ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๓ ภาษาบาลีอักษรไทย ชา.อ.๙ มหานิปาต(๑)

                     มหานิปาตวณฺณนา
                       มโหสถชาตกํ
     ปญฺจาโล สพฺพเสนายาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
อตฺตโน ปญฺญาปารมึ อารพฺภ กเถสิ ฯ เอกทิวสมฺหิ ภิกฺขู
ธมฺมสภายํ สนฺนิสินฺนา ตถาคตสฺส ปญฺญาปารมึ วณฺณยนฺตา มหาปญฺโญ
อาวุโส ตถาคโต  ปุถุปญฺโญ หาสปญฺโญ คมฺภีรปญฺโญ ภูริปญฺโญ
ติกฺขปญฺโญ ชวนปญฺโญ นิพฺเพธิกปญฺโญ ปรปฺปวาทมทฺทโน อตฺตโน
ปญฺญานุภาเวน กูฏทนฺตาทโย พฺราหฺมเณ สพฺภิยาทโย ปริพฺพาชเก
อาฬวกาทโย ยกฺเข สกฺกาทโย เทเว พกาทโย พฺรหฺมาโน
องฺคุลิมาลาทโย โจเร จ ทเมตฺวา นิพฺพิเสวเน อกาสิ พหู ชนา เตน
ทมิตฺวา ปพฺพชฺชํ ทตฺวา มคฺคผเลสุ ปติฏฺฐาปิตา เอวํ มหาปญฺโญ
อาวุโส สตฺถาติ สตฺถุ คุณํ วณฺณยนฺตา นิสีทึสุ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา
กายนุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา กา ปน โว อนฺตรา
กถา อวิปฺปกตาติ ปุจฺฉิตฺวา อิมาย นามาติ วุตฺเต น ภิกฺขเว
อิทาเนว ตถาคโต ปญฺญวา อตีเต อปริปกฺเก ญาเณ โพธิญาณตฺถาย
ปุพฺพจริยํ จรนฺโตปิ ปญฺญวาเยวาติ วตฺวา ตุณฺหี อโหสิ เตหิ
ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ
     อตีเต ภิกฺขเว มิถิลายํ วิเทหรฏฺเฐ วิเทโห นาม ราชา รชฺชํ
กาเรสิ ฯ ตสฺส อตฺถธมฺมานุสาสกา จตฺตาโร ปณฺฑิตา อเหสุํ
เสนโก ปุกฺกุโส กามินฺโท เทวินฺโทติ ฯ ตทา ราชา โพธิสตฺตสฺส
ปฏิสนฺธิคฺคหณทิวเส ปจฺจูสกาเล เอวรูปํ สุปินํ อทฺทส ราชงฺคเณ
จตูสุ กณฺเณสุ จตฺตาโร อคฺคิกฺขนฺธา มหาปาการปฺปมาณา อุฏฺฐาย
ชลนฺติ เตสํ ปน มชฺเฌ เอโก ขชฺโชปนกปฺปมาโน อคฺคิกฺขนฺโธ
อุฏฺฐหิตฺวา ตํ ขณญฺเญว จตฺตาโร อคฺคิกฺขนฺเธ อติกฺกมิตฺวา ยาว
อกนิฏฺฐพฺรหฺมโลกปฺปมาณา อุฏฺฐาย สกลจกฺกวาฬํ โอภาเสตฺวา
ฐิโต อนฺตมโส ภูมิยํ ปติตํ สาสปวีชมตฺตมฺปิ ปญฺญายติ ตํ สเทวโก
โลโก สมารโก สพฺรหฺมโก อาคนฺตฺวา คนฺธมาลาทีหิ ปูเชสิ
มหาชนา ชาลนฺตเรเนว วิจรนฺติ โลมกูปมตฺตมฺปิ อุณฺหํ น คณฺหตีติ ฯ
ราชา อิมํ สุปินํ ทิสฺวา ภีตตสิโต อุฏฺฐาย กินฺนุ โข เม ภวิสฺสตีติ
จินฺเตนฺโต นิสินฺนโกว อรุณํ อุฏฺฐาเปสิ ฯ จตฺตาโร ปณฺฑิตา
ปาโตว อาคนฺตฺวา กจฺจิ นุ เทว สุขํ สยิตฺถาติ สุขเสยฺยํ ปุจฺฉึสุ ฯ
โส อาจริยา กุโต เม สุขํ อตฺถีติ วตฺวา เอวรูโป เม สุปิโน
ทิฏฺโฐติ กเถสิ ฯ อถ นํ เสนกปณฺฑิโต มา ภายิ มหาราช
มงฺคลสุปิโน เอโส วุฑฺฒิ เต ภวิสฺสตีติ วตฺวา กึ การณาติ วุตฺเต
มหาราช อมฺเห จตฺตาโร ปณฺฑิเต อภิภวิตฺวา นิปฺปภํ กตฺวา
อญฺโญ ปญฺจโม ปณฺฑิโต อุปฺปชฺชิสฺสติ มยํ หิ จตฺตาโร ชนา
จตฺตาโร อคฺคิกฺขนฺธา วิย มชฺเฌ อุปฺปนฺนอคฺคิกฺขนฺโธ วิย ปญฺจโม
ปณฺฑิโต อุปฺปชฺชิสฺสติ โส จ สเทวเก โลเก อสทิโส ภวิสฺสตีติ ฯ
อิทานิ ปเนส กุหินฺติ ฯ มหาราช อชฺช ตสฺส ปฏิสนฺธิคฺคหเณน
วา มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมเนน วา ภวิตพฺพนฺติ อตฺตโน สิกฺขาพเลน
ทิพฺพจกฺขุนา ทิสฺวา วิย พฺยากาสิ ฯ ราชา ตโต ปฏฺฐาย ตํ
วจนํ อนุสฺสริ ฯ มิถิลายํ ปน จตูสุ ทฺวาเรสุ ทกฺขิณยวมชฺฌคาโม
ปจฺฉิมยวมชฺฌคาโม อุตฺตรยวมชฺฌคาโม ปาจีนยวมชฺฌคาโม จาติ
จตฺตาโร คามา อเหสุํ ฯ เตสุ ปาจีนยวมชฺฌคาเม สริวฑฺฒโก
นาม เสฏฺฐี วสติ ฯ สุมนาเทวี นามสฺส ภริยา อโหสิ ฯ
มหาสตฺโต ตํ ทิวสํ รญฺญา ทิฏฺฐสุปินเวลายํ ตาวตึสภวนโต จวิตฺวา ตสฺสา
กุจฺฉิมฺหิ ปฏิสนฺธึ คณฺหิ ฯ อปรานิ ปน เทวปุตฺตสหสฺสานิ ตาวตึสภวนโต
จวิตฺวา ตสฺมึเยว คาเม เสฏฐานุเสฏฺฐีนํ กุเลสุ ปฏิสนฺธึ
คณฺหึสุ ฯ สุมนาเทวี ปน ทสมาสจฺจเยน สุวณฺณวณฺณํ ปุตฺตํ วิชายิ ฯ
     ตสฺมึ ขเณ สกฺโก เทวราชา มนุสฺสโลกํ โอโลเกนฺโต
มหาสตฺตสฺส มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมนภาวํ ญตฺวา อิมํ พุทฺธงฺกุรํ สเทวเก
โลเก ปากฏํ กาตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา มหาสตฺตสฺส มาตุกุจฺฉิโต
นิกฺขมนกาเล อทิสฺสมานกาเยนาคนฺตฺวา ตสฺส หตฺเถ เอกํ โอสถฆฏิกํ
ฐเปตฺวา สกฏฺฐานเมว คโต ฯ มหาสตฺโต ตํ มุฏฺฐึ กตฺวา
คณฺหิ ฯ ตสฺมึ ปน มาตุกุจฺฉิโต นิกฺขมนฺเตเยว มาตุ อปฺปมตฺตกํปิ
ทุกฺขํ นาโหสิ ฯ ธมฺมกรกโต อุทกมิว สุเขน นิกฺขมิ ฯ สา ตสฺส
หตฺเถ โอสถฆฏิกํ ทิสฺวา ตาต กินฺเต ลทฺธนฺติ อาห ฯ โส โอสถํ
อมฺมาติ ทิพฺโพสถํ มาตุยา หตฺเถ ฐเปตฺวา อมฺม อิมํ โอสถํ เยน
เกนจิ อาพาเธน อาพาธิกานํ เทถาติ อาห ฯ สา หฏฺฐปหฏฺฐา
สิริวฑฺฒกเสฏฺฐิโน อาโรเจสิ ฯ ตสฺส ปน สตฺตวสฺสิโก สีสาพาโธ
อตฺถิ ฯ โส ตุฏฺฐหฏฺโฐ หุตฺวา อยํ กุมาโร มาตุกุจฺฉิโต ชายมาโน
โอสถํ คเหตฺวา อาคโต ชาตกฺขเณเยว มาตรา สทฺธึ กเถสิ เอวรูเปน
ปุญฺญวตา ทินฺโน โอสโถ มหานุภาโว ภวิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา ตํ
โอสถํ คเหตฺวา นิสฺสทายํ ฆํสิตฺวา โอสถํ โถกํ นลาตนฺเต มกฺเขสิ ฯ
สตฺตวสฺสิโก สีสาพาโธ ปทุมปตฺตโต อุทกํ วิย นิวตฺติตฺวา คโต ฯ
โส มหานุภาวํ โอสถนฺติ โสมนสฺสปฺปตฺโต อโหสิ ฯ มหาสตฺตสฺส
โอสถํ คเหตฺวา อาคตภาโว สพฺพตฺถ ปากโฏ ชาโต ฯ เยเกจิ
อาพาธิกา สพฺเพ เต เสฏฺฐิสฺส เคหํ อาคนฺตฺวา โอสถํ ยาจนฺติ ฯ
เสฏฺฐีปิ สพฺเพสํ นิสฺสทายํ ฆํสิตฺวา โอสถํ โถกํ คเหตฺวา อุทเกน
อาลุเฬตฺวา เทติ ฯ ทิพฺโพสเถน สรีเร มกฺขิตมตฺเตเยว สพฺพา
อาพาธา วูปสมนฺติ ฯ สุขิตา มนุสฺสา สิริวฑฺฒกเสฏฺฐิโน เคเห
โอสโถ มหานุภาโวติ วณฺเณนฺตา ปกฺกมนฺติ ฯ มหาสตฺตสฺส
นามคฺคหณทิวเส มหาเสฏฺฐี มม ปุตฺตสฺส อยฺยกาทีนํ นาเมน อตฺโถ
นตฺถิ อสฺส ชายมานสฺส โอสถํ คเหตฺวา อาคตตฺตา โอสโถ นาม
โหตูติ ตโต อิทํ โอสถํ มหนฺตํ อิทํ โอสถํ มหนฺตนฺติ อุปฺปนฺนวจนํ
อุปาทาย อสฺส มโหสถกุมาโรเตฺวว นามํ อกาสิ ฯ อถสฺส
เอตทโหสิ มม ปุตฺโต มหาปุญฺโญ น เอกโกว นิพฺพตฺติสฺสติ อิมินา
สทฺธึ ชาตทารเกหิ จ ภวิตพฺพนฺติ ฯ โส โอโลกาเปนฺโต
ทารกสหสฺสานํ ทิฏฺฐภาวํ สุตฺวา สพฺเพสํปิ กุมารานํ ปิลนฺธนานิ ทตฺวา
สหสฺสธาติโย ทาเปสิ ฯ ปุตฺตสฺส เม อุปฏฺฐากา ภวิสฺสนฺตีติ
โพธิสตฺเตน สทฺธึเยว เตสํ มงฺคลํ กาเรสิ ฯ ธาติโย ทารเก
อลงฺกริตฺวา มหาสตฺตสฺส อุปฏฺฐานํ อาเนนฺติ ฯ โพธิสตฺโต เตหิ
สทฺธึ กีฬนฺโต วฑฺฒิตฺวา สตฺตวสฺสิกกาเล สุวณฺณปฏิมา วิย อภิรูโป
อโหสิ ฯ อถสฺส คามมชฺเฌ เตหิ สทฺธึ กีฬนฺตสฺส หตฺถิอาทีสุ
อาคจฺฉนฺเตสุ กีฬามณฺฑลํ ภิชฺชติ ฯ วาตาตปปฺปหรณกาเล ทารกา
กิลมนฺติ ฯ เอกทิวสมฺปิ เนสํ กีฬนฺตานํเยว มหาเมโฆ อุฏฺฐหิ ฯ
ตํ ทิสฺวา นาคพโล มหาสตฺโต ธาวิตฺวา เอกํ สาลํ ปาวิสิ ฯ
อิตเร ทารกา ตสฺส ปจฺฉโต อนุธาวนฺตา อญฺญมญฺญสฺส ปาเทสุ
อุปกฺขลิตฺวา ปติตฺวา ชณฺณุกเภทาทีนิ ปาปุณึสุ ฯ โพธิสตฺโต
อิมสฺมึ ฐาเน กีฬนสาลํ กาตุํ วฏฺฏติ เอวํ น กิลมิสฺสามาติ
จินฺเตตฺวา เต ทารเก อาห อิมสฺมึ ฐาเน วาเตน วา วสฺเสน วา
อาตเปน วา กิลมิสฺสาม ฐานนิสชฺชนสยนกฺขมํ เอกํ สาลํ กาเรสฺสาม
เอเกกํ กหาปณํ อาหรถาติ ฯ เต ตถา กรึสุ มหาสตฺโต
มหาวฑฺฒกึ ปกฺโกสาเปตฺวา ตาต อิมสฺมึ ฐาเน สาลํ กโรหีติ ตสฺส
สหสฺสํ อทาสิ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา สหสฺสํ คเหตฺวา ภูมึ
สมํ กาเรตฺวา ขาณุเก โกฏฺเฏตฺวา สุตฺตํ ปสาเรสิ ฯ มหาสตฺโต
ตสฺส สุตฺตปสารณวิธานํ ทิสฺวา อาโรเจนฺโต โภ เอวํ สุตฺตํ
อปสาเรตฺวา สาธุกํ ปสาเรหีติ อาห ฯ สามิ อหํ อตฺตโน สิปฺปานุรูเปน
ปสาเรมิ อิโต อญฺญํ น ชานามีติ ฯ เอตฺตกํปิ อชานนฺโต อมฺหากํ
ธนํ คเหตฺวา สาลํ กถํ กริสฺสสีติ อาหร สุตฺตํ อหํ
ปสาเรตฺวา เต ทสฺสามีติ อาหราเปตฺวา สยํ ปสาเรสิ ฯ
วิสฺสุกมฺเมน ปสาริตํ วิย อโหสิ ฯ ตโต วฑฺฒกึ อาห เอวํ สุตฺตํ
ปสาเรตุํ สกฺขิสฺสสีติ ฯ น สกฺขิสฺสามิ สามีติ ฯ เตนหิ มม
วิจารณาย ปน กาตุํ สกฺขิสฺสสีติ ฯ สกฺขิสฺสามิ สามีติ ฯ
มหาสตฺโต ยถา ตสฺสา สาลาย เอกสฺมึ อนาถานํ อิตฺถีนํ วิชายนฏฺฐานํ
เอกสฺมึ อาคนฺตุกสมณพฺราหฺมณานํ วสนฏฺฐานํ เอกสฺมึ อาคนฺตุกมนุสฺสานํ
วสนฏฺฐานํ เอกสฺมึ อาคนฺตุกวาณิชกานํ ภณฺฑฐปนฏฺฐานํ โหติ
ตถา สพฺพานิ ตานิ ฐานานิ พหิมุขทฺวารานิ กตฺวา สาลํ วิจาเรสิ ฯ
ตเถว กีฬามณฺฑลํ ตเถว วินิจฺฉยํ ตเถว ธมฺมสภํปิ กาเรสิ ฯ
กติปาเหเนว นิฏฺฐิตาย สาลาย จิตฺตกาเร ปกฺโกสาเปตฺวา
