อรรถกถาเล่มที่ ๔๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๗ วีสติ-จตฺตาฬีส

                    จตฺตาลีสนิปาตวณฺณนา
                       ---------
                       เตสกุณชาตกํ
     เวสฺสนฺตรํ ตํ ปุจฺฉามีติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
โกสลรญฺโ โอวาทวเสน กเถสิ ฯ
     ตํ หิ ราชานํ ธมฺมสฺสวนตฺถาย อาคตํ สตฺถา อามนฺเตตฺวา
มหาราช รญฺา นาม ธมฺเมน รชฺชํ กาเรตพฺพํ ยสฺมึ หิ สมเย
ราชาโน อธมฺมิกา โหนฺติ ราชยุตฺตาปิ ตสฺมึ สมเย อธมฺมิกา
โหนฺตีติ จตุกฺกนิปาเต อาคตสุตฺตนเยน โอวทิตฺวา อคติคมเน
อคติอคมเน จ อาทีนวํ อานิสํสญฺจ กเถตฺวา สุปินกูปมา กามาติ
อาทินา นเยน กาเมสุ อาทีนวํ วิตฺถาเรตฺวา มหาราช อิเมสํ หิ
สตฺตานํ
        มจฺจุนา สงฺคโร นตฺถิ        ลญฺจคาโห น วิชฺชติ
        ยุทฺธํ นตฺถิ ชโย นตฺถิ        สพฺเพ มจฺจุปรายนา
เตสํ ปรโลกํ คจฺฉนฺตานํ เปตฺวา อตฺตนา กตํ กลฺยาณกมฺมํ
อญฺา ปติฏฺา นาม นตฺถิ เอวํ อิตฺตรปจฺจุปฏฺานํ อวสฺสํ
ปหาตพฺพํ ยสํ นิสฺสาย ปมาทํ กาตุํ น วฏฺฏติ อปฺปมตฺเตเนว
หุตฺวา ธมฺเมน รชฺชํ กาเรตุํ วฏฺฏติ โปราณกราชาโน อนุปฺปนฺเนปิ
พุทฺเธ ปณฺฑิตานํ โอวาเท ตฺวา ธมฺเมน รชฺชํ กาเรตฺวา
เทวนครํ ปูรยมานา คมึสูติ วตฺวา เตน ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺโต รชฺชํ กาเรนฺโต อปุตฺตโก
อโหสิ ปตฺเถนฺโต ปุตฺตํ วา ธีตรํ วา น ลภิ ฯ โส เอกทิวสํ
มหนฺเตน ปริวาเรน อุยฺยานํ คนฺตฺวา ทิวสภาคํ อุยฺยาเน กีฬิตฺวา
มงฺคลสาลรุกฺขมูเล สยนํ อตฺถริตฺวา โถกํ นิทฺทายิตฺวา ปพุทฺโธ
สาลรุกฺขํ โอโลเกตฺวา ตตฺถ สกุณกุลาวกํ ปสฺสิ ฯ สห ทสฺสเนเนวสฺส
สิเนโห อุปฺปชฺชิ ฯ โส เอกํ ปุริสํ ปกฺโกสาเปตฺวา อิมํ
รุกฺขํ อภิรุหิตฺวา เอตสฺมึ กุลาวเก กสฺสจิ อตฺถิตํ วา นตฺถิตํ วา
ชานาหีติ อาห ฯ โส อภิรุหิตฺวา ตตฺถ ตีณิ อณฺฑกานิ ทิสฺวา
รญฺโ อาโรเจสิ ฯ ราชา เตนหิ เอเตสํ อุปริ นาสวาตํ มา วิสชฺเชสีติ
วตฺวา จงฺโกฏเก กปฺปาสปิจุํ อตฺถริตฺวา ตตฺเถว ตานิ อณฺฑกานิ
เปตฺวา สนิกํ โอตราหีติ โอตาราเปตฺวา จงฺโกฏกํ หตฺเถน
คเหตฺวา กตรสกุณณฺฑกานิ นาเมตานีติ อมจฺเจ ปุจฺฉิ ฯ เต
มยํ น ชานาม เนสาทา ชานิสฺสนฺตีติ วทึสุ ฯ ราชา เนสาเท
ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ ฯ เนสาทา มหาราช เอเตสุ เอกํ
อุลูกอณฺฑํ เอกํ สาลิกาอณฺฑํ เอกํ สุวกอณฺฑนฺติ กถยึสุ ฯ กึ ปน
เอกสฺมึ กุลาวเก ติณฺณํ สกุณิกานํ อณฺฑานิ โหนฺตีติ ฯ อาม
เทว ปริปนฺเถ อสติ สุนิกฺขิตฺตานิ น นสฺสนฺตีติ ฯ ราชา ตุสฺสิตฺวา
อิเม มม ปุตฺตา ภวิสฺสนฺตีติ ตานิ ตีณิ อณฺฑานิ ตโย อมจฺเจ
ปฏิจฺฉาเปตฺวา อิเม มยฺหํ ปุตฺตา ภวิสฺสนฺติ ตุมฺเห สาธุกํ
ปฏิชคฺคิตฺวา อณฺฑโกสโต นิกฺขนฺตกาเล มม อาโรเจยฺยาถาติ อาห ฯ
เต ตานิ สาธุกํ รกฺขึสุ ฯ เตสุ ปมํ อุลูกอณฺฑํ ภิชฺชิ ฯ อมจฺโจ
เอกํ เนสาทํ ปกฺโกสาเปตฺวา อิตฺถีภาวํ วา ปุริสภาวํ วา ชานาหีติ
วตฺวา เตน ตํ วีมํสิตฺวา ปุริโสติ วุตฺเต ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา
ปุตฺโต เต เทว ชาโตติ อาห ฯ ราชา ตุฏฺโ ตสฺส พหุํ ธนํ
ทตฺวา ปุตฺตกํ เม สาธุกํ ปฏิชคฺค เวสฺสนฺตโรติ จสฺส นามํ
กโรหีติ วตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ โส ตถา อกาสิ ฯ ตโต
กติปาหจฺจเยน สาลิกาอณฺฑํ ภิชฺชิ ฯ โสปิ อมจฺโจ ตํ เนสาเทน
วีมํสาเปตฺวา อิตฺถีติ สุตฺวา รญฺโ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธีตา เต
เทว ชาตาติ อาห ฯ ราชา ตุฏฺโ ตสฺสปิ พหุํ ธนํ ทตฺวา
ธีตรํ เม สาธุกํ ปฏิชคฺค กุณฺฑลินีติ จสฺส นามํ กโรหีติ
วตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ โสปิ ตถา อกาสิ ฯ ปุน กติปาหจฺจเยน
สุวกณฺฑํ ภิชฺชิ ฯ โสปิ อมจฺโจ ตํ เนสาเทน วีมํสิตฺวา ปุริโสติ
วุตฺเต รญฺโ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปุตฺโต เต เทว ชาโตติ อาห ฯ
ราชา ตุฏฺโ ตสฺสปิ พหุํ ธนํ ทตฺวา ปุตฺตสฺส เม มหนฺเตน
ปริวาเรน มงฺคลํ กตฺวา ชมฺพุโกติ จสฺส นามํ กโรหีติ วตฺวา
อุยฺโยเชสิ ฯ โสปิ ตถา อกาสิ ฯ เต ตโยปิ สกุณา ติณฺณํ
อมจฺจานํ เคเหสุ ราชกุมารปริหาเรน วฑฺฒนฺติ ฯ ราชา มม
ปุตฺโต มม ธีตาติ โวหรติ ฯ อถสฺส อมจฺจา อญฺมญฺ
อวหสนฺติ ปสฺสถ รญฺโ กิริยํ ติรจฺฉานคเต ปุตฺโต เม
ธีตา เมติ วทนฺโต วิจรตีติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา จินฺเตสิ อิเม
อมจฺจา เอเตสํ มม ปุตฺตานํ ปญฺาสมฺปทํ น ชานนฺติ ปากฏํ
เนสํ กริสฺสามีติ ฯ อเถกํ อมจฺจํ เวสฺสนฺตรสฺส สนฺติกํ เปเสสิ
