อรรถกถาเล่มที่ ๔๑ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ชา.อ.๗ วีสติ-จตฺตาฬีส

                       สรภงฺคชาตกํ
     อลงฺกตา กุณฺฑลิโน สุวตฺถาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรสฺส ปรินิพฺพานํ อารพฺภ กเถสิ ฯ
     สารีปุตฺตตฺเถโร กิร ตถาคตํ เชตวเน วิหรนฺตํ ปรินิพฺพานํ
อนุชานาเปตฺวา คนฺตฺวา นาลนฺทคามเก ชาโตวรเก ปรินิพฺพายิ ฯ
ตสฺส ปรินิพฺพุตภาวํ สุตฺวา สตฺถา ราชคหํ คนฺตฺวา เวฬุวเน
วิหาสิ ฯ ตทา มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร อิสิคิลิปสฺเส กาฬสิลายํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๗.
วิหรติ ฯ โส ปน อิทฺธิพเลน โกฏิปฺปตฺตภาเวน เทวจาริกญฺจ
อุสฺสทจาริกญฺจ จรติ ฯ เทวโลเก พุทฺธสาวกานํ มหนฺตํ อิสฺสริยํ
ทิสฺวา อุสฺสทนิรเยสุ จ ติตฺถิยสาวกานํ มหนฺตํ ทุกฺขํ ทิสฺวา
มนุสฺสโลกํ อาคนฺตฺวา อสุโก อุปาสโก อสุกา จ อุปาสิกา
อสุกสฺมึ นาม เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา มหาสมฺปตฺตึ อนุภวนฺติ
ติตฺถิยสาวโก อสุโก จ อสุโก จ นิรยาทีสุ อสุเก อปาเย นาม
นิพฺพตฺโตติ มนุสฺสานํ กเถสิ ฯ มนุสฺสา สาสเน ปสีทนฺติ ติตฺถิเย
ปริวชฺชนฺติ ฯ พุทฺธสาวกานํ สกฺกาโร มหนฺโต อโหสิ ฯ ติตฺถิยานํ
สกฺกาโร ปริหายติ ฯ เต เถเร อาฆาฏํ พนฺธิตฺวา อิมสฺมึ
ชีวนฺเต อมฺหากํ อุปฏฺฐากา ภิชฺชนฺติ สกฺกาโร จ ปริหายติ ฯ
มาเรสฺสาม นนฺติ ฯ เถรสฺส มารณตฺถํ สมณกุตฺตสฺส นาม
โจรสฺส สหสฺสํ อทํสุ ฯ โส เถรํ มาเรสฺสามีติ มหนฺเตน ปริวาเรน
สทฺธึ กาฬสิลายํ อคมาสิ ฯ เถโร ตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวาว อิทฺธิยา
อุปฺปติตฺวา ปกฺกามิ ฯ โจโร ตํ ทิวสํ เถรํ ทิสฺวา นิวตฺเตตฺวา
ปุนทิวเสปิ ปุนทิวเสปีติ ฉ ทิวเส อคมาสิ ฯ เถโรปิ ตเถว อิทฺธิยา
ปกฺกามิ ฯ สตฺตเม ปน ทิวเส เถรสฺส ปุพฺเพ กตํ อปราปรเวทนียกมฺมํ
โอกาสํ ลภติ ฯ โส กิร ปุพฺเพ ภริยาย วจนํ คเหตฺวา
มาตาปิตโร มาเรตุกาโม ยานเกน อรญฺญํ เนตฺวา โจรานํ อุฏฺฐิตาการํ
กตฺวา มาตาปิตโร โปเถติ ปหรติ จ ฯ เต จกฺขุทุพฺพลตาย
รูปทสฺสนรหิตา ตํ อตฺตโน ปุตฺตํ อสญฺชานนฺตา โจรา เอเตติ
สญฺญาย ตาต อสุกา นาม โจรา โน ฆาเฏนฺติ ตฺวํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๘.
ปฏิกฺกมาหีติ ตสฺเสวตฺถาย ปริเทวึสุ ฯ โส จินฺเตสิ อิเม มยา โปถิยมานาปิ
มยฺหํเยวตฺถาย ปริเทวนฺติ อยุตฺตํ กมฺมํ กโรมีติ ฯ อถ เน
อสฺสาเสตฺวา โจรานํ ปลายนาการํ ทสฺเสตฺวา เตสํ หตฺถปาเท
สมฺพาเหตฺวา อมฺมตาตา มา ภายิตฺถ โจรา ปลาตาติ วตฺวา
ปุน อตฺตโน เคหเมว อาเนสิ ฯ
     ตํ กมฺมํ เอตฺตกํ กาลํ โอกาสํ อลภิตฺวา ภสฺมปฏิจฺฉนฺโน
อคฺคิราสิ วิย ฐตฺวา อิมํ อนฺติมสรีรํ อุปธาวิตฺวา คณฺหิ ฯ ยถา
หิ ปน สุนขลุทฺทเกน มิคํ ทิสฺวา สุนโข วิสชฺชิโต มิคํ
อนุพนฺธิตฺวา ยสฺมึ ฐาเน ปาปุณาติ ตสฺมึเยว คณฺหาติ เอวํ อิทํ
กมฺมํ ยสฺมึ ฐาเน โอกาสํ ลภติ ตสฺมึ วิปากํ เทติ ฯ เตน
มุตฺโต นาม นตฺถิ ฯ เถโร อตฺตโน กตกมฺมสฺส อากฑฺฒนภาวํ
ญตฺวา น อปคญฺฉิ ฯ เถโร ตสฺส นิสฺสนฺเทน อากาเส อุปฺปติตุํ
นาสกฺขิ ฯ นนฺโทปนนฺททมนสมตฺถเวชยนฺตกมฺปนสมตฺถาปิสฺส อิทฺธิ
กมฺมพเลน ทุพฺพลตฺตํ ปตฺตา ฯ โจโร เถรํ คเหตฺวา เถรสฺส
อฏฺฐีนิ ตณฺฑุลกฺขนฺธมตฺตานิ กโรนฺโต ภินฺทิตฺวา สํจุณฺณิตฺวา
ปลาลปิฏฺฐกกรณนฺนาม กตฺวา มโตติ สญฺญาย เอกสฺมึ คุมฺพปิฏฺเฐ
ขิปิตฺวา สปริวาโร ปกฺกามิ ฯ เถโรปิ สตึ ปฏิลภิตฺวา สตฺถารํ
วนฺทิตฺวา ปรินิพฺพายิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สรีรํ ฌานเวฐเนน เวเฐตฺวา
ถิรํ กตฺวา อากาสํ อุปฺปติตฺวา อากาเสน สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา
สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ภนฺเต อายุสงฺขาโร เม โอสฺสฏฺโฐ
ปรินิพฺพายิสฺสามีติ อาห ฯ ปรินิพฺพายิสฺสสิ โมคฺคลฺลานาติ ฯ อาม
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๕๙.
ภนฺเตติ ฯ กตฺถ คนฺตฺวาติ ฯ กาฬสิลาปฏฺเฏ ภนฺเตติ ฯ เตนหิ
โมคฺคลฺลาน มยฺหํ ธมฺมํ กเถตฺวา ยาหิ ตาทิสสฺส หิ สาวกสฺส
อิทานิ ทสฺสนํ นตฺถีติ ฯ โส เอวํ กริสฺสามิ ภนฺเตติ สตฺถารํ
วนฺทิตฺวา ตาลปฺปมาณํ อากาเส อุปฺปติตฺวา ปรินิพฺพานทิวเส
สารีปุตฺตตฺเถโร วิย นานปฺปการา อิทฺธิโย กตฺวา ธมฺมํ กเถตฺวา
สตฺถารํ วนฺทิตฺวา กาฬสิลายํ อฏวิยํ ปรินิพฺพายิ ฯ ตํ ขณญฺเญว
ฉ เทวโลกา เอกโกลาหลา อเหสุํ อมฺหากํ กิร อาจริโย
ปรินิพฺพุโตติ ทิพฺพคนฺธมาลาวาสธูปจนฺทนจุณฺเณ เจว นานาทารูนิ
จ คเหตฺวา อาคมึสุ ฯ เอกูนสตรตฺตจนฺทนจิตกา อโหสิ ฯ สตฺถา
เถรสฺส สนฺติเก ฐตฺวา สรีรนิกฺเขปํ กาเรสิ ฯ อาหฬนสฺส สมนฺตโต
โยชนมตฺเต ปเทเส ปุปฺผวสฺสํ วสฺสิ ฯ เทวานํ อนฺตเร มนุสฺสา
มนุสฺสานมนฺตเร เทวา อเหสุํ ฯ ยถานุกฺกเมน เทวานมนฺตเร ยกฺขา
ติฏฺฐนฺติ ฯ ยกฺขานมนฺตเร คนฺธพฺพา ติฏฺฐนฺติ ฯ คนฺธพฺพานมนฺตเร
นาคา ติฏฺฐนฺติ ฯ นาคานมนฺตเร เวนเตยฺยา ติฏฺฐนฺติ ฯ
เวนเตยฺยานมนฺตเร กินฺนรา ติฏฺฐนฺติ ฯ กินฺนรานมนฺตเร กึปุริสา ติฏฺฐนฺติ ฯ
กึปุริสานมนฺตเร ฉตฺตา ติฏฺฐนฺติ ฯ ฉตฺตานมนฺตเร สุวณฺณจามรา
ติฏฺฐนฺติ ฯ สุวณฺณจามรานมนฺตเร ธชา ติฏฺฐนฺติ ฯ ธชานมนฺตเร
ปฏากา ติฏฺฐนฺติ ฯ สตฺต ทิวสานิ สาธุกีฬํ กีฬึสุ ฯ สตฺถา เถรสฺส
ธาตุํ คาหาเปตฺวา เวฬุวนทฺวารโกฏฺฐเก เจติยํ การาเปสิ ฯ
     ตทา ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ อาวุโส สารีปุตฺตตฺเถโร
ตถาคตสฺส สนฺติเก อปรินิพฺพุตตฺตา พุทฺธานํ สนฺติเก มหนฺตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๐.
สมฺมานํ น ลภิ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร พุทฺธานํ สมีเป ปรินิพฺพุตตฺตา
มหาสมฺมานํ ลภตีติ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา กายนุตฺถ
ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ
วุตฺเต น ภิกฺขเว โมคฺคลฺลาโน อิทาเนว มม สนฺติกา สมฺมานํ
ลภิ ปุพฺเพปิ ลภิเยวาติ วตฺวา อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต โพธิสตฺโต
ปุโรหิตสฺส พฺราหฺมณิยา กุจฺฉิสฺมึ ปฏิสนฺธึ คณฺหิตฺวา ทสมาสจฺจเยน
ปจฺจูสสมเย มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมิ ฯ ตสฺมึ ขเณ ทฺวาทสโยชนิเก
พาราณสินคเร สพฺพาวุธานิ ปชฺชลึสุ ฯ ปุโรหิโต ปุตฺตสฺส ชาตกฺขเณ
พหิ นิกฺขมิตฺวา อากาสํ โอโลเกนฺโต นกฺขตฺตโยคํ ทิสฺวา อิมินา
นกฺขตฺเตน ชาตตฺตา เอส กุมาโร สกลชมฺพูทีเป ธนุคฺคหานํ อคฺโค
ภวิสฺสตีติ ญตฺวา กาลสฺเสว ราชกุลํ คนฺตฺวา ราชานํ สุขสยิตภาวํ
ปุจฺฉิ ฯ กุโต อาจริย สุขํ อชฺช สกลนิเวสเน อาวุธานิ ปชฺชลิตานีติ
วุตฺเต มา ภายิ เทว น ตุมฺหากํ นิเวสเนเยว สกลนคเรปิ
ปชฺชลึสุเยว อชฺช อมฺหากํ เคเห กุมารสฺส ชาตตฺตา เอวํ
อโหสีติ ฯ อาจริย เอวํ ชาตกุมารสฺส ปน กึ ภวิสฺสตีติ ฯ น
กิญฺจิ มหาราช โส ปน สกลชมฺพูทีเป ธนุคฺคหานํ อคฺโค
ภวิสฺสตีติ ฯ สาธุ อาจริย เตนหิ นํ ปฏิชคฺคิตฺวา วยปฺปตฺตกาเล
อมฺหากํ ทเทยฺยาสีติ วตฺวา ขีรมูลํ ตาว สหสฺสํ ทาเปสิ ฯ
ปุโรหิโต ตํ คเหตฺวา นิเวสนํ คนฺตฺวา พฺราหฺมณิยา ทตฺวา
ปุตฺตสฺส นามคหณทิวเส ชาตกฺขเณ อาวุธานํ ปชฺชลิตตฺตา โชติปาโลติสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๑.