สยํ วิตฺถาเรตฺวา รมณียํ จิตฺตกมฺมํ กาเรสิ ฯ สา สาลา
สุธมฺมาเทวสภาปฏิภาคา อโหสิ ฯ ตโต น เอตฺตาวตา สาลา โสภติ
โปกฺขรณึ กาเรตุํ วฏฺฏตีติ โปกฺขรณึ ขนาเปตฺวา อิฏฺฐกวฑฺฒกึ
ปกฺโกสาเปตฺวา สยํ วิจาเรตฺวา สหสฺสวงฺกํ สตติตฺถํ โปกฺขรณึ
กาเรสิ ฯ สา ปญฺจวิธปทุมสญฺฉนฺนา นนฺทนโปกฺขรณี วิย อโหสิ ฯ
ตสฺสา ตีเร ปุปฺผผลธเร นานารุกฺเข โรปาเปตฺวา นนฺทนวนํ วิย
อุยฺยานํ กาเรสิ ฯ ตเมว จ สาลํ นิสฺสาย ธมฺมิกสมณพฺราหฺมณานญฺเจว
อาคนฺตุกคมิกาทีนญฺจ ทานวตฺตํ ปฏฺฐเปสิ ฯ สา ตสฺส กิริยา
สพฺพตฺถ ปากฏา อโหสิ ฯ พหู มนุสฺสา ตํ โอตรนฺติ ฯ
มหาสตฺโต สาลาย นิสีทิตฺวา สมฺปตฺตสมฺปตฺตานํ การณาการณํ
ยุตฺตายุตฺตํ กเถสิ ฯ วินิจฺฉยํ ปฏฺฐเปสิ ฯ พุทฺธุปฺปาทกาโล วิย
อโหสิ ฯ วิเทหราชา ปน สตฺตวสฺสจฺจเยน  จตฺตาโร ปณฺฑิตา
อมฺเห อภิภวิตฺวา ปญฺจโม ปณฺฑิโต อุปฺปชฺชิสฺสตีติ เม กถยึสุ
กตฺเถโส เอตรหีติ สริตฺวา ตสฺส วสนฏฺฐานํ ชานถาติ จตูหิ ทฺวาเรหิ
จตฺตาโร อมจฺเจ เปเสสิ ฯ เสสทฺวาเรหิ นิกฺขมนฺตา อมจฺจา
มหาสตฺตํ น ปสฺสึสุ ฯ ปาจีนทฺวาเรน นิกฺขมนฺโต อมจฺโจ สาลาย
นิสีทิตฺวา ปณฺฑิเตน นาม อิมิสฺสา สาลาย การเกน วา การาปเกน
วา ภวิตพฺพนฺติ จินฺเตตฺวา มนุสฺเส ปุจฉิ อยํ สาลา กตรวฑฺฒกินา
กตาติ ฯ มนุสฺสา นายํ วฑฺฒกินา กตา อตฺตโน ปญฺญาพเลน
สิริวฑฺฒกเสฏฺฐิปุตฺตสฺส มโหสถปณฺฑิตสฺส วิจารณาย เอสา
กตาติ วทึสุ ฯ กติวสฺโส ปน ปณฺฑิโตติ ฯ ปริปุณฺณสตฺตวสฺโสติ ฯ
อมจฺโจ รญฺโญ ทิฏฺฐสุปินทิวสโต ปฏฺฐาย สํวจฺฉรํ คเณตฺวา
รญฺโญ สุปินทสฺสเนน สเมติ อยเมว โส ปณฺฑิโตติ ญตฺวา รญฺโญ
ทูตํ ปาเหสิ เทว ปาจีนยวมชฺฌคาเม สิริวฑฺฒกเสฏฺฐิปุตฺโต
มโหสถปณฺฑิโต นาม สตฺตวสฺสิโกว สมาโน เอวรูปํ นาม สาลํ
กาเรสิ โปกฺขรณึ อุยฺยานํ จ กาเรสิ อิมํ ปณฺฑิตํ คเหตฺวา
อาเนมิ อุทาหุ น อาเนมีติ ฯ ราชา ตํ สุตฺวา ตุฏฺฐจิตฺโต
หุตฺวา เสนกํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา กึ เสนก
อาเนม ตํ ปณฺฑิตนฺติ ปุจฺฉิ ฯ โส มจฺฉรายนฺโต มหาราช
สาลาทีนํ การาปิตมตฺตเกน ปณฺฑิโต นาม น โหติ โย โกจิ
เอตานิ กาเรติ อปฺปมตฺตํ เอตนฺติ อาห ฯ โส ตสฺส กถํ สุตฺวา
ภวิตพฺพเมตฺถ การเณนาติ ตุณฺหี หุตฺวา ตตฺเถว วสนฺโต ปณฺฑิตํ
วีมํสตูติ อมจฺจสฺส ทูตํ ปฏิเปเสสิ ฯ ตํ สุตฺวา อมจฺโจ ตตฺเถว
วสนฺโต ปณฺฑิตํ วีมํสิ ฯ ตตฺริทํ วีมํสนอุทานํ
            มํสํ โคโณ คณฺฐิ สุตฺตํ  ปุตฺโต โคโธ รเถน จ
            ทณฺโฑ สีสํ อหี เจว   กุกฺกุโฏ มณิ วิชายนํ
            โอทนํ พาลุกญฺจาปิ    ตฬากุยฺยานํ คทฺรโภ มณีติ ฯ
     ตตฺถ มํสนฺติ เอกทิวสํ โพธิสตฺโต กีฬามณฺฑลํ คจฺฉนฺโต
เอโก เสโน สูณผลกโต มํสเปสึ คเหตฺวา อากาเสน ปกฺขนฺทิ ฯ
ตํ ทิสฺวา ทารกา มํสเปสึ ฉฑฺฑาเปสฺสามาติ เสนํ อนุพนฺธึสุ ฯ
เต อิโต จิโต จ ธาวนฺตา อุทฺธํ โอโลเกตฺวา ตสฺส ปจฺฉโต
ปจฺฉโต คจฺฉนฺตา ปาสาณาทีสุ ขาณุเกสุ อุปกฺขลิตฺวา กิลมนฺติ ฯ
อถ เน ปณฺฑิโต อาห ฉฑฺฑาเปสฺสามิ นนฺติ ฯ ฉฑฺฑาเปหิ
สามีติ ฯ เตนหิ ปสฺสถาติ โส อุทฺธํ อโนโลเกตฺวา วาตเวเคน ธาวิตฺวา
เสนสฺส ฉายํ อกฺกมิตฺวา ปาณึ ปหริตฺวา มหาวิรวํ วิรวิ ฯ
ตสฺส เตเชน โส สทฺโท เสนสฺส กุจฺฉิยํ นิสีทิตฺวา ๑- นิจฺฉาริโต
วิย อโหสิ ฯ โส ภีโต มํสํ ฉฑฺเฑสิ ฯ มหาสตฺโต มํสสฺส
ฉฑฺฑิตภาวํ ญตฺวา ฉายํ โอโลเกนโตว ภูมิยํ ปติตุํ อทตฺวา
อากาเสเยว สมฺปฏิจฺฉิ ฯ ตํ อจฺฉริยํ ทิสฺวา มหาชโน นทนฺโต
วคฺคนฺโต อปฺโผเฏนฺโต มหาสทฺทมกาสิ ฯ อมจฺโจ ตํ ปวุตฺตึ
ญตฺวา รญฺโญ ทูตํ ปุน เปเสสิ เทว ปณฺฑิโต อิมินา อุปาเยน
เสนํ มํสเปสึ ฉฑฺฑาเปสิ อิทํ เทโว ชานาตูติ ฯ ราชา ตํ สุตฺวา
เสนกํ ปุจฺฉิ เสนก กึ อาเนม ปณฺฑิตนฺติ ฯ โส จินฺเตสิ
ตสฺส อิธาคตกาลโต ปฏฺฐาย มยํ นิปฺปภา ภวิสฺสาม โน อตฺถิภาวํปิ
ราชา น ชานิสฺสติ น ตํ อานยํ ทาตุํ วฏฺฏตีติ ฯ โส ลาภมจฺฉริตาย
มหาราช เอตฺตเกน ปณฺฑิโต นาม นาโหสิ อปฺปมตฺตกํ เอตนฺติ
อาห ฯ ราชา มชฺฌตฺโต หุตฺวา ตตฺเถว นํ วีมํสตูติ ปุน
@เชิงอรรถ:  วินิวิชฺฌิตวาติปิ ปาโฐ ฯ
ปฏิเปเสสิ ฯ โคโณติ เอโก ปาจีนยวมชฺฌคามวาสี ปุริโส วสฺเส
ปติเต กสึ กริสฺสามีติ คามนฺตรโต โคเณ กีณิตฺวา อาเนตฺวา
เคเห วสาเปตฺวา ปุน ทิวเส โคจรตฺถาย ติณภูมึ เนตฺวา โคณปิฏฺเฐ
นิสินฺโน กิลนฺตรูโป โอตริตฺวา รุกฺขมูเล นิสินฺโน นิทฺทํ โอกฺกมิ ฯ
ตสฺมึ ขเณ เอโก โจโร อาคนฺตฺวา โคเณ คเหตฺวา ปลายิ ฯ
โส ปพุชฺฌิตฺวา โคเณ อปสฺสนฺโต อิโต จิโต จ โอโลเกตฺวา
โจรํ ทิสฺวา เวเคน ปกฺขนฺทิตฺวา กุหึ เม โคเณ เนสีติ อาห ฯ
กึ วเทสิ มม โคเณ อตฺตโน อิจฺฉิตฏฺฐานํ เนมีติ ฯ เตสํ
วิวาทํ สุตฺวา มหาชโน สนฺนิปติ ฯ ปณฺฑิโต เตสํ สาลาทฺวาเรน
คจฺฉนฺตานํ สทฺทํ สุตฺวา อุโภปิ ปกฺโกสาเปตฺวา เตสํ กิริยํ ทิสฺวาว
อยํ โจโร อยํ โคณสามิโกติ ชานาติ ฯ ชานนฺโต ปน กสฺมา
วิวทตฺถาติ ปุจฺฉิ ฯ โคณสามิโก อาห สามิ อิเม โคเณ อสุกคามโต
อสุกสฺส นาม หตฺถโต กีณิตฺวา อาเนตฺวา เคเห วสาเปตฺวา
ปาโตว ติณภูมึ เนมิ ตตฺถ เม ปมาทํ ทิสฺวา อยํ ปุริโส โคเณ
คเหตฺวา ปลายิ สฺวาหํ อิโต จิโต จ โอโลเกนฺโต อิมํ
ทิสฺวา อนุพนฺธิตฺวา คณฺหึ อสุกคามวาสิโน มยา เอเตสํ กีณิตฺวา
คหิตภาวํ ชานนฺตีติ ฯ อถ โจโร อิเม โคณา มเมว ฆรชาติกา
อยํ มุสา ภณตีติ อาห ฯ อถ เน ปณฺฑิโต อหํ โว อฏฺฏํ
ธมฺเมน วินิจฺฉินิสฺสามิ กึ ตุมฺเห วินิจฺฉเย ฐสฺสถาติ ปุจฺฉิตฺวา
อาม  ฐสฺสามาติ วุตฺเต มหาชนสฺส หทยํ คณฺหิตุํ วฏฺฏตีติ ปฐมํ
โจรํ ปุจฺฉิ ตยา อิเม โคณา กึ ขาทาปิตา กึ ปายิตาติ ฯ
ปณฺฑิต ยาคุํ ปาเยตฺวา ติลปิฏฺฐญฺจ กุมฺมาเส จ ขาทาปิตาติ ฯ
ตโต โคณสามิกํ ปุจฺฉิ ฯ โส อาห กุโต เม ทุคฺคตสฺส ยาคุอาทีนิ
ลทฺธานิ ติณเมว ขาทาปิตาติ ฯ ปณฺฑิโต เตสํ กถํ สุตฺวา
อตฺตโน ปุริสํ ปาตึ คาหาเปตฺวา ปิยงฺคุปตฺตานิ อาหราเปตฺวา อุทุกฺขเล
โกฏฺฏาเปตฺวา อุทเกน มทฺทาเปตฺวา โคเณ ปาเยสิ ฯ โคณา
ติณเมว ฉฑฺฑยึสุ ฯ ปณฺฑิโต ปสฺสถิทนฺติ มหาชนสฺส ทสฺเสตฺวา
โจรํ ปุจฺฉิ โจโรสิ น โจโรสีติ ฯ สามิ โจโรมฺหีติ อาห ฯ
เตนหิ อิโต ปฏฺฐาย มา เอวรูปมกาสีติ โอวทติ ฯ โพธิสตฺตสฺส
ปุริสา ปน ตํ หตฺถปาเทหิ โปเถตฺวา ทุพฺพลมกํสุ ฯ อถ นํ
ปณฺฑิโต โอวทิ ปสฺสสิ ตาต ทิฏฺฐธมฺเมเยว ตาว เต อิทํ ทุกฺขํ
สมฺปราเย ปน นิรยาทีสุ มหาทุกฺขํ อนุภวิสฺสสิ อิโต ปฏฺฐาย
ปชเหตํ กมฺมนฺติ ปญฺจ สีลานิ ตสฺส อทาสิ ฯ อมจฺโจ ตํ ปวุตฺตึ
ยถาภูตํ รญฺโญ อาโรจาเปสิ ฯ ราชา กึ เสนก อาเนม ปณฺฑิตนฺติ
เสนกํ ปุจฺฉิตฺวา มหาราช โคณอฏฺฏํ นาม เยน เกนจิ
วินิจฺฉิตํ เอตฺตเกน ปณฺฑิโต นาม น โหติ อาคเมถ ตาว เทวาติ
วุตฺเต มชฺฌตฺโต หุตฺวา ปุน ตเถว สาสนํ เปเสสิ ฯ เอวํ
สพฺพวิธาเน เวทิตพฺพํ ฯ อิโต ปรํ ปน อุทานมตฺตเมว วิภชิตฺวา
ทสฺสิสฺสามิ ฯ คณฺฐีติ เอกา ปน ทุคฺคติตฺถี นานาวณฺเณหิ สุตฺเตหิ
คณฺฐิกํ พนฺธิตฺวา กตสุตฺตคณฺฐิกปิลนฺธนํ คีวโต โมเจตฺวา สาฏกสฺส
อุปริ ฐเปตฺวา นหายิตุํ ปณฺฑิเตน การิตํ โปกฺขรณึ โอตริ ฯ อปรา
ตรุณิตฺถี ตํ ทิสฺวา โลภํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ อุกฺขิปิตฺวา อมฺม อติวิย
โสภนํ อิทํ เต กิตฺตเกน กตํ อหํปิ อตฺตโน สิปฺปานุรูเปน เอวรูปํ
กริสฺสามีติ คีวายํ ปิลนฺธิตฺวา  ปมาณํ ตาวสฺส อุปธาเรมีติ
วตฺวา ตาย อุชุจิตฺตตาย อุปธาเรหีติ วุตฺเต คีวายํ ปิลนฺธิตฺวา
ปกฺกามิ ฯ อิตราปิ ตํ ทิสฺวา โปกฺขรณิโต สีฆํ อุตฺตริตฺวา สาฏกํ
นิวาเสตฺวา อุปธาวิตฺวา กุหึ เม ปิลนฺธนํ คเหตฺวา ปลายิสฺสสีติ
สาฏกํ คณฺหิ ฯ อิตรา ปน นาหํ ตว สนฺตกํ คณฺหามิ มม
คีวายเมว ปิลนฺธนนฺติ อาห ฯ มหาชโน ตํ สุตฺวา สนฺนิปติ ฯ
ปณฺฑิโตปิ ทารเกหิ สทฺธึ กีฬนฺโต ตาสํ กลหํ กตฺวา
สาลาทฺวาเรน คจฺฉนฺตีนํ สทฺทํ สุตฺวา กึ สทฺโท เอโสติ ปุจฺฉิตฺวา
อุภินฺนํ กลหการณํ สุตฺวา ตา ปกฺโกสาเปตฺวา อากาเรเนว อยํ
โจรี อยํ น โจรีติ ญตฺวาปิ ตมตฺถํ ปุจฺฉิตฺวา มม วินิจฺฉเย
ฐสฺสถาติ วตฺวา อาม ฐสฺสามาติ วุตฺเต ปฐมํ โจรึ ปุจฺฉิ ตวํ
อิมํ ปิลนฺธนํ กตรคนฺเธน วิลิมฺปสีติ ฯ อหํ นิจฺจํ สพฺพสาหาริเกน
วิลิมฺปามีติ ฯ สพฺพสาหาริโก นาม สพฺพคนฺเธหิ โยเชตฺวา
กตคนฺโธ ฯ ตโต อิตรํ ปุจฺฉิ ฯ สา อาห กุโต มยฺหํ ทุคฺคตาย
สพฺพสาหาริโก อตฺถิ อหํ นิจฺจํ ปิยงฺคุปุปฺผคนฺเธเนว วิลิมฺปามีติ ฯ
ปณฺฑิโต ตาสํ วจนํ ปุริสํ คาหาเปตฺวา อุทกปาตึ อาหราเปตฺวา