ตุมฺหากํ ปิตา ปญฺหํ ปุจฺฉิตุกาโม กทา กิร อาคนฺตฺวา ปุจฺฉตูติ ฯ
อมจฺโจ คนฺตฺวา เวสฺสนฺตรํ วนฺทิตฺวา ตํ สาสนํ อาโรเจสิ ฯ
เวสฺสนฺตโร อตฺตโน ปฏิชคฺคิตํ อมจฺจํ ปกฺโกสาเปตฺวา มยฺหํ
ปน ปิตา มํ ปญฺหํ ปุจฺฉิตุกาโม ตสฺส อิธาคตสฺส สกฺการํ
กาตุํ วฏฺฏติ ตาต กทา อาคจฺฉตีติ ปุจฺฉิ ฯ อมจฺโจ อิโต
สตฺตเม ทิวเส อาคจฺฉตีติ อาห ฯ ตํ สุตฺวา เวสฺสนฺตโร ปิตา
เม อิโต สตฺตเม ทิวเส อาคจฺฉตีติ วตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ โส
อาคนฺตฺวา รญฺโ อาจิกฺขิ ฯ ราชา สตฺตเม ทิวเส นคเร
เภริญฺจาราเปตฺวา ปุตฺตสฺส นิเวสนํ อคมาสิ ฯ เวสฺสนฺตโร รญฺโ
มหนฺตํ สกฺการํ กาเรสิ อนฺตมโส ทาสกมฺมกรานํปิ สกฺการํ
การาเปสิ ฯ ราชา เวสฺสนฺตรสฺส สกุณสฺส เคเห ภุญฺชิตฺวา มหนฺตํ
ยสํ อนุภวิตฺวา สกนิเวสนํ อาคนฺตฺวา ราชงฺคเณ มหามณฺฑปํ
การาเปตฺวา นคเร เภริญฺจาราเปตฺวา อลงฺกตมณฺฑเป มหาชนปริวาโร
นิสีทิตฺวา เวสฺสนฺตรํ อาเนตูติ อมจฺจสฺส สนฺติกํ เปเสสิ ฯ
อมจฺโจ เวสฺสนฺตรํ สุวณฺณปีเ นิสีทาเปตฺวา อาเนสิ ฯ สกุโณ
ปิตุ องฺเก นิสีทิตฺวา ปิตรา สห กีฬิตฺวา คนฺตฺวา ตตฺเถว สุวณฺณปีเ
นิสีทิ ฯ อถ นํ ราชา มหาชนมชฺเฌ ราชธมฺมํ ปุจฺฉนฺโต ปมํ
คาถมาห
        เวสฺสนฺตรํ ตํ ปุจฺฉามิ         สกุณ ภทฺทมตฺถุ เต
        รชฺชํ กาเรตุกาเมน          กึสุ กิจฺจํ กตํ วรนฺติ ฯ
     ตตฺถ สกุณาติ ตํ อาลปติ ฯ กึสูติ กตรํ กิจฺจํ กตํ วรํ
อุตฺตมํ โหติ กเถหิ เม ตาต สกลํ ราชธมฺมนฺติ ฯ เอวํ กิร
นํ โส ปุจฺฉิ ฯ
     ตํ สุตฺวา เวสฺสนฺตโร ปญฺหํ อกเถตฺวาว ราชานํ ตาว
ปมาเทน โจเทนฺโต ทุติยํ คาถมาห
        จิรสฺสํ วต มํ ตาโต          กํโส พาราณสิคฺคโห
        ปมตฺโต อปฺปมตฺตํ มํ          ปิตา ปุตฺตํ อโจทยีติ ฯ
     ตตฺถ ตาโตติ ปิตา ฯ กํโสติ อิทํ ตสฺส นามํ ฯ
พาราณสิคฺคโหติ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ พาราณสึ สงฺคเหตฺวา วตฺตนฺโต ฯ
ปมตฺโตติ เอวรูปานํ ปณฺฑิตานํ สนฺติเก วสนฺโต ปญฺหสฺส
อปุจฺฉเนน ปมตฺโต ฯ อปฺปมตฺตนฺติ สีลาทิคุณโยเคน มํ อปฺปมตฺตํ ฯ
ปิตาติ โปสกปิตา ฯ อโจทยีติ อมจฺเจหิ ติรจฺฉานคเต ปุตฺเต
กตฺวา โวหรตีติ อวหสิยมาโน ปมาทํ อาปชฺชิตฺวา จิรสฺสํ อชฺช
โจเทสิ ปญฺหํ ปุจฺฉีติ วทติ ฯ
     เอวํ อิมาย คาถาย โจเทตฺวา มหาราช รญฺา นาม
ตีสุ ธมฺเมสุ ตฺวา ธมฺเมน รชฺชํ กาเรตพฺพนฺติ วตฺวา ราชธมฺมํ
กเถนฺโต อาห
        ปเมเนว วิตถํ               โกธํ หาสํ นิวารเย
        ตโต กิจฺจานิ กาเรยฺย          ตํ วตํ อาหุ ขตฺติย ฯ
        ยํ ตฺวํ ตาต ตเป กมฺมํ          ปุพฺเพ กตมสํสยํ
        รตฺโต ทุฏฺโ จ ยํ กยิรา        น ตํ กยิรา ตโต ปุน ฯ
        ขตฺติยสฺส ปมตฺตสฺส             รฏฺสฺมึ รฏฺวฑฺฒน
        สพฺเพ โภคา วินสฺสนฺติ          รญฺโ ตํ วุจฺจเต อฆํ ฯ
        สิรี จ ตาต ลกฺขี จ            ปุจฺฉิตา เอตทพฺรวุํ
        อุฏฺาเน วิริเย โปเส          รมามหํ อนุสุยฺยเก ฯ
        อุสฺสุยฺยเก ทูหทเย             ปุริเส กมฺมทูสเก
        กาฬกณฺณี มหาราช             รมติ จกฺกภญฺชนี ฯ
        โส ตฺวํ สพฺเพสุ สุหทโย         สพฺเพสํ รกฺขิโต ภว
        อลกฺขึ นูท  มหาราช           ลกฺขฺยา ภว นิเวสนํ ฯ
        สลกฺขี ธิติสมฺปนฺโน             ปุริโส หิ มหคฺคโต
        อมิตฺตานํ กาสิปติ              มูลํ อคฺคญฺจ ฉินฺทติ ฯ
        สกฺโกปิ หิ ภูตปติ              อุฏฺาเน นปฺปมชฺชติ
        ส กลฺยาเณ ธิตึ กตฺวา          อุฏฺาเน กุรุเต มโน ฯ
        คนฺธพฺพา ปิตโร เทวา          สาชีวา โหนฺติ ตาทิโน
        อุฏฺหโต อปฺปมชฺชโต           อนุติฏฺนฺติ เทวตา ฯ
        โส อปฺปมตฺโต อกุทฺโธ          ตาต กิจฺจานิ การย
        วายมสฺสุ จ กิจฺเจสุ            นาลโส วินฺทเต สุขํ ฯ
        ตตฺเถว เต วตฺตปทา           เอสาว อนุสาสนี
        อลํ มิตฺเต สุขาเปตุํ            อมิตฺตานํ ทุกฺขาย วาติ ฯ
     ตตฺถ ปเมเนว วิตถนฺติ ตาต ราชา นาม อาทิโตว
มุสาวาทํ นิวารเย ฯ มุสาวาทิโน หิ รญฺโ รฏฺ นิโรชํ
โหติ ฯ ปวิยา โอชากมฺมกรณฏฺานโต สตฺตรตนมตฺตํ เหฏฺา
ปวิสติ ฯ ตโต อาหาเร วา เตลมธุผาณิตาทีสุ วา โอสเธสุ
โอชา น โหติ ฯ นิโรชาหารโภชิโน มนุสฺสา พหฺวาพาธา โหนฺติ ฯ
รฏฺเ ถลชลปเถสุ อาโย นุปฺปชฺชติ ฯ ตสฺมึ อนุปฺปชฺชนฺเต
ราชาโน ทุคฺคตา โหนฺติ ฯ เต เสวเก สงฺคณฺหิตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ
อสงฺคณฺหิตา เสวกา ราชานํ คุรุจิตฺเตน น โอโลเกนฺติ ฯ เอวํ
ตาต มุสาวาโท นาเมส นิโรโช ฯ โส ชีวิตเหตุปิ น กาตพฺโพ ฯ