นามํ อกาสิ ฯ โส มหนฺเตน ปริวาเรน วฑฺฒมาโน
โสฬสวสฺสกาเล อุตฺตมรูปธโร อโหสิ ฯ อถสฺส ปิตา สรีรสมฺปตฺตึ
โอโลเกตฺวา สหสฺสํ ทตฺวา ตาต ตกฺกสิลํ คนฺตฺวา ทิสาปาโมกฺขสฺส
สนฺติเก สิปฺปํ อุคฺคณฺหาหีติ อาห ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
อาจริยภาคํ คเหตฺวา มาตาปิตโร วนฺทิตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา สหสฺสํ
ทตฺวา สิปฺปํ ปฏฺฐเปตฺวา สตฺตาเหเนว นิปฺผตฺตึ ปาปุณิ ฯ อถสฺส
อาจริโย ตุสฺสิตฺวา อตฺตโน สนฺตกํ ขคฺครตนํ สนฺธิยุตฺตํ
เมณฺฑกสิงฺคธนุํ สนฺธิยุตฺตํ ตุณฺฑิสรํ อตฺตโน สนฺนาหกญฺจุกํ อุณฺหีสญฺจ
ทตฺวา ตาต โชติปาล อหํ มหลฺลโก อิทานิ ตฺวํ อิเม
มาณวเก สิกฺขาเปหีติ ปญฺจสเต มาณวเกปิ ตสฺเสว นิยฺยาเทสิ ฯ
โพธิสตฺโต สพฺพํ อุปกรณํ คเหตฺวา อาจริยํ วนฺทิตฺวา พาราณสิเมว
อาคนฺตฺวา มาตาปิตโร ปสฺสิตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ
     อถ นํ วนฺทิตฺวา ฐิตํ ปิตา อโวจ อุคฺคหิตนฺเต ตาต
สิปฺปนฺติ ฯ อาม ตาตาติ ฯ โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา ราชกุลํ
คนฺตฺวา ปุตฺโต เม เทว สิปฺปํ สิกฺขิตฺวา อาคโต กึ กโรติ
เทวาติ อาห ฯ อาจริย อมฺเห อุปฏฺฐหตูติ ฯ ปริพฺพยมสฺส ชานถ
เทวาติ ฯ โส เทวสิกํ เทวสิกํ สหสฺสํ ลภตูติ ฯ โส สาธูติ
สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เคหํ คนฺตฺวา กุมารํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตาต ตฺวํ
ราชานํ อุปฏฺฐหาติ อาห ฯ โส ตโต ปฏฺฐาย เทวสิกํ เทวสิกํ สหสฺสํ
ลภิตฺวา ราชานํ อุปฏฺฐหิ ฯ ราชปาทมูลิกา อุชฺฌายึสุ มยํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๒.
โชติปาเลน กตกมฺมํ น ปสฺสาม เทวสิกํ เทวสิกํ สหสฺสํ คณฺหติ
มยมสฺส สิปฺปํ ปสฺสิตุกามาติ ฯ ราชา เตสํ วจนํ สุตฺวา ปุโรหิตสฺส
กเถสิ ฯ ปุโรหิโต สาธุ เทวาติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ปุตฺตสฺส อาโรเจสิ ฯ
โส สาธุ ตาต อิโต สตฺตเม ทิวเส ทสฺเสสฺสามิ สิปฺปํ อปิจ
ราชา อตฺตโน วิชิเต ธนุคฺคเห สนฺนิปาตาเปตูติ อาห ฯ ปุโรหิโต
ตํ สุตฺวา คนฺตฺวา รญฺโญ ตมตฺถํ อาโรเจสิ ฯ นคเร ราชา
เภริญฺจาราเปตฺวา ธนุคฺคเห สนฺนิปาตาเปสิ ฯ สฏฺฐิสหสฺสา ธนุคฺคหา
สนฺนิปตึสุ ฯ ราชา เตสํ สนฺนิปติตภาวํ ญตฺวา นครวาสิโน
โชติปาลสฺส สิปฺปํ ปสฺสนฺตูติ เภริญฺจาราเปตฺวา ราชงฺคณํ สชฺชาเปตฺวา
มหาชนปริวุโต ปลฺลงฺกวเร นิสีทิตฺวา ธนุคฺคเห ปกฺโกสาเปตฺวา
โชติปาโล อาคจฺฉตูติ เปเสสิ ฯ โส อาจริเยน ทินฺนํ ธนุตุณฺฑิสรํ
สนฺนาหกญฺจุกํ อุณฺหีสญฺจ นิวาสนนฺตเร ฐเปตฺวา ขคฺคํ คาหาเปตฺวา
ปกติเวเสน รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ ธนุคฺคหา
โชติปาโล กิร ธนุสิปฺปํ ทสฺเสตุํ อาคโต ธนุํ อคเหตฺวา ปน
อาคโต อมฺหากํ หตฺถโต ธนุํ คเหตุกาโม ภวิสฺสติ นาสฺส
ทสฺสามาติ กติกํ กรึสุ ฯ ราชา โชติปาลํ อามนฺเตตฺวา สิปฺปํ
ทสฺเสหีติ อาห ฯ โส สาณึ ปริกฺขิปาเปตฺวา อนฺโตสาณิยํ ฐิโต
สาฏกํ อปเนตฺวา สนฺนาหกญฺจุกํ ปเวเสตฺวา อุณฺหีสํ สีเส ปฏิมุญฺจิตฺวา
เมณฺฑกสิงฺคธนุมฺหิ ปพาลวณฺณํ ชิยํ อาโรเปตฺวา ตุณฺฑิสรํ ปิฏฺเฐ
พนฺธิตฺวา ขคฺคํ วามโต กตฺวา วชิรคฺคํ นาราจํ นขปิฏฺเฐน ปริวตฺเตนฺโต
สาณึ วิวริตฺวา ปฐวึ ภินฺทิตฺวา อลงฺกตนาคกุมาโร วิย นิกฺขมิตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๓.
คนฺตฺวา รญฺโญ อปจิตึ ทสฺเสตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ ตํ ทิสฺวา มหาชนา
วคฺคนฺติ นทนฺติ อปฺโปเฐนฺติ ฯ ราชา ทสฺเสหิ โชติปาล สิปฺปนฺติ
อาห ฯ เทว ตุมฺหากํ ธนุคฺคเหสุ อกฺขณเวธิพาลเวธิสทฺทเวธิสรเวธิโน
จตฺตาโร ธนุคฺคเห ปกฺโกสาเปหีติ ฯ ราชา ปกฺโกสาเปสิ ฯ
     มหาสตฺโต ราชงฺคเณ จตุรสฺสปริจฺเฉทพฺภนฺตเร มณฺฑปํ กตฺวา
จตูสุ กณฺเณสุ จตฺตาโร ธนุคฺคเห ฐเปตฺวา เอเกกสฺส ตึสตึส
กณฺฑสหสฺสานิ ทาเปตฺวา เอเกกสฺส สนฺติเก กณฺฑทายเก ฐเปตฺวา
สยํ วชิรคฺคํ นาราจํ คเหตฺวา มณฺฑปมชฺเฌ ฐตฺวา มหาราช
อิเม จตฺตาโร ธนุคฺคหา เอกปฺปหาเรเนว สเร ขิปิตฺวา มํ
วิชฺฌนฺตุ อหํ เอเตหิ ขิตฺตกณฺฑานิ นิวาเรสฺสามีติ อาห ฯ ราชา
เอวํ กโรถาติ อาณาเปสิ ฯ ธนุคฺคหา อาหํสุ มหาราช มยํ
ธนุคฺคหา อกฺขณเวธิพาลเวธิสทฺทเวธิสรเวธิโน โชติปาโล
ตรุณทารโก น มยํ วิชฺฌิสฺสามาติ ฯ มหาสตฺโต สเจ สกฺโกถ
วิชฺฌถ มนฺติ อาห ฯ เต สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เอกปฺปหาเรเนว
กณฺฑานิ ขิปึสุ ฯ มหาสตฺโต ตานิ ตานิ นาราเจน ปหริตฺวาน
ยถา วา ตถา วา ปาเตสิ ฯ โพธิโกฏฺฐกํ ปน ปริกฺขิปนฺโต วิย
ตาเลน ตาลํ วาเลน วาลํ ทณฺเฑน ทณฺฑํ วาเชน วาชํ อนติกฺกมนฺโต
ขิปิตฺวา สรคพฺภํ อกาสิ ฯ ธนุคฺคหานํ กณฺฑานิ ขีณานิ ฯ โส
เตสํ ขีณภาวํ ญตฺวา สรคพฺภํ อวินาเสนฺโตว อุปฺปติตฺวา คนฺตฺวา
รญฺโญ สนฺติเก อฏฺฐาสิ ฯ มหาชโน วคฺคนฺโต นทนฺโต อปฺโปเฐนฺโต
เสเลนฺโต อจฺฉรํ ปหรนฺโต มหาโกลาหลํ กตฺวา วตฺถาภรณานิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๔.
ขิปิ ฯ เอวํ ราสิภูตํ อฏฺฐารสโกฏิสํขฺยํ ธนํ อโหสิ ฯ อถ นํ
ราชา ปุจฺฉิ กึ สิปฺปํ นาเมตํ โชติปาลาติ ฯ สรปฏิพาหนํ นาม
เทวาติ ฯ อญฺเญ เอวํ ชานนฺตา อตฺถีติ ฯ สกลชมฺพูทีเป มํ
ฐเปตฺวา อญฺโญ นตฺถิ เทวาติ ฯ อปรํ ทสฺเสหิ ตาตาติ วทติ ฯ
เทว สเจ เอเต ตาว จตูสุ โกเณสุ ฐตฺวา จตฺตาโรปิ ชนา มํ
วิชฺฌิตุํ นาสกฺขึสุ อหํ ปเนเต จตูสุ โกเณสุ ฐิเต เอเกเนว
สเรน วิชฺฌิสฺสามีติ ฯ ธนุคฺคหา ฐาตุํ น วิสฺสหึสุ ฯ
     มหาสตฺโต จตูสุ โกเณสุ จตสฺโส กทลิโย ฐปาเปตฺวา
นาราจโปกฺเข ๑- รตฺตสุตฺตกํ พนฺธิตฺวา เอกํ กทลึ สนฺธาย ขิปิ ฯ
นาราโจ ตํ กทลึ วิชฺฌิตฺวา ตโต ทุติยํ ตโต ตติยํ ตโต จตุตฺถํ
ตโต ปฐมํ วิทฺธเมว วิชฺฌิตฺวา ปุน หตฺเถเยว ปติฏฺฐหิ ฯ กทลิโย
สุตฺตปริกฺขิตฺตา อฏฺฐํสุ ฯ มหาชโน อุนฺนาทสหสฺสานิ ปวตฺเตสิ ฯ
ราชา กึ สิปฺปํ นาเมตํ ตาตาติ ฯ จกฺกวิทฺธํ นาม เทวาติ ฯ อปรํปิ
ทสฺเสหิ ตาตาติ ฯ มหาสตฺโต สรลฏฺฐึ นาม สรรชฺชุํ นาม สรเวณึ
นาม ทสฺเสสิ สรปาสาทํ นาม สรมณฺฑปํ นาม สรโสปานํ นาม
สรมณฺฑลํ นาม สรปาการํ นาม สรวนํ นาม สรโปกฺขรณึ นาม
สรปทุมํ นาม สรปุปฺผํ นาม ปุปฺผาเปสิ สรวสฺสํ นาม วสฺสาเปสิ ฯ
อิติ อญฺเญหิ อสาธารณานิ อิมานิ ทฺวาทส สิปฺปานิ ทสฺเสตฺวา
ปุน อญฺเญหิ อสาธารณานิเยว สตฺต มหากาเย ปทาเลสิ ฯ
อฏฺฐงฺคุลพหลํ อุทุมฺพรปทรํ วิชฺฌิ จตุรงฺคุลพหลํ อสนปทรํ ทุวงฺคุลพหลํ
@เชิงอรรถ: ๑. นาราจปุงฺขเก ฯ นาราจโปเขติปิ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๕.
