเกน
โคจรํ คเหตฺวา เกนจิ อุปทฺทเวน สกุณโปตกานํ ผลินตฺตา ผลินสกุณี
นิฑฺฑํ อาคจฺเฉยฺย ยถา วา คตสิงฺคํ นิกฺขนฺตวจฺฉิกํ อาลยํ สุญฺญํ
วจฺฉกสาลํ วจฺฉคิทฺธินี เธนุ อาคจฺเฉยฺย เอวํ สุญฺญํ อสฺสมํ
อาคญฺฉีติ อตฺโถ ฯ ตทา หิ โสตฺถิเสโน สมฺพุลาย จิรายมานาย
อิตฺถิโย นาม โลลา ปจฺจามิตฺตํปิ เม อาทาย อาคจฺเฉยฺยาติ
ปริสงฺกนฺโต ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา คจฺฉนฺตรํ ปวิสิตฺวา นิสีทิ ฯ
เตเนตํ วุตฺตํ อุตุมตฺตกฺขาติ โสกเวคสญฺชาเตน อุณฺเหน อุตุนา
มนฺทโลจนา ฯ อปสฺสนฺตีติ ตสฺมึ วเน นาถํ อตฺตโน ปตึ อปสฺสนฺตี
อิโตจีโตจ สนฺธาวมานา ปริเทวติ ฯ ตตฺถ สมเณ พฺราหฺมเณติ
สมิตปาปพาหิตปาเป สมเณ พฺราหฺมเณ ฯ สมฺปนฺนจรเณติ สห
สีเลน อฏฺฐนฺนํ สมาปตฺตีนํ วเสน สมฺปนฺนจรเณ อิเส จ วนฺเทติ ฯ
เอวํ วตฺวา ราชปุตฺตํ อปสฺสนฺตี ตุมฺหากํ สรณํ คตมฺหิ สเจ
เม สามิกสฺส นิสินฺนฏฺฐานํ ทิสฺวา ชานาถ อาจิกฺขถาติ ปริเทเวสีติ
อตฺโถ ฯ เสสคาถาสุปิ เอเสว นโย ฯ ติณาลตานิ โอสโธฺยติ
อนฺโตเผคฺคุพหิสารติณานิ จ ลตานิ จ อนฺโตสารโอสธิโย จ ฯ
อิมํ คาถํ ติณาทีสุ นิพฺพตฺตา เทวตา สนฺธายาห ฯ อินฺทิวรีสามนฺติ
อินฺทิวรีปุปฺผสมานวณฺณํ ฯ ตุมฺหมฺหีติ รตฺตึ สนฺธาย ตํปิ อมฺหีติ
อาห ฯ ภคิรสินฺติ เอวํ ปริยายนามิกํ คงฺคํ ฯ วสนฺตีนนฺติ อญฺเญสํ
พหูนํ นทีนํ ปฏิคฺคหิตคงฺคาย นิพฺพตฺตํ เทวตํ สนฺธาเยวมาห ฯ
หิมวนฺเตปิ เอเสว นโย ฯ
     ตํ เอวํ ปริเทวมานํ ทิสฺวา โสตฺถิเสโน จินฺเตสิ อยํ อติวิย
ปริเทวติ น โข ปนสฺสา ภาวํ ชานามิ สเจ มยิ สิเนเหน
เอวํ กโรติ หทยมฺปิสฺสา ผเลยฺย ปริคฺคณฺหิสฺสามิ ตาว นนฺติ
คนฺตฺวา ปณฺณสาลทฺวาเร นิสีทิ ฯ สา ปริเทวมานา ปณฺณสาลทฺวารํ
คนฺตฺวา ตสฺส ปาเท วนฺทิตฺวา กุหึ คโตสิ เทวาติ อาห ฯ อถ นํ
โส ภทฺเท ตฺวํ อญฺเญสุ ทิวเสสุ อิมาย เวลาย น อาคจฺฉสิ
อชฺช อติสายํ อาคตาสีติ ปุจฺฉนฺโต คาถมาห
        อติสายํ วตาคญฺฉิ         ราชปุตฺตี ยสสฺสินี
        เกน นุชฺช สมาคญฺฉิ       โก เต ปิยตโร มยาติ ฯ
     อถ นํ สา อหํ อยฺยปุตฺต ผลาผลานิ อาทาย อาคจฺฉนฺตี
เอกํ ทานวํ ปสฺสึ โส มยิ ปฏิพทฺธจิตฺโต หุตฺวา มํ หตฺเถ
คเหตฺวา สเจ เม วจนํ น กโรสิ ขาทิสฺสามิ ตนฺติ อาห
อหํ ตาย เวลาย ตญฺเญว อนุโสจนฺตี เอวํ ปริเทวินฺติ วตฺวา คาถมาห