สจฺจํ ปน สาธุตรํ รสานนฺติ ตเทว ปริคฺคเหตพฺพํ ฯ อปิจ
มุสาวาโท นาม คุณปริธํสโก วิปตฺติปริโยสาโน ทุติยจิตฺตวาเร
อวีจิปรายนํ กโรติ ฯ อิมสฺมึ ปนตฺเถ ธมฺโม หเว หโต หนฺตีติ
เจติยชาตกํ กเถตพฺพํ ฯ โกธนฺติ ตาต ราชา นาม ปมเมว
กุชฺฌนลกฺขณํ โกธํปิ นิวาเรยฺย ฯ ตาต อญฺเสํ หิ โกโธ
ขิปฺปํ มตฺถกํ น ปาปุณาติ ราชูนํ ปาปุณาติ ฯ ราชาโน นาม
วาจาวุธา กุชฺฌิตฺวา โอโลกิตมตฺเตนาปิ ปรํ วินาเสนฺติ ตสฺมา
รญฺา อญฺเหิ มนุสฺเสหิ อติเรกตรํ นิกฺโกเธน ภวิตพฺพํ
ขนฺติเมตฺตานุทยสมฺปนฺเนน อตฺตโน ปิยปุตฺตํ วิย โลกํ โวโลเกนฺเตน ฯ
ตาต อติโกธโน หิ ราชา อุปฺปนฺนํ ยสํ รกฺขิตุํ น สกฺโกติ ฯ
อิมสฺส ปนตฺถสฺส ทีปนตฺถํ ขนฺติวาทิชาตกจุลฺลธมฺมปาลชาตกานิ
กเถตพฺพานิ ฯ จุลฺลธมฺมปาลชาตกสฺมิมฺหิ มหาปตาปโน ราชา
ปุตฺตํ ฆาเฏตฺวา ปุตฺตโสเกน หทเยน ผลิเตน มตาย เทวิยา
สยํปิ เทวึ อนุโสจนฺโต หทเยน ผลิเตเนว มริ ฯ อถ เน ตโยปิ
ชเน เอกาหฬเนว ฌาเปสุํ ฯ ตสฺมา รญฺา ปมเมว มุสาวาทํ
วชฺเชตฺวา ทุติยํ โกโธ วชฺเชตพฺโพ ฯ หาสนฺติ หสฺสํ ฯ อยเมว
วา ปาโ ฯ เตสุ เตสุ กิจฺเจสุ อุพฺพิลฺลาวิตจิตฺตตาย เกฬิสีลตํ
ปริหาสํ นิวาเรยฺย ฯ ตาต รญฺา นาม เกฬิสีเลน น ภวิตพฺพํ ฯ
อปรปตฺติเยน หุตฺวา สพฺพกิจฺจานิ อตฺตปจฺจกฺเขเนว กาตพฺพานิ ฯ
อุพฺพิลฺลาวิตจิตฺโต หิ ราชา อตุเลตฺวา กมฺมานิ กโรนฺโต ลทฺธํ
ยสํ วินาเสติ ฯ อิมสฺมึ ปนตฺเถ สรภงฺคชาตเก ปุโรหิตสฺส วจนํ
คเหตฺวา ทณฺฑกีรญฺโ กีสวจฺเฉ อปรชฺฌิตฺวา สห รฏฺเน
อุจฺฉิชฺชิตฺวา กุกฺกุลนิรเย นิพฺพตฺตภาโว จ มาตงฺคชาตเก
เมชฺฌรญฺโ พฺราหฺมณานํ กถํ คเหตฺวา มาตงฺคตาปเส อปรชฺฌิตฺวา สห
รฏฺเน อุจฺฉิชฺชิตฺวา นิรเย นิพฺพตฺตภาโว จ ฆฏชาตเก
ทสภาติกราชทารกานํ โมหมุฬฺหานํ วจนํ คเหตฺวา กณฺหทีปายเน
อปรชฺฌิตฺวา วาสุเทวกุลสฺส นาสิตภาโว จ กเถตพฺโพ ฯ ตโต กิจฺจานิ
ภาเรยฺยาติ เอวํ ตาต ปมํ มุสาวาทํ ทุติยํ โกธํ ตติยํ อธมฺมหาสํ
วชฺเชตฺวา ตโต ปจฺฉา ราชา รฏฺวาสีนํ กตฺตพฺพกิจฺจานิ กาเรยฺย ฯ
ตํ วตํ อาหุ ขตฺติยาติ ขตฺติย มหาราช ยํ มยา วุตฺตํ เอตํ
รญฺโ วตสมาทานนฺติ โปราณกปณฺฑิตา กถยึสุ ฯ น ตํ
กยิราติ ยํ ตยา ราคาทิวเสน ปจฺฉา ตาปกรํ กมฺมํ กตํ โหติ
ตโต ปุพฺเพ กตโต ปุน ตาทิสํ กมฺมํ น กยิรา มา กเรยฺยาสิ
ตาตาติ ฯ วุจฺจเตติ ตํ รญฺโ อฆนฺติ วุจฺจติ ฯ เอวํ
โปราณกปณฺฑิตา กถยึสุ ฯ สิรี จาติ อิทํ เวสฺสนฺตรสกุโณ ปุพฺเพ
พาราณสิยํ ปวตฺติตํ การณํ อาหริตฺวา ทสฺเสนฺโต อาห ฯ ตตฺถ
อพฺรวุนฺติ สุจิปริวารเสฏฺินา ปุจฺฉิตา กถยึสุ ฯ อุฏฺาเน วิริเยติ
โย โปโส อุฏฺาเน จ วิริเย จ ปติฏฺิโต น จ ปเรสํ
สมฺปตฺตึ ทิสฺวา อุสฺสุยฺยติ ตสฺมึ อหํ อภิรมามีติ อาห ฯ เอวํ
ตาว สิรึ กเถสิ ฯ อุสฺสุยฺยเกติ อลกฺขี ปน ตาต ปุจฺฉิตา อหํ
ปรสมฺปตฺตึ อุสฺสุยฺยเก ฯ ทูหทเยติ ทุจฺจิตฺเต ฯ กมฺมทูสเกติ
กลฺยาณกมฺมํ ทูสเก ฯ โย กลฺยาณกมฺมํ ทุสฺสนฺโต อปฺปิยายนฺโต
อฏฺฏิยนฺโต น กโรติ ตสฺมึ อภิรมามีติ อาห ฯ เอวํ กาฬกณฺณี
มหาราช รมติ ปฏิรูปเทสวาสาทิโน กุสลจกฺกสฺส ภญฺชนี ฯ
สุหทโยติ สุนฺทรจิตฺโต หิตจิตฺตโก ฯ นูทาติ นีหร ฯ นิเวสนนฺติ
ลกฺขฺยา ปน นิเวสนํ ภว ปติฏฺา โหหิ ฯ สลกฺขี ธิติสมฺปนฺโนติ
มหาราช กาสิปติ โส ปุริโส ปญฺาย เจว วิริเยน จ สมฺปนฺโน ฯ
มหคฺคโตติ มหชฺฌาสโย โจรานํ ปจฺจยภูเต คณฺหนฺโต อมิตฺตานํ
มูลํ โจเร คณฺหนฺโต อมิตฺตานํ อคฺคํ ฉินฺทตีติ วทติ ฯ สกฺโกติ
อินฺโท ฯ ภูตปตีติ ราชานํ อาลปติ ฯ อุฏฺาเนติ อุฏฺานวิริเย ฯ
นปฺปมชฺชตีติ สพฺพกิจฺจานิ กโรติ ฯ ส กลฺยาเณติ โส เทวราชา
อุฏฺานวิริเย มนํ กโรนฺโต ปาปกมฺมํ อกตฺวา กลฺยาเณ
ปุญฺกมฺมสฺมึเยว ธิตึ กตฺวา อปฺปมตฺโต อุฏฺาเน มนํ กโรติ ฯ
ตสฺส ปน กลฺยาณกมฺเม วิริยกรณภาวทสฺสนตฺถํ สรภงฺคชาตเก
ทฺวีสุ เทวโลเกสุ เทวตาหิ สทฺธึ กปิฏฺารามํ อาคนฺตฺวา ปญฺหํ
ปุจฺฉิตฺวา ธมฺมสฺส สุตภาโว มหากณฺหชาตเก อตฺตโน อานุภาเวน
ชนํ โตเสตฺวา โอสกฺกนฺตสฺส สาสนสฺส ปวตฺติภาโว จาติ
เอวมาทีนิ วตฺถูนิ กเถตพฺพานิ ฯ คนฺธพฺพาติ จาตุมฺมหาราชิกานํ เหฏฺา
จตุโยนิกา เทวา จตุโยนิกตฺตาเยว กิเรเต คนฺธพฺพา นาม ชาตา ฯ
ปิตโรติ พฺรหฺมาโน ฯ เทวาติ อุปปตฺติเทววเสน ฉกามาวจรา
เทวา ฯ ตาทิโนติ ตถาวิธสฺส กุสลาภิรตสฺส รญฺโ เต
สาชีวา โหนฺติ สมานชีวิกา อุปชีวิตพฺพา ฯ ตาทิสา หิ
ราชาโน ทานาทีนิ ปุญฺานิ กโรนฺตา เทวตานํ ปตฺตึ เทนฺติ ฯ
ตา ตํ ปตฺตึ อนุโมทิตฺวา สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ทิพฺพยเสน วฑฺฒนฺติ ฯ
อนุติฏฺนฺตีติ ตาทิสสฺส รญฺโ วิริยํ กโรนฺตสฺส อปฺปมาทํ
อาปชฺชนฺตสฺส เทวตา อนุติฏฺนฺติ อนุคจฺฉนฺติ ธมฺมิกํ รกฺขํ