ตามฺพปฏฺฏํ เอกงฺคุลพหลํ อยปฏฺฏํ เอกาพทฺธํ ผลกสตํ วิชฺฌิ ฯ
ปลาลสกฏวาลุกสกฏปทรสกฏานํ ปุริมภาเคน สรํ ขิปิตฺวา ปจฺฉาภาเคน
นิกฺขมาเปสิ ฯ ปจฺฉาภาเคน สรํ ขิปิตฺวา ปุริมภาเคน นิกฺขมาเปสิ ฯ
อุทเก จตุอุสภํ ถเล อฏฺฐอุสภํ ฐานํ กณฺฑํ เปเสสิ ฯ วาติงฺคณสญฺญาย
อุสภมตฺถเก พาลํ วิชฺฌิ ฯ ตสฺส เอตฺตกานิ สิปฺปานิ ทสฺเสนฺตสฺเสว
สุริโย อตฺถงฺคโต ฯ อถสฺส ราชา เสนาปติฏฺฐานํ ปฏิชาเนตฺวา
โชติปาล อชฺช วิกาโล เสฺว เสนาปติฏฺฐานสกฺการํ คณฺหิสฺสสิ
เกสมสฺสุํ กาเรตฺวา นหาตฺวา เอหีติ ตํ ทิวสํ ปริพฺพยตฺถาย
สตสหสฺสํ อทาสิ ฯ
     มหาสตฺโต มยฺหํ อิมินา อตฺโถ นตฺถีติ อฏฺฐารสโกฏิสํขฺยํ
ธนํ สามิกานํเยว ทตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน นหายิตุํ คนฺตฺวา
เกสมสฺสุํ กาเรตฺวา นหาตฺวา สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิโต อโนปมาย
สิริยา ปเวสนํ ปวิสิตฺวา นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา สิริสยนํ
อภิรุหิตฺวา นิปนฺโน เทฺว ยาเม สยิตฺวา ปจฺฉิมยาเม ปพุทฺโธ
อุฏฺฐาย ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวา สยนปิฏฺเฐ นิสินฺโนว อตฺตโน สิปฺปสฺส
อาทิมชฺฌปริโยสานํ โอโลเกนฺโต มม สิปฺปสฺส อาทิโตว ปรมารณํ
ปญฺญายติ มชฺเฌ กิเลสปริโภโค ปริโยสาเน นิรยมฺหิ ปฏิสนฺธิ
ปาณาติปาโต หิ กิเลสปริโภเคสุ จ อธิมตฺตปฺปมาโท นิรเย ปฏิสนฺธึ
เทติ รญฺญา มยฺหํ มหนฺตํ เสนาปติฏฺฐานํ ทินฺนํ มหนฺตํ เม
อิสฺสริยํ ภวิสฺสติ ภริยา จ ปุตฺตธีตโร จ พหู ภวิสฺสนฺติ
กิเลสวตฺถุ โข ปน เวปุลฺลํ คตํ ทุจฺจชํ โหติ อิทาเนว นิกฺขมิตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๖.
เอกโกว อรญฺญํ ปวิสิตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตุํ ยุตฺตํ มยฺหนฺติ
มหาสยนโต วุฏฺฐาย กิญฺจิ อชานาเปนฺโต ปาสาทา โอรุยฺห
อคฺคทฺวาเรน นิกฺขมิตฺวา เอกโกว อรญฺญํ ปวิสิตฺวา โคธาวรีนทีตีเร
ติโยชนิกํ กปิฏฺฐวนํ สนฺธาย ปายาสิ ฯ ตสฺส นิกฺขนฺตภาวํ ญตฺวา
สกฺโก วิสฺสกมฺมํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตาต โชติปาโล อภินิกฺขมนํ
นิกฺขนฺโต มหาสมาคโม ภวิสฺสติ โคธาวรีนทีตีเร กปิฏฺฐวเน อสฺสมํ
มาเปตฺวา ปพฺพชิตปริกฺขาเร จ ปฏิยาเทหีติ อาห ฯ โส ตถา
อกาสิ ฯ
     มหาสตฺโต ตํ ฐานํ ปตฺวา เอกปทิกมคฺคํ ทิสฺวา ปพฺพชิตานํ
วสนฏฺฐาเนน ภวิตพฺพนฺติ เตน มคฺเคน ตตฺถ คนฺตฺวา กิญฺจิ อปสฺสนฺโต
ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา ปพฺพชิตปริกฺขาเร ทิสฺวา สกฺโก เทวราชา
มม นิกฺขนฺตภาวํ อญฺญาสิ มญฺเญติ จินฺเตตฺวา สาฏเก อปเนตฺวา
รตฺตวากจีรํ นิวาเสตฺวา จ ปารุเปตฺวา จ อชินจมฺมํ เอกํสํ อกาสิ
ชฏามณฺฑลํ พนฺธิตฺวา ขาริกาชํ อํเส กตฺวา กตฺตรทณฺฑํ คเหตฺวา
ปณฺณสาลโต นิกฺขมิตฺวา จงฺกมํ อารุยฺห กติปยวาเร อปราปรํ
จงฺกมิตฺวา ปพฺพชฺชาสิริยา อุปโสภยมาโน กสิณปริกมฺมํ กตฺวา
ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺฐาย สตฺตเม ทิวเส อฏฺฐสมาปตฺติโย
ปญฺจาภิญฺญาโย นิพฺพตฺเตตฺวา อุญฺฉาจริยาย วนมูลผลาหาโร เอกโกว
วิหาสิ ฯ มาตาปิตโร มิตฺตสุหชฺชาทโย ญาติวคฺคาปิสฺส ตํ อปสฺสนฺตา
โรทนฺตา ปริเทวนฺตา วิจรนฺติ ฯ
     อเถโก วนจรโก อรญฺญํ ปวิสิตฺวา กปิฏฺฐอสฺสมปเท นิสินฺนํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๗.
มหาสตฺตํ ทิสฺวา ตํ สญฺชานิตฺวา เตน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา
นครํ คนฺตฺวา ตสฺส มาตาปิตูนํ อาโรเจสิ ฯ เต รญฺโญ
อาโรเจสุํ ฯ ราชา เอถ ตํ ปสฺสิสฺสามาติ ตสฺส มาตาปิตโร คเหตฺวา
มหาชนปริวุโต วนจรเกน เทสิเตน มคฺเคน โคธาวรีนทีตีรํ ปาปุณิ ฯ
โพธิสตฺโต นทีตีรํ อาคนฺตฺวา อากาเส นิสินฺโน ธมฺมํ เทเสตฺวา
เต สพฺเพ อสฺสมํ ปเวเสตฺวา ตตฺราปิ เตสํ อากาเส นิสินฺโนว
กาเมสุ อาทีนวํ ปกาเสตฺวา ธมฺมํ เทเสสิ ฯ ราชานํ อาทึ กตฺวา
สพฺเพว ปพฺพชึสุ ฯ โพธิสตฺโต อิสิคณปริวุโต ตตฺเถว วสิ ฯ
อถสฺส ตตฺถ วสิตภาโว สกลชมฺพูทีเป ปากโฏ อโหสิ ฯ อญฺเญ
ราชาโน รฏฺฐวาสีหิ สทฺธึ อาคนฺตฺวา ตสฺส สนฺติเก ปพฺพชึสุ ฯ
สมาคโม มหา อโหสิ ฯ อนุปุพฺเพน อเนกสตสหสฺสปริสา อโหสิ ฯ
โย กามวิตกฺกํ วา พฺยาปาทวิตกฺกํ วา วิหึสาวิตกฺกํ วา วิตกฺเกติ
มหาสตฺโต ตตฺถ คนฺตฺวา ตสฺส ปุรโต อากาเส นิสีทิตฺวา ธมฺมํ
เทเสสิ กสิณปริกมฺมํ อาจิกฺขิ ฯ ตสฺโสวาเท ฐตฺวา อฏฺฐสมาปตฺติโย
อุปฺปาเทตฺวา ฌานนิปฺผตฺตึ ปตฺตา ฯ สาลิสฺสโร เมณฺฑิสฺสโร ปพฺพโต
กาลเทวโล กีสวจฺโฉ อนุสิสฺโส นารโทติ สตฺต เชฏฺฐนฺเตวาสิโน
อเหสุํ ฯ อปรภาเค กปิฏฺฐอสฺสโม ปริปูริ ฯ อิสิคณสฺส วสโนกาโส
นปฺปโหติ ฯ
     อถ มหาสตฺโต สาลิสฺสรํ อามนฺเตตฺวา สาลิสฺสร อยํ
อสฺสโม อิสิคณสฺส นปฺปโหติ ตฺวํ อิมํ อิสิคณํ คเหตฺวา เมชฺฌรญฺโญ
กิร วิชิเต ลมฺพจูลกนิคมํ อุปนิสฺสาย วสาหีติ อาห ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๘.
โส สาธูติ ตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อเนกสหสฺสอิสิคณํ คเหตฺวา
ตตฺถ คนฺตฺวา วาสํ กปฺเปสิ ฯ มนุสฺเสสุ อาคนฺตฺวา ปพฺพชนฺเตสุ
ปุน อสฺสโม ปริปูริ ฯ โพธิสตฺโต เมณฺฑิสฺสรํ อามนฺเตตฺวา
เมณฺฑิสฺสร ตฺวํ อิมํ อิสิคณํ อาทาย สุรฏฺฐชนปทสฺส สีมนฺตเร
สาโตทกา นาม นที อตฺถิ ตสฺสา ตีเร วสาหีติ อุยฺโยเชสิ ฯ
เอเตเนว อุปาเยน ตติยวาเร ปพฺพตํ อามนฺเตตฺวา ปพฺพต ตฺวํ
มหาอฏวิยํ อญฺชนปพฺพโต นาม อตฺถิ ตมุปนิสฺสาย วสาหีติ
เปเสสิ ฯ จตุตฺถวาเร กาลเทวลํ อามนฺเตตฺวา กาลเทวล ตฺวํ
ทกฺขิณาปเถ อวนฺติรฏฺเฐ ฆนเสลปพฺพโต นาม อตฺถิ ตมุปนิสฺสาย
วสาหีติ เปเสสิ ฯ ปุน กปิฏฺฐอสฺสโม ปริปูริ ฯ ปญฺจสุ ฐาเนสุ
อเนกสตสหสฺสา อิสิคณา อเหสุํ ฯ กีสวจฺโฉ ปน มหาสตฺตํ
อาปุจฺฉิตฺวา ทณฺฑกีรญฺโญ วิชิเต กุมฺภวตีนคเร เสนาปตึ อุปนิสฺสาย
อุยฺยาเน วิหาสิ ฯ นารโท มชฺฌิมเทเส อญฺชนคิรินามเก ปพฺพเต
ปพฺพตชาลนฺตเร วิหาสิ ฯ อนุสิสฺโส ปน มหาสตฺตสฺส สนฺติเกเยว
อโหสิ ฯ
     ตสฺมึ กาเล ทณฺฑกีราชา เอกํ ลทฺธสกฺการํ คณิกํ ฐานา
จาเวสิ ฯ สา อตฺตโน ธมฺมตาย วิจรนฺตี อุยฺยานํ คนฺตฺวา
กีสวจฺฉตาปสํ ทิสฺวา อยํ กาฬกณฺณี ภวิสฺสติ อิมสฺส สรีเร
กลึ ปวาเหตฺวา นหาตฺวา คมิสฺสามีติ ทนฺตกฏฺฐํ ขาทิตฺวา สพฺพปฐมํ
ตสฺสูปริ พหลเขฬํ นิฏฺฐุภนฺตี กีสวจฺฉตาปสสฺส ชฏนฺตเร นิฏฺฐุภิตฺวา
ทนฺตกฏฺฐํปิสฺส สีเสเยว ขิปิตฺวา สยํ สีสํ นหายิตฺวา คตา ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๖๙.
ตโต ราชาปิ ตํ สริตฺวา ปากติกเมว อกาสิ ฯ สา โมหมุฬฺหา
หุตฺวา กาฬกณฺณิสรีเร กลึ ปวาเหตฺวา มํปิ ราชา ปุน ฐาเน
ฐเปสิ มยา ยโส ลทฺโธติ สญฺญมกาสิ ฯ ตโต น จิรสฺเสว
ราชา ปุโรหิตํ ฐานโต จาเวสิ ฯ โส ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา
ตฺวํ เกน การเณน ปุน ฐานํ ลภสีติ ปุจฺฉิ ฯ อถ สา ราชุยฺยาเน
กาฬกณฺณิสรีเร กลิสฺส ปวาหิตตฺตาติ อาโรเจสิ ฯ ปุโรหิโต
คนฺตฺวา ตเถว ตสฺส สรีเร กลึ ปวาเหสิ ฯ ตํปิ ราชา ปุน
ฐาเน ฐเปสิ ฯ
     อถสฺส อปรภาเค ปจฺจนฺโต กุปฺปิโต ฯ โส เสนางฺคปริวุโต
ยุทฺธาย นิกฺขมิ ฯ อถ นํ โมหมุฬฺโห ปุโรหิโต มหาราช กึ
ตุมฺเห ชยํ อิจฺฉถ อุทาหุ ปราชยนฺติ ปุจฺฉิตฺวา ชยนฺติ วุตฺเต
เตนหิ ราชุยฺยาเน กาฬกณฺณี วสติ ตสฺส สรีเร กลึ ปวาเหตฺวา
ยาหีติ ฯ โส ตสฺส กถํ คเหตฺวา เย มยา สทฺธึ คจฺฉนฺตา
อุยฺยาเน กาฬกณฺณิสรีเร กลี ปวาเหนฺตูติ วตฺวา อุยฺยานํ ปวิสิตฺวา
ทนฺตกฏฺฐํ ขาทิตฺวา สพฺพปฐมํ สยเมว ตสฺส ชฏนฺตเร เขฬญฺจ
ทนฺตกฏฺฐญฺจ ขิปิตฺวา สีสํ นหายิ ฯ พลกาโยปิ ตสฺส ตถา
อกาสิ ฯ ตสฺมึ ปกฺกนฺเต เสนาปติ อาคนฺตฺวา ตาปสํ ทิสฺวา
ทนฺตกฏฺฐาทีนิ หริตฺวา สาธุกํ นหาเปตฺวา ภนฺเต รญฺโญ กึ
ภวิสฺสตีติ ปุจฺฉิ ฯ อาวุโส มยฺหํ มโนปโทโส นตฺถิ เทวตา
ปน กุปฺปิตา อิโต สตฺตเม ทิวเส สกลรฏฺฐํ อรฏฺฐกํ กริสฺสติ
ตฺวํ สีฆํ ปลายิตฺวา อญฺญตฺถ คจฺฉาหีติ ฯ โส ภีตตสิโต คนฺตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๐.