        อิทํ โขหํ ตทโวจํ          คหิตา เตน สตฺตุนา
        น เม อิทํ ตถา ทุกฺขํ       ยํ มํ ขาเทยฺย รกฺขโส
        ยญฺจ เม อยฺยปุตฺตสฺส       มโน เหสฺสติ อญฺญถาติ ฯ
อถ เสสํปิ ปวุตฺตึ อาโรเจนฺตี เตน ปนาหํ เทว ทานเวน คหิตา
อตฺตานํ วิสชฺชาเปตุํ อสกฺโกนฺตี เทวตุชฺฌาปนกมฺมํ อกาสึ อถ
สกฺโก วชิรหตฺโถ อาคนฺตฺวา อากาเส ฐิโต ทานวํ สนฺตชฺเชตฺวา
มํ วิสชฺชาเปตฺวา ตํ เทวสงฺขลิกาย พนฺธิตฺวา ตติเย ปพฺพตนฺตเร
ขิปิตฺวา ปกฺกามิ เอวาหํ สกฺกํ นิสฺสาย ชีวิตํ ลภินฺติ อาห ฯ
     ตํ สุตฺวา โสตฺถิเสโน ภทฺเท โหตุ มาตุคามสฺส อนฺตเร
สจฺจํ นาม ทุลฺลภํ หิมวนฺเต หิ พหู วนจรกตาปสวิชฺชาธราทโย
สนฺติ โก ตุยฺหํ สทฺทหิสฺสตีติ วตฺวา คาถมาห
        โจรีนํ พหุพุทฺธีนํ        ยาสุ สจฺจํ สุทุลฺลภํ
        ถีนํ ภาโว ทุราชาโน    มจฺฉสฺเสโวทเก คตนฺติ ฯ
     สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา อยฺยปุตฺต อหํ ตํ อสทฺทหนฺตํ
มม สจฺจพเลเนว ติกิจฺฉิสฺสามีติ อุทกกลลํ ปูเรตฺวา สจฺจกิริยํ
กตฺวา ตสฺส สีเส อุทกํ อาสิญฺจนฺตี คาถมาห
        ตถา มํ สจฺจํ ปาเลตุ    ปาลยิสฺสติ เจ มม
        ยถาหํ นาภิชานามิ      อญฺญํ ปิยตรํ ตยา
        เอเตน สจฺจวชฺเชน     พฺยาธิ เต วูปสมฺมตูติ ฯ
     ตตฺถ ตถาสทฺโท เจ มมาติ อิมินา สทฺธึ โยเชตพฺโพ ฯ
อิทํ วุตฺตํ โหติ ยถาหํ วทามิ ตถา เจ มม สจฺจํ อถ
มํ อิทานิปิ ปาเลตุ อายตึปิ ปาเลตุ อายตึปิ ปาเลสฺสติ อิทานิ
เม วจนํ สุณาถ ฯ ยถาหํ นาภิชานามีติ โปตฺถเกสุ ปน ตถา มํ
สจฺจํ ปาเลมีติ ลิขิตํ ตํ อฏฺฐกถายํ นตฺถิ ฯ
     เอวํ ตาย สจฺจกิริยํ กตฺวา อุทเก อาสิตฺตมตฺเตเยว
โสตฺถิเสนสฺส กุฏฺฐํ อมฺพิลโธตํ วิย ตมฺพมลํ ตาวเทว อปคญฺฉิ ฯ เต
กติปาหํ ตตฺเถว วสิตฺวา อรญฺญา นิกฺขมฺม พาราณสึ ปตฺวา อุยฺยานํ
ปวิสึสุ ฯ ราชา เตสํ อาคตภาวํ ญตฺวา อุยฺยานํ คนฺตฺวา ตตฺเถว
โสตฺถิเสนสฺส ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา สมฺพุลํ อคฺคมเหสิฏฺฐาเน
อภิสิญฺจาเปตฺวา นครํ ปเวเสตฺวา สยํ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อุยฺยาเน
วาสํ กปฺเปสิ ฯ ราชนิเวสเนเยว จ นิพทฺธํ ภุญฺชิ ฯ โสตฺถิเสโนปิ