สํวิทหนฺติ ฯ โสติ โส ตฺวํ ฯ วายมสฺสุ จาติ ตานิ รฏฺกิจฺจานิ
กโรนฺโต ตุลนวเสน ตีรณวเสน ปจฺจกฺขกมฺมวเสน เตสุ เตสุ
กิจฺเจสุ วิริยํ กรสฺสุ ฯ ตตฺเถว เต วตฺตปทาติ ตาต ยํ มํ ตฺวํ
กึสุ กิจฺจํ กตํ วรนฺติ ปุจฺฉิ ตตฺถ ตว ปญฺเหเยว เอเต มยา
ปเมเนว วิตถนฺติ อาทโย วุตฺตา เอเต วตฺตปทา วตฺตโกฏฺาสา
เอวํ ตตฺถ วตฺตสฺสุ ฯ เอสาติ ยา เต มยา กถิตา เอสาว
ตว อนุสาสนี ฯ อลนฺติ เอวํ วตฺตมาโน หิ ราชา อตฺตโน มิตฺเต
สุขาเปตุํ อมิตฺตานญฺจ ทุกฺขาย อยํ ปริยตฺโต สมตฺโถติ ฯ
     เอวํ เวสฺสนฺตรสกุเณน เอกาย คาถาย รญฺโ ปมาทํ
โจเทตฺวา เอกาทสหิ คาถาหิ ธมฺเม กถิเต พุทฺธลีลาย ปญฺโห
กถิโตติ มหาชโน อจฺฉริยพฺภูตจิตฺตชาโต สาธุการสตานิ ปวตฺเตสิ ฯ
ราชา โสมนสฺสชาโต อมจฺเจ อามนฺเตตฺวา โภนฺโต อมจฺจา
มม ปุตฺเตน เวสฺสนฺตเรน เอวํ กเถนฺเตน เกน กตฺตพฺพํ กิจฺจํ
กตนฺติ ฯ มหาเสนคุตฺเตน เทวาติ ฯ เตนหิสฺส มหาเสนคุตฺตฏฺานํ
ทมฺมีติ เวสฺสนฺตรํ านนฺตเร เปสิ ฯ โส ตโต ปฏฺาย
มหาเสนคุตฺตฏฺาเน ิโต ปิตุ กมฺมํ อกาสีติ ฯ เวสฺสนฺตรปญฺโห
นิฏฺิโต ฯ
     ปุน ราชา กติปาหจฺจเยน ปุริมนเยเนว กุณฺฑลินิยา สนฺติกํ
ทูตํ ปาเหตฺวา สตฺตเม ทิวเส ตตฺถ คนฺตฺวา ปจฺจาคนฺตฺวา ตตฺเถว
มณฺฑปมชฺเฌ นิสีทิตฺวา กุณฺฑลินี อาหราเปตฺวา สุวณฺณปีเ
นิสินฺนํ ราชธมฺมํ ปุจฺฉนฺโต คาถมาห
        สกฺขิ ตุวํ กุณฺฑลินิ        มญฺสิ ขตฺตพนฺธุนี
        รชฺชํ กาเรตุกาเมน      กึสุ กิจฺจํ กตํ วรนฺติ ฯ
     ตตฺถ สกฺขีติ มยา ปุฏฺปญฺหํ กเถตุํ สกฺขิสฺสสีติ ปุจฺฉติ ฯ
กุณฺฑลินีติ ตสฺสา สลิงฺคโต อาคตนาเมนาลปติ ฯ ตสฺสา กิร
ทฺวีสุ กณฺณปิฏฺเสุ กุณฺฑลสณฺานา เทฺว เลขา อเหสุํ เตนสฺสา
กุณฺฑลินีติ นามํ กาเรสิ ฯ มญฺสีติ ชานิสฺสสิ มยา ปุฏฺปญฺหสฺส
อตฺถนฺติ ฯ ขตฺตพนฺธุนีติ ขตฺตสฺส มหาเสนคุตฺตสฺส ภคินีภาเวน
นํ เอวํ อาลปติ ฯ กสฺมา ปเนส เวสฺสนฺตรสกุณํ เอวํ อปุจฺฉิตฺวา
อิมเมว ปุจฺฉตีติ ฯ อิตฺถีภาเวน ฯ อิตฺถิโย หิ ปริตฺตปญฺา
ตสฺมา เจ สกฺโกติ ปุจฺฉิสฺสามิ โน เจ น ปุจฺฉิสฺสามีติ
วีมํสนวเสน เอวํ ปุจฺฉิตฺวา ตญฺเว ปญฺหํ ปุจฺฉิ ฯ
     สา เอวํ รญฺา ราชธมฺเม ปุจฺฉิเต ตาต ตฺวํ มํ
อิตฺถิกา นาม กึ กเถสฺสตีติ วีมํสสิ มญฺเ สกลํ เต ราชธมฺมํ
ทฺวีสุเยว ปเทสุ ปกฺขิปิตฺวา กเถสฺสามีติ วตฺวา อาห
        เทฺวว ตาต ปทกานิ      ยตฺถ สพฺพํ ปติฏฺิตํ
        อลทฺธสฺส จ โย ลาโภ    ลทฺธสฺส อนุรกฺขนา ฯ
        อมจฺเจ ตาต ชานาหิ     ธีเร อตฺถสฺส โกวิเท
        อนกฺขากิตเว ตาต       อโสณฺเฑ อวินาสเก ฯ
        โย จ ตํ ตาต รกฺเขยฺย   ธนํ ยญฺเจว เต สิยา
        สูโตว รถํ สงฺคณฺเห      โส เต กิจฺจานิ การเย ฯ
        สุสงฺคหีตนฺตชโน         สยํ วิตฺตํ อเวกฺขิย
        นิธิญฺจ อิณทานญฺจ        น กเร ปรปตฺติยา ฯ
        สยํ อายํ วยํ ชญฺา      สยํ ชญฺา กตากตํ
        นิคฺคณฺเห นิคฺคหารหํ      ปคฺคณฺเห ปคฺคหารหํ ฯ
        สยํ ชานปทํ อตฺถํ        อนุสาส รเถสภ
        มา เต อธมฺมิกา ยุตฺตา   ธนํ รฏฺญฺจ นาสยุํ ฯ
        มา จ เวเคน กิจฺจานิ    กาเรสิ การเยสิ วา
        เวคสา หิ กตํ กมฺมํ      มนฺโท ปจฺฉานุตปฺปติ ฯ
        มา เต อธิสเร มุจฺจ     สุพาฬฺหมธิโกปิตํ
        โกธสา หิ พหู ผีตา      กุลา อกุลตํ คตา ฯ
        มา ตาต อิสฺสโรมฺหีติ     อนตฺถาย ปตารยิ
        อิตฺถีนํ ปุริสานญฺจ        มา เต อาสิ ทุกฺขุทฺรโย ฯ
        อเปตโลมหํสสฺส         รญฺโ กามานุสาริโน
        สพฺเพ โภคา วินสฺสนฺติ    รญฺโ ตํ วุจฺจเต อฆํ ฯ
        ตตฺเถว เต วตฺตปทา     เอสาว อนุสาสนี
        ทกฺขสฺสุทานิ ปุญฺกโร     อโสณฺโฑ อวินาสโก
        สีลวสฺสุ มหาราช        ทุสฺสีโล วินิปาติโกติ ฯ
     ตตฺถ ปทกานีติ การณปทานิ ฯ ยตฺถาติ เยสุ ทฺวีสุ ปเทสุ
สพฺพํ อตฺถชาตํ หิตสุขํ ปติฏฺิตํ ฯ อลทฺธสฺสาติ โย จ ปุพฺเพ
อลทฺธสฺส ลาภสฺส ลาโภ ยา จ ลทฺธสฺส อนุรกฺขนา ฯ ตาต
อนุปฺปนฺนสฺส หิ ลาภสฺส อุปฺปาทนํ นาม ภาโร อุปฺปนฺนสฺส
ปน อนุรกฺขนเมว ภาโร ฯ เอกจฺโจ หิ ยสํ อุปฺปาเทตฺวาปิ ยเส
ปมตฺโต ปมาทํ อุปฺปาเทตฺวา ปาณาติปาตาทีนิ กโรติ มหาโจโร
หุตฺวา รฏฺ วิลุมฺปมาโน จรติ ฯ อถ นํ ราชาโน คาหาเปตฺวา
มหาวินาสํ สมฺปาเปนฺติ ฯ อถวา ฯ อุปฺปนฺนรูปาทิกามคุเณสุ
ปมตฺโต อโยนิโส ธนํ นาเสนฺโต สพฺพสาปเตยฺเย ขีเณ กปโณ
หุตฺวา จีรกวสโน กปาลมาทาย จรติ ฯ ปพฺพชิโต วา ปน
คนฺถธุราทิวเสน ลาภสกฺการํ นิพฺพตฺเตตฺวา ปมตฺโต หีนายาวตฺตติ อปโร
ปมชฺฌานาทีนิ นิพฺพตฺเตตฺวาปิ มุฏฺสติตาย ตถารูเป อารมฺมเณ
พชฺฌิตฺวา ฌานา ปริหายติ ฯ เอวํ อุปฺปนฺนสฺส ยสสฺส วา