ตํ ปิลนฺธนํ ตตฺถ ปกฺขิปิตฺวา คนฺธิกํ ปกฺโกสาเปตฺวา เอตํ
อุปสึฆิตฺวา อสุกคนฺธภาวํ นาม ชานาหีติ อาห ฯ โส ตํ อุปสึฆนฺโต
ปิยงฺคุปุปฺผคนธภาวํ ญตฺวา อิมํ เอกนิปาเต คาถมาห
               สพฺพสาหาริโก นตฺถิ   สุทฺธกงฺคุ ปวายติ
               อลิกํ ภาสติ ยํ ธุตฺตี   สจฺจมาหุ มหลฺลิกาติ ฯ
        ตตฺถ ธุตฺตีติ ธุตฺติกา ฯ อาหูติ อาห ฯ อยเมว วา ปาโฐ ฯ
     อถ มหาสตฺโต ตํ การณํ มหาชนํ ชานาเปตฺวา ตวํ โจรีสีติ
ปุจฺฉิตฺวา โจรีภาวํ ปฏิชานาเปสิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย มหาสตฺตสฺส
ปณฺฑิตภาโว มหาชนสฺส ปากโฏ ชาโต ฯ สุตฺตนฺติ เอกา
อิตถี กปฺปาสเขตฺตรกฺขิกา เขตตํ รกฺขนฺตี ตตฺเถว ปริสุทฺธกปฺปาสํ
คเหตฺวา สุขุมสุตฺตํ กนฺติตฺวา ติมฺพรุฏฺฐิผเลน สุตฺตคุฬํ กตฺวา อุจฺจงฺเก
ฐเปตฺวา คามํ อาคจฺฉนฺตี ปณฺฑิตสฺส โปกฺขรณิยํ นหายิสฺสามีติ
สาฏกสฺส อุปริ สุตฺตคุฬํ ฐเปตฺวา โอตริตฺวา นหายติ ฯ อปรา
อิตฺถี ตํ ทิสฺวา ลุทฺธจิตฺตตาย ตํ คเหตฺวา อโห มนาปํ สุตตํ
ตยา อมฺม กตนฺติ อจฺฉรํ ปหริตฺวา โอโลเกนฺตี วิย อุจฺจงฺเก กตฺวา
ปกฺกามิ ฯ เสสํ ปุริมนเยเนว วิตฺถาเรตพฺพํ ฯ ปณฺฑิโต ปฐมํ
โจรึ ปุจฺฉิ ตวํ สุตฺตคุฬํ กโรนฺตี กึ อนฺโต ปกฺขิปิตฺวา อกาสีติ ฯ
สา สามิ กปฺปาสผลเมว ปกฺขิปิตฺวา กโรมีติ อาห ฯ ตโต
อิตรํ ปุจฺฉิ สา ติมฺพรุฏฺฐินฺติ อาห ฯ โส อุภินฺนํปิ กถํ ปุริสํ
คาหาเปตฺวา ตํ สุตฺตคุฬํ วินิเวธาเปตฺวา ติมฺพรุฏฺฐึ ทิสฺวา ตํ โจรีภาวํ
ปฏิชานาเปสิ ฯ มหาชโน หฏฺฐตุฏฺโฐ อฏฺโฏ สุวินิจฺฉิโตติ
สาธุการสหสฺสานิ ปวตฺเตสิ ฯ ปุตฺโตติ เอกา อิตฺถี ปุตฺตํ อาทาย
มุขโธวนตฺถาย ปณฺฑิตสฺส โปกฺขรณึ คนฺตฺวา ปุตฺตํ นหาเปตฺวา
อตฺตโน สาฏเก นิสีทาเปตฺวา มุขํ โธวิตุํ โอตริ ฯ ตสฺมึ ขเณ
เอกา ยกฺขินี ตํ ทิสฺวา ขาทิตุกามา หุตฺวา อิตฺถีเวสํ คเหตฺวา อาคนฺตฺวา
สหายิเก โสภติ วตายํ ทารโก ตเวโส ปุตฺโตติ ปุจฺฉิตฺวา อาม
อมฺมาติ วุตฺเต ปาเยมิ ถนนฺติ วตฺวา ปาเยหีติ วุตฺเต ตํ คเหตฺวา
โถกํ กีฬาเปตฺวา ตํ อาทาย ปลายิ ฯ อิตรา ตํ ทิสฺวา อุตฺตริตฺวา
เวเคน ธาวิตฺวา กุหึ เม ปุตฺตํ เนสีติ สาฏกํ คณฺหิ ฯ ยกฺขินี
กุโต ตยา ปุตฺโต ลทฺโธ มเมโส ปุตฺโตติ อาห ฯ ตา กลหํ
กโรนฺติโย สาลาทฺวาเรน คจฺฉนฺติ ฯ ปณฺฑิโต ตาสํ กลหสทฺทํ
สุตฺวา ตา ปกฺโกสาเปตฺวา กิเมตนฺติ ปุจฺฉิ ฯ ตา ตสฺส ตมตฺถํ
อาโรเจสุํ ฯ ตํ สุตฺวา ปณฺฑิโต อกฺขีนํ อนิมฺมิสฺสตาย เจว
รตฺตตาย จ นิราสงฺกตาย จ ฉายาย อภาวตาย จ ยกฺขินี อยนฺติ
ญตฺวาปิ มม วินิจฺฉเย ฐสฺสถาติ วตฺวา อาม ฐสฺสามาติ วุตฺเต
ปฐวิยํ เลขํ อากฑฺฒิตฺวา เลขมชฺเฌ ทารกํ นิปชฺชาเปตฺวา ยกฺขินึ
หตฺเถสุ มาตรํ ปาเทสุ คาหาเปตฺวา ทฺเวปิ กฑฺฒิตฺวา คณฺหถ
เอโส คณฺหิตุํ สกฺโกนฺติยา ปุตฺโตติ อาห ฯ ตา อุโภปิ ตํ
กฑฺฒึสุ ฯ ทารโก ตาหิ กฑฺฒิยมาโน ทุกฺขปฺปตฺโต หุตฺวา วิรวิ ฯ
มาตา ตํ สทฺทํ สุตฺวา หทเยน ผลิเตน วิย ปุตฺตํ มุญฺจิตฺวา
โรทมานา อฏฺฐาสิ ฯ ปณฺฑิโต มหาชนํ ปุจฺฉิ ทารกมาตุ หทยํ
มุทุกํ โหติ อุทาหุ อมาตุ หทยํ มุทุกนฺติ ฯ มาตุ หทยํ มุทุกํ
ปณฺฑิตาติ ฯ ปณฺฑิโต มหาชนํ ปุจฺฉิ เตนหิ อิทานิ กิเมตํ
ทารกํ คเหตฺวา ฐิตา มาตา โหติ อุทาหุ วิสชฺเชตฺวา ฐิตาติ ฯ
วิสชฺเชตฺวา ฐิตา ปณฺฑิตาติ ฯ เตนหิ อิมํ ปน ทารกโจรึ ตุมฺเห
ชานาถาติ ฯ น ชานาม ปณฺฑิตาติ ฯ ยกฺขินี เอสา เอตํ ขาทิตุํ
คณฺหตีติ ฯ กถํ ชานาสิ ปณฺฑิตาติ ฯ ยกฺขีนํ อนิมฺมิสฺสตาย
เจว รตฺตตาย จ นิราสงฺกตาย จ ฉายาย อภาเวน จ นิกฺกรุณตาย
จาติ ฯ อถ นํ โส ปุจฺฉิ กาสิ ตวนฺติ ฯ ยกฺขินิมฺหิ
สามีติ ฯ กสฺมา อิมํ ทารกํ คณฺหสีติ ฯ ขาทิตุํ สามีติ ฯ
อนฺธพาเล ปุพฺเพปิ ปาปํ กตฺวา ยกฺขินี ชาตา อิทานิ ปุนปิ ปาปํ
กโรสิ อโห อนฺธพาลาสีติ ตํ ปญฺจสีเลสุ ปติฏฺฐาเปตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ
ทารกมาตาปิ จิรํ ชิวตุ สามีติ ปณฺฑิตํ โถเมตฺวา ปุตฺตํ
อาทาย ปกฺกามิ ฯ โคโธติ เอโก กิร ปุริโส ลกุณฺฏกตาย
เจว กาฬวณฺณตาย จ โคธกาโฬ นาม ฯ โส ปน สตฺตสํวจฺฉรานิ
กมฺมํ กตฺวา ภริยํ ลภิ ฯ สา นาเมน ทีฆตาหลา นาม ฯ
โส เอกทิวสํ ตํ อามนฺเตตฺวา ภทฺเท ปุวขาทนียํ ปจาหีติ วตฺวา
สามิ กุหึ คจฺฉิสฺสสีติ วุตฺเต ภทฺเท มาตาปิตโร ทฏฺฐุํ คมิสฺสามีติ
วตฺวา กินฺเต มาตาปิตูหีติ ตาย ปฏิกฺขิตฺโตปิ ยาว ตติยมฺปิ วตฺวา
ตํ ปจาเปตฺวา ปาเถยฺยญฺเจว ปณฺณาการญฺจ อาทาย ตาย สทฺธึ
มคฺคํ ปฏิปนฺโน อนฺตรามคฺเค อุตฺตานวาหินึ นทึ อทฺทส ฯ เต เทฺว
ปน อุทกภีรุกชาติกาว ตสฺมา โอตริตุํ อวิสหนฺตา นทีตีเร อฏฺฐํสุ ฯ
ตทา ทีฆปิฏฐิ นาเมโก ทุคฺคตปุริโส นทีตีเร อนุวิจรนฺโต ตํ ฐานํ
สมฺปาปุณิ ฯ เต ตํ ทิสฺวา ปุจฺฉึสุ สมฺม อยํ นที คมฺภีรา
อุตฺตานาติ ฯ โส เตสํ อุทกภีรุกภาวํ ญตฺวา สมฺมา อยํ นที
อติคมฺภีรา พหู จณฺฑมจฺฉาติ อาห ฯ สมฺม ตวํ กถํ คมิสฺสสีติ ฯ
โส อาห สุํสุมารมกรานํ  อมฺเหหิ สทฺธึ ปริจฺจโย อตฺถิ เตน เต
อมฺเห น วิเหเฐนฺตีติ ฯ เตนหิ สมฺม อมฺเหปิ เนหีติ ฯ โส
สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ อถสฺส เต ขชฺชโภชนํ อทํสุ ฯ โส
กตภตฺตกิจโจ สมฺม กํ ปฐมํ เนมีติ ปุจฺฉิ ฯ ตว สหายิกํ เนหิ มํ
ปจฺฉา เนสฺสสีติ ฯ โส สาธูติ ตํ ขนฺเธ กตฺวา สพฺพํ ปาเถยยญฺจ
ปณฺณาการญฺจ คเหตฺวา นทึ โอตริตฺวา โถกํ คนฺตฺวา อุกฺกุฏิกํ
นิสีทิตฺวา ปกฺกามิ ฯ ตโต โคธกาโฬ  ตีเร ฐิโตเยว คมฺภีรา
วตายํ นที เอวํ ทีฆสฺสาปิ นาม เอวรูปา มยฺหํ ปน อปเสยฺหาว
ภวิสฺสตีติ จินเตสิ ฯ อิตโรปิ ตํ นทีมชฺฌํ เนตฺวา ภทฺเท อหํ
ตํ โปเสสฺสามิ ตวํ สมฺปนฺนวตฺถาลงฺการา ทาสทาสีปริวุตา วิจริสฺสสิ
กินฺเต อยํ ลกุณฺฏคตฺโต กริสฺสติ มม วจนํ กโรหีติ อาห ฯ
สา ตสฺส วจนํ สุตฺวาว อตฺตโน สามิเก สิเนหํ ฉินฺทิตฺวา ตํ
ขณญฺเญว ตสฺมึ ปฏิพทฺธจิตฺตา หุตฺวา สามิ สเจ มํ น ฉฑฺเฑสฺสสิ
กริสสามิ เต วจนนฺติ อาห ฯ ภทฺเท กึ กเถสิ อหนฺตํ
โปเสสฺสามีติ อาห ฯ เต อุโภปิ ปรตีรํ คนฺตฺวา อญฺญมญฺญํ
สมฺโมทมานา โคธกาฬํ ปหาย โคธกาฬ ติฏฺฐ ติฏฺฐ ตวนฺติ วตฺวา
ตสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว ขาทนียํ ขาทนฺตา ปกฺกมึสุ ฯ โส ตํ ทิสฺวา
อิเม เอกโต หุตฺวา มํ ฉฑฺเฑตฺวา ปลายนฺติ มญฺเญติ อปราปรํ
ธาวนฺโต โถกํ โอตริตฺวา ภเยน นิวตฺติตฺวา ปุน เตสุ โกเปน
ปุนปฺปุนํ โอตริตฺวา ชีวามิ วา มรามิ วาติ อุลฺลงฺฆิตฺวา นทิยํ
ปติโต อุตฺตานภาวํ ญตฺวา นทิยา อุตฺตริตฺวา เวเคน อนุพนฺธิตฺวา
ตํ ปาปุณิตฺวา อมฺโภ ทุฏฺฐ โจร กุหึ เม ภริยํ เนสีติ อาห ฯ
อิตโรปิ ตํ หเร ทุฏฺฐ วามน ลกุณฺฏก กุโต ตว ภริยาติ วตฺวา
ตสฺส คีวายํ คเหตฺวา ขิปิ ฯ โส ทีฆตาหลํ หตฺเถ คเหตฺวา
ติฏฺฐ ติฏฺฐ กุหึ คจฺฉสิ มยา สตฺตสํวจฺฉรานิ กมฺมํ กตฺวา
ลทฺธภริยาสีติ วตฺวา เตน สทฺธึ กลหํ กโรนฺโต มหาสตฺตสฺส สาลาย
สนฺติกํ ปาปุณิ ฯ มหาชโน สนฺนิปติ ฯ ปณฺฑิโต กึ สทฺโท นาเมโสติ
ปุจฺฉิตฺวา ตมตฺถํ สุตฺวา อุโภปิ ปกฺโกสาเปตฺวา วจนปฏิวจนํ
สุตฺวา มม วินิจฺฉเย ฐสฺสถาติ วตฺวา อาม ฐสฺสามาติ วุตฺเต
ปฐมํ ทีฆปิฏฺฐึ กึนาโมสีติ ปุจฺฉิ ฯ ทีฆปีฏฺฐิโก นาม สามีติ
กเถสิ ฯ ภริยา ปน เต กา นามาติ ฯ โส ตสฺสา นามํ อชานนฺโต
อญฺญํ นามํ กเถสิ ฯ มาตาปิตโร เต เก นามาติ ฯ อสุกา นามาติ ฯ
ภริยาย เต มาตาปิตโร เก นามาติ ปุจฺฉิ ฯ โส อชานิตฺวา อญฺญํ
กเถสิ ฯ อถสฺส กถํ อตฺตโน ปุริสํ คาหาเปตฺวา ตํ อปเนตฺวา อิตรํ
ปกฺโกสาเปตฺวา ปุริมนเยเนว สพฺเพสํ นามานิ ปุจฺฉิ ฯ โส ยถาภูตํ
ชานนฺโต อวิรุชฺฌิตฺวา กเถสิ ฯ โพธิสตฺโต ตํปิ อปเนตฺวา ทีฆตาหลํ
ปกฺโกสาเปตฺวา ตวํ กา นามาสีติ ปุจฺฉิ ฯ ทีฆตาหลา นาม
สามีติ ฯ สามิโก เต โก นาโมติ ฯ สา อชานนฺตี อญฺญํ
กเถสิ ฯ มาตาปิตฺโร เต เก นามาติ ปุจฺฉิ ฯ สา อสุกา นามาติ
อาห ฯ สามิกสฺส เต มาตาปิตฺโร เก นามาติ ฯ สา วิลปนฺตี
อญฺญํ กเถสิ ฯ ปณฺฑิโต อิตเร ทฺเว ปกฺโกสาเปตฺวา มหาชนํ
ปุจฺฉิ อิมิสฺสา กถา ทีฆปิฏฺฐิสฺส วจเนน สเมติ อุทาหุ
โคธกาฬสฺสาติ ฯ โคธกาฬสฺส ปณฺฑิตาติ ฯ อยํ เอติสฺสา สามิโก
อิตฺโร โจโรติ ฯ อถ นํ ปุจฺฉิ โจโรสิ ตวนฺติ ฯ อาม สามีติ ฯ
โจรภาวํ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ ปณฺฑิตสฺส วินิจฺฉเยน โคธกาโฬ อตฺตโน
ภริยํ ลภิตฺวา ปณฺฑิตํ โถเมตฺวา ภริยํ อาทาย ปกฺกามิ ฯ ปณฺฑิโต