รญฺโญ อาโรเจสิ ฯ ราชา ตสฺส วจนํ สุตฺวา น คณฺหิ ฯ โส
นิวตฺติตฺวา อตฺตโน เคหํ คนฺตฺวา ปุตฺตทารํ อาทาย ปลายิตฺวา
อญฺญํ รฏฺฐํ อคมาสิ ฯ สรภงฺคสตฺถา ตํ การณํ ญตฺวา เทฺว
ตรุณตาปเส เปเสตฺวา กีสวจฺฉํ มญฺจสิวิกาย อากาเสน อานาเปสิ ฯ
ราชา ยุชฺฌิตฺวา โจเร คเหตฺวา นครเมว ปจฺจาคมิ ฯ ตสฺมึ
อาคเต เทวตา ปฐมํ เทวํ วสฺสาปยึสุ ฯ วสฺโสเฆน สพฺพกุณเปสุ
อวหรนฺเตสุ สุทฺธพาลุกาวสฺสํ วสฺสิ ฯ วาลุกามตฺถเก ทิพฺพปุปฺผวสฺสํ
วสฺสิ ฯ ปุปฺผมตฺถเก มาสกวสฺสํ วสฺสิ ฯ มาสกมตฺถเก กหาปณวสฺสํ
วสฺสิ ฯ กหาปณมตฺถเก ทิพฺพาภรณวสฺสํ วสฺสิ ฯ มนุสฺสา
โสมนสฺสปฺปตฺตา หิรญฺญสุวณฺณาภรณานิ คณฺหิตุํ อารภึสุ ฯ อถ
เนสํ สรีเร สมฺปชฺชลิตํ นานปฺปการํ อาวุธวสฺสํ วสฺสิ ฯ มนุสฺสา
ขณฺฑาขณฺฑิกํ ฉิชฺชึสุ ฯ อถ เนสํ อุปริ มหนฺตมหนฺตานิ
วีตจฺฉิตงฺคารานิ ปตึสุ ฯ เตสํ อุปริ มหนฺตมหนฺตานิ ปชฺชลิตปพฺพตกูฏานิ
ปตึสุ ฯ เตสํ อุปริ สฏฺฐิหตฺถฏฺฐานํ ปูรยนฺตํ สุขุมวาลุกาวสฺสํ
วสฺสิ ฯ เอวํ สฏฺฐิโยชนฏฺฐานํ อรฏฺฐํ อโหสิ ฯ ตสฺส เอวํ
วินฏฺฐภาโว สกลชมฺพูทีเป ปากโฏ อโหสิ ฯ
     อถ ตสฺส รฏฺฐสฺส อนนฺตรรฏฺฐาธิปติโน กาลิงฺโค อฏฺฐโก
ภีมรโถติ ตโย ราชาโน จินฺตยึสุ ปุพฺเพ พาราณสิยํ กลาพุกาสิราชา
ขนฺติวาทิตาปเส อปรชฺฌิตฺวา ปฐวึ ปวิฏฺโฐติ สุยฺยติ ตถา
นาลิกีโร ราชา ตาปเส สุนเข ขาทาเปตฺวา สหสฺสพาหุ อชฺชุโน
จ องฺคีรสตาปเส อปรชฺฌิตฺวา อิทานิ ทณฺฑกีราชา กีสวจฺเฉ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๑.
อปรชฺฌิตฺวา สห รฏฺเฐน วินาสํ ปตฺโตติ สุยฺยติ อิเมสํ จตุนฺนํ
ราชูนํ นิพฺพตฺตฏฺฐานํ มยํ น ชานาม ตํ โน ฐเปตฺวา สรภงฺคสตฺถารํ
อญฺโญ กเถตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ อุปสงฺกมิตฺวา อิเม ปญฺเห
ปุจฺฉิสฺสามาติ ฯ เต ตโยปิ มหนฺเตน ปริวาเรน ปญฺหปุจฺฉนตฺถาย
นิกฺขมึสุ ฯ เต ปน อสุโกปิ นิกฺขนฺโตติ อชานนฺตา เอกโกว
อหเมว คจฺฉามีติ มญฺญนฺติ ฯ เตสํ โคธาวรีนทิโต อวิทูเร
สมาคโม อโหสิ ฯ เต รเถหิ โอตริตฺวา ตโยปิ เอกเมว
รถํ อภิรุหิตฺวา โคธาวรีตีรํ สมฺปาปุณึสุ ฯ ตสฺมึ ขเณ สกฺโก
ปณฺฑุกมฺพลสิลาสเน นิสินฺโน สตฺต ปญฺเห จินฺเตตฺวา อิเม ปญฺเห
ฐเปตฺวา สรภงฺคสตฺถารํ อญฺโญ สเทวเก โลเก กเถตุํ สมตฺโถ
นาม นตฺถิ ตํ อิเม ปญฺเห ปุจฺฉิสฺสามิ อิเมปิ ตโย ราชาโน
สรภงฺคสตฺถารํ ปญฺเห ปุจฺฉิตุํ โคธาวรีตีรํ ปตฺตา เอเตสํ ปญฺเหปิ
อหเมว ปุจฺฉิสฺสามีติ ทฺวีสุ เทวโลเกสุ เทวตาหิ ปริวุโต เทวโลกา
โอตริ ฯ ตํ ทิวสเมว กีสวจฺโฉ กาลมกาสิ ฯ ตสฺส สรีรกิจฺจํ
กาตุํ จตูสุ ฐาเนสุ อเนกสหสฺสา อิสโย ตตฺเถว คนฺตฺวา มณฺฑปญฺจ
กาเรตฺวา ปญฺจสุ ฐาเนสุ อเนกสหสฺสา อิสิคณา กีสวจฺฉสฺส
ตาปสสฺส สรีรสฺส จนฺทนจิตกํ กตฺวา สรีรํ ฌาเปสุํ ฯ อาหฬนสฺส
สมนฺตา อฑฺฒโยชนมตฺเต ฐาเน ทิพฺพกุสุมวสฺสํ วสฺสิ ฯ มหาสตฺโต
ตสฺส สรีรนิกฺเขปํ กาเรตฺวา อสฺสมํ ปวิสิตฺวา เตหิ อิสิคเณหิ
ปริวุโต นิสีทิ ฯ เตสํปิ ราชูนํ นทีตีรํ อาคตกาเล มหาเสนาพาหนตุริยสทฺโท
อโหสิ ฯ มหาสตฺโต ตํ สทฺทํ สุตฺวา อนุสิสฺสํ ตาปสํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๒.
อามนฺเตตฺวา ตาต ตฺวํ คนฺตฺวา ตาว ชานาหิ กึ สทฺโท
นาเมโสติ อาห ฯ โส ปานียฆฏํ อาทาย ตตฺถ คนฺตฺวา เต
ราชาโน ทิสฺวา ปุจฺฉนวเสน ปฐมํ คาถมาห
                อลงฺกตา กุณฺฑลิโน สุวตฺถา
                เวฬุริยมุตฺตา ถรุขคฺคพนฺธา
                รเถสภา ติฏฺฐถ เก นุ ตุมฺเห
                กถํ โว ชานนฺติ มนุสฺสโลเกติ ฯ
     ตตฺถ เวฬุริยมุตฺตา ถรุขคฺคพนฺธาติ เวฬุริยมณีหิ เจว
มุตฺตาลมฺพเกหิ จ อลงฺกตถรูหิ ขคฺครตเนหิ สมนฺนาคตา ฯ ติฏฺฐถาติ
เอกสฺมึ รเถ ติฏฺฐถ ฯ เก นูติ เก นาม ตุมฺเห กถํ โว
สญฺชานนฺตีติ ฯ
     เต ตสฺส วจนํ สุตฺวา รถา โอตริตฺวา วนฺทิตฺวา อฏฺฐํสุ ฯ
เตสุ อฏฺฐกราชา เตน สทฺธึ สลฺลปนฺโต ทุติยํ คาถมาห
                อหมฏฺฐโก ภีมรโถ ปนายํ
                กาลิงฺคราชา ปน อุคฺคโต อยํ
                สุสญฺญตานํ อิสีนํ ทสฺสนาย
                อิธาคตา ปุจฺฉิตาเยมฺห ปญฺเหติ ฯ
     ตตฺถ อุคฺคโตติ จนฺโท วิย สุริโย วิย จ ปากโฏ ปญฺญาโต ฯ
สุสญฺญตานํ อิสีนนฺติ ภนฺเต น มยํ วนกีฬาทีนมตฺถาย อาคตา
อถโข กายาทีหิ สุสญฺญตานํ สีลวนฺตานํ อิสีนํ ทสฺสนาย อิธาคตา ฯ
ปุจฺฉิตาเยมฺห ปญฺเหติ สรภงฺคสตฺถารํ ปญฺเห ปุจฺฉิตุํ เอมฺห อาคตา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๓.
อมฺหาติ อตฺโถ ฯ ยกาโร พฺยญฺชนสนฺธิกโรติ เวทิตพฺโพ ฯ
     อถ เน ตาปโส สาธุ มหาราช อาคนฺตพฺพฏฺฐาเนเยว อาคตตฺถ
เตนหิ นหาตฺวา อสฺสมปทํ ปวิสิตฺวา อิสิคณํ วนฺทิตฺวา สตฺถารํ
ปญฺหํ ปุจฺฉถาติ เตหิ สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา ปานียฆฏํ อุกฺขิปิตฺวา
อุทกเถเว ปุญฺฉนฺโต อากาสํ โอโลเกนฺโต สกฺกํ เทวราชานํ
เทวคณปริวุตํ เอราวณขนฺธวรคตํ โอตรนฺตํ ทิสฺวา เตน สทฺธึ
สลฺลปนฺโต ตติยํ คาถมาห
                เวหาสยํ ติฏฺฐสิ อนฺตลิกฺเข
                ปถทฺธุโน ปณฺณรเสว จนฺโท
                ปุจฺฉามิ ตํ เทว มหานุภาวํ
                กถนฺตํ ชานนฺติ มนุสฺสโลเกติ ฯ
     ตตฺถ เวหาสยนฺติ อพฺภุคฺคนฺตฺวา อนฺตลิกฺเข อากาเส ติฏฺฐสิ ฯ
ปถทฺธุโนติ ปถทฺธคโต อทฺธปเถ คคนมชฺเฌ ฐิโตติ อตฺโถ ฯ
     ตํ สุตฺวา สกฺโก จตุตฺถํ คาถมาห
                ยมาหุ เทเวสุ สุชมฺปตีติ
                มฆวาติ ตํ อาหุ มนุสฺสโลเก
                ส เทวราชา อิทมชฺช ปตฺโต
                สุสญฺญตานํ อิสีนํ ทสฺสนายาติ ฯ
     ตตฺถ ส เทวราชาติ โส อหํ สกฺโก เทวราชา ฯ อิทมชฺช
ปตฺโตติ อิทํ ฐานํ อิธ อาคโต ฯ ทสฺสนายาติ ทสฺสนตฺถาย
วนฺทนตฺถาย สรภงฺคสตฺถารญฺจ ปญฺหํ ปุจฺฉนตฺถายาติ อาห ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๔.