ฌานาทิลาภสฺส วา รกฺขนเมว ทุกฺขตรํ ฯ ตทตฺถทีปนตฺถํ ปน
เทวทตฺตสฺส วตฺถุ มุทุลกฺขณโลมกสฺสปหาริตชาตกสงฺกปฺปชาตกานิ
จ กเถตพฺพานิ ฯ เอโก ปน ลาภสกฺการํ อุปฺปาเทตฺวา อปฺปมาเท
ตฺวา กลฺยาณกมฺมํ กโรติ ฯ ตสฺส โส ยโส สุกฺกปกฺเข จนฺโท
วิย วฑฺฒติ ตสฺมา ตฺวํ มหาราช อปฺปมตฺโต ปโยคสมฺปตฺติยํ
ตฺวา ธมฺเมน รชฺชํ กาเรนฺโต ตว อุปฺปนฺนํ ยสํ อนุรกฺขาหีติ ฯ
ชานาหีติ ภณฺฑาคาริกกมฺมาทิกรณตฺถํ อุปธาเรหิ ฯ อนกฺขากิตเวติ
อนกฺเข อกิตเว อชูตกเร เจว อเกราฏิเก จ ฯ อโสณฺเฑติ
ปูวสุราคนฺธมาลาโสณฺฑภาวรหิเต ฯ อวินาสเกติ ตว สนฺตกานํ
ธนธญฺาทีนํ อวินาสเก ฯ โยติ โย อมจฺโจ ฯ ยญฺเจวาติ ยญฺจ เต
ฆเร ธนํ สิยา ตํ รกฺเขยฺย ฯ สูโตวาติ รถสารถี วิย ฯ ยถา
สารถี วิสมมคฺคนิวารณตฺถํ อสฺเส สงฺคณฺหนฺโต รถํ สงฺคณฺเหยฺย
เอวํ โย สห โภเคหิ ตํ รกฺขิตุํ สกฺโกติ โส เต อมจฺโจ
นาม ฯ ตาทิสํ คเหตฺวา ภณฺฑาคาริกาทิกิจฺจานิ กาเรยฺย ฯ
สุสงฺคหีตนฺตชโนติ ตาต ยสฺส หิ รญฺโ อตฺตโน อนฺโตชโน จ
อนฺโตวลญฺชนกปริชโน จ ทานาทีหิ อสงฺคหิโต โหติ ตสฺส อนฺโต
นิเวสเน สุวณฺณหิรญฺาทีนิ เตสํ อสงฺคหิตมนุสฺสานํ วเสน นสฺสนฺติ
อนฺโต พหิ คจฺฉนฺติ ตสฺมา ตฺวํ สุฏฺุ สงฺคหิตอนฺโตชโน
หุตฺวา เอตฺตกํ นาม เม วิตฺตนฺติ สยํ อตฺตโน ธนํ อเวกฺขิตฺวา
อสุกฏฺาเน นาม นิธึ นิเธม อสุกสฺส อิณํ เทมาติ อิทํ อุภยํปิ
น กเร ฯ ปรปตฺติยาติ ปรปตฺติยาปิ ตฺวํ มา กริ สพฺพํ
อตฺตปจฺจกฺขเมว กเรยฺยาสีติ วทติ ฯ อายํ วยนฺติ ตโต อุปฺปชฺชนกํ
อายญฺจ เตสํ เตสํ ทาตพฺพํ วยญฺจ สยเมว ชาเนยฺยาสีติ ฯ
กตากตนฺติ สงฺคาเม วา นวกมฺเม วา อญฺเสุ วา กิจฺเจสุ
อิมินา อิทํ นาม มยฺหํ กตํ อิมินา อิทํ นาม น กตนฺติ
เอตํปิ สยเมว ชาเนยฺยาสิ มา ปรปตฺติโย โหสิ ฯ นิคฺคณฺเหติ
ตาต ราชา นาม สนฺธิจฺเฉทาทิการกํ นิคฺคหารหํ อาเนตฺวา ทสฺสิตํ
อุปปริกฺขิตฺวา โสเธตฺวา โปราณกราชูหิ ปิตทณฺฑํ โอโลเกตฺวา
โทสานุรูปํ นิคฺคณฺเหยฺย ฯ ปคฺคณฺเหติ โย ปน ปคฺคหารโห โหติ
อภินฺนสฺส วา ปรพลสฺส ภินฺโน ภินฺนสฺส วา สกพลสฺส อาราธโก
อลทฺธสฺส วา รชฺชสฺส อาหรโก ลทฺธสฺส วา ถาวรการโก เยน
วา ปน ชีวิตํ ทินฺนํ โหติ เอวรูปํ ปคฺคหารหํ ปคฺคเหตฺวา
มหนฺตํ สกฺการํ สมฺมานํ กาเรยฺย เอวํ หิสฺส กิจฺเจสุ อญฺเปิ
อุรํ ทตฺวา กตฺตพฺพํ กริสฺสนฺติ ฯ ชานปทนฺติ ชนปทวาสีนํ สยํ
อตฺถํ อตฺตปจฺจกฺเขเนว อนุสาส ฯ อธมฺมิกา ยุตฺตาติ อธมฺมิกา
ตตฺถ ตตฺถ นิยุตฺตา อายุตฺตกา ลญฺจํ ทตฺวา วินิจฺฉยํ ภินฺทนฺตา
ตว ธนญฺจ รฏฺญฺจ มา นาเสยฺยุํ อิมินา การเณน อปฺปมตฺโต
หุตฺวา สยเมว อนุสาส ฯ เวเคนาติ สหสา อตุเลตฺวา อตีเรตฺวา ฯ
เวคสาติ อตุเลตฺวา ฉนฺทาทิวเสน สหสา กตํ กมฺมํ หิ น สาธุ
น สุนฺทรํ ฯ กึการณา ฯ ตาทิสญฺหิ กตฺวา มนฺโท ปจฺฉา
วิปฺปฏิสารวเสน อิธ โลเก อปายทุกฺขานิ อนุโภนฺโต ปรโลเก จ
อนุตปฺปติ ฯ อยํ ปนตฺโถ อิสีนมนฺตรํ กตฺวา กุรุราชาติ เม สุตนฺติ
กุรุชาตเกน ทีเปตพฺโพ ฯ มา เต อธิสเร มุจฺจ สุพาฬฺหมธิโกปิตนฺติ
ตาต ตว หทยํ กุสลํ อธิสริตฺวา อติกฺกมิตฺวา ปวตฺเต
ปเรสํ อกุสลกมฺเม สุฏฺุ พาฬฺหํ อธิโกปิตํ กุชฺฌาปิตํ หุตฺวา มา
มุจฺจ มา ปติฏฺิยตูติ อตฺโถ ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ตาต ยทา
เต วินิจฺฉเย ิตสฺส อิมินา ปุริโส วา หโต สนฺธิ วา ฉินฺโนติ
โจรํ ทสฺเสนฺติ ตทา เต ปเรสํ วจเนหิ สุฏฺุ โกปิตํปิ หทยํ
โกธวเสน มา มุจฺจิ อปริคฺคเหตฺวา มา ทณฺฑํ ปเณหิ ฯ
กึการณา ฯ อโจรํปิ หิ โจโรติ คเหตฺวา อาเนนฺติ ตสฺมา
อกุชฺฌิตฺวา อุภินฺนํ อตฺตปจฺจตฺถิกานํ กถํ สุตฺวา สุฏฺุ โสเธตฺวา
อตฺตปจฺจกฺเขน ตสฺส โจรภาวํ ตฺวา ปเวณิยา ปิตทณฺฑวเสน
กตฺตพฺพํ กโรหิ ฯ รญฺา หิ อุปฺปนฺเนปิ โกเธ หทยํ สีตลํ อกตฺวา
กมฺมํ น กาตพฺพํ ฯ ยทา ปนสฺส หทยํ สีตลํ นิพฺพุตํ โหติ มุทุกํ
ตทา วินิจฺฉยกมฺมํ กาตพฺพํ ฯ ผรุเส หิ จิตฺเต  ปกฺกุฏฺิเต อุทเก
มุขนิมิตฺตํ วิย การณํ น ปญฺายติ ฯ โกธสา หีติ ตาต โกเธน
หิ พหูนิ ผีตานิ ราชกุลานิ อกุลภาวํ คตานิ มหาวินาสเมว ปตฺตานีติ
อิมสฺส ปนตฺถสฺส ทีปนตฺถํ ขนฺติวาทิชาตก นาฬิกีรราชวตฺถุ
สหสฺสพาหุอชฺชุนวตฺถุอาทีนิ กเถตพฺพานิ ฯ ปตารยีติ ตาต อหํ ปวิสฺสโรติ
มา มหาชนํ กายทุจฺจริตาทึ อนตฺถาย ปตารยิ มา โอตารยิ ยถา
ตํ อนตฺถํ สมาทาย วตฺตติ มา เอวมกาสีติ อตฺโถ ฯ มา เต
อาสีติ ตาต ตว วิชิเต มนุสฺสชาติกานํ วา ติรจฺฉานชาติกานํ วา
อิตฺถีปุริสานํ ทุกฺขุทฺรโย ทุกฺขปฺปตฺติ มา อาสิ ฯ ยถา หิ อธมฺมิกานํ
ราชูนํ วิชิเต มนุสฺสา กายทุจฺจริตาทีนิ กตฺวา นิรเย อุปฺปชฺชนฺติ
ตว รฏฺวาสีนํ ตํ ทุกฺขํ ยถา น โหติ ตถา กโรหีติ อตฺโถ ฯ