ทีฆปิฏฺฐึ อาห อิโต ปฏฺฐาย มา ปุน เอวรูปมกาสีติ ฯ รโถติ
ตทา เอโก ปุริโส รเถ นิสีทิตฺวา มุขโธวนตฺถาย คามโต นิกฺขมิ ฯ
ตสฺมึ ขเณ สกฺโก อาวชฺเชนฺโต ปณฺฑิตํ ทิสฺวา มโหสถสฺส
พุทฺธงฺกุรสฺส ปญฺญานุภาวํ ปากฏํ กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา มนุสฺสเวเสนาคนฺตฺวา
รถสฺส ปจฺฉาภาคํ คเหตฺวา ปายาสิ ฯ อถ นํ รถสามิโก ปุริโส
ตาต เกนตฺเถน อาคโตสีติ ปุจฺฉิตฺวา ตุมฺเห อุปฏฺฐาตุํ อาคโตมฺหีติ
วุตฺเต เตนหิ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ยานา โอรุยฺห สรีรกิจฺจตฺถาย คโต ฯ
ตสฺมึ ขเณ สกฺโก รถํ อภิรุหิตฺวา เวเคน ปาเชสิ ฯ รถสามิโก
สรีรกิจฺจํ กตฺวา นิกฺขมนฺโต สกฺกํ รถํ คเหตฺวา ปลายนฺตํ ทิสฺวา
เวเคน อนุพนฺธิตฺวา ติฏฺฐ ติฏฺฐ กุหึ เม รถํ เนสฺสสีติ วตฺวา
ตว รโถ อญฺโญ ภวิสสฺติ อยํ ปน มม รโถติ วุตฺเต เตน สทฺธึ
กลหํ กโรนฺโต สาลาทฺวารํ ปตฺโต ฯ ปณฺฑิโต กิเมตนฺติ ปุจฺฉิตฺวา
เต ปกฺโกสาเปตฺวา เตนากาเรน อาคจฺฉนฺเต ทิสฺวา นิพฺภยตาย
เจว อกฺขีนํ อนิมฺมิสฺสตาย จ อยํ สกฺโก อยํ รถสามิโกติ อญฺญาสิ ฯ
เอวํ สนฺเตปิ วิวาทการณํ ปุจฺฉิตฺวา มม วินิจฺฉเย ฐสฺสถาติ วตฺวา
อาม ฐสฺสามาติ วุตฺเต อหํ รถํ ปาเชสฺสามิ ตุมฺเห เทฺวปิ
รถปจฺฉิมนฺเต คณฺหถ รถสามิโก น วิสชฺเชสฺสติ อิตโร วิสชฺเชสฺสตีติ
วตฺวา เอกํ ปุริสํ อาณาเปสิ รถํ ปาเชหีติ ฯ โส ตถา อกาสิ ฯ
อิตเรปิ เทฺว ปจฺฉโต คเหตฺวา อนุธาวึสุ ฯ รถสามิโก โถกํ
คนฺตวา กิลมนฺโต รถํ วิสชฺเชตฺวา ฐิโต ฯ สกฺโก ปน รเถน
สทฺธึ ธาวเตว ฯ ปณฺฑิโต รถํ นิวตฺตาเปตฺวา มนุสฺสานํ อาจิกฺขิ
อยํ ปุริโส โถกํ คนฺตฺวา รถํ วิสชฺเชตฺวา ฐิโต อยํ ปน รเถน
สทฺธึ ธาวิตฺวา รเถเนว สทฺธึ นิวตฺติ เนวสฺส สรีรโต เสทวินฺทุมตฺตํปิ
อตฺถิ น อสฺสาสปสฺสาโส อจฺฉมฺภิโต อนิมฺมิสฺสเนตฺโต เอส
สกฺโก เทวราชาติ ฯ อถ น สกฺโก เทวราชาสีติ ปุจฺฉิตฺวา อาม
ปณฺฑิตาติ วุตฺเต กสฺมา อิธาคโตสีติ ปุจฺฉิตฺวา ตเวว
ปญฺญาปกาสนตฺถํ ปณฺฑิตาติ วุตฺเต เตนหิ มา ปุน เอวมกาสีติ อาห ฯ
สกฺโก สกฺกานุภาวํ ทสฺเสนฺโต อากาเส ฐตฺวา อฏฺโฏ สุวินิจฺฉิโต
อฏฺโฏ สุวินิจฺฉิโตติ ปณฺฑิตสฺส ถุตึ กตฺวา สกฏฺฐานเมว คโต ฯ ตทา
โส อมจฺโจ สยเมว รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา
มหาราช ปณฺฑิเตน เอวํ รถอฏฺโฏ สุวินิจฺฉิโต สกฺโกปิ เตน
ปราชิโต กสฺมา ปุริสวิเสสํ น ชานาสิ เทวาติ อาห ฯ ราชา
เสนกํ ปุจฺฉิ กึ เสนก อาเนม ปณฺฑิตนฺติ ฯ โส มจฺฉรายนฺโต
อาห มหาราช เอตฺตเกน ปณฺฑิโต นาม น โหติ อาคเมถ ตาว
นํ วีมํสิตฺวา ชานิสฺสามาติ ฯ ราชา ตุณฺหี อโหสิ ฯ
                  สตฺตทารกปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ
     ทณฺโฑติ อเถกทิวสํ ราชา ปณฺฑิตํ วีมํสิสฺสามาติ ขทิรทณฺฑํ
อาหราเปตฺวา ตโต วิทตฺถิมตฺตํ คาหาเปตฺวา จุนฺทกาเรน
สุฏฺฐุ ลิขาเปตฺวา ปาจีนยวมชฺฌคามวาสีนํ เปเสสิ ปาจีนยวมชฺณคามวาสิโน
กิร อิมสฺส ขทิรทณฺฑสฺส อิทํ อคฺคํ อิทํ มูลนฺติ
ชานนฺตุ สเจ น ชานนฺติ สหสฺสทณฺโฑติ ฯ คามวาสิโน สนฺนิปติตฺวา
ชานิตุํ อสกฺโกนฺโต เสฏฺฐิโน กถยึสุ กทาจิ มโหสถปณฺฑิโต
ชาเนยฺย ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉถาติ ฯ มหาเสฏฺฐี ปณฺฑิตํ
กีฬามณฺฑลาย ปกฺโกสาเปตฺวา ตมตฺถํ อาโรเจตฺวา ตาต อิมํ มยํ
ชานิตุํ น สกฺโกม อปิ นุ ตฺวํ สกฺขิสฺสสิ ชานิตุํ ตาตาติ ปุจฺฉิ ฯ
ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต รญฺโญ อิมสฺส อคฺเคน วา มูเลน วา
ปโยชนํ นตฺถิ มม วีมํสนตฺถาย เปสิตํ ภวิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา อาหรถ
ตาต ชานิสฺสามิ นนฺติ อาห ฯ อถ เสฏฺฐี ขทิรทณฺฑํ อาหราเปตฺวา
ปณฺฑิตสฺส อทาสิ ฯ โพธิสตฺโต ตํ หตฺเถน คเหตฺวาว อิทํ อคฺคํ
อิทํ มุลนฺติ ญตฺวา ชานนฺโตปิ มหาชนสฺส หทยํ คหณตฺถํ อุทกปาตึ
อาหราเปตฺวา ขทิรทณฺฑกสฺส มชฺเฌ สุตฺตเกน พนฺธิตฺวา สุตฺตโกฏิยํ
คเหตฺวา ขทิรทณฺฑกํ อุทกปิฏเฐ ฐเปสิ ฯ ฐปิตมตฺเตเยว มูลํ
ภาริตาย ปฐมํ นิมุชฺชิ ฯ ตโต มหาชนํ ปุจฺฉิ รุกฺขสฺส นาม
กึ มูลํ ภาริยํ โหติ อุทาหุ อคฺคนฺติ ฯ มูลํ ปณฺฑิตาติ เตนหิ
อิมสฺส ปฐมํ นิมุคฺคเมว มูลนฺติ อิมาย สญฺญาย อคฺคญฺจ มูลญฺจ
อาจิกฺขิ ฯ คามวาสิโน อิทํ อคฺคํ อิทํ มูลนฺติ รญฺโญ ปหิณึสุ ฯ
ราชา ตุสิตฺวา โก ชานาตีติ ปุจฺฉิตฺวา สิริวฑฺฒกเสฏฺฐิปุตฺโต
มโหสถปณฺฑิโต เทวาติ วุตฺเต ตํ สุตฺวา กึ เสนก อาเนม ปณฺฑิตนฺติ
ปุจฺฉิ ฯ เสนโก อาห อธิวาเสหิ เทว อญฺเญนปิ อุปาเยน
วีมํสิสฺสามาติ ฯ โส สาธุ เสนกาติ อาห ฯ สีสนฺติ อเถกทิวสํ
อิตฺถิยา จ สีสํ ปุริสสฺส จ สีสนฺติ เทฺว สีสานิ อาหราเปตฺวา
อิทํ อิตฺถิยา สีสํ อิทํ ปุริสสฺส สีสนฺติ ชานนฺตุ สเจ น ชานนฺติ
สหสฺสทณฺโฑติ ปหิณึสุ ฯ คามวาสิโน อชานนฺตา มหาสตฺตํ ปุจฺฉึสุ ฯ
โส ตํ ทิสฺวาว อญฺญาสิ ฯ กถํ ฯ ปุริสสฺส สีเส กิร สิพฺพินี
อุชุกาว โหติ อิตฺถิยา สีเส สพฺพินี วงฺกา ปริวตฺติตฺวา คจฺฉตีติ ฯ
โส อิมินา อภิญฺญาเณน อิทํ อิตฺถิยา อิทํ ปุริสสฺส สีสนฺติ
อาจิกฺขิ ฯ คามวาสิโน ปุน รญฺโญ ปหิณึสุ ฯ เสสํ ปุริมสทิสเมวาติ ฯ
อหีติ อเถกทิวสํ สปฺปญฺจ สปฺปินิญฺจ อาหราเปตฺวา อยํ
สปฺโป อยํ สปฺปินีติ ชานนฺตุ อชานนฺตานํ สหสฺทณฺโฑติ
ปหิณึสุ ฯ คามวาสิโน อชานนฺตา ปณฺฑิตํ ปุจฺฉึสุ ฯ โส ทิสฺวาว
ชานาติ ฯ สปฺปสฺส หิ นงฺคุฏฺฐํ ถูลํ โหติ ฯ สปฺปินิยา นงฺคุฏฺฐํ
ตนุกํ โหติ ฯ สปฺปสฺส สีสํ ถูลํ โหติ สปฺปินิยา สีสํ ตนุกํ ทีฆํ ฯ
สปฺปสฺส อกฺขีนิ มหนฺตานิ สปฺปินิยา ขุทฺทกานิ สปฺปสฺส โสวตฺถิโก
ปราวฏฺโฏ โหติ ฯ สปฺปินิยา โสวตฺถิโก วิจฺฉินฺนโก โหติ ฯ โส อิเม
อภิญฺญาเณหิ อยํ สปฺโป อยํ สปฺปินีติ อาจิกฺขิ ฯ เสสํ วุตฺตนยเมวาติ ฯ
กุกฺกุโฏติ อเถกทิวสํ ปาจีนยวมชฺฌคามวาสิโน อมฺหากํ สพฺพเสตํ
ปาทวิสาณํ สีสกูฏํ ตโย กาเล อนติกฺกมิตฺวา นทนฺตํ มงฺคลอุสภํ
เปเสนฺตุ โน เจ เปเสนฺติ สหสฺสทณฺโฑติ สาสนํ ปหิณึสุ ฯ เต
อชานนฺตา ปณฺฑิตํ ปุจฺฉึสุ ฯ โส อาห ราชา โว สพฺพเสตํ
กุกฺกุฏํ อาหราเปสิ โส หิ ปาเทสุ นขสิขาย ปาทวิสาโณ นาม
สีเส จูฬาย สีสกโฏ นาม ติกฺขตฺตุํ วสฺสนโต ตโย กาเล
อนติกฺกมิตฺวา นทนฺโต นาม ตสฺมา เอวรูปํ กุกฺกุฏํ เปเสถาติ ฯ เต
รญฺโญ ปหิณึสุ ฯ ราชา ตุสิ ฯ มณีติ สกฺเกน กุสรญฺโญ
ทินฺโน มณิกฺขนฺโธ อตฺถิ ฯ โส อฏฺฐสุ ฐาเนสุ วงฺโก โหติ ตสฺส
ปุราณสุตฺตํ ฉินฺนํ ฯ โกจิ ปุราณสุตฺตํ นีหริตฺวา นวสุตฺตํ ปเวเสตุํ
น สกฺโกติ ฯ เอกทิวสํ ปาจีนยวมชฺฌคามวาสิโน อิมมฺหา มณิกฺขนฺธา
ปุราณสุตฺตํ นีหริตฺวา นวสุตฺตํ ปเวเสนฺตุ โน เจ ปเวเสนฺติ
สหสฺสทณฺโฑติ เปสยึสุ ฯ คามวาสิโน มนุสฺสา เนว ปุราณสุตฺตํ
นีหริตฺวา นวสุตฺตํ ปเวเสตุํ สกฺขึสุ ฯ อสกฺโกนฺตา ปน ปณฺฑิตสฺส
อาจิกฺขึสุ ฯ โส มา จินฺตยิตฺถาติ มธุํ อาหราเปตฺวา มณิโน ทวีสุ
ปสฺเสสุ มธุนา ฉิทฺทํ มกฺเขตฺวา กมฺพลสุตฺตํ วฏฺเฏตฺวา ตสฺส โกฏิยํ
มธุนา มกฺเขตฺวา โถกํ ฉิทฺเทสุ ปเวเสตฺวา กิปิลฺลิกานํ นิกฺขมนฏฺฐาเน
ฐเปสิ ฯ กิปิลฺลิกา มธุคนฺเธน นิกฺขมิตฺวา มณิมฺหิ ปุราณสุตฺตํ
ขาทมานา คนฺตฺวา นวกมฺพลสุตฺตํ โกฏิยํ ฑํสิตฺวา อากฑฺฒิตฺวา
เอเกน ปสฺเสน นีหรึสุ ฯ ปณฺฑิโต ตสฺส ปเวสิตภาวํ ญตฺวา
รญฺโญ เทถาติ คามวาสีนํ อทาสิ ฯ เต รญฺโญ ปหิณึสุ ฯ ราชา
ปุจฺฉิตฺวา ตสฺส ปเวเสตุปายํ สุตฺวา ตุสิ ฯ วิชายนนฺติ เอกทิวสํ
กิร รญฺโญ มงฺคลอุสภํ พหู กุมฺมาเส ขาทาเปตฺวา มโหทรํ
กตฺวา วิสาณานิ โธวิตฺวา เตเลน มกฺเขตฺวา หลิทฺทิยา นหาเปตฺวา
คามวาสีนํ เปสยึสุ ตุมฺเห กิร ปณฺฑิตา อยญฺจ รญฺโญ มงฺคลอุสโภ
ปติฏฺฐิตคพฺโภ เอตํ วิชายาเปตฺวา สวจฺฉกํ เปเสถ อเปเสนฺตานํ
สหสฺสทณฺโฑติ ฯ คามวาสิโน มนุสฺสา น สกฺกา อิทํ กาตุํ กินฺนุ
โข กริสฺสามาติ ปณฺฑิตํ ปุจฺฉึสุ ฯ โส อิมินา ปญฺหาปฏิภาเคน
ภวิตพฺพนฺติ จินฺเตตฺวา สกฺขิสฺสถ ปเนกํ รญฺญา สทฺธึ กถนสมตฺถํ
วิสารทํ ปุริสํ ลทฺธุนฺติ ปุจฺฉิ ฯ น ครุกํ เอตํ ปณฺฑิตาติ อาหํสุ ฯ
เตนหิ ตํ ปกฺโกสถาติ ฯ เต นํ ปกฺโกสาปยึสุ ฯ อถ นํ
มหาสตฺโต อาห เอหิ ตวํ โภ ปุริส ตว เกเส ปิฏฺฐิยํ วิกีริตฺวา
นานปฺปการํ พลวปริเทวํ ปริเทวนฺโต ราชทฺวารํ คจฺฉ อญฺเญหิ
ปุจฺฉิโตปิ กิญฺจิ อวตฺวา ปริเทวนฺโต รญฺญา ปน ปกฺโกสาเปตฺวา
ปริเทวนการณํ ปุจฺฉิโต นมสฺสมาโน เอวํ วเท หิ ปิตา เม เทว