     อถ นํ อนุสิสฺโส สาธุ มหาราช ตุมฺเห ปจฺฉา อาคจฺฉถาติ
วตฺวา ปานียฆฏํ อาทาย อสฺสมํ ปวิสิตฺวา ปานียฆฏํ ปฏิสาเมตฺวา
ติณฺณํ ราชูนํ เทวราชสฺส จ ปญฺเห ปุจฺฉนตฺถาย อาคตภาวํ
มหาสตฺตสฺส อาโรเจสิ ฯ โส อิสิคณปริวุโต มหาวิสาลมาฬเก
นิสีทิ ฯ ตโย ราชาโน อาคนฺตฺวา อิสิคณํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ
นิสีทึสุ ฯ สกฺโกปิ โอตริตฺวา อิสิคณํ อุปสงฺกมิตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห
ฐิโต อิสิคณํ วณฺเณตฺวา วนฺทมาโน ปญฺจมํ คาถมาห
                ทูเร สุตา โน อิสโย สมาคตา
                มหิทฺธิกา อิทฺธิคุณูปปนฺนา
                วนฺทามิ เต อยิเร ปสนฺนจิตฺโต
                เย ชีวโลเกตฺถ มนุสฺสเสฏฺฐาติ ฯ
     ตตฺถ ทูเร สุตา โนติ ภนฺเต ตุมฺเห อมฺเหหิ ทูเร เทวโลเก
ฐิเตหิเยว สุตาติ มมายนฺโต เอวมาห ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ อิเม
อิธ สมาคตา อมฺหากํ อิสโย ทูเร สุตา ยาว พฺรหฺมโลกา วิสฺสุตา
ปากฏาติ ฯ มหิทฺธิกาติ มหานุภาวา ฯ อิทฺธิคุณูปปนฺนาติ ปญฺจวิเธน
อิทฺธิคุเณน สมนฺนาคตา ฯ อยิเรติ อยฺเย ฯ เยติ ตุมฺเห
อิมสฺมึ ชีวโลเก มนุสฺเสสุ เสฏฺฐาติ ฯ
     เอวํ อิสิคณํ วณฺเณตฺวา สกฺโก ฉ นิสชฺชโทเส ปริหรนฺโต
เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ อถ นํ อิสีนํ อโธวาเต นิสินฺนํ ทิสฺวา อนุสิสฺโส
ฉฏฺฐคาถมาห
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๕.
                คนฺโธ อิสีนํ จิรทกฺขิตานํ
                กายา จุโต คจฺฉติ มาลุเตน
                อิโต ปฏิกฺกมฺม สหสฺสเนตฺตํ
                คนฺโธ อิสีนํ อสุจิ เทวราชาติ ฯ
     ตตฺถ จิรทกฺขิตานนฺติ จิรปพฺพชิตานํ ฯ ปฏิกฺกมฺมาติ ปฏิกฺกม
อเปหิ ฯ สหสฺสเนตฺตาติ อาลปนเมตํ ฯ สกฺโก หิ อมจฺจสหสฺเสหิ
จินฺติตอตฺถํ เอกโกว ปสฺสติ ตสฺมา สหสฺสเนตฺโตติ วุจฺจติ ฯ
อถวา ฯ สหสฺสเนตฺตานํ ปน เทวานํ ทสฺสนูปจาราติกฺกมนสมตฺโถติ
สหสฺสเนตฺโต ฯ อสุจีติ เสทมลาทิปริภาวิตตฺตา ทุคฺคนฺโธ ตุมฺเห
จ สุจิกามา เตน โว เอส คนฺโธ พาธตีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา สกฺโก อิตรํ คาถมาห
                คนฺโธ อิสีนํ จิรทกฺขิตานํ
                กายา จุโต คจฺฉตุ มาลุเตน
                วิจิตฺตปุปฺผํ สุรภึว มาลํ
                คนฺธํ เอตํ ปฏิกงฺขาม ภนฺเต
                นเหตฺถ เทวา ปฏิกฺกูลสญฺญิโนติ ฯ
     ตตฺถ คจฺฉตูติ ยถาสุขํ ปวตฺตตุ นาสาปูฏํ โน ปริหรตูติ
อตฺโถ ฯ ปฏิกงฺขามาติ อิจฺฉาม ปตฺเถม ฯ เอตฺถาติ เอตสฺมึ คนฺเธ
เทวา เชคุจฺฉสญฺญิโน น โหนฺติ ทุสฺสีเลเยว หิ เทวา ชิคุจฺฉนฺติ
น สีลวนฺเตติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา ภนฺเต อนุสิสฺส อหํ มหนฺเตน อุสฺสาเหน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๖.
ปญฺหํ ปุจฺฉิตุํ อาคโต โอกาสํ เม กโรหีติ อาห ฯ โส ตสฺส
วจนํ สุตฺวา อุฏฺฐายาสนา อิสิคณํ โอกาสํ กาเรนฺโต คาถาทฺวยมาห
                ปุรินฺทโท ภูตปติ ยสสฺสี
                เทวานมินฺโท มฆวา สุชมฺปติ
                ส เทวราชา อสุร(คณ)ปฺปมทฺทโน
                โอกาสมากงฺขติ ปญฺห ปุจฺฉิตุํ ฯ
                โก เนวิเมสํ อิธ ปณฺฑิตานํ
                ปญฺเห ปุฏฺโฐ นิปุเณ พฺยากริสฺสติ
                ติณฺณญฺจ รญฺญํ มนุชาธิปานํ
                เทวานมินฺทสฺส จ วาสวสฺสาติ ฯ
     ตตฺถ ปุรินฺทโทติ อาทีนิ สกฺกสฺเสว คุณโต นามานิ ฯ โส
หิ ปุเร ทานํ ทินฺนตฺตา ปุรินฺทโท ภูเตสุ เชฏฺฐกตฺตา ภูตปติ
ปริวารสมฺปทาย ยสสฺสี ปรมิสฺสรตาย เทวานมินฺโท สตฺตนฺนํ
วตฺตปทานํ สุฏฺฐุ กตตฺตา สกฺโก ปุริมชาติวเสน มฆวา สุชาตาย
อสุรกญฺญาย ปติภาเวน สุชมฺปติ เทวานํ มนรญฺชตาย เทวราชา ฯ
โกเนวาติ โก นุ เอว ฯ นิปุเณติ สณฺเห สุขุมปญฺเห ฯ รญฺญนฺติ
ราชูนํ ฯ อิเมสํ ปน จตุนฺนํ ราชูนํ มนํ คเหตฺวา โก อิเมสํ
ปณฺฑิตานํ อิสีนํ ปญฺเห กเถสฺสติ ปญฺหํ เตสํ กเถตุํ สมตฺถํ
ชานถาติ วทติ ฯ
     ตํ สุตฺวา อิสิคโณ มาริส อนุสิสฺส ตฺวํ ปฐวิยํ ฐตฺวา
ปฐวึ อปสฺสนฺโต วิย กเถสิ ฐเปตฺวา สรภงฺคสตฺถารํ โก อญฺโญ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๗.
เตสํ ปญฺหํ กเถตุํ สมตฺโถติ วตฺวา คาถมาห
                อยํ อิสิ สรภงฺโค ยสสฺสี
                ยโต ชาโต วิรโต เมถุนสฺมา
                อาจริยปุตฺโต สุวินีตรูโป
                โส เตสํ ปญฺหานิ วิยากริสฺสตีติ ฯ
     ตตฺถ สรภงฺโคติ สเร ขิปิตฺวา อากาเส สรปาการาทีนิ กตฺวา
ปุน เอเกน สเรน เต สเร ปาเตนฺโต วิย ภคฺควิภคฺเค อกาสีติ
สรภงฺโค ฯ เมถุนสฺมาติ เมถุนธมฺมโต ฯ โส กิร เมถุนํ อเสวิตฺวา
ปพฺพชิโต ฯ อาจริยปุตฺโตติ รญฺโญ อาจริยสฺส ปุโรหิตสฺส ปุตฺโต ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา อิสิคโณ อนุสิสฺสํ อาห มาริส ตฺวเมว
สตฺถารํ วนฺทิตฺวา อิสิคณสฺส วจเนน สกฺเกน ปุจฺฉิตปญฺหกถฺนาย
โอกาสํ กาเรหีติ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา
โอกาสํ กาเรนฺโต อนนฺตรํ คาถมาห
                โกณฺฑญฺญ ปญฺหานิ วิยากโรหิ
                ยาจนฺติ ตํ อิสโย สาธุรูปา
                โกณฺฑญฺญ เอโส มนุเชสุ ธมฺโม
                ยํ วุฑฺฒมาคจฺฉติ เอส ภาโรติ ฯ
     ตตฺถ โกณฺฑญฺญาติ ตํ โคตฺเตนาลปติ ฯ ธมฺโมติ สภาโว ฯ
ยํ วุฑฺฒนฺติ ยํ ปญฺญาวุฑฺฒํ ปุริสํ เอส ปญฺหานํ วิสชฺชนภาโว
นาม อาคจฺฉติ เอโส มนุเชสุ สภาโว ตสฺมา จนฺทิมสุริยสหสฺสํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๘.
อุฏฺฐาเปนฺโต วิย ปากฏํ กตฺวา เทวรญฺโญ ปญฺหํ กเถหีติ ฯ
     ตโต มหาปุริโส โอกาสํ กโรนฺโต อนนฺตรํ คาถมาห
                กตาวกาสา ปุจฺฉนฺตุ โภนฺโต
                ยํ กิญฺจิ ปญฺหํ มนสาภิปตฺถิตํ
                อหํ หิ ตํ ตํ โว วิยากริสฺสํ
                ญตฺวา สยํ โลกมิมํ ปรญฺจาติ ฯ
     ตตฺถ ยํ กิญฺจีติ น เกวลํ ตุมฺหากํเยว สเทวกสฺสาปิ โลกสฺส ยํ
มนสาภิปตฺถิตํ ตํ มํ ภวนฺโต ปุจฺฉนฺตุ อหํ หิ โว อิธโลกนิสฺสิตํ
วา ปรโลกนิสฺสิตํ วา ตํ สพฺพปญฺหํ อิมญฺจ โลกํ ปรญฺจ โลกํ
สยํ ปญฺญาย สจฺฉิกตฺวา กเถสฺสามีติ สพฺพญฺญุปวารณํ ปวาเรสิ ฯ
     เอวนฺเตน โอกาเส กเต สกฺโก อตฺตนา อภิสงฺขตํ ปญฺหํ
ปุจฺฉิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        ตโต จ มฆวา สกฺโก         อตฺถทสฺสี ปุรินฺทโท
        อปุจฺฉิ ปฐมํ ปญฺหํ            ยญฺจาสิ อภิปตฺถิตํ ฯ
                กึสู วธิตฺวา น กทาจิ โสจติ
                กิสฺสปฺปหานํ อิสโย วณฺณยนฺติ
                กสฺสีธ วุตฺตํ ผรุสํ ขเมถ
                อกฺขาหิ เม โกณฺฑญฺญ เอตมตฺถนฺติ ฯ
     ตตฺถ ยญฺจาสีติ ยํ ตตฺถ มนสา อภิปตฺถิตํ อาสิ ตํ ปุจฺฉีติ
อตฺโถ ฯ เอตนฺติ เอตํ มยา ปุจฺฉิตุํ อตฺถํ อกฺขาหิ เมติ ฯ เอกาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๗๙.
คาถาย ตโย ปญฺเห ปุจฺฉิ ฯ
     ตโต ปรํ พฺยากโรนฺโต อาห
                โกธํ วธิตฺวา น กทาจิ โสจติ
                มกฺขปฺปหานํ อิสโย วณฺณยนฺติ
                สพฺเพสํ วุตฺตํ ผรุสํ ขเมถ
                เอตํ ขนฺตึ อุตฺตมมาหุ สนฺโตติ ฯ
     ตตฺถ โกธํ วธิตฺวาติ โกธํ มาเรตฺวา ฯ โสจนฺโต หิ
ปฏิฆจิตฺเตเนว โสจติ โกธาภาวา กุโต โสโก ฯ เตน วุตฺตํ น กทาจิ
โสจตีติ ฯ มกฺขปฺปหานนฺติ ปเรหิ อตฺตโน กตคุณมกฺขลกฺขณสฺส
อกตญฺญุภาวสงฺขาตสฺส มกฺขสฺส ปหานํ อิสโย วณฺณยนฺติ ฯ
สพฺเพสนฺติ หีนมชฺฌิมุกฺกฏฺฐานํ สพฺเพสํปิ ผรุสวจนํ ขเมถ ฯ สนฺโตติ
โปราณกปณฺฑิตา เอวํ กเถนฺติ ฯ
     สกฺโก อาห
                สกฺกา อุภินฺนํ วจนํ ติติกฺขิตุํ
                สทิสสฺส วา เสฏฺฐตรสฺส วาปิ
                กถํ นุ หีนสฺส วโจ ขเมถ
                อกฺขาหิ เม โกณฺฑญฺญ เอตมตฺถนฺติ ฯ
     สรภงฺโค อาห
                ภยา หิ เสฏฺฐสฺส วโจ ขเมถ
                สารมฺภเหตุ ปน สาทิสสฺส
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘๐.