สมฺพุลาย อคฺคมเหสิฏฺฐานมตฺตเมว อทาสิ น ปุน โกจิ สกฺกาโร
อโหสิ อตฺถิภาวํปิสฺสา น อญฺญาสิ อญฺญาเหว อิตฺถีหิ สทฺธึ
อภิรมิ ฯ สมฺพุลา สปตฺติโรเสน กีสา อโหสิ อุปณฺฑูปณฺฑกชาตา
ธมนิสนฺถตคตฺตา ฯ สา เอกทิวสํ โสกวิโนทนตฺถํ ภุญฺชิตุํ อาคตสฺส
สสฺสุรตาปสสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ตํ กตภตฺตกิจฺจํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทิ ฯ
     โส ตํ มิลาตินฺทฺริยํ ทิสฺวา คาถมาห
                เย กุญฺชรา สตฺตสตา อุฬารา
                รกฺขนฺติ รตฺตินฺทิวํ อุยฺยุตาวุธา
                ธนุคฺคหานญฺจ สตานิ โสฬส
                กถํวิเธ ปสฺสสิ ภทฺเท สตฺตโวติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ ภทฺเท สมฺพุเล เย อมฺหากํ สตฺตสตา กุญฺชรา
เตสญฺจ ขนฺธคตานํ โยธานํ วเสน อุยฺยุตาวุธา อปรานิ จ
โสฬสธนุคฺคหสตานิ รตฺตินฺทิวํ พาราณสึ รกฺขนฺติ เอวํ สุรกฺขิเต
นคเร กถํวิเธ ตฺวํ สตฺตโว ปสฺสสิ ภทฺเท ยสฺสา ตว สาสงฺกา
สปฺปฏิภยา อรญฺญา อาคตกาเล ปภาสมฺปนฺนํ สรีรํ อิทานิ ปน
มิลาตา ปณฺฑุปลาสวณฺณา อติวิย กิลนฺตินฺทฺริยาสิ กสฺส นาม
ตฺวํ ภายสีติ ปุจฺฉิ ฯ
     สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา ปุตฺโต เต เทว มยิ น
ปุริมสทิโสติ วตฺวา ปญฺจ คาถา อภาสิ
                อลงฺกตาโย ปทุมุตฺตรตฺตจา
                วิราคิตา ปสฺสติ หํสคคฺครา
                ตาสํ สุณิตฺวา มิตคีตวาทิตํ
                นทานิ เม ตาต ตถา ยถา ปุเร ฯ
                สุวณฺณสงฺกจฺจธรา สุวิคฺคหา
                อลงฺกตา มานุสิยจฺฉรูปมา
                เสโนปิยา ตาต อนินฺทิตงฺคิโย
                ขตฺติยกญฺญา ปฏิโลภยนฺติ นํ ฯ
                สเจ อหํ ตาต ตถา ยถา ปุเร
                ปติ ตํ อุญฺฉาย ปุนา วเน ภเร
                สมฺมานเย มํ น จ มํ วิมานเย
                อิโตปิ เม ตาต ตโต วรํ สิยา ฯ
                ยมนฺนปาเน วิปุลสฺมิ โอหิเต
                นารี วิมฏฺฐาภรณา อลงฺกตา
                สพฺพงฺคุเปตา ปติโน จ อปฺปิยา
                อวชฺฌ ตสฺสา มรณํ ตโต วรํ ฯ
                อปิ เจ ทลิทฺทา กปณา อนาฬิยา
                กฏาทุติยา ปติโน จ สา ปิยา