วิชายิตุํ น สกฺโกติ อชฺช สตฺตโม ทิวโส ตุมฺเห เทว เม ปฏิสรณํ
โหถ วิชายนุปายมสฺส กโรถาติ รญฺญา กึ วิลปติ อฐานเมตํ
ปุริสา นาม วิชายนฺตา นตฺถีติ วุตฺเต สเจ เทว เอวํ นตฺถิ อถ
ปาจีนยวมชฺฌคามวาสิโน กถํ มงฺคลอุสภํ วิชายาเปสฺสนฺตีติ
วเทยฺยาสีติ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตถา อกาสิ ฯ ตํ สุตฺวา
ราชา เกเนตํ ปญฺหาปฏิภาคํ จินฺติตนฺติ ปุจฺฉิตฺวา มโหสถปณฺฑิเตนาติ
สุตฺวา ตุสิ ฯ โอทนนฺติ อปรสฺมึ ทิวเส ปณฺฑิตํ วีมํสิสฺสามาติ
จินฺเตตฺวา ปาจีนยวมชฺฌคามวาสิโน กิร ปณฺฑิตา อมฺหากํ
อฏฺฐงฺคสมนฺนาคตํ อมฺพิโลทนํ ปจิตฺวา เปเสนฺตุ ตตฺริมานิ อฏฺฐงฺคานิ น
ตณฺฑุเลน น อุทเกน น อุกฺขลิยา น อุทฺธเนน น อคฺคินา น
ทารูหิ น อิตฺถิยา น ปุริเสน น มคฺเคนาติ อเปเสนฺตานํ
สหสฺสทณฺโฑติ สาสนํ ปหิณึสุ ฯ คามวาสิโน ตํ การณํ อชานนฺตา
ปณฺฑิตํ ปุจฺฉึสุ ฯ โส มา จินฺตยิตฺถาติ วตฺวา น ตณฺฑุลํ นาม
กณิกํ คาหาเปตฺวา น อุทกํ นาม หิมํ คาหาเปตฺวา น อุกฺขลึ
นาม นวมตฺติกภาชนํ คาหาเปตฺวา น อุทฺธนํ นาม ขาณุเก
โกฏฺฏาเปตฺวา น อคฺคึ นาม ปกติอคฺคึ ปหาย อรณิอคฺคึ คาหาเปตฺวา
น ทารูนิ นาม กฏฺฐํ ปหาย ปณฺณานิ คาหาเปตฺวา อมฺพิโรทนํ
ปจาเปตฺวา นวภาชเน ปกฺขิปิตฺวา สุตฺตเกน พนฺธิตฺวา ลญฺจาเปตฺวา
น อิตฺถิยา น ปุริเสน นาม ปณฺฑเกน อุกฺขิปาเปตฺวา น มคฺเคน
นาม มหามคฺคํ ปหาย ชงฺฆมคฺเคน คนฺตฺวา รญฺโญ สนฺติกํ
เอวรูปํ โอทนํ เปเสถาติ อาห ฯ เต ตถา กรึสุ ฯ ราชา ตํ
ทิสฺวา เกเนส ปญฺโห ญาโตติ ปุจฺฉิตฺวา มโหสถปณฺฑิเตนาติ
สุตฺวา ตุสิ ฯ ทาลุกาติ อปรสฺมึ ทิวเส ปณฺฑิตสฺเสว
วีมํสนตฺถํ คามวาสีนํ สาสนํ ปหิณึสุ ราชา โทลาย กีฬิตุกาโม
ราชกุเล ปุราณพาลุกโยตฺตํ ฉินฺนํ อโหสิ เอกํ พาลุกโยตฺตํ
วฏฺเฏตฺวา เปเสนฺตุ อเปเสนฺตานํ สหสฺสทณฺโฑติ ฯ เต ตํ การณํ
อชานนฺตา ปณฺฑิตํ ปุจฺฉึสุ ฯ ปณฺฑิโตปิ ตํ สุตฺวา อิมินา
ปญฺหาปฏิภาเคน ภวิตพฺพนฺติ จินฺเตตฺวา คามวาสิโน อสฺสาเสตฺวา
วจนกุสเล เทฺว ตโย ปุริเส ปกฺโกสาเปตฺวา คจฺฉถ ราชานํ
อุปสงฺกมิตฺวา วเทถ เทว คามวาสิโน ตสฺส โยตฺตสฺส ตนุกํ วา
ถูลํ วาติ ปมาณํ น ชานนฺติ โปราณพาลุกโยตฺตโต วิทตฺถิมตฺตํ
วา จตุรงฺคุลิมตฺตํ วา ขณฺฑํ เปเสถ ตํ ปมาณํ กิร โอโลเกตฺวา
เตน ปมาเณน วฏฺเฏสฺสนฺตีติ สเจ โว ราชา อมฺหากํ ฆเร
พาลุกโยตฺตํ นาม กทาจิ น ภูตปุพฺพนฺติ วทติ อถ นํ มหาราช
สเจ เอวํ นตฺถิ ปาจีนยวมชฺฌคามวาสิโน กถํ กริสฺสนฺตีติ
วเทยฺยาถาติ วตฺวา เปเสสิ ฯ เต ตถา กรึสุ ฯ ราชา เกน
จินฺติโต ปญฺหาปฏิภาโคติ ปุจฺฉิตฺวา มโหสถปณฺฑิเตน เทวาติ
สุตฺวา ตุสิ ฯ ตฬากนฺติ อปรสฺมึ ทิวเส ปณฺฑิตํ วีมํสนตฺถํ
ราชา อุทกกีฬํ กีฬิตุกาโม ปญฺจวิธปทุมสญฺฉนฺนํ โปกฺขรณึ เปเสนฺตุ
อเปเสนฺตานํ สหสฺสทณฺโฑติ คามวาสีนํ สาสนํ เปสยึสุ ฯ เต ตํ
การณํ อชานนฺตา ปณฺฑิตสฺส อาโรจยึสุ ฯ โส อิมินาปิ
ปญฺหาปฏิภาเคเนว ภวิตพฺพนฺติ จินฺเตตฺวา วจนกุสเล กติปเย มนุสฺเส
ปกฺโกสถาติ วตฺวา เต ปกฺโกสาเปตฺวา เอถ ตุมฺเห อุทกกีฬํ
กีฬิตฺวา อกฺขีนิ รตฺตานิ กตฺวา อลฺลเกสา อลฺลวตฺถา กลลมกฺขิตสรีรา
โยตฺตเลฑฺฑุทณฺฑหตฺถา หุตฺวา ราชทฺวารํ คนฺตฺวา ทฺวาเร
ฐิตภาวํ รญฺโญ อาโรจาเปตฺวา รญฺญา กโตกาสา ปวิสิตฺวา
มหาราช ตุมฺเหหิ กิร ปาจีนยวมชฺฌคามวาสิโน โปกฺขรณึ เปเสนฺตูติ
ปหิตตฺตา มยํ ตุมฺหากํ อนุจฺฉวิกํ มหนฺตํ โปกฺขรณึ อาทาย อาคตา
สา ปน อรญฺญวาสิกตฺตา นครํ ทิสฺวา ปาการปริขทฺวารฏฺฏาลกาทีนิ
โอโลเกตฺวา ภีตตสิตา โยตฺตานิ ฉินฺทิตฺวา ปลายิตฺวา
อรญฺญเมว ปวิฏฺฐา มยํ เลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ โปเถนฺตาปิ นิวตฺเตตุํ
นาสกฺขิมฺหา ตุมฺหากํ กิร อรญฺญา อานีตํ ปุราณโปกฺขรณึ เทถ
ตาย สทฺธึ โยเชตฺวา อาหริสฺสามาติ วตฺวา รญฺญา น กทาจิ มม
อรญฺญโต อานีตโปกฺขรณี นาม ภูตปุพฺพา น มยา กสฺสจิ
โยเชตฺวา อาหรณตฺถาย โปกฺขรณี เปสิตปุพฺพาติ วุตฺเต สเจ เทว
เอวํ ปาจีนยวมชฺฌคามวาสิโน กถํ โปกฺขรณึ เปสิสฺสนฺตีติ
วเทยฺยาถาติ วตฺวา เปเสสิ ฯ เต ตถา กรึสุ ฯ ราชา ปณฺฑิเตน
ญาตภาวํ ญตฺวา ตุสิ ฯ อุยฺยานนฺติ ปุเนกทิวสํ มยํ อุยฺยานกีฬํ
กีฬิตุกามา อมฺหากญฺจ อุยฺยานํ โปราณรุกฺขโอภคฺควิภคฺคํ
ปาจีนยวมชฺฌคามวาสิโน สุปุปฺผิตตรุณรุกฺขสญฺฉนฺนํ นวอุยฺยานํ เปเสนฺตุ
อเปเสนฺตานํ สหสฺสทณฺโฑติ ปหิณึสุ ฯ เต อชานนฺตา ปณฺฑิตํ
ปุจฺฉึสุ ฯ ปณฺฑิโต อิมินาปิ ปญฺหาปฏิภาเคเนว ภวิตพฺพนฺติ จินฺเตตฺวา
เต สมสฺสาเสตฺวา มนุสฺเส ปกฺโกสาเปตฺวา ปุริมนเยเนว เปเสสิ ฯ
เต ตถา กรึสุ ฯ ราชา ตํ สุตฺวา เสนกํ ปุจฺฉิ กึ เสนก อาเนม
ปณฺฑิตนฺติ ฯ โส ลาภมจฺฉริเยน เอตฺตเกน ปณฺฑิโต นาม น
โหติ อาคเมหิ ตาวาติ อาห ฯ ตสฺส วจนํ สุตฺวา ราชา จินฺเตสิ
มโหสถปณฺฑิโต สตฺตทารกปญฺเหปิ มม มนํ คณฺหิ เอวรูเปสุปิสฺส
คุยฺหปญฺหาวีมํสเนสุ เจว ปญฺหาปฏิภาเคสุ จ พุทฺธสฺส วิย
พฺยากรณํ เสนโก เอวรูปํ อิธ ปณฺฑิตํ อาเนตุํ น เทติ กึ เม
เสนเกน อาเนสฺสามิ นนฺติ ฯ โส นหนฺเตน ปริวาเรน ตํ คามํ
ปายาสิ ฯ ตสฺส มงฺคลอสฺสํ อภิรุหิตฺวา คจฺฉนฺตสฺส อสฺสสฺส
ปาโท ผลิตภูมิยา อนฺตรํ ปวิสิตฺวา ภิชฺชิ ฯ ราชา ตโตว นิวตฺติตฺวา
นครํ ปาวิสิ ฯ อถ นํ เสนโก อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ มหาราช
ปณฺฑิตํ กิร อาเนตุํ ปาจีนยวมชฺฌคามํ คมิตฺถาติ ฯ อาม
ปณฺฑิตาติ ฯ มหาราช มํ อนตฺถกามํ กตฺวา ปสฺสถ อาคเมถ
ตาวาติ วุตฺเตปิ อติตุริตํ นิกฺขมิตฺวา ปฐมคมเนเนว มงฺคลอสฺสสฺส
ปาโท ภินฺโนติ ฯ โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา ตุณฺหี อโหสิ ฯ
ปุเนกทิวสํ ราชา เตน สทฺธึ มนฺเตสิ กึ เสนก มโหสถปณฺฑิตํ
อาเนมาติ ฯ เทว สยํ อคนฺตฺวา ทูตํ เปเสถ ปณฺฑิต อมฺหากํ
ตว สนฺติกํ อาคจฺฉนฺตานํ อสฺสสฺส ปาโท ภินฺโน อสฺสตรํ วา
เปเสตุ เสฏฺฐตรํ วาติ ยทิ อสฺสตรํ เปเสสฺสติ สยํ อาคมิสฺสติ ยทิ
เสฏฺฐตรํ เปเสนฺโต ปิตรํ เปเสสฺสติ อยเมว โน ปญฺโห มตฺถกํ
ปตฺโต ภวิสฺสตีติ ฯ ราชา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ตถา กตฺวา ทูตํ
เปเสสิ ฯ ปณฺฑิโต ทูตสฺส วจนํ สุตฺวา ราชา มมญฺเจว
ปิตรญฺจ เม ปสฺสิตุกาโมติ จินฺเตตฺวา ปิตุ สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา
ตาต ราชา ตุมฺเห จ มมญฺจ ทฏฺฐุกาโม ตุมฺเห ปฐมตรํ
เสฏฺฐิสหสฺสปริวุตา คจฺฉถ คจฺฉนฺตา จ ตุจฺฉหตฺถา อคนฺตฺวา
นวสปฺปิปูรํ จนฺทนกรณฺฑกํ อาทาย คจฺฉถ ราชา ตุมฺเหหิ สทฺธึ
ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เสฏฺฐิ อนุรูปํ อาสนํ ญตฺวา นิสีทาติ วกฺขติ ตุมฺเห
ตถารูปํ อาสนํ ญตฺวา นิสีเทยฺยาถ ตุมฺหากํ นิสินฺนกาเลเยว อหํ
คมิสฺสามิ ราชา มยา สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา ปณฺฑิต ตถารูปํ
อาสนํ ญตฺวา นิสีทาติ วกฺขติ อถาหํ ตุมฺเห โอโลเกสฺสามิ ตุมฺเห
ตาย สญฺญาย อาสนา วุฏฺฐาย ตาต มโหสถ ปณฺฑิต อิมสฺมึ
อาสเน นิสีทาติ วเทยฺยาถ อชฺเชโก ปญฺโห มตฺถกํ ปาปุณิสฺสตีติ ฯ
โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา วุตฺตนเยเนว คนฺตฺวา อตฺตโน ทฺวาเร
ฐิตภาวํ รญฺโญ อาโรจาเปตฺวา ปวิสตูติ วุตฺเต ปวิสิตฺวา ราชานํ
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ ราชา เตน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กตฺวา
คหปติ ตว ปุตฺโต มโหสถปณฺฑิโต กุหินฺติ ปุจฺฉิ ฯ ปจฺฉโต
อาคจฺฉติ เทวาติ ฯ ราชา ปจฺฉโต อาคจฺฉตีติ สุตฺวา ตุฏฺฐมานโส
หุตฺวา คหปติ อตฺตโน ยุตฺตาสนํ ญตฺวา นิสีทาติ อาห ฯ
โส อตฺตโน ยุตฺตาสนํ ญตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ มหาสตฺโตปิ
อลงฺกตปฏิยตฺโต ทารกสหสฺสปริวุโต อลงฺกตรเถ นิสีทิตฺวา นครํ
ปวิสนฺโต ปริขาปิฏฺเฐ จรมานํ เอกํ คทฺรภํ ทิสฺวา ถามสมฺปนฺเน
มาณเว อาณาเปสิ เอกํ คทฺรภํ อนุพนฺธิตฺวา ยถา สทฺทํ น กโรติ
เอวมสฺส มุขพนฺธนํ กตฺวา กิลญฺเชน เวเฐตฺวา เอกสฺมึ อตฺถรณเก
สยาเปตฺวา อํเสนาทาย อาคจฺฉถาติ ฯ เต ตถา กรึสุ ฯ
โพธิสตฺโต มหนฺเตน ปริวาเรน นครํ ปาวิสิ ฯ มหาชโน ตํ ทิสฺวา
เอส กิร สิริวฑฺฒกเสฏฺฐิโน ปุตฺโต มโหสถปณฺฑิโต นาม เอส
กิร ชายมาโน โอสถฆฏิกํ หตฺเถน คเหตฺวา ชาโต อิมินาว กิร
เอเตสํ เอตฺตกานํ วีมํสนปญฺหานํ ปฏิภาคา ญาตาติ มหาสตฺตํ