                โย จีธ หีนสฺส วโจ ขเมถ
                เอตํ ขนฺตึ อุตฺตมมาหุ สนฺโตติ ฯ
เอวมาทีนํ คาถานํ วจนปฏิวจนวเสน สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ ฯ
     ตตฺถ อกฺขาหิ เมติ ภนฺเต โกณฺฑญฺญ ตุมฺเหหิ เทฺว ปญฺหา
สุกถิตา เอโก เม จิตฺตํ น คณฺหาติ กถํ สกฺกา อตฺตโน
หีนตรสฺส วจนํ อธิวาเสตุํ ตํ เม อกฺขาหีติ ปุจฺฉนฺโต เอวมาห ฯ
เอตํ ขนฺตินฺติ ยํ เอตํ ชาติโคตฺตาทีหิ หีนสฺส วจนํ ขมนํ เอตํ
ขนฺตึ อุตฺตมนฺติ โปราณกปณฺฑิตา วทนฺติ ฯ ยํ ปเนตํ ชาติอาทีหิ
เสฏฺฐสฺส ภเยน สทิสสฺส กรณุตฺตริยลกฺขเณ สารมฺเภ
อาทีนวทสฺสเนน ขมนํ เนสา อธิวาสนขนฺติ นามาติ อตฺโถ ฯ
     เอวํ วุตฺเต สกฺโก มหาสตฺตํ อาห ภนฺเต ปฐมํ ตุมฺเห
สพฺเพสํ วุตฺตํ ผรุสํ ขเมถ เอตํ ขนฺตึ อุตฺตมมาหูติ วตฺวา
อิทานิ โย จีธ หีนสฺส วโจ ขเมถ เอตํ ขนฺตึ อุตฺตมมาหูติ
วทถ น โว วจนํ ปุริเมน ปจฺฉิมํ สเมตีติ ฯ อถ นํ
มหาสตฺโต สกฺก ปจฺฉิมํ มยา อยํ หีโนติ ญตฺวา ตสฺส
ผรุสวจนํ อธิวาเสนฺตสฺส วเสน วุตฺตํ ยสฺมา ปน น สกฺกา
รูปทสฺสนมตฺเตน สตฺตานํ เสฏฺฐาทิภาโว ญาตุํ ตสฺมา ปุริมํ วุตฺตนฺติ
วตฺวา สตฺตานํ อญฺญตฺร สํวาสา รูปทสฺสนมตฺเตน เสฏฺฐาทิภาวสฺส
ทูวิญฺเญยฺยตํ ปกาเสนฺโต คาถมาห
                กถํ วิชญฺญา จตุมฏฺฐรูปํ
                เสฏฺฐํ สริกฺขํ อถวา วิหีนํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘๑.
                วิรูปรูเปน จรนฺติ สนฺโต
                ตสฺมาหิ สพฺเพส วโจ ขเมถาติ ฯ
     ตตฺถ จตุมฏฺฐรูปนฺติ จตูหิ อิริยาปเถหิ ปฏิจฺฉนฺนสภาวํ ฯ
วิรูปรูเปนาติ วิรูปานํ ลามกานํ ปุคฺคลานํ รูเปน อุตฺตมคุณา
สนฺโต วิจรนฺติ ฯ อิมสฺมึ ปเนตฺถ มชฺฌนฺติกตฺเถรสฺส วตฺถุ
กเถตพฺพํ ฯ
     ตํ สุตฺวา สกฺโก นิกฺกงฺโข หุตฺวา ภนฺเต เอตาย โน
ขนฺติยา อานิสํสํ กเถถาติ ยาจิ ฯ อถสฺส มหาสตฺโต คาถมาห
                นเหตมตฺถํ มหตีปิ เสนา
                สราชิกา ยุชฺฌมานา ลเภถ
                ยํ ขนฺติมา สปฺปุริโส ลเภถ
                ขนฺติพลสฺสูปสมนฺติ เวราติ ฯ
     ตตฺถ เอตมตฺถนฺติ เอตํ เวรวูปสมนปฏิฆาภาวสงฺขาตํ อตฺถํ ฯ
     เอวํ มหาสตฺเตน ขนฺติยา คุเณ กถิเต เต ราชาโน จินฺตยึสุ
สกฺโก อตฺตโน ปญฺเห ปุจฺฉติ อมฺหากํ ปุจฺฉโนกาสํ น ทสฺสตีติ ฯ
อถ เนสํ อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา สกฺโก อตฺตนา อภิสงฺขเต จตฺตาโร
ปญฺเห ฐเปตฺวา เตสํ กงฺขํ ปุจฺฉนฺโต คาถมาห
                สุภาสิตนฺเต อนุโมทิยาน
                อญฺญนฺตํ ปุจฺฉามิ ตทึฆ พฺรูหิ
                ยถา อหู ทณฺฑกี นาลิกีโร
                อถชฺชุโน กลาพุ จาปิ ราชา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘๒.
                เตสํ คตึ พฺรูหิ สุปาปกมฺมินํ
                กตฺถูปปนฺนา อิสีนํ วิเหฐกาติ ฯ
     ตตฺถ อนุโมทิยานาติ อิทํ มยา ปุฏฺฐานํ ติณฺณํ ปญฺหานํ
วิสชฺชนสงฺขาตํ ตว สุภาสิตํ อนุโมทิตฺวา ฯ ยถา อหูติ จตฺตาโร
ชนาว อเหสุํ ฯ กลาพุ จาติ กลาพุราชา จ ฯ อถชฺชุโนติ อถ
อชฺชุนราชา จ ฯ
     อถสฺส วิสชฺเชนฺโต มหาสตฺโต ปญฺจ คาถาโย อภาสิ
                กีสํ หิ วจฺฉํ อวกฺรีย ทณฺฑกี
                อุจฺฉินฺนมูโล สชโน สรฏฺโฐ
                กุกฺกุลนาเม นิรยมฺหิ ปจฺจติ
                ตสฺส ผุลฺลิงฺคา นิปตนฺติ กาเย ฯ
                โย สญฺญเต ปพฺพชิเต อเหฐยิ
                ธมฺมํ ภณนฺเต สมเณ อทูสเก
                ตํ นาลิกีรํ สุนขา ปรตฺถ
                สงฺคมฺม ขาทนฺติ วิผนฺทมานํ ฯ
                อถชฺชุโน นิรเย สตฺติสูเล
                อวํสิโร ปติโต อุทฺธปาโท
                องฺคีรสํ โคตมํ เหฐยิตฺวา
                ขนฺตึ ตปสฺสึ จิรพฺรหฺมจารึ ฯ
                โย ขณฺฑโส ปพฺพชิตํ อเฉทยิ
                ขนฺตึ วทนฺตํ สมณํ อทูสกํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘๓.
                กลาพุวีจึ อุปปชฺช ปจฺจติ
                มหาปตาปํ กฏุกํ ภยานกํ ฯ
                เอตานิ สุตฺวา นิรยานิ ปณฺฑิโต
                อญฺญานิ ปาปิฏฺฐตรานิ เจตฺถ
                ธมฺมญฺจเร สมณพฺราหฺมเณสุ
                เอวํกโร สคฺคมุเปติ ฐานนฺติ ฯ
     ตตฺถ กีสนฺติ อปฺปมํสโลหิตตฺตา กีสสรีรํ ฯ อวกฺรียาติ
อวกิริตฺวา นิฏฺฐุภนทนฺตกฏฺฐปาตเนน ตสฺส สรีเร กลึ ปวาเหตฺวา ฯ
อุจฺฉินฺนมูโลติ อุจฺฉินฺนมูโล หุตฺวา ฯ สชโนติ สปริโส ฯ กุกฺกุลนาเม
นิรยมฺหีติ ติโยชนสตปฺปมาเณ กปฺเปน สณฺฐิเต อุณฺหฉาริกนิรเย ฯ
ผุลฺลิงฺคาติ วีตจฺฉิตงฺคารา ฯ ตสฺส กิร ตตฺถ อุณฺหกุกฺกุเล นิมุคฺคสฺส
นวหิ วณมุเขหิ อุณฺหฉาริกา ปวิสนฺติ สีเส มหนฺตมหนฺตา องฺคารา
นิปตนฺติ เตสํ ปตนกาเล สกลสรีรํ ปทีปรุกฺโข วิย ปชฺชลติ
พลวเวทนา ปวตฺตนฺติ ฯ โส อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต มหาวิรวํ
วิรวิ ฯ สรภงฺคสตฺถา ปฐวึ ภินฺทิตฺวา ตํ ตตฺถ ตถา ปจฺจมานํ
ทสฺเสสิ ฯ มหาชโน ภยสนฺตาสมาปชฺชิ ฯ ตสฺส อติภีตภาวํ ญตฺวา
มหาสตฺโต ตํ นิรยํ อนฺตรธาเปสิ ฯ ธมฺมํ ภณนฺเตติ ทสกุสลกมฺมปถธมฺมํ
ภาสนฺเต ฯ สมเณติ สมิตปาเป ฯ อทูสเกติ นิรปราเธ ฯ
นาลิกีรนฺติ เอวํนามกํ ราชานํ ฯ ปรตฺถาติ ปรโลเก นิรเย นิพฺพตฺตํ ฯ
สงฺคมฺมาติ อิโตจีโตจ สมาคนฺตฺวา ฉินฺทิตฺวา มหนฺตมหนฺตา สุนขา
ขาทนฺติ ฯ ตสฺมึ กิร กาลิงฺครฏฺเฐ ทนฺตปุรนคเร นาลิกีเร นาม
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘๔.
ราเช รชฺชํ การยมาเน เอโก มหาตาปโส ปญฺจสตตาปสปริวุโต
หิมวนฺตา อาคมฺม ราชุยฺยาเน วาสํ กปฺเปตฺวา มหาชนสฺส ธมฺมํ
เทเสสิ ฯ ธมฺมิกตาปโส ราชุยฺยาเน วสตีติ รญฺโญปิ อาโรจยึสุ ฯ
ราชา ปน อธมฺมิโก อธมฺเมน รชฺชํ กาเรสิ ฯ โส อมจฺเจสุ ตาปสํ
ปสํสนฺเตสุ อหํปิ ธมฺมํ สุณิสฺสามีติ อุยฺยานํ คนฺตฺวา ตาปสํ
วนฺทิตฺวา นิสีทิ ฯ ตาปโส รญฺญา สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต
กึ มหาราช ธมฺเมน รชฺชํ กาเรสิ มหาชนํ น ปีเฬสีติ อาห ฯ
โส ตสฺส กุชฺฌิตฺวา อยํ กูฏชฏิโล เอตฺตกํ กาลํ นาครานํ
สนฺติเก มมญฺเญว อคุณํ กเถสิ มญฺเญ โหตุ ชานิสฺสามีติ
จนฺเตตฺวา เสฺว อมฺหากํ ฆรทฺวารํ อาคจฺเฉยฺยาถาติ นิมนฺเตตฺวา
ปุน ทิวเส ปุราณคูถสฺส จาฏิโย ปูราเปตฺวา ตาปเสสุ อาคเตสุ
เตสํ ภิกฺขาภาชนานิ คูถสฺส ปูราเปตฺวา ทฺวารํ ปิทหาเปตฺวา มุสลานิ
จ โลหทณฺเฑ จ คาหาเปตฺวา อิสีนํ สีสานิ ภินฺทาเปตฺวา ชฏาสุ
คาหาเปตฺวา นิกฺกฑฺฒาเปตฺวา สุนเขหิ ขาทาเปตฺวา ตตฺเถว ภินฺนํ
ปฐวึ ปวิสิตฺวา สุนขมหานิรเย นิพฺพตฺติ ฯ ตตฺรสฺส ติคาวุตํ สรีรํ
อโหสิ ฯ อถ นํ มหนฺตมหนฺตา มหาหตฺถิปฺปมาณา ปญฺจวณฺณา
สุนขา อนุพนฺธิตฺวา ฑํสิตฺวา นวโยชนาย ชลิตอยปฐวิยา ปาเตตฺวา
มุขปูรํ ลุญฺจนฺตา ลุญฺจนฺตา วิปฺผนฺทมานํ ขาทึสุ ฯ มหาสตฺโต
ปฐวึ ทฺวิธา ภินฺทิตฺวา ตํ นิรยํ ทสฺเสตฺวา มหาชนสฺส ภีตภาวํ ญตฺวา
อนฺตรธาเปสิ ฯ อถชฺชุโนติ สหสฺสพาหุ ราชา ฯ องฺคีรสนฺติ องฺเคหิ
รํสีนํ นิจฺฉรณโต เอวํ ลทฺธนามํ ฯ เหฐยิตฺวาติ วิเหฐยิตฺวา วิสปีเตน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘๕.