อเปตโลมหํสสฺสาติ อตฺตานุวาทาทิภเยหิ นิพฺภยสฺส ฯ อิมินา อิทํ
ทสฺเสติ ตาต โย ราชา กิสฺมิญฺจิ อาสํ กตฺวา อตฺตโน กามเมว
อนุสฺสรติ ฉนฺทวเสน ยํ ยํ อิจฺฉติ ตํ ตํ กโรติ วิสฺสฏฺยฏฺิ
วิย อนฺโธ นิรงฺกุโส วิย จ จณฺฑหตฺถี โหติ ตสฺส สพฺเพ
โภคา วินสฺสนฺติ ตสฺส ตํ โภคพฺยสนํ ทุกฺขนฺติ วุจฺจติ ฯ
ตตฺเถว เต วตฺตปทาติ ปุริมนเยเนว โยเชตพฺพํ ฯ รกฺขสฺสุทานีติ
ตาต ตฺวํ อิมํ อนุสาสนึ สุตฺวา อิทานิ ทกฺโข อนลโส ปุญฺานํ
กรเณน ปุญฺกโร สุราทิปริหรเณน อโสณฺโฑ ทิฏฺธมฺมิกสมฺปรายิกสฺส
อตฺถสฺส อวินาเสน อวินาสโก ภเวยฺยาสิ ฯ สีลวสฺสูติ
สีลวา อาจารสมฺปนฺโน ภว ทสสุ ราชธมฺเมสุ ปติฏฺาย รชฺชํ
กาเรหิ ฯ ทุสฺสีโล วินิปาติโกติ ทุสฺสีโล หิ มหาราช อตฺตานํ
นิรเย วินิปาเตนฺโต วินิปาติโก นาม โหตีติ ฯ
     เอวํ กุณฺฑลินีปิ เอกาทสหิ คาถาหิ ธมฺมํ เทเสสิ ฯ ราชา
ตุฏฺโ อมจฺเจ อามนฺเตตฺวา ปุจฺฉิ โภนฺโต อมจฺจา มม ธีตาย
กุณฺฑลินิยา เอวํ กถยมานาย เกน กตฺตพฺพํ กิจฺจํ กตนฺติ ฯ
ภณฺฑาคาริเกน เทวาติ ฯ เตนหิสฺสา ภณฺฑาคาริกกมฺมฏฺานํ ทมฺมีติ
กุณฺฑลินึ านนฺตเร เปสิ ฯ สา ตโต ปฏฺาย ภณฺฑาคาริกฏฺาเน
ตฺวา ปิตุกมฺมํ อกาสีติ ฯ กุณฺฑลินีปญฺโห นิฏฺิโต ฯ
     ปุน ราชา กติปาหจฺจเยน ปุริมนเยเนว ชมฺพุกปณฺฑิตสฺส สนฺติกํ
ทูตํ เปเสตฺวา สตฺตเม ทิวเส ตตฺถ คนฺตฺวา สมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา
ปจฺจาคโต ตตฺเถว มณฺฑปมชฺเฌ นิสีทิ ฯ อถ อมจฺโจ ชมฺพุกปณฺฑิตํ
กาญฺจนปีเ นิสีทาเปตฺวา ปี สีเสนาทาย อาคญฺฉิ ฯ ปณฺฑิโต
ปิตุองฺเก นิสีทิตฺวา กีฬิตฺวา คนฺตฺวา กาญฺจนปีเเยว นิสีทิ ฯ อถ
นํ ราชา ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต คาถมาห
        อปุจฺฉิมฺหํ โกสิยโคตฺตํ     กุณฺฑลินึ ตเถว จ
        ชมฺพุก ตฺวํ ทานิ วเทหิ    พาลานํ พลมุตฺตมนฺติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ ตาตชมฺพุกอหํตวภาตรํ โกสิยโคตฺตํ เวสฺสนฺตรํ
ภคินิญฺจ เต กุณฺฑลินึ ราชธมฺมํ อปุจฺฉึ เต อตฺตโน พเลน กเถสุํ
ยถา ปเนเต ปุจฺฉึ ตเถว อิทานิ ปุตฺต ชมฺพุก ตํ ปุจฺฉามิ
ตํ ราชธมฺมญฺจ พลานํ อุตฺตมพลญฺจ กเถหีติ ฯ
     เอวํ ราชา มหาสตฺตํ ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต อญฺเสํ ปุจฺฉิตนิยาเมน
อปุจฺฉิตฺวา วิเสเสตฺวา ปุจฺฉิ ฯ อถสฺส ปณฺฑิโต เตนหิ มหาราช
โอหิตโสโต สุณ สพฺพนฺเต กเถสฺสามีติ ปสาริตหตฺเถ สหสฺสตฺถวิกํ
กเถนฺโต วิย ธมฺมเทสนํ อารภิ
        พลํ ปญฺจวิธํ โลเก       ปุริสสฺมึ มหคฺคเต
        ตตฺถ พาหุพลํ นาม       จริมํ วุจฺจเต พลํ
        โภคพลญฺจ ทีฆาวุ        ทุติยํ วุจฺจเต พลํ ฯ
        อมจฺจพลญฺจ ทีฆาวุ       ตติยํ วุจฺจเต พลํ
        อภิชจฺจพลญฺเจว         ตํ จตุตฺถํ อสํสยํ
        ยานิ เจตานิ สพฺพานิ     อธิคณฺหาติ ปณฺฑิโต ฯ
        ตํ พลานํ พลเสฏฺ       อคฺคํ ปญฺาพลํ วรํ
        ปญฺาพเลนุปตฺถมฺโภ      อตฺถํ วินฺทติ ปณฺฑิโต ฯ
        อปิ เจ ลภติ มนฺโท      ผีตํ ผรณิมุตฺตมํ
        อกามสฺส ปสยฺหํ วา      อญฺโ ตํ ปฏิปชฺชติ ฯ
        อภิชาโตปิ เจ โหติ      รชฺชํ ลทฺธาน ขตฺติโย
        ทุปฺปญฺโ หิ กาสิปติ      สพฺเพนปิ น ชีวติ ฯ
        ปญฺา สุตวินิจฺฉินี        ปญฺา (กิตฺติ) สิโลกวฑฺฒนี
        ปญฺาสหิโต นโร อิธ     (อปิ) ทุกฺเข สุขานิ วินฺทติ ฯ
        ปญฺญฺจ โข อสุสฺสูสํ      น โกจิ อธิคจฺฉติ
        พหุสฺสุตํ อนาคมฺม        ธมฺมฏฺ อวินิพฺภชํ ฯ
        โย จ ธมฺมวิภงฺคญฺู      กาลุฏฺายี อตนฺทิโต
        อนุฏฺหติ กาเลน        กมฺมผลํ ตสฺส อิชฺฌติ ฯ
        อนายตนสีลสฺส          อนายตนเสวิโน
        น นิพฺพินฺทิยการิสฺส       สมฺมทตฺโถ วิปจฺจติ ฯ
        อชฺฌตฺตญฺจ ปยุตฺตสฺส      ตถายตนเสวิโน
        อนิพฺพินฺทิยการิสฺส        สมฺมทตฺโถ วิปจฺจติ ฯ
        โยคปฺปโยคสงฺขาตํ       สมฺภตสฺสานุรกฺขนํ
        ตานิ ตฺวํ ตาต เสวสฺสุ    มา อกมฺมาย รนฺธยิ
        อกมฺมุนา จ ทุมฺเมโธ     นฬาคารํว สีทตีติ ฯ
     ตตฺถ มหคฺคเตติ มหาราช อิมสฺมึ สตฺตโลเก มหชฺฌาสเย
ปุริเส ปญฺจวิธํ พลํ โหติ ฯ พาหุพลนฺติ กายพลํ ฯ จริมนฺติ ตํ
อติมหนฺตํปิ สมานํ ลามกเมว ฯ กึการณาติ ฯ อนฺธพาลภาเวน ฯ
สเจ หิ กายพลํ มหนฺตํ นาม ภเวยฺย ฯ วารณพลโต ลฏุกิกาย
พลํ ขุทฺทกํ ภเวยฺย ฯ วารณพลํ ปน อนฺธพาลภาเวน มรณสฺส
ปจฺจยํ ชาตํ ฯ ลฏุกิกา อตฺตโน าณกุสลตาย วารณํ ชีวิตกฺขยํ
ปาเปสีติ ฯ อิมสฺมึ ปนตฺเถ นเหว สพฺพตฺถ พเลน กิจฺจํ พลํ
หิ พาลสฺส วธาย โหตีติ สุตฺตํ อาหริตพฺพํ ฯ โภคพลนฺติ