อภิตฺถวนฺโต โอโลเกนฺโตว ติตฺตึ น คจฺฉติ ฯ โส ราชทฺวารํ
คนฺตฺวา ราชานํ ปฏิชานาเปสิ ฯ ราชา ตํ สุตฺวา ตุฏฺฐจิตฺโต มม
ปุตฺโต มโหสถปณฺฑิโต ขิปฺปํ อาคจฺฉตูติ อาห ฯ โส ทารกสหสฺเสหิ
ปริวุโต ปาสาทํ อภิรุหิตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ
อฏฺฐาสิ ฯ ราชา ตํ ทิสฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต หุตฺวา มธุรปฏิสนฺถารํ
กตฺวา ปณฺฑิต ปฏิรูปํ อาสนํ ญตฺวา นิสีทาหีติ อาห ฯ
ตทา โส ปิตรํ โอโลเกสิ ฯ อถสฺส ปิตา โอโลกิตสญฺญาย อาสนา
วุฏฺฐาย ปณฺฑิต อิมสฺมึ อาสเน นิสีทาหีติ อาห ฯ โส ตสฺมึ
อาสเน นิสีทิ ฯ ตํ ตตฺถ นิสินฺนํ ทิสฺวา เสนกปุกฺกุสกามินฺทเท
วินฺทา เจว อญฺเญ จ อนฺธพาลา ปาณึ ปหริตฺวา มหาหสิตํ
หสิตฺวา อิมํ อนฺธพาลํ ปณฺฑิโตติ วทนฺติ โย ปิตรํ อาสนา
วุฏฺฐาเปตฺวา สยํ นิสีทติ อิมํ ปณฺฑิโตติ วตฺตุํ น ยุตฺตนฺติ
ปริหาสํ กรึสุ ฯ ราชา ทุมฺมุโข อนตฺตมโน อโหสิ ฯ อถ นํ
มหาสตฺโต ปุจฺฉิ กึ มหาราช ทุมฺมุโขสีติ ฯ อาม ปณฺฑิต
ทุมฺมุโขมฺหิ สวนเมว เต มนาปํ ทสฺสนํ ปน อมนาปํ ชาตนฺติ ฯ
กึ การณาติ ฯ ปิตรํ อาสนา วุฏฺฐาเปตฺวา สยํ นิสินฺนตฺตาติ ฯ
กึ ปน ตวํ มหาราช สพฺพฏฺฐาเนสุ ปุตฺเตหิ ปิตาว อุตฺตโมต
มญฺญสีติ ฯ อาม ปญฺฑิตาติ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต นนุ มหาราช
ตุมฺเหหิ อมฺหากํ อสฺสตรํ วา เสฏฺฐตรํ วา เปเสนฺตูติ สาสนํ
ปหิตนฺติ วตฺวา อาสนา วุฏฺฐาย มาณเว โอโลเกตฺวา ตุมฺเหหิ
คหิตคทฺรภํ อาเนถาติ เต อาณาเปตฺวา รญฺโญ ปาทมูเล นิปชฺชาเปตฺวา
มหาราช อยํ คทฺรโภ กึ อคฺฆตีติ ปุจฺฉิ ฯ ราชา อาห
สเจ อุปการโก อฏฺฐกหาปเณ อคฺฆตีติ ฯ อิมํ ปน ปฏิจฺจ
อาชานียวลวาย กุจฺฉิมฺหิ นิพฺพตฺโต อสฺสตโร กึ อคฺฆตีติ ฯ
อนคฺโฆ ปณฺฑิตาติ ฯ เทว กสฺมา เอวํ กเถถ นนุ ตุมฺเหหิ
อิทาเนว วุตฺตํ สพฺพฏฺฐาเนสุ ปุตฺเตหิ ปิตาว อุตฺตโมติ สเจ ตํ
สจฺจํ ตุมฺหากํ อสฺสตรโต คทฺรโภว อุตฺตโม โหติ ตํ คทฺรภํ
คณฺหถ ยทิ คทฺรเภหิ อสฺสตโร อุตฺตโม โหติ ตํ คณฺหถ กึ
ปน มหาราช ตุมฺหากํ ปณฺฑิตา เอตฺตกํปิ ชานิตุํ อสกฺโกนฺตา ปาณึ
ปหริตฺวา มหาหสิตํ หสนฺติ อโห ตุมฺหากํ ปณฺฑิตา
ปญฺญาสมฺปนฺนา กุโต โว เอเต ลทฺธาติ จตฺตาโร ปณฺฑิเต ปริหาสิตฺวา
ราชานํ อิมาย เอกนิปาเต คาถาย อชฺฌภาสิ
               หสิ ตุวํ เอวํ มญฺญสิ เสยฺโย
               ปุตฺเตน ปิตาติ ราช เสฏฺฐ
               หนฺทสฺสตรสฺส เต อยํ
               อสฺสตรสฺส หิ คทฺรโภ ปิตาติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ ยทิ ตวํ ราช เสฏฺฐ สพฺพฏฺฐาเนสุ เสยฺโย ปุตฺเตน
ปิตาติ เอวํ มญฺญสิ ตว อสฺสตรโตปิ อยํ คทฺรโภ เสฏฺโฐ โหตุ
กึ การณา อสฺสตรสฺส หิ คทฺรโภ ปิตาติ ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา
อาห มหาราช สเจ ปุตฺเตหิ ปิตาว เสยฺโย มม ปิตรํ คณฺหถ
สเจ ปิติโต ปุตฺโตว เสยฺโย มํ คณฺหถ ตุมฺหากํ อตฺถายาติ ฯ
ราชา ตํ สุตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต อโหสิ ฯ สพฺพา ราชปริสา
สุกถิโต ปณฺฑิเตน ปญฺโหติ อุนฺนทนฺตา สาธุการสหสฺสานิ อทํสุ ฯ
องฺคุลิโปฐา เจว เจลุกฺเขปสหสฺสานิ จ ปวตฺตึสุ ฯ จตฺตาโร
ปณฺฑิตา ทุมฺมุขา ปชฺฌายนฺตาว อเหสุํ ฯ นนุ มาตาปิตูนํ คุณํ
ชานนฺโต โพธิสตฺเตน สทิโส นาม นตฺถิ อถ โส กสฺมา
เอวมกาสีติ ฯ น โส ปิตุ อวมานตฺถาย รญฺญา ปน อสฺสตรํ วา
เม เปเสนฺตุ เสฏฺฐตรํ วาติ สาสนํ ปหิตํ ตสฺมา ตสฺส จ
ปญฺหสฺส อาวีภาวกรณตฺถํ อตฺตโน จ ปณฺฑิตภาวสฺส ปกาสนตฺถํ
จตุนฺนญฺจ ปณฺฑิตานํ นิปฺปภากรณตฺถํ เอวมกาสีติ ฯ
                   คทฺรภปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ
     ราชา ตุสิตฺวา คนฺโธทกปูริตํ สุวณฺณภิงฺคารํ อาทาย
ปาจีนยวมชฺฌคามํ ราชโภเคน ภุญฺชาหีติ เสฏฺฐิสฺส หตฺเถ อุทกํ
ปาเตตฺวา เสสเสฏฺฐิโน เอตสฺเสว อุปฏฺฐากา เอว โหนฺตูติ วตฺวา
โพธิสตฺตสฺส มาตุยา สพฺพาลงฺกาเร เปเสตฺวา คทฺรภปญฺเห ปสนฺโน
โพธิสตฺตํ อตฺตโน ปิยปุตฺตํ กตฺวา คณฺหิตุํ เสฏฺฐึ อโวจ โภ
คหปติ มโหสถปณฺฑิตํ มม ปุตฺตํ กตฺวา เทหีติ ฯ เทฺว อติตรุโณ
อยํ อชฺชาปิสฺส มุเข ขีรคนฺโธ วายติ มหลฺลกกาเล ตุมฺหากํ
สนฺติเก ภวิสฺตีติ ฯ ราชา อาห คหปติ ตวํ อิโต ปฏฺฐาย
เอตสฺมึ นิราลโย โหหิ อยํ อชฺชตคฺเค มม ปุตฺโต อหํ มม ปุตฺตํ
โปเสตุํ สกฺขิสฺสามิ คจฺฉ ตวนฺติ ตํ อุยฺโยเชสิ ฯ โส ราชานํ
วนฺทิตฺวา ปณฺฑิตํ อาลิงฺคิตฺวา อุเร นิปชฺชาเปตฺวา สีเส จุมพิตฺวา
โอวาทมสฺส อทาสิ ตาต หทย ตาต นยน วร ตาต มโหสถ
ปณฺฑิต มา มํ อนาถํ กโรหิ อิโต ปฏฺฐาย อปฺปมาเทน อมฺหากํ
ราชานํ อุปฏฺฐาหีติ ฯ โส ปิตรํ วนฺฑิตฺวา ตาต มา จินฺตยิตฺถาติ
ตํ อุยฺโยเชสิ ฯ ราชา ปณฺฑิตํ ปุจฺฉิ กึ ตาต อนฺโต ภฏิโก
ภวิสฺสสิ อุทาหุ พหิ ภฏิโกติ ฯ โส อตฺถิ เม มหาปริวาโร พหิ
ภฏิเกน มยา ภวิตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา พหิ ภฏิโก ภวิสฺสามิ
เทวาติ อาห ฯ อถสฺส ราชา อนุรูปํ เคหํ ทาเปตฺวา ทารกสหสฺสํ
อาทึ กตฺวา สพฺพํ ปริพฺพยํ ทาเปตฺวา สพฺพูปโภเค ทาเปสิ ฯ โส
ตโต ปฏฺฐาย ราชานํ อุปฏฺฐหิ ฯ ราชาปิ ตํ วีมํสิตุกาโมว อโหสิ ฯ
ตทา ปน นครสฺส ทกฺขิณทฺวารโต อวิทูเร โปกฺขรณีตีเร เอกสฺมึ
ตาลรุกฺเข กากกุลาวเก มณิรตนํ อโหสิ ฯ ตสฺส ฉายา โปกฺขรณิยํ
ปญฺญายติ ฯ โปกฺขรณิยํ มณิ อตฺถีติ รญฺโญ อาโรเจสุํ ฯ
ราชา เสนกํ อามนฺเตตฺวา เสนก โปกฺขรณิยํ กิร มณิรตนํ
ปญฺญายติ กถํ ตํ คณฺหาเปสฺสามาติ ปุจฺฉิตฺวา อุทกํ นีหราเปตฺวา
คณฺหิตุํ วฏฺฏตีติ วุตฺเต เตนหิ เอวํ กโรหีติ ตสฺเสว ภารมกาสิ ฯ
โส พหู มนุสฺเส สนฺนิปาเตตฺวา โปกฺขรณิยา อุทกญฺจ กทฺทมญฺจ
นีหราเปตฺวา ภูมึ ภินฺทิตฺวาปิ มณึ นาทฺทส ฯ ปุน ปุณฺณาย
โปกฺขรณิยา มณิฉายา ปญฺญายติ ฯ โส ปุนปิ ตเถว กตฺวา ตํ
เนว อทฺทส ฯ ตโต ราชา ปณฺฑิตํ อามนฺเตตฺวา ตาต
ปโกฺขรณิยํ เอโก มณิ ปญฺญายติ เสนโก อุทกญฺจ กทฺทมญฺจ
นีหราเปตฺวา ภูมึ ภินฺทิตฺวาปิ ตํ มณึ นาทฺทส ปุณฺณาย โปกฺขรณิยา
ปุน มณิฉายา ปญฺญายติ ตาต สกฺขิสฺสสิ ตํ มณึ คณฺหาเปตุนฺติ
อาห ฯ โสปิ เนตํ มหาราช ครุ เอถ ตํ ทสฺสิสฺสามีติ อาห ฯ
ตํ สุตฺวา ราชา ตุสิตฺวา ปสฺสิสฺสามิ อชฺช ปณฺฑิตสฺส ปญฺญาพลนฺติ
มหาชนปริวุโต โปกฺขรณีตีรํ คโต ฯ มหาสตฺโต ตีเร
ฐตฺวา มณิรตนํ โอโลเกนฺโต นายํ มณิ โปกฺขรณิยํ ตาลรุกฺเข
มณินา ภวิตพฺพนฺติ ญตฺวา นตฺถิ เทว โปกฺขรณิยํ มณีติ วตฺวา
นนุ ตาต อุทเก ปญฺญายตีติ วุตฺเต อุทกปาตึ อาหราเปตฺวา
อุทเกน ปูเรตฺวา ปสฺสถ เทว นายํ มณิ โปกฺขรณิยํเยว
ปญฺญายติ อุทกปาติยํปิ ปญฺญายตีติ วตฺวา ปณฺฑิต กตฺถ ปน มณินา
ภวิตพฺพนฺติ วุตฺเต เทว โปกฺขรณิยํปิ ปาติยํปิ ฉายาว ปญฺญายติ
น มณิ โปกฺขรณิยํ เทว มณิ ปน ตาลรุกฺเข กากกุลาวเก อตฺถิ
ปุริสํ อาโรเปตฺวา อาหราเปหีติ อาห ฯ ราชา ปุริสํ อาโรเปตฺวา
มณึ อาหราเปสิ ฯ ปณฺฑิโต ตํ คเหตฺวา รญฺโญ หตฺเถ ฐเปสิ ฯ
มหาชโน ปณฺฑิตสฺส สาธุการํ ทตฺวา เสนกํ ปริภาเสนฺโต มณิรตนํ
ตาลรุกฺเขเยว อตฺถิ พาลเสนโก พหุปุริเสหิ โปกฺขรณิยํเยว ภินฺทาเปสิ ฯ
ปณฺฑิเตน นาม มโหสถสทิเสน น ภวิตพฺพนฺติ มหาสตฺตสฺส
ถุตึ อกาสิ ฯ ราชาปิ ปณฺฑิตสฺส ตุฏฺโฐ อตฺตโน คีวายํ
ปิลนฺธนํ มุตฺตาหารํ ทตฺวา ทารกสหสฺสานํปิ มุตฺตาวลิโย ทาเปสิ ฯ
โพธิสตฺตสฺส สปริวารสฺส อิมินา นีหาเรน อุปฏฺฐานํ อนุชานาติ ฯ
                  เอกูนวีสติปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ
     ปุเนกทิวสํ ราชา ปณฺฑิเตน สทฺธึ อุยฺยานํ อคมาสิ ฯ ตทา
เอโก กกณฺฏโก โตรณคฺเค วสติ ฯ โส ราชานํ อาคจฺฉนฺตํ
ทิสฺวา โตรณคฺคา โอตริตฺวา ภูมิยํ นิปชฺชิ ฯ ราชา ตสฺส กิริยํ
โอโลเกตฺวา ปณฺฑิต อยํ กกณฺฏโก กึ กโรตีติ ปุจฺฉิ ฯ
มหาราช อยํ กกณฺฏโก ตุมฺเห เสวตีติ อาห ฯ สเจ เอวํ
อมฺหากํ เสวนา มา นิปฺผลา โหตุ โภคมสฺส ทาเปหีติ ฯ เทว
ตสฺส โภเคน กิจฺจํ นตฺถิ ขาทนียมตฺตเมว อลนฺติ ฯ กึ ปนายํ
ขาทตีติ ปุจฺฉิ ฯ มํสํ เทวาติ ฯ กิตฺตกํ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ ฯ
กากณิกมตฺตคฺฆนิกํ เทวาติ ฯ ราชา เอกํ ปุริสํ อาณาเปสิ
ราชทาโย นาม กากณิกมตฺโต น วฏฺฏติ อิมสฺส นิวทฺธํ
อฑฺฒมาสกคฺฆนิกํ มํสํ อาหริตฺวา เทหีติ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