                สพฺพงฺคุเปตายปิ อปฺปิยาย
                อยเมว เสยฺยา กปณาปิ ยา ปิยาติ ฯ
     ตตฺถ ปทุมุตฺตรตฺตจาติ ปทุมคพฺภสทิสอุตฺตรตฺตจา สพฺพาสํ
สรีรโต สุวณฺณาภา นิจฺฉรนฺตีติ ทีเปติ ฯ วิราคิตาติ วิลคฺคสรีรา
ตนุมชฺฌาติ อตฺโถ ฯ หํสคคฺคราติ เอวรูปา หํสา วิย มธุรสฺสรา
นาริโย ปสฺสติ ฯ ตาสนฺติ โส ตว ปุตฺโต ตาสํ นารีนํ
มิตคีตวาทิตาทีนิ สุตฺวา อิทานิ เม ตาต ยถา ปุเร ตถา น วตฺตตีติ
วทติ ฯ สุวณฺณสงฺกจฺจธราติ สุวณฺณมยสงฺกจฺจาลงฺการธรา ฯ
อลงฺกตาติ นานาลงฺการปฏิมณฺฑิตา ฯ มานุสิยจฺฉรูปมาติ มานุสิโย
อจฺฉรูปมา ฯ เสโนปิยาติ โสตฺถิเสนสฺส ปิยา ฯ ปฏิโลภยนฺติ
นนฺติ ตว ปุตฺตํ ปฏิโลภยนฺติ ฯ สเจ อหนฺติ ตาต ยถา ปุเร
สเจ อหํ ปุนปิ ตํ ปตึ ตเถว กุฏฺฐโรเคน วนํ ปวิฏฺฐํ อุญฺฉาย
ตสฺมึ วเน จ ภเรยฺยํ ปุนปิ มํ โส สมฺมาเนยฺย น วิมาเนยฺย
ตโต เม อิโต พาราณสิรชฺชโต ตํ อรญฺญเมว วรํ สิยาติ
สปตฺติโรเสน สุสฺสนฺติยาติ ทีเปติ ฯ ยมนฺนปาเนติ ยํ อนฺนปาเน ฯ
โอหิเตติ ฐปิเต ปฏิยตฺเต อิมินา พหุนฺนปานํ ฆรํ ทสฺเสติ ฯ อยํ
กิรสฺสา อธิปฺปาโย ยา นารี วิปุลนฺนปาเนปิ ฆเร เอกิกาว อปุตฺติกา
สมานา วิมฏฺฐาภรณา นานาลงฺกาเรหิ อลงฺกตา สพฺเพหิ คุณงฺเคหิ
อุเปตา ปติโน จ อปฺปิยา โหติ อวชฺฌ คีวาย วลฺลิยา วา
รชฺชุยา วา พนฺธิตฺวา ตสฺสา ตโต ฆราวาสโต มรณเมว วรนฺติ ฯ
อนาฬิยาติ อนฬา ฯ กฏาทุติยาติ นิปชฺชนกฏสารกทุติยา ฯ
เสยฺยาติกปณาปิ สมานา สา ปติโน ปิยา อยเมว อุตฺตมาติ ฯ
     เอวํ ตาย อตฺตโน ปริสุสฺสนการเณ ตาปสสฺส กถิเต ตาปโส
ราชานํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตาต โสตฺถิเสน ตยิ กุฏฺฐโรคาภิภูเต
อรญฺญํ ปวิสนฺเต ตยา สทฺธึ ปวิสิตฺวา อุปฏฺฐหนฺตี อตฺตโน
สจฺจพเลน โรคํ วูปสมิตฺวา ยา เต รชฺเช ปติฏฺฐานการณํ อกาสิ
ตสฺสา นาม ตฺวํ เนว ฐิตฏฺฐานํ น นิสินฺนฏฺฐานํ ชานาสิ
อยุตฺตํ เต กตํ มิตฺตทุพฺภิกมฺมนฺนาเมตํ ปาปกนฺติ วตฺวา ปุตฺตํ
โอวทนฺโต คาถมาห
                สุทุลฺลภิตฺถี ปุริสสฺส ยา หิตา
                ภตฺติตฺถิยา ทุลฺลโภ โย หิโต จ
                หิตา จ เต สีลวตี จ ภริยา
                ชนินฺท ธมฺมํ จร สมฺพุลายาติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ ตาต ยา ปุริสสฺส หิตา มุทุจิตฺตา อนุกมฺปิกา