อุปตฺถมฺภนวเสน สพฺพํ หิรญฺสุวณฺณาทิอุปโภคชาตํ โภคพลํ นาม
ตํ กายพลโต มหนฺตตรํ ฯ อมจฺจพลนฺติ อเภชฺชมนฺตสฺส สูรสฺส
สุหทยสฺส อมจฺจมณฺฑลสฺส อตฺถิตา ตํ พลํ สงฺคามสูรตาย
ปุริเมหิ พเลหิ มหนฺตตรํ ฯ อภิชจฺจพลนฺติ ตีณิ กุลานิ อติกฺกมิตฺวา
ขตฺติยกุลวเสน ชาติสมฺปตฺติ ตํ อิตเรหิ พเลหิ มหนฺตตรํ ฯ
ชาติสมฺปนฺนา เอว หิ สุชฺฌนฺติ น อิตเรติ ฯ ยานิ เจตานีติ
ยานิ จ เอตานิ จตฺตาริปิ พลานิ ปณฺฑิโต ยสฺสานุภาเวน อธิคณฺหาติ
อภิภวติ ตํ สพฺพพลานํ ปญฺาพลํ เสฏฺนฺติ จ อคฺคนฺติ จ
วุจฺจติ ฯ กึการณา ฯ เตน หิ พเลนูปตฺถมฺโภ ปณฺฑิโต อตฺถํ
วินฺทติ วุฑฺฒึ ปาปุณาติ ฯ ตทตฺถโชตนตฺถํ ปุณฺณ นทึ เยน
จ เปยฺยมาหูติ ปุณฺณนทีชาตกสิริกาฬกณฺณิปญฺหปญฺจปณฺฑิต-
ปญฺหสตฺตุภสฺตชาตกสมฺภวชาตกสรภงฺคชาตกาทีนิ กเถตพฺพานิ ฯ มนฺโทติ
มนฺทปญฺโ พาโล ฯ ผีตนฺติ ตาต มนฺทปญฺโ ปุคฺคโล สตฺตรตนปุณฺณํ
เจปิ อุตฺตมํ ธรณึ ลภติ ตสฺส อนิจฺฉมานสฺเสว ปสยฺหาการํ
วา ปน กตฺวา อญฺโ ปญฺาสมฺปนฺโน ตํ ปฏิปชฺชติ มนฺโท
หิ ลทฺธํ ยสํ รกฺขิตุํ กุลสนฺตกํ วา ปน ปเวณิอาคตํปิ รชฺชํ ผีตํ
อธิคนฺตุํ น สกฺโกติ ฯ ตทตฺถโชตนตฺถํ อทฺธา ปาทญฺชลี สพฺเพ
ปญฺาย อติโรจตีติ ปาทญฺชลิชาตกํ กเถตพฺพํ ฯ ลทฺธานาติ
ชาติสมฺปตฺตึ นิสฺสาย กุลสนฺตกํ รชฺชํ ลภิตฺวาปิ ฯ สพฺเพนปีติ
เตน สกเลนปิ รชฺเชน น ชีวติ อนุปายกุสลตาย ทุคฺคโตว โหตีติ ฯ
เอวํ มหาสตฺโต เอตฺตเกน าเนน อปณฺฑิตสฺส อคุณํ กเถตฺวา
อิทานิ ปญฺ ปสํสนฺโต ปญฺาติ อาทิมาห ฯ ตตฺถ สุตนฺติ
สุตปริยตฺติ ฯ ตญฺหิ ปญฺาว วินิจฺฉินติ ฯ กิตฺติสิโลกวฑฺฒนีติ
กิตฺติโฆสสฺส จ ลาภสกฺการสฺส จ วฑฺฒนี ฯ ทุกฺเข สุขานิ วินฺทตีติ
ทุกฺเข อุปฺปนฺเนปิ นิพฺภโย หุตฺวา อุปายกุสลตาย สุขํ ปฏิลภติ ฯ
ตทตฺถทีปนตฺถํ
     ยสฺเสเต จตุโร ธมฺมา    วานรินฺท ยถา ตว
     อลเมเตหิ อมฺเพหิ       ชมฺพูหิ ปนเสหิ จาติ
อาทีนิ ชาตกานิ กเถตพฺพานิ ฯ อสุสฺสูสนฺติ ปณฺฑิตปุคฺคเล
อปยิรุปาสนฺโต อสุณนฺโต ฯ พหุสฺสุตํ อนาคมฺมาติ ตสฺส อสทฺทหนฺโต ฯ
ธมฺมฏฺนฺติ สภาวการเณ ิตํ ฯ อวินิพฺภชนฺติ อตฺถานตฺถํ
การณาการณํ อโนคาหนฺโต อตีเรนฺโต น โกจิ ปญฺ อธิคจฺฉติ ตาตาติ ฯ
ธมฺมวิภงฺคญฺูติ ทสกุสลกมฺมปถวิภงฺคกุสโล ฯ กาลุฏฺายีติ วิริยํ
กาตุํ ยุตฺตกาเล วิริยสฺส การโก ฯ อนุฏฺหตีติ ตสฺมึ ตสฺมึ กาเล
ตํ ตํ กิจฺจํ กโรติ ฯ ตสฺสาติ ตสฺส ปุคฺคลสฺส กมฺมผลํ สมิชฺฌติ
นิปฺผชฺชติ ฯ อนายตนสีลสฺสาติ อนายตนํ วุจฺจติ ลาภยสสุขานํ
อนากโร ทุสฺสีลฺยกมฺมํ ตํสีลสฺส เตน ทุสฺสีลฺยกมฺเมน สมนฺนาคตสฺส
อนายตนภูตเมว ทุสฺสีลปุคฺคลํ เสวนฺตสฺส กุสลสฺส กมฺมสฺส
กรณกาเล นิพฺพินฺทิยการิสฺสาติ นิพฺพินฺทิตฺวา อุกฺกณฺิตฺวา กโรนฺตสฺส ฯ
เอวรูปสฺส ตาต ปุคฺคลสฺส กมฺมานํ อตฺโถ สมฺมา น วิปจฺจติ น
สมฺปชฺชติ ตีณิ กุลคฺคานิ ฉ กามสคฺคานิ น อุปเนตีติ อตฺโถ ฯ
อชฺฌตฺตญฺจาติ อตฺตโน นิยกชฺฌตฺตํ อนิจฺจภาวนาทิวเสน ปยุตฺตสฺส ฯ
ตถายตนเสวิโนติ ตเถว สีลวนฺเต ปุคฺคเล เสวมานสฺส ฯ วิปจฺจตีติ
สมฺปชฺชติ มหนฺตํ ยสํ เทติ ฯ โยคปฺปโยคสงฺขาตนฺติ โยเค
ยุญฺชิตพฺพยุตฺตเก การเณ ปโยคโกฏฺาสภูตํ ปญฺ ฯ สมฺภตสฺสาติ
ราสีกตสฺส ธนสฺส อนุรกฺขนํ ฯ ตานิ ตฺวนฺติ เอตานิ จ เทฺว ปุริมานิ
จ มยา วุตฺตการณานิ สพฺพานิ ตาต เสวสฺสุ มยา วุตฺตํ โอวาทํ
หทเย กตฺวา อตฺตโน ฆเร ธนํ รกฺข ฯ มา อกมฺมาย รนฺธยีติ
อยุตฺเตน อการเณน มา รนฺธยิ ตํ ธนํ มา ฌาปยิ มา
นาสยิ ฯ กึการณา ฯ อกมฺมุนาติ อยุตฺตกมฺมกรเณน ทุมฺเมโธ
ปุคฺคโล สกํ ธนํ นาเสตฺวา ปจฺฉา ทุคฺคโต ฯ นฬาคารํว สีทตีติ
ยถา นฬาคารํ มูลโต ปฏฺาย ชีรมานํ อปฺปติฏฺ ปตติ เอวํ
อการเณน ธนํ นาเสตฺวา อปาเยสุ นิพฺพตฺตติ ฯ
     เอวํปิ โพธิสตฺโต เอตฺตเกน าเนน ปญฺจ พลานิ วณฺเณตฺวา
ปญฺาพลํ อุกฺขิปิตฺวา จนฺทมณฺฑลํ ปริหรนฺโต วิย กเถตฺวา
อิทานิ ทสหิ คาถาหิ รญฺโ โอวาทํ เทนฺโต อาห
        ธมฺมญฺจร มหาราช     มาตาปิตูสุ ขตฺติย
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     ปุตฺตทาเรสุ ขตฺติย
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     มิตฺตามจฺเจสุ ขตฺติย
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     พาหเนสุ พเลสุ จ
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     คาเมสุ นิคเมสุ จ
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     รฏฺเสุ ชนปเทสุ จ
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     สมเณ พฺราหฺมเณสุ จ
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     มิคปกฺขีสุ ขตฺติย