ตโต ปฏฺฐาย ตถา อกาสิ ฯ โส เอกทิวสํ อุโปสเถ มาฆาเต มํสํ
อลภิตฺวา ตเมว อฑฺฒมาสกํ วิชฺฌิตฺวา สุตฺตเกน อาวุณิตฺวา
ตสฺส คีวายํ ปิลนฺธนํ พนฺธิ ฯ อถสฺส ตํ นิสฺสาย มาโน
อุปฺปชฺชิ ฯ ตํ ทิวสเมว ราชา อุยฺยานํ อคมาสิ ฯ โส ราชานํ
อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ธนํ นิสฺสาย อุปฺปนฺนมานวเสน เวเทห ตวํ นุโข
มหทฺธโน อหํ นุโข มหทฺธโนติ รญฺญา สทฺธึ อตฺตานํ สมํ
กโรนฺโต อโนตฺริตฺวา โตรณคฺเคเยว สีสํ จาเลนฺโตว นิปชฺชิ ฯ
ราชา ตสฺส กิริยํ โอโลเกตฺวา ปณฺฑิต เอส ปุพฺเพ วิย อชฺช น
โอตรติ กึ นุ โข การณนฺติ ปุจฺฉนฺโต อิมํ คาถมาห
              นายํ ปุเร อุนฺนมติ    โตรณคฺเค กกณฺฏโก
              มโหสถ วิชานาหิ     เกน ถทฺโธ กกณฺฏโกติ ฯ
     ตตฺถ น อุนฺนมตีติ ยถา อชฺช อโนตริตฺวา โตรณคฺเคเยว
สีสํ จาเลนฺโต อุนฺนมติ เอวํ ปุเร น อุนฺนมติ ฯ เกน ถทฺโธติ
เกน การเณน ถทฺธภาวํ อาปนฺโนติ ฯ
     อถ ปณฺฑิโต อุโปสเถ มาฆาเต มํสํ อลภนฺเตน ราชปุริเสน
คีวาย พนฺธํ อฑฺฒมาสกํ นิสฺสาย ตสฺส มาเนน อุปฺปนฺเนน
ภวิตพฺพนฺติ ญตฺวา อิมํ คาถมาห
              อลทฺธปุพฺพํ ลทฺธาน    อฑฺฒมาสกํ กกณฺฏโก
              อติมญฺญติ ราชานํ     เวเทหํ มิถิลคฺคหนฺติ ฯ
     ราชา ตํ ปุริสํ ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉิ ฯ โส ยถาภูตํ
อาโรเจสิ ฯ ราชา กิญฺจิ อปุจฺฉิตฺวาว สพฺพญฺญูพุทฺเธน วิย
ปณฺฑิเตน กกณฺฏกสฺส อชฺฌาสโย ญาโตติ อติวิย ปสีทิตฺวา ปณฺฑิตสฺส
จตูสุ ทฺวาเรสุ สุงฺกํ ทาเปสิ ฯ กกณฺฏกสฺส ปน กุชฺฌิตฺวาว
ตํ มาเรตุํ อารภิ ฯ เทว ติรจฺฉาโน นาม อปฺปปญฺโญ
ขมถ เทวาติ ปณฺฑิโต ปน ราชานํ นิวาเรสิ ฯ
                   กกณฺฏกปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ
     อเถโก มิถิลวาสี ปิงฺคุตฺตโร นาม มาณโว ตกฺกสิลํ
คนฺตฺวา ทิสาปาโมกฺขสฺส อาจริยสฺส สนฺติเก สิปฺปํ สิกฺขนฺโต
ขิปฺปเมว สิกฺขติ ฯ โส อนุโยคํ ทตฺวา คจฺฉามิหนฺติ อาจริยํ
อาปุจฺฉิ ฯ ตสฺมึ ปน กุเล สเจ วยปฺปตฺตา ธีตา โหติ
เชฏฺฐนฺเตวาสิกสฺส ทาตพฺพาติ วุตฺตํ ฯ ตสฺสาจริยสฺส เอกา ธีตา อตฺถิ
อภิรูปา เทวจฺฉรปฏิภาคา ฯ อถ นํ อาจริโย ธีตรํ เต ตาต
ทสฺสามิ ตํ อาทาย คมิสฺสสีติ อาห ฯ โส ปน มาณโว
ทุพฺภโค กาฬกณฺณิ ฯ กุมาริกา ปน มหาปุญฺญา ฯ ตสฺส ตํ
ทิสฺวา จิตฺตํ น อลฺลิยติ ฯ โส ตํ อนิจฺฉนฺโตปิ อาจริยสฺส วจนํ
น ภินฺทิสฺสามีติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ พฺราหฺมโณ ตสฺส ธีตรํ อทาสิ ฯ โส
รตฺติภาเค อลงฺกตสิริสยเน นิปนฺโน ตาย อาคนฺตฺวา สิริสยนํ
อภิรุยฺห นิปนฺนมตฺตาย อฏฺฏิยมาโน สยนา โอตริตฺวา ภูมิยํ
นิปชฺชิ ฯ สาปิ โอตริตฺวา ตสฺส สนฺติกํ อาคนฺตฺวา นิปชฺชิ ฯ โส
อุฏฺฐาย สยนํ อภิรุหิ ฯ สาปิ ปุน สยนํ อภิรุหิ ฯ โส ตาย
ปจฺจารุฬฺหาย ปุน สยนา โอตริตฺวา ภูมิยํ นิปชฺชิ ฯ กาฬกณฺณิ
นาม สิริยา สทฺธึ น สเมติ ฯ กุมาริกา สยเนเยว นิปชฺชิ
โส ภูมิยํ นิปชฺชิ ฯ เอวํ สตฺตาหํ วีตินาเมตฺวา ตํ อาทาย อาจริยํ
วนฺทิตฺวา นครา นิกฺขมิ ฯ อนฺตรามคฺเค อลฺลาปสลฺลาปมตฺตํปิ นตฺถิ ฯ
อนิจฺฉมานาว อุโภปิ มิถิลํ สมฺปตฺตา ฯ ปิงฺคุตฺตโร ปน นครสฺส
อวิทูเร ผลสมฺปนฺนํ เอกํ อุทุมฺพรรุกฺขํ ทิสฺวา ขุทาย ปีฬิโต ตํ
อภิรุหิตฺวา อุทุมฺพรผลานิ ขาทติ ฯ สาปิ ฉาตชฺฌตฺตา รุกฺขมูลํ
คนฺตฺวา สามิ มยฺหํปิ ผลานิ ปาเตถาติ อาห ฯ โส กึ ตว
หตฺถปาทา นตฺถิ สยํ อภิรุหิตฺวา ขาทาหีติ ฯ สา อภิรุหิตฺวา ขาทิ ฯ
โส ตสฺสา อภิรุหิตภาวํ ญตฺวา ขิปฺปํ โอตริตฺวา รุกฺขํ กณฺฏเกหิ
ปริกฺขิปิตฺวา มุตฺโตมฺหิ กาฬกณฺณิยาติ วตฺวา ปลายิ ฯ สา
โอตริตุํ อสกฺโกนฺตี ตตฺเถว นิสีทิ ฯ ตํ ทิวสํ ราชา อุยฺยานํ
คจฺฉนฺโต ตตฺถ กีฬิตฺวา สายณฺหสมเย หตฺถิกฺขนฺเธ นิสีทิตฺวา นครํ
ปวิสนฺโต ตํ ทิสฺวา ปฏิพทฺธจิตฺโต หุตฺวา สปริคฺคหา อปริคฺคหาติ
ปุจฺฉาเปสิ ฯ สา อตฺถิ เม สามิโก กุลทตฺติโก โส ปน มํ อิธ
นิสีทาเปตฺวา ฉฑฺเฒตฺวา ปลาโตติ อาห ฯ อมจฺโจ ตมตฺถํ รญฺโญ
อาโรเจสิ ฯ ราชา อสฺสามิกํ ภณฺฑํ รญฺโญ ปาปุณาตีติ ตํ
โอตาเรตฺวา หตฺถิกฺขนฺธํ อาโรเปตฺวา นิเวสนํ เนตฺวา อภิสิญฺจิตฺวา
อคฺคมเหสิฏฺฐาเน ฐเปสิ ฯ สา ตสฺส ปิยา อโหสิ มนาปา ฯ
อุทุมฺพรรุกฺเข ลทฺธตฺตา อุทุมฺพราเทวีเตฺววสฺสา นามํ สญฺชานึสุ ฯ
อเถกทิวสํ รญฺโญ อุยฺยาคนมนตฺถาย ทฺวารคามวาสิเกหิ มคฺคํ
ปฏิชคฺคาเปสุํ ฯ ปิงฺคุตฺตโรปิ วลึ กโรนฺโต กจฺฉํ ทฬฺหํ พนฺธิตฺวา
กุทฺทาเลน มคฺคํ ตจฺฉติ ฯ มคฺเค อนิฏฺฐิเตเยว ราชา
อุทุมฺพราเทวิยา สทฺธึ รเถ ฐตฺวา นิกฺขมิ ฯ อุทุมฺพราเทวี ตํ กาฬกณฺณึ
มคฺคํ ตจฺฉนฺตํ ทิสฺวา เอวรูปํ สิรึ ธาเรตุํ นาสกฺขิ อยํ กาฬกณฺณีติ
ตํ โอโลเกนฺตี หสิ ฯ ราชา ตํ หสมานํ ทิสฺวา กุชฺฌิตฺวา กสฺมา
หสีติ ปุจฺฉิ ฯ เทว อยํ มคฺคตจฺฉโก ปุริโส มยฺหํ โปราณสามิโก
มํ อุทุมฺพรรุกฺขํ อาโรเปตฺวา กณฺฏเกหิ ปริกฺขิปิตฺวา คโต อิมาหํ
โอโลเกตฺวา เอวรูปํ สิรึ ธาเรตุํ นาสกฺขิ อยํ กาฬกณฺณีติ จินฺเตตฺวา
หสินฺติ ฯ ราชา ตฺวํ มุสาวาทํ กเถสิ อญฺญํ กิญฺจิ ทิสฺวา หสิ
ตํ มาเรสฺสามีติ อสึ อคฺคเหสิ ฯ สา ภยปฺปตฺตา เทว ปณฺฑิเต
ตาว ปุจฺฉถาติ อาห ฯ ราชา เสนกํ ปุจฺฉิ ตวํ สทฺทหสีติ ฯ น
สทฺทหามิ เทว โก นาม เอวรูปํ อิตฺถึ ปหาย คมิสฺสตีติ ฯ สา ตสฺส
กถํ สุตฺวา อติเรกตรํ ภีตา อโหสิ ฯ อถ ราชา เสนโก กึ
ชานาติ ปณฺฑิตํ ปุจฺฉิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ตํ ปุจฺฉนฺโต อิมํ คาถมาห
              อิตฺถี สิยา รูปวตี     สา จ สีลวตี สิยา
              ปุริโส ตํ น อิจฺเฉยฺย  สทฺทหาสิ มโหสถาติ ฯ
       ตตฺถ สีลวตีติ อาจารสมฺปนฺนา ฯ
       ตํ สุตฺวา ปณฺฑิโต อิมํ คาถมาห
              สทฺทหามิ มหาราช    ปุริโส ทุพฺพตฺโต ๑- สิยา
              สิรี จ กาฬกณฺณี จ    น สเมนฺติ กุทาจนนฺติ ฯ
     ตตฺถ น สเมนฺตีติ สมุทฺทสฺส โอริมตีรปาริมตีรานิ วิย
นภตลปฐวีตลานิ วิย น สมาคจฺฉนฺติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ทุพฺภโคติปิ ปาโฐ
     ราชา ตสฺส วจเนน ตํ การณํ พุชฺฌิ ฯ หทยมํสํ นิพฺพายิ ฯ
โส ตสฺส ตุสิตฺวา ปณฺฑิต สเจ ตวํ นาภวิสฺส อชฺชาหํ พาลเสนกสฺส
กถาย เอวรูปํ อิตฺถีรตนํ ปริหีโน อภวิสฺสํ ตํ นิสฺสาย มยา
เอสา ลทฺธาติ ตสฺส สตสหสฺเสน ปูชํ กาเรสิ ฯ เทวีปิ ราชานํ
วนฺทิตฺวา เทว ปณฺฑิตํ นิสฺสาย มยา ชีวิตํ ลทฺธํ อิมาหํ
กนิฏฺฐภาติกฏฺฐาเน ฐเปตุํ วรํ วเรมิ เทหีติ อาห ฯ สาธุ เทวิ คณฺหาหิ
ทมฺมิ เต วรนฺติ ฯ เทว อหํ อชฺชโต ปฏฺฐาย มม กนิฏฺฐํ วินา
น กิญฺจิ มธุรรสํ ขาทิสฺสามิ อิโต ปฏฺฐาย เวลาย วา อเวลาย
วา ทฺวารํ วิวราเปตฺวา อิมสฺส มธุรรสํ เปเสตุํ ลภามิ อิมํ วรํ
คณฺหามีติ ฯ สาธุ ภทฺเท อิมํ วรํ คณฺหาหีติ ฯ
                 สิริกาฬกณฺณิปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ
     อปรสฺมึ ทิวเส ราชา กตปาตราโส ปาสาทสฺส ทีฆนฺตเร
จงฺกมนฺโต วาตปานนฺตเรน โอโลเกนฺโต เอกํ เอฬกญฺจ สุนขญฺจ
มิตฺตสนฺถวํ กโรนฺเต อทฺทส ฯ โส กิร เอฬโก หตฺถิสาลาย หตฺถิสฺส
ปุรโต ขิตฺตํ อนามฏฺฐํ ติณํ ขาทิ ฯ อถ นํ หตฺถิโคปกา โปเถตฺวา
นีหรึสุ ฯ วิรวิตฺวา ปลายมานํ ตํ เอโก เวเคน คนฺตฺวา อนุพนฺธิตฺวา
ปิฏฺฐิยํ ทณฺเฑน ติริยํ ปหริ ฯ โส ปิฏฺฐึ โอนาเมตฺวา เวทนาปฺปตฺโต
คนฺตฺวา ราชเคเห มหาภิตฺตึ นิสฺสาย ปีฐิกาย นิปชฺชิ ฯ ตํ
ทิวสเมว รญฺโญ มหานเส อฏฺฐิจมฺมาทีนิ ขาทิตฺวา วฑฺฒิตสุนโข
ภตฺตการเก ภตฺตํ สมฺปาเทตฺวา พหิ คนฺตฺวา สรีรเสทํ นิพฺพาเปนฺเต
นิกฺขมนฺเต มจฺฉมํสคนฺธํ ฆายิตฺวา ตณฺหํ อธิวาเสตุํ อสกฺโกนฺโต
มหานสํ ปวิสิตฺวา ภาชนปิธานํ ปาเตตฺวา มํสํ ขาทิ ฯ ภตฺตการโกปิ
ภาชนสทฺทํ สุตฺวา ภาชนสทฺเทน ปวิสิตฺวา ตํ ทิสฺวา ทฺวารํ ปิทหิตฺวา
ตํ เลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ โปเถสิ ฯ โส ขาทิตมํสํ มุเขเนว ฉฑฺเฑตฺวา
วิรวิตฺวา นิกฺขมิ ฯ ภตฺตการโกปิ ตสฺส นิกฺขนฺตภาวํ ญตฺวา
อนุพนฺธิตฺวา ปิฏฺฐิยํ ติริยํ ทณฺเฑน ปหริ ฯ ปิฏฺฐึ โอนาเมตฺวา เอกํ
ปาทํ อุกฺขิปิตฺวา เอฬกสฺส นิปนฺนฏฺฐานเมว ปาวิสิ ฯ อถ นํ
เอฬโก สมฺม กึ ปิฏฺฐึ โอนาเมตฺวา เอกํ ปาทํ อุกฺขิปิตฺวา อาคจฺฉสิ
กินฺเต วาโต วิชฺฌตีติ ปุจฺฉิ ฯ สุนโขปิ ตวํ ปิฏฺฐึ โอนาเมตฺวา