กณฺเฑน วิชฺฌิตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปตฺวา ฯ โส กิร อชฺชุโน นาม
ราชา มหิสกรฏฺเฐ เกกราชธานิยํ รชฺชํ กาเรนฺโต มิควธํ คนฺตฺวา
มิเค วธิตฺวา องฺคารปกฺกมํสํ ขาทนฺโต วิจรติ ฯ อเถกทิวสํ มิคานํ
อาคมนฏฺฐาเน โกฏฺฐกํ กตฺวา มิเค โอโลกยมาโน อฏฺฐาสิ ฯ
ตทา ตาปโส ตสฺส รญฺโญ อวิทูเร เอกํ การรุกฺขํ อภิรุหิตฺวา
ผลานิ โอจินนฺโต โอจินิตผลํ สาขํ มุญฺจิ ฯ ตสฺสา วิสฺสฏฺฐาย
สทฺเทน ตํ ฐานํ ปตฺตา มิคา ปลายึสุ ฯ ราชา กุชฺฌิตฺวา ตาปสํ
สวิเสน สลฺเลน วิชฺฌิ ฯ โส ปติตฺวา ปริคลนฺโต มตฺถเกน ขทิรขาณุกํ
อาสาเทตฺวา สูลคฺเคเยว กาลมกาสิ ฯ ราชา ตํ ขณญฺเญว ทฺวิธา
ภินฺนํ ปฐวึ ปวิสิตฺวา สตฺติสูเล นิรเย นิพฺพตฺติ ฯ ติคาวุตปฺปมาณํ
สรีรํ อโหสิ ฯ ตตฺถ นิรยปาลา ชลิเตหิ อาวุเธหิ โกฏฺเฏตฺวา
ชลิตํ อยปพฺพตํ อาโรเปนฺติ ฯ ปพฺพตมตฺถเก ฐิตกาเล วาโต
ปหรติ ฯ โส วาตปฺปหาเรน ปติตฺวา ปริคลติ ฯ ตสฺมึ ขเณ
เหฏฺฐา นวโยชนาย ชลิตอยปฐวิยา มหนฺตํ ตาลกฺขนฺธปฺปมาณํ
ชลิตอยสูลํ อุฏฺฐหติ ฯ โส สูลคฺคมตฺถเกเยว อาสาเทตฺวา สูลาวุโตว
ติฏฺฐติ ฯ ตสฺมึ ขเณ ปฐวี ชลติ สูลํ ปชฺชลติ ตสฺส สรีรํ
ปชฺชลติ ฯ โส ตตฺถ มหารวํ รวนฺโต ปจฺจติ ฯ มหาสตฺโต
ปฐวึ ทฺวิธา กตฺวา ตํ นิรยํ ทสฺเสตฺวา มหาชนสฺส ภีตภาวํ ญตฺวา
อนฺตรธาเปสิ ฯ ขณฺฑโสติ จตฺตาโร หตฺถปาเท กณฺณนาสญฺจ
ขณฺฑาขณฺฑิกํ กตฺวา ฯ อทูสกนฺติ นิรปราธํ ฯ ตถา เฉทาเปตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘๖.
ทฺวีหิ กสาหิ ปหารสหสฺเสหิ ตาฬาเปตฺวา ชฏาสุ ตํ คเหตฺวา
อากฑฺฒาเปตฺวา ปฏิกุชฺชนํ นิปชฺชาเปตฺวา ปิฏฺฐิยํ ปณฺหิยา ปหริตฺวา
มหาทุกฺขสมปฺปิตํ อกาสิ ฯ กลาพุวีจินฺติ กลาพุ อวีจึ ฯ กฏุกนฺติ
ติขิณเวทนํ เอวรูปํ นิรยํ อุปปชฺชิตฺวา ฉนฺนํ ชาลานํ อนฺตเร
ปจฺจติ ฯ วิตฺถารโต ปน กลาพุรญฺโญ วตฺถุ ขนฺติวาทิชาตเก
กถิตเมว ฯ อญฺญานิ ปาปิฏฺฐตรานิ เจตฺถาติ เอเตหิ นิรเยหิ
ปาปิฏฺฐตรานิ จ อญฺญานิ นิรยานิ สุตฺวา ฯ ธมฺมญฺจเรติ สกฺก เทวราช
ปณฺฑิโต กุลปุตฺโต น เกวลํ เอเตเยว จตฺตาโร นิรยา เอเตเยว
จ ราชาโน เนรยิกา อถโข อญฺเญปิ นิรยา อญฺเญปิ จ ราชาโน
นิรเยสุ อุปฺปนฺนาติ วิทิตฺวา จตุปจฺจยทานธมฺมิกรกฺขาวรณสํวิธานสงฺขาตํ
สมณพฺราหฺมเณสุ ธมฺมํ จเรยฺย ฯ
     เอวํ มหาสตฺเตน จตุนฺนํ ราชูนํ นิพฺพตฺตฏฺฐาเน ทสฺสิเต ตโย
ราชาโน นิกฺกงฺขา อเหสุํ ฯ ตโต สกฺโก อวเสเส จตฺตาโร ปญฺเห
ปุจฺฉนฺโต คาถมาห
                สุภาสิตนฺเต อนุโมทิยาน
                อญฺญนฺตํ ปุจฺฉามิ ตทึฆ พฺรูหิ
                กถํวิธํ สีลวนฺตํ วทนฺติ
                กถํวิธํ ปญฺญวนฺตํ วทนฺติ
                กถํวิธํ สปฺปุริสํ วทนฺติ
                กถํวิธํ โน สิริ โน ชหาตีติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘๗.
     ตตฺถ กถํวิธํ โน สิริ โน ชหาตีติ กถํวิธํ นุ ปุริสํ ปฏิลทฺธสิรี
น วิชหติ ฯ
     อถสฺส วิสชฺเชนฺโต มหาสตฺโต จตสฺโส คาถาโย อภาสิ
                กาเยน วาจาย จ โยธ สญฺญโต
                มนสา จ กิญฺจิ น กโรติ ปาปํ
                น อตฺตเหตุ อลิกํ ภณาติ
                ตถาวิธํ สีลวนฺตํ วทนฺติ ฯ
                คมฺภีรปญฺหํ มนสา วิจินฺตยํ
                นจฺจาหิตํ กมฺม กโรติ ลุทฺทํ
                กาลาคตํ อตฺถปทํ น ริญฺจติ
                ตถาวิธํ ปญฺญวนฺตํ วทนฺติ ฯ
                โย เว กตญฺญู กตเวทิ  ธีโร
                กลฺยาณมิตฺโต ทฬฺหภตฺตี จ โหติ
                ทุกฺขิตสฺส สกฺกจฺจ กโรติ กิจฺจํ
                ตถาวิธํ สปฺปุริสํ วทนฺติ ฯ
                เอเตหิ สพฺเพหิ คุเณหุเปโต
                สทฺโธ มุทุ สํวิภาคี วทญฺญู
                สงฺคาหกํ สขิลํ สณฺหวาจํ
                ตถาวิธํ โน สิริ โน ชหาตีติ ฯ
     ตตฺถ กาเยนาติ อาทีนิ ติวิธสุจริตทฺวารวเสน วุตฺตานิ ฯ น
อตฺตเหตูติ เทสนาสีสเมเวตํ ฯ อตฺตเหตุ วา ปรเหตุ วา ธนเหตุ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘๘.
วา ยสเหตุ วา ลาภเหตุ วา อามิสกิญฺจิกฺขเหตุ วา อลิกํ น
กเถตีติ อตฺโถ ฯ กามญฺเจส อตฺโถ วาจาย สญฺญโตติ อิมินาว
สิทฺโธ มุสาวาทิโน ปน อกตฺตพฺพํ นาม ปาปํ นตฺถีติ ครุภาวทีปนตฺถํ
ปุน เอวมาหาติ เวทิตพฺโพ ฯ คมฺภีรปญฺหนฺติ อตฺถโต จ
ปาลิโต จ คมฺภีรํ คุยฺหํ ปฏิจฺฉนฺนํ สตฺตุภสฺตชาตกสมฺภวชาตกอุมฺมงฺคชาตเกสุ
อาคตสทิสํ ปญฺหํ ฯ มนสา วิจินฺตยนฺติ มนสา
วิจินฺเตนฺโต อตฺถํ ปฏิวิชฺฌิตฺวา จนฺทสหสฺสํ สุริยสหสฺสํ อุฏฺฐาเปนฺโต
วิย ปากฏํ กตฺวา โย กเถตุํ สกฺโกตีติ อตฺโถ ฯ นจฺจาหิตนฺติ
อติอหิตํ หิตาติกฺกนฺตํ ลุทฺทผรุสสาหสิกํ กมฺมญฺจ โย น กโรตีติ
อตฺโถ ฯ อิมสฺส ปนตฺถสฺส อาวิภาวนตฺถํ
                น ปณฺฑิตา อตฺตสุขสฺส เหตุ
                ปาปานิ กมฺมานิ สมาจรนฺติ
                ทุกฺเขน ผุฏฺฐา ขลิตาปิ สนฺตา
                ฉนฺทา จ โทสา น ชหนฺติ ธมฺมนฺติ
ภูริปญฺโห กเถตพฺโพ ฯ กาลาคตนฺติ เอตฺถ ทานํ ทาตพฺพกาเล
สีลํ รกฺขนกาเล อุโปสถํ อุปวสนกาเล สรเณสุ ปติฏฺฐานกาเล
ปพฺพชฺชํ กรณกาเล สมณธมฺมํ กรณกาเล วิปสฺสนาวารสฺมึ
ยุญฺชนกาเลติ  อิมานิ ทานาทีนิ สมฺปาเทนฺโต กาลาคตํ อตฺถปทํ น
ริญฺจติ น หาเปติ นาม ฯ ตถาวิธนฺติ สกฺก สพฺพญฺญูพุทฺธา
ปจฺเจกพุทฺธา จ มหาโพธิสตฺตา จ ปญฺญวนฺตํ กเถนฺโต เอวรูปํ ปุคฺคลํ
กเถนฺติ ฯ โย เวติ ตตฺรายํ ปเรน อตฺตโน กตํ คุณํ ชานาตีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๘๙.
กตญฺญู ฯ เอวํ ญตฺวา ปน เยนสฺส คุโณ กโต ตสฺส
คุณํ ปฏิกโรนฺโต กตเวที นาม ฯ ทุกฺขิตสฺสาติ อตฺตโน สหายสฺส
ทุกฺขปฺปตฺตสฺส ทุกฺขํ อตฺตนิ อาโรเปตฺวา โย ตสฺส อุปฺปนฺนกิจฺจํ
สหตฺเถน สกฺกจฺจํ กโรติ พุทฺธาทโย เอวรูปํ สปฺปุริสํ นาม
กเถนฺติ ฯ อปิจ สปฺปุริสา นาม กตญฺญุกตเวทิโน โหนฺตีติ
สตปตชาตกจุลฺลหํสมหาหํสชาตกาทีนิ กเถตพฺพานิ ฯ เอเตหิ สพฺเพหีติ
สกฺก เทวราช โย เอเตหิ เหฏฺฐา วุตฺเตหิ สีลาทีหิปิ สพฺเพหิ คุเณหิ
อุเปโต ฯ สทฺโธติ โอกปฺปนสทฺธาย สมนฺนาคโต ฯ มุทูติ ปิยภาณี ฯ
สํวิภาคีติ สีลสํวิภาคทานสํวิภาคาภิรตตฺตา สํวิภาคี ฯ ยาจกานํ วจนํ
ญตฺวา ทานวเสน วทญฺญู ฯ สงฺคาหกนฺติ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ เตสํ
เตสํ สงฺคณฺหณโต สงฺคาหกํ ฯ มธุรวจนตาย สขิลํ มฏฺฐวจนตาย
สณฺหวาจํ ฯ ตถาวิธํ โนติ ตถาวิธํ นุ ปุคฺคลํ อธิคตยสคฺคลาภคฺคสงฺขาตา
สิรี โน ชหาติ นาสฺส สิรี วินสฺสตีติ ฯ
     เอวํ มหาสตฺโต คคนตเล ปุณฺณจนฺทํ อุฏฺฐาเปนฺโต วิย
จตฺตาโร ปญฺเห วิสชฺเชสิ ฯ ตโต ปรํ เสสปญฺหานํ ปุจฺฉา จ
วิสชฺชนญฺจ โหติ ฯ สกฺโก อาห
                สุภาสิตนฺเต อนุโมทิยาน
                อญฺญนฺตํ ปุจฺฉามิ ตทึฆ พฺรูหิ
                สีลํ สิริญฺจาปิ สตญฺจ ธมฺมํ
                ปญฺญญฺจ กํ เสฏฺฐตรํ วทนฺตีติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๙๐.