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     ธมฺโม จิณฺโณ สุขาวโห
        อิธ ธมฺมญฺจริตฺวาน     ราช สคฺคํ คมิสฺสสิ ฯ
        ธมฺมญฺจร มหาราช     อินฺทา เทวา สพฺรหฺมกา
        สุจิณฺเณน ทิวํ ปตฺตา    มา ธมฺมํ ราช ปมาโทติ ฯ
     ตตฺถ ปมคาถาย ตาว ฯ อิธ ธมฺมนฺติ มาตุปฏฺานปิตุปฏฺานธมฺมํ ฯ
ตํ กาลสฺเสว วุฏฺาย มุโขทกทนฺตกฏฺานิ อาทึ กตฺวา
สพฺพสรีรกิจฺจปริหรณํ กโรนฺโตว ปูเรหีติ วทติ ฯ ปุตฺตทาเรสูติ
ปุตฺตธีตโร ตาว ปาปา นิวาเรตฺวา กลฺยาเณ นิเวเสนฺโต สิปฺปํ
อุคฺคณฺหาเปนฺโต วยปฺปตฺตกาเล ปฏิรูปกุลวเยน อาวาหวิวาหํ กโรนฺโต
สมเย ธนํ เทนฺโต ปุตฺเตสุ ธมฺมํ จรติ นาม ฯ ภริยํ สมฺมาเนนฺโต
อนติจรนฺโต อิสฺสริยํ โวสฺสชฺเชนฺโต อลงฺการํ อนุปฺปเทนฺโต ทาเรสุ
ธมฺมํ จรติ นาม ฯ มิตฺตามจฺเจสูติ มิตฺตามจฺเจ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ
สงฺคณฺหนฺโต อวิสํวาเทนฺโต เอเตสุ ธมฺมญฺจรติ นาม ฯ พาหเนสุ
พเลสุ จาติ หตฺถิอสฺสาทีนํ วาหนานํ พลกายสฺส จ ทาตพฺพยุตฺตกํ
เทนฺโต สกฺการํ กโรนฺโต หตฺถิอสฺสาทโย มหลฺลกกาเล กมฺเมสุ
อโยเชนฺโต เตสุ ธมฺมํ จรติ นาม ฯ คาเมสุ นิคเมสุ จาติ
คามนิคมวาสิโน ทณฺฑพลีหิ อปีเฬนฺโตว เตสุ ธมฺมํ จรติ นาม ฯ
รฏฺเสุ ชนปเทสุ จาติ รฏฺญฺจ ชนปทญฺจ อการเณน กิลมนฺโต
หิตจิตฺตํ อปจฺจุปฏฺเปนฺโต ตตฺถ อธมฺมญฺจรติ นาม ฯ อปีเฬนฺโต
ปน หิตจิตฺเตน ปตฺถรนฺโต ตตฺถ ธมฺมญฺจรติ นาม ฯ สมเณ
พฺราหฺมเณสุ จาติ เตสํ จตฺตาโร ปจฺจเย เทนฺโตว เตสุ ธมฺมญฺจรติ
นาม ฯ มิคปกฺขีสุ จาติ สพฺพจตุปฺปทสกุณานํ อภยํ เทนฺโต เตสุ
ธมฺมญฺจรติ นาม ฯ ธมฺโม จิณฺโณติ สมจริยธมฺโม จิณฺโณ
นิสมฺมจริยธมฺโม จิณฺโณ ฯ สุขาวโหติ ตีสุ กุลสมฺปทาสุ ฉสุ
กามสคฺเคสุ จ สุขํ อาวหติ ฯ สุจิณฺเณนาติ อิธ จิณฺเณน
กายสุจริตาทินา สุจิณฺเณน ฯ ทิวํ ปตฺตาติ เทวโลกพฺรหฺมโลกสงฺขาตํ
ทิวํ คตา ตตฺถ ทิพฺพสมฺปตฺติลาภิโน ชาตา ฯ มา ธมฺมํ
ราช ปมาโทติ ตสฺมา ตฺวํ มหาราช ชีวิตํ ชหนฺโตปิ ธมฺมํ มา
ปมชฺชาติ ฯ
     เอวํ ทสธมฺมจริยคาถาโย วตฺวา อุตฺตรึปิ โอวทนฺโต
โอสานคาถํ อาห
        ตตฺเถว เต วตฺตปทา     เอสาว อนุสาสนี
        สปฺปญฺเสวิ กลฺยาณี      สมตฺตํ สาม ตํ วิทูติ ฯ
     ตตฺถ ตตฺเถว เต วตฺตปทาติ อิทํ ปุริมนเยเนว โยเชตพฺพํ ฯ
สปฺปญฺเสวิ กลฺยาณี สมตฺตํ สาม ตํ วิทูติ มหาราช ตํ มยา วุตฺตํ
โอวาทํ ตฺวํ นิจฺจกาลํ สปฺปญฺปุคฺคลํ เสวี กลฺยาณคุณสมนฺนาคโต
หุตฺวา สมตฺตํ ปริปุณฺณํ สามํ วิทู อตฺตปจฺจกฺขโตว ชานิตฺวา
ยถานุสิฏฺ ปฏิปชฺชาหิ ฯ
     เอวํ มหาสตฺโต อากาสคงฺคํ โอตาเรนฺโต วิย พุทฺธลีลาย
ธมฺมํ เทเสสิ ฯ มหาชโน มหาสกฺการํ อกาสิ สาธุการสหสฺสานิ
อทาสิ ฯ ราชา ตุฏฺโ อมจฺเจ อามนฺเตตฺวา ปุจฺฉิ โภนฺโต
อมจฺจา มม ปุตฺเตน ตรุณชมฺพุผลสมานตุณฺเฑน ชมฺพุกปณฺฑิเตน
เอวํ กเถนฺเตน เกน กตฺตพฺพํ กิจฺจํ กตนฺติ ฯ เสนาปตินา เทวาติ ฯ
เตนหิสฺส เสนาปติฏฺานํ ทมฺมีติ ชมฺพุกํ านนฺตเร เปสิ ฯ โส
ตโต ปฏฺาย เสนาปติฏฺาเน ตฺวา ปิตุกมฺมานิ อกาสิ ฯ ติณฺณํ
สกุณานํ มหนฺโต สกฺกาโร อโหสิ ฯ ตโยปิ ชนา รญฺโ
อตฺถญฺจ ธมมญฺจ อนุสาสึสุ ฯ มหาสตฺตสฺส โอวาเท ตฺวา ราชา
ทานาทีนิ ปุญฺานิ กตฺวา สคฺคปรายโน อโหสิ ฯ อมจฺจา รญฺโ
สรีรกิจฺจํ กตฺวา สกุณานํ อาโรเจตฺวา สามิ ชมฺพุกสกุณ ราชา
ตุมฺหากํ ฉตฺตํ อุสฺสาเปตพฺพํ อกาสีติ วทึสุ ฯ มหาสตฺโต น
มยฺหํ รชฺเชนตฺโถ ตุมฺเห อปฺปมตฺตา กาเรถาติ มหาชนํ สีเลสุ
ปติฏฺเปตฺวา เอวํ วินิจฺฉยํ ปวตฺเตยฺยาถาติ วินิจฺฉยธมฺมํ
สุวณฺณปฏฺเฏ ลิขาเปตฺวา อรญฺ ปาวิสิ ฯ ตสฺโสวาโท
จตฺตาลีสวสฺสสหสฺสานิ ปวตฺตติ ฯ
     สตฺถา รญฺโ โอวาทวเสน อิมํ ธมฺมเทสนํ เทเสตฺวา ชาตกํ
สโมธาเนสิ ตทา ราชา อานนฺโท อโหสิ กุณฺฑลินี อุปฺปลวณฺณา
อโหสิ เวสฺสนฺตโร สารีปุตฺโต อโหสิ ตทา ราชอมจฺจา
พุทฺธปริสา อเหสุํ ชมฺพุกสกุโณ ปน อหเมวาติ ฯ
                   เตสกุณชาตกํ นิฏฺิตํ ฯ
                         ปมํ ฯ
                    --------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๑ หน้า ๓๓๑-๓๕๖.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=41&A=6796&modeTY=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=41&A=6796&modeTY=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=2438
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=10075
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=10929
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=10929
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27