นิปนฺโนสิ กินฺเต วาโต วิชฺฌตีติ ปุจฺฉิ ฯ โส อตฺตโน ปวุตฺตึ
สุนขสฺส อาโรเจสิ ฯ สุนโขปิ ตเถว อาโรเจสิ ฯ อถ นํ เอฬโก
ปุจฺฉิ กึ ปุน ตวํ ภตฺตเคหํ คนฺตุํ สกฺขิสฺสสีติ ฯ น สกฺขิสฺสามิ สมฺม
คตสฺส เม ชีวิตํ นตฺถิ ตวํ ปน หตฺถิสาลํ คนฺตุํ สกฺขิสฺสสีติ ฯ
อหํปิ ตตฺถ คนฺตุํ น สกฺขิสฺสามิ คตสฺส เม ชีวิตํ นตฺถีติ ฯ
เต กถํ นุ โข มยํ อิทานิ ชีวิสฺสามาติ อุปายํ จินฺเตสุํ ฯ อถ
นํ เอฬโก อาห สเจ มยํ สมคฺควาสํ วสิตุํ สกฺโกม อตฺเถโก
อุปาโยติ ฯ เตนหิ สมฺม กเถหีติ ฯ สมฺม ตวํ อิโต ปฏฺฐาย
หตฺถิสาลํ ยาหิ นายํ ติณขาทโกติ ตยิ หตฺถิโคปกา อาสงฺกํ น
กริสฺสนฺติ ตวํ มม ติณํ อาหเรยฺยาสิ อหมฺปิ ภตฺตเคหํ ปวิสิสฺสามิ
นายํ มํสขาทโกติ ภตฺตการโก มยิ อาสงฺกํ น กริสฺสติ อหํ เต
มํสํ อาหริสฺสามีติ ฯ เต อตฺเถโส อุปาโยติ อุโภปิ สมฺปฏิจฺฉึสุ
สุนโขปิ หตฺถิสาลํ คนฺตวา ติณกลาปํ ฑํสิตฺวา อาหริตฺวา
มหาภิตฺติปิฏฺฐิกายํ ฐเปสิ ฯ อิตโรปิ ภตฺตเคหํ คนฺตฺวา มํสกฺขณฺฑํ
มุขปูรํ ฑํสิตฺวา อาเนตฺวา ตตฺเถว ฐเปสิ ฯ สุนโข มํสํ ขาทิ ฯ
เอฬโก ติณํ ขาทิ ฯ เตปิ อิมินา อุปาเยเนว สมคฺคา สมฺโมทมานา
มหาภิตฺติปิฏฺฐิกายํ วสนฺติ ฯ ราชา เตสํ มิตฺตสนฺถวํ ทิสฺวา
จินฺเตสิ อทิฏฺฐปุพฺพํ วต เม การณํ อชฺช ทิฏฺฐํ ปุพฺเพ อิเม
ปจฺจามิตฺตา หุตฺวา อิทานิ สมคฺควาสํ วสนฺติ อิทํ การณํ คเหตฺวา
ปญฺหํ กตฺวา ปณฺฑิเต ปุจฺฉิสฺสามิ โย อิมํ ปญฺหํ น ชานาติ
ตํ รฏฺฐา ปพฺพาเชสฺสามิ ชานนฺตสฺส ปน เอวรูโป ปณฺฑิโต นตฺถีติ
สกฺการํ กริสฺสามิ อชฺช ตาว อเวลา เสฺว เต อุปฏฺฐานํ อาคตกาเล
ปุจฺฉิสฺสามีติ ฯ โส ปุน ทิวเส ปณฺฑิเตสุ อุปฏฐานํ อาคนฺตฺวา
ปุจฺฉิสฺสามีติ ฯ โส ปุน ทิวเส ปณฺฑิเตสุ อุปฏฐานํ อาคนฺตฺวา
นิสินฺเนสุ ปญฺหํ ปุจฺฉนฺโต อิมํ คาถมาห
             เยสํ น กทาจิ ภูตปุพฺพํ
             สขิ ๑- สตฺตปทมฺปิ อิมสฺมึ ๒- โลเก
             ชาตา อมิตฺตา เทฺว สหายา
             ปฏิสนฺถาย จรนฺติ กิสฺส เหตูติ ฯ
     ตตฺถ ปฏิสนฺถายาติ อญฺญมญฺญํ สทฺทหิตฺวา ฆฏิตา
หุตฺวา ฯ อิทญฺจ ปน วตฺวา ปุน เอวมาห
             ยทิ เม อชฺช ปาตราสกาเล
             ปญฺหํ น สกฺกุณาถ วตฺตุเมตํ
             รฏฺฐา ปพฺพาชยิสฺสามิ โว สพฺเพ
@เชิงอรรถ:  สกฺขึ  อิมสฺมิ อิติปิ ปาฐา
                น หิ มมตฺโถ ทุปฺปญฺญชาติเกหีติ
     เสนโก อคฺคาสเน นิสินฺโน ฯ ปณฺฑิโต อาสนปริยนฺเต
นิสีทิ ฯ โส มหาสตฺโต ตํ ปญฺหํ อุปธาเรนฺโต อตฺถํ อทิสฺวา
จินฺเตสิ อยํ ราชา ทนฺธธาตุโก อิมํ ปญฺหํ จินฺเตตฺวา สํกฑฺฒิตุํ
อสมตฺโถ กิญฺจิเทว เตน ทิฏฺฐํ ภวิสฺสติ เอกทิวสํ โอกาสํ
ลภมาโน อิมํ ปญฺหํ นีหริสฺสามิ เสนโก เกนจิ อุปาเยน อชฺช
เอกทิวสมตฺตํ อธิวาสาเปตูติ ฯ อิตเรปิ ตโย ชนา อนฺธการคพฺภํ
ปวิฏฺฐา วิย น กิญฺจิ ปสฺสึสุ ฯ เสนโก กา นุ โข มโหสถสฺส
ปวตฺตีติ โพธิสตฺตํ โอโลเกสิ ฯ โสปิ ตํ โอโลเกสิ ฯ เสนโก
โพธิสตฺตสฺส โอโลกิตากาเรน อธิปฺปายํ ญตฺวา ปณฺฑิตฺตสฺสาปิ น
อุปฏฺฐาติ เตเนกทิวสํ โอกาสํ อิจฺฉติ ปูเรสฺสามิสฺส มโนรถนฺติ
จินฺเตตฺวา รญฺญา สทฺธึ วิสฺสาเสน มหาหสิตํ หสิตฺวา กึ มหาราช
สจฺจเมว อมฺเห ปญฺหํ กเถตุํ อสกฺโกนฺเต รฏฺฐา ปพฺพาเชสฺสสีติ
ปุจฺฉิ ฯ อาม ปณฺฑิตาติ ฯ เอวํปิ เอโก ปญฺโหติ สลฺลกฺเขสิ
น มยํ อชฺช เอตํ กเถตุํ สกฺโกม อปิจ โข ปน โถกํ  อธิวาเสหิ
คณฺฐิโก เอส ปญฺโห น สกฺโกม มหาชนมชฺเฌ กเถตุํ เอกมนฺเต
นิสีทิตฺวา จินฺเตตฺวา ปจฺฉา ตุมฺหากํเยว กเถสฺสาม มหาราช โอกาสํ
โน เทหีติ ฯ เสนโก มหาสตฺตํ โอโลเกตฺวา อิมํ คาถทฺวยมาห
                มหาชนสมาคมมฺหิ โฆเร
                ชนโกลาหลสํคมมฺหิ ชาเต
                วิกฺขิตฺตมนา อเนกจิตฺตา
                ปญฺหํ น สกฺกุณาม วตฺตุเมตํ
                เอกคฺคจิตฺตา เอกเมกา
                รหสิ คตา อตฺถานิ จินฺตยิตฺวา
                ปวิเวเก สมฺมสิตฺวาน ธีรา
                อถ วกฺขนฺติ ชนินฺท อตฺถเมตนฺติ ฯ
     ตตฺถ สมฺมสิตฺวานาติ กายจิตฺตวิเวเก ฐิตา เอกคฺคจิตฺตา อิเม
ธีรา อิมํ ปญฺหํ สมฺมสิตฺวา อถ เต เอตมตฺถํ อกฺขนฺติ ฯ
     ราชา ตสฺส กถํ สุตฺวา อตฺตมโน หุตฺวา สาธุ จินฺเตตฺวา
กเถถ อกเถนฺเต ปพฺพาเชสฺสามีติ ตชฺเชสิเยว ฯ เต จตฺตาโรปิ
ปณฺฑิตา ปาสาทา โอตรึสุ ฯ เสนโก อิตเร อาห ราชา สุขุมปญฺหํ
ปุจฺฉิ อกถิเต มหนฺตํ ภยํ อุปฺปชฺชิสฺสติ ตสฺมา สปฺปายโภชนํ
ภุญชิตฺวา ตํ ปญฺหํ สมฺมา อุปธาเรถาติ ฯ อตฺตโน อตฺตโน เคหํ คตา ฯ
ปณฺฑิโตปิ อุฏฺฐาย อุทุมฺพราเทวิยา สนฺติกํ คนฺตฺวา เทวิ อชฺช วา
หิยฺโย วา ราชา กตฺถ จิรํ อฏฺฐาสีติ ปุจฺฉิ ฯ หิยฺโย ตาต
ทีฆนฺตเร วาตปาเนน โอโลเกนฺโก จงฺกมตีติ ฯ ตโต โพธิสตฺโต
จินฺเตสิ รญฺญา อิมินา ปสฺเสน กิญฺจิ ทิฏฺฐํ ภวิสฺสตีติ ฯ ตตฺถ
คนฺตฺวา พหิ โอโลเกนฺโต เอฬกสุนขานํ กิริยํ ทิสฺวา อิเม เทฺว
ทิสฺวา รญฺญา ปญฺโห อภิสํขโตติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา เคหํ คโต ฯ
อิตเรปิ ตโย จินฺเตตฺวา กิญฺจิ อทิสฺวา เสนกสฺส สนฺติกํ อคมํสุ ฯ
เสนโก เต ทิสฺวา ปุจฺฉิ ทิฏฺโฐ โว ปญฺโหติ น ทิฏฺโฐ
อาจริยาติ วุตฺเต ยทิ เอวํ ราชา โว รฏฺฐา ปพฺพาเชสฺสติ กึ
     กริสฺสถาติ ตุมฺเหหิ ปน ทิฏฺโฐติ วุตฺเต อหมฺปิ น ปสฺสามีติ
ตุมฺเหสุ อปสฺสนฺเตสุ มยํ กึ ปสฺสิสฺสาม หิยฺโย มยํ รญฺโญ ปน
สนฺติเก จินฺเตตฺวา กเถสฺสามาติ สีหนาทํ นทิตฺวา อาคตมฺหา
อิทานิ อมฺเห อกถิเต ราชา กุชฺฌิสฺสติ กึ กโรมาติ วุตฺเต อยํ
ปญฺโห น สกฺกา อมฺเหหิ ทฏฺฐุํ ปณฺฑิเตน สตคุณํ กตฺวา
จินฺติโต ภวิสฺสตีติ เอถ ตสฺส สนฺติกํ คจฺฉามาติ ฯ เต จตฺตาโร
ปณฺฑิตา โพธิสตฺตสฺส ฆรทฺวารํ คนฺตฺวา อาคตภาวํ อาโรจาเปตฺวา
เคหํ ปวิสิตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺนา ปณฺฑิตํ
ปุจฺฉึสุ กึ ปณฺฑิต จินฺติโต เต ปญฺโหติ ฯ มยิ อจินฺเตนฺเต
อญฺโญ โกจิ จินฺเตสฺสติ อาม จินฺติโตติ ฯ เตนหิ อมฺหากมฺปิ
กเถถาติ วุตฺเต ปณฺฑิโต สจาหํ เอเตสํ น กเถสฺสามิ ราชา เตสํ
กุทฺโธ รฏฺฐา ปพฺพาเชสฺสติ มํ สตฺตหิ รตเนหิ ปูเชสฺสติ อิเม
พาลา มา นสฺสนฺตุ กเถสฺสามิ เนสนฺติ จินฺเตตฺวา เต จตฺตาโร
นีจาสเน นิสีทาเปตฺวา อญฺชลึ ปคฺคณฺหาเปตฺวา รญฺญา ทิฏฺฐภาวํ
อชานาเปตฺวา รญฺญา ปุจฺฉิตกาเล เอวํ พฺยากเรยฺยาถาติ จตุนฺนมฺปิ
จตสฺโส คาถาโย พนฺธิตฺวา ปาลิเมว อุคฺคณฺหาเปตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ
เต ทุติยทิวเส ราชูปฏฺฐานํ คนฺตฺวา ปญฺญตฺตาสเน นิสีทึสุ ฯ ราชา
เสนกํ ปุจฺฉิ ญาโต เต เสนก ปญฺโหติ มหาราช มยิ อชานนฺเต
อญฺโญ โกจิ ชานิสฺสตีติ ฯ เตนหิ กเถหีติ ฯ สุณาถ เทวาติ
อุคฺคหิตนิยาเมเนว คาถมาห
                    อุคฺคปุตฺตราชปุตฺติยานํ
                   อุรพฺภมํสํ ปิยํ มนาปํ
                   น เต สุนขสฺส อเทนฺติ มํสํ
                   อถ เมณฺฑสฺส สุเนน สขฺยมสฺสาติ
     ตตฺถ อุคฺคปุตฺตราชปุตฺติยานนฺติ อมจฺจปุตฺตานญฺเจว ราชปุตฺตานญฺจ
     คาถํ วตฺวาปิ เสนโก อตฺถํ น ชานาติ ฯ ราชา ปน อตฺตโน
ปากฏตฺตา ชานาติ ตสฺมา เสนเกน ตาว ญาโตติ ปุกฺกุสํ ปุจฺฉิ ฯ
โสปิสฺส มหาราช กึ อหเมว อปณฺฑิโตติ วตฺวา อุคฺคหิตนิยาเมเนว
คาถมาห
                   จมฺมํ วิหนนฺติ เอฬกสฺส
                   อสฺสปิฏฺฐตฺถรณํ สุขสฺส เหตุ
                   น เต สุนขสฺส อสฺสปิฏฺฐตฺถรณํ
                   อถ เมณฺฑสฺส สุเนน สขฺยมสฺสาติ
       ตสฺสาปิ อตฺโถ อปากโฏเยว ฯ
       ราชา ปน อตฺตโน ปากฏตฺตา อิมินาปิ ปุกฺกุเสน ญาโตติ
กามินฺทํ ปุจฺฉิ ฯ โสปิ อุคฺคหิตนิยาเมเนว คาถมาห
                   อาเวลฺลิตสิงฺคิโก หิ เมณฺโฑ
                   น หิ สุนขสฺส วิสาณกานิ อตฺถิ
                   ติณภกฺโข มํสโภชโน จ
                   อถ เมณฺฑสฺส สุเนน สขฺยมสฺสาติ
       ตสฺสาปิ อตฺโถ อปากโฏเยว ฯ
       ราชา อิมินาปิ กามินฺเทน
       ญาโตติ เทวินฺทํ ปุจฺฉิ ฯ
    โสปิ อุคฺคหิตนิยาเมเนว คาถมาห
                   ติณมาสิ ปลาสมาสิ เมณฺโฑ
                   น สุโน ติณมาสิ โน ปลาสํ
                   คณฺเหยฺย สุนโข สสํ วิฬารํ
                   อถ เมณฺฑสฺส สุเนน สขฺยมสฺสาติ ฯ
     ตตฺถ ติณมาสิ ปลาสมาสีติ