     มหาสตฺโต อาห
                ปญฺญา หิ เสฏฺฐา กุสลา วทนฺติ
                นกฺขตฺตราชาริว ตารกานํ
                สีลํ สิริญฺจาปิ สตญฺจ ธมฺโม
                อนฺวายิกา ปญฺญวโต ภวนฺตีติ ฯ
     สกฺโก อาห
                สุภาสิตนฺเต อนุโมทิยาน
                อญฺญนฺตํ ปุจฺฉามิ ตทึฆ พฺรูหิ
                กถํกโร กินฺติกโร กิมาจรํ
                กึ เสวมาโน ลภตีธ ปญฺญํ
                ปญฺญายิทานิ ปฏิปทํ วเทหิ
                กถํกโร ปญฺญวา โหติ มจฺโจติ ฯ
     สรภงฺโค อาห
                เสเวถ วุฑฺเฒ นิปุเณ พหุสฺสุเต
                อุคฺคาหโก ปริปุจฺฉโก สิยา
                สุเณยฺย สกฺกจฺจ สุภาสิตานิ
                เอวํกโร ปญฺญวา โหติ มจฺโจ ฯ
                ส ปญฺญวา กามคุเณ อเปกฺขติ
                อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโต จ
                เอวํวิปสฺสี ปชหาติ ฉนฺทํ
                ทุกฺเขสุ กาเมสุ มหพฺภเยสุ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๙๑.
                ส วีตราโค ส วิเนยฺย โทสํ
                เมตฺตจิตฺตํ ภาเวยฺย อปฺปมาณํ
                สพฺเพสุ ภูเตสุ นิธาย ทณฺฑํ
                อนินฺทิโต พฺรหฺมมุเปติ ฐานนฺติ ฯ
     ตตฺถ สีลนฺติ อาจารสีลํ ฯ สิรินฺติ อิสฺสริยํ ฯ สตญฺจ ธมฺมนฺติ
สปฺปุริสธมฺมํ ฯ ปญฺญนฺติ เอวํ อิเมสํ จตุนฺนํ ธมฺมานํ กตรํ
ธมฺมํ เสฏฺฐตรํ วทนฺตีติ ปุจฺฉติ ฯ ปญฺญา หีติ สกฺก เอเตสุ
จตูสุ ธมฺเมสุ ยา เอสา ปญฺญา นาม สาว เสฏฺฐา อิติ
พุทฺธาทโย กุสลา วทนฺติ ฯ ยถา หิ ตารกา จนฺทํ ปริวาเรนฺติ
จนฺโทว เนสํ อุตฺตโม เอวํ สีลญฺจ สิริญฺจาปิ สตญฺจ ธมฺโมติ
เอเต ตโยปิ ฯ อนฺวายิกา ปญฺญวโต ภวนฺตีติ ปญฺญวนฺตเมว
อนุคจฺฉนฺติ ปญฺญาย เอว ปริวารา โหนฺตีติ อตฺโถ ฯ กถํกโรติ
อาทีนิ อญฺญมญฺญเววจนาเนว ฯ กถํกโรติ กินฺนาม กมฺมํ กโรนฺโต
กิมาจรนฺโต กึ เสวมาโน กึ ภชมาโน อิเธว โลเก ปญฺญํ ลภติ
ปญฺญาย เมว ปฏิปทํ วเทหิ ชานิตุกาโมมฺหิ กถํกโร มจฺโจ
ปญฺญวา นาม โหตีติ ปุจฺฉติ ฯ วุฑฺเฒติ ปญฺญาวุฑฺฒิปฺปตฺเต
ปณฺฑิเต ฯ นิปุเณติ สุขุมการณชานนสมตฺเถ ฯ เอวํกโรติ โย
ปุคฺคโล เอวํ วุตฺตปฺปกาเร ปุคฺคเล เสวติ ภชติ ปยิรุปาสติ ปาลึ
อุคฺคณฺหติ ปุนปฺปุนํ อตฺถํ ปุจฺฉติ ปาสาเณ เลขํ ขนนฺโต วิย
กาญฺจนจาฏิยา สีหวสํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต วิย โอหิตโสโต สกฺกจฺจํ
สุภาสิตานิ สุณาติ อยํ เอวํกโร มจฺโจ ปญฺญวา โหตีติ ฯ เอวํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๙๒.
มหาสตฺโต ปาจีนโลกธาตุโต สุริยํ อุฏฺฐาเปนฺโต วิย ปญฺญาย
ปฏิปทํ กเถตฺวา อิทานิ ตสฺสา ปญฺญาย คุณํ กเถนฺโต ส ปญฺญวาติ
อาทิมาห ฯ ตตฺถ กามคุเณติ กามโกฏฺฐาเส หุตฺวา อภาวฏฺเฐน
อนิจฺจโต ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกานํ ทุกฺขานํ วตฺถุภาเวน ทุกฺขโต
อฏฺฐนวุติยา โรคทุกฺขานํ กาเม นิสฺสาย อุปฺปนฺนสมฺภเวน โรคโต
อเวกฺขติ โอโลเกติ ฯ โส เอวํวิปสฺสีติ เอเตหิ การเณหิ กามานํ
อนิจฺจาทีนิ ปสฺสนฺโต กาเม นิสฺสาย อุปฺปชฺชนกทุกฺขานํ อนฺโต
นตฺถิ กามานํ ปหานเมว สุขนฺติ วิทิตฺวา ทุกฺเขสุ กาเมสุ มหพฺภเยสุ
ฉนฺทํ ปชหาติ ฯ ส วีตราโคติ สกฺก โส ปุคฺคโล เอวํ วีตราโค
นวอาฆาฏวตฺถุวเสน อุปฺปชฺชนกสภาวโทสํ วิเนตฺวา เมตฺตจิตฺตํ
ภาเวยฺย อปฺปมาณสตฺตารมฺมณตฺตา อปฺปมาณํ ภาเวตฺวา
อปริหีนชฺฌาโน อครหิโต พฺรหฺมโลเก อุปฺปชฺชตีติ ฯ
     เอวํ มหาสตฺเต กามานํ โทสํ กเถนฺเตเยว เตสํ ติณฺณํปิ
ราชูนํ สพลนิกายานํ ตทงฺคปฺปหาเนน ปญฺจกามคุณราโค ปหีโนติ ฯ
ตํ ญตฺวา มหาสตฺโต เตสํ ปหํสนวเสน คาถมาห
                มหิทฺธิยํ อาคมนํ อโหสิ
                ตวมฏฺฐก ภีมรถสฺส จาปิ
                กาลิงฺคราชสฺส จ อุคฺคตสฺส
                สพฺเพส โว กามราโค ปหีโนติ ฯ
     ตตฺถ มหิทฺธิยนฺติ มหนฺตอิทฺธิยํ มหาวิปฺผารํ มหาชุติกํ ฯ
ตวมฏฺฐกาติ ตว อฏฺฐก ฯ ปหีโนติ ตทงฺคปฺปหาเนน ปหีโนติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๙๓.
     ตํ สุตฺวา ราชาโน มหาสตฺตสฺส ถุตึ กโรนฺโต คาถมาหํสุ
                เอวเมว ตํ ปรจิตฺตวิทู
                สพฺเพส โน กามราโค ปหีโน
                กโรหิ โอกาสมนุคฺคหาย
                ยถา คตินฺเต อภิสมฺภเวมาติ ฯ
     ตตฺถ อนุคฺคหายาติ ปพฺพชฺชตฺถาย โน โอกาสํ กโรหิ ยถา
มยํ ปพฺพชิตฺวา ตว คตินิปฺผตฺตึ อภิสมฺภเวม ปาปุเณยฺยาม ตยา
ปฏิวิทฺธคุณํ ปฏิวิชฺเฌยฺยามาติ วทึสุ ฯ
     อถ เนสํ โอกาสํ กโรนฺโต มหาสตฺโต อิตรํ คาถมาห
                กโรมิ โอกาสมนุคฺคหาย
                ตถาหิ โว กามราโค ปหีโน
                ผราถ กายํ วิปุลาย ปีติยา
                ยถา คตึ เม อภิสมฺภเวถาติ ฯ
     ตตฺถ ผราถ กายนฺติ ฌานปีติยา วิปุลาย กายํ ผราถ ฯ
     ตํ สุตฺวา เต สมฺปฏิจฺฉนฺตา คาถมาหํสุ
                สพฺพํ กริสฺสาม ตวานุสาสนํ
                ยํ ยํ ตุวํ วกฺขสิ ภูริปญฺญ
                ผราถ กายํ วิปุลาย ปีติยา
                ยถา คตินฺเต อภิสมฺภเวมาติ ฯ
     อถ เนสํ สพลกายานํ มหาสตฺโต ปพฺพชฺชํ ทาเปตฺวา อิสิคเณ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๙๔.
อุยฺโยเชนฺโต คาถมาห
                กตาย วจฺฉสฺส กีสสฺส ปูชา
                คจฺฉนฺตุ โภนฺโต อิสโย สาธุรูปา
                ฌาเน รตา โหถ สทา สมาหิตา
                เอสา รตี ปพฺพชิตสฺส เสฏฺฐาติ ฯ
     ตตฺถ คจฺฉนฺตูติ อตฺตโน อตฺตโน วสนฏฺฐานาทีนิ คจฺฉนฺตูติ ฯ
     อิสโย ตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา วนฺทิตฺวา อากาสํ อุปฺปติตฺวา
สกานิ วสนฏฺฐานานิ อคมํสุ ฯ สกฺโกปิ อุฏฺฐายาสนา มหาสตฺตสฺส
ถุตึ กตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห สุริยํ นมสฺสนฺโต วิย มหาสตฺตํ
นมสฺสมาโน สปริโส ปกฺกามิ ฯ
     เอตมตฺถํ วิทิตฺวา สตฺถา อิมา คาถา อภาสิ
                สุตฺวาน คาถา ปรมตฺถสญฺหิตา
                สุภาสิตา อิสินา ปณฺฑิเตน
                เต เวทชาตา อนุโมทมานา
                ปกฺกามุ เทวา เทวปุรํ ยสสฺสิโน ฯ
                คาถายิมา อตฺถวตี สุพฺยญฺชนา
                สุภาสิตา อิสินา ปณฺฑิเตน
                โย โกจิมา อฏฺฐิกตฺวา สุเณยฺย
                ลเภถ ปุพฺพาปริยํ วิเสสํ
                ลทฺธาน ปุพฺพาปริยํ วิเสสํ
                อทสฺสนํ มจฺจุราชสฺส คจฺเฉติ ฯ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๙๕.
     ตตฺถ ปรมตฺถสญฺหิตาติ อนิจฺจาทิทีปเนน นิพฺพานนิสฺสิตา คาถา ฯ
อิมาติ อิทํ สตฺถา สรภงฺคสตฺถุโน นิพฺพานทายกํ สุภาสิตํ วณฺเณนฺโต
อาห ฯ ตตฺถ อตฺถวตีติ นิพฺพานทายกฏฺเฐน ปรมตฺถนิสฺสิตา ฯ
สุพฺยญฺชนาติ ปริสุทฺธพฺยญฺชนา ฯ สุภาสิตาติ สุโสตพฺพํ กตฺวา
ภาสิตา สุกถิตา ฯ อฏฺฐิกตฺวาติ อตฺตโน อตฺถิกภาวํ กตฺวา
อตฺถิโก หุตฺวา สกฺกจฺจํ สุเณยฺย ฯ ปุพฺพาปริยนฺติ ปฐมชฺฌานํ
ปุพฺพวิเสโส ทุติยชฺฌานํ อปรวิเสโส เอวํ อฏฺฐสมาปตฺติวเสน
จตุมคฺควเสน ปุพฺพาปรภาเวน ฐิตํ วิเสสํ ฯ อทสฺสนนฺติ ปริโยสาเน
จ อปรวิเสสํ อรหตฺตํ ลภิตฺวา นิพฺพานํ ปาปุเณยฺย ฯ นิพฺพานปฺปตฺโต
หิ ปุคฺคโล มจฺจุราชสฺส อทสฺสนํ คโต นาม โหตีติ ฯ
     เอวํ สตฺถา อรหตฺเตน เทสนาย กูฏํ คณฺหิตฺวา น
ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ โมคฺคลฺลานสฺส อาหฬเน ปุปฺผวสฺสํ
วสฺสีติ วตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนนฺโต
     สาลิสฺสโร สารีปุตฺโต         เมณฺฑิสฺสโร นาม กสฺสโป
     ปพฺพโต จ อนุรุทฺโธ          กจฺจายโน จ เทวโล
     อนุสิสฺโส จ อานนฺโท         กีสวจฺโฉ จ โกลิโต
     (นารโท ปุณฺโณ มนฺตานีปุตฺโต   เสสปริสา พุทฺธปริสา)
     สรภงฺโค โพธิสตฺโต          เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติ ฯ
                   สรภงฺคชาตกํ นิฏฺฐิตํ ฯ
                         ทุติยํ ฯ
                   ----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๑ หน้า ๓๕๖-๓๙๕.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=41&A=7328&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=41&A=7328&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=2446
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=10186
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=11037
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=11037
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗
http://84000.org/tipitaka/read/?index_27