อิตฺถี โย จ ภตฺตา อิตฺถิยา หิโต กตคุณํ ชานาติ อุโภเปเต
สุทุลฺลภา อยญฺจ สมฺพุลา ตุยฺหํ หิตา เจว สีลสมฺปนฺนา
จ ตสฺมา เอติสฺสา ธมฺมํ จร กตคุณํ ชานิตฺวา มุทุจิตฺโต
โหหิ จิตฺตมสฺสา ปริโตเสหีติ ฯ
     เอวํ โส ปุตฺตสฺส โอวาทํ ทตฺวา อุฏฺฐาย ปกฺกามิ ฯ ราชา
ปิตริ คเต สมฺพุลํ ปกฺโกสาเปตฺวา ภทฺเท เอตฺตกํ กาลํ มยา
กตํ โทสํ ขมถ อิโต ปฏฺฐาย สพฺพิสฺสริยํ ตุยฺหเมว ทมฺมีติ
วตฺวา โอสานคาถมาห
                สเจ ตุวํ วิปุเล ลทฺธโภเค
                อิสฺสาวติณฺณา มรณํ อุเปสิ
                อหญฺจ เต ภทฺเท อิมา ราชกญฺญา
                สพฺเพว เต วจนกรา ภวามาติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ ภทฺเท สมฺพุเล สเจ ตฺวํ รตนราสิมฺหิ ฐเปตฺวา
อภิสิตฺตา อคฺคมเหสิฏฺฐานวเสน วิปุเล โภเค ลภิตฺวาปิ อิสฺสาย
โอติณฺณา มรณํ อุเปสิ. อหญฺจ อิมา จ ราชกญฺญา สพฺเพ
ตว วจนกรา ภวาม ตฺวํ ยถาธิปฺปายํ อิมํ รชฺชํ วิจาเรหีติ
สพฺพิสฺสริยํ ตสฺสา อทาสิ ฯ
     ตโต ปฏฺฐาย อุโภ สมคฺคสํวาสํ วสนฺตา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ
กริตฺวา ยถากมฺมํ คมึสุ ฯ ตาปโส ฌานาภิญฺญา นิพฺพตฺเตตฺวา
พฺรหฺมโลกูปโค อโหสิ ฯ
     สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว
ปุพฺเพปิ มลฺลิกา ปติเทวตาเยวาติ วตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ตทา
สมฺพุลา มลฺลิกา อโหสิ โสตฺถิเสโน โกสลราชา อโหสิ ปิตา
ตาปโส อหเมวาติ ฯ
                   สมฺพุลาชาตกํ นิฏฺฐิตํ ฯ
                         นวมํ ฯ
                     ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๑ หน้า ๓๐๒-๓๑๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=41&A=6207&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=41&A=6207&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=2406
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=9892
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=10722
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=10722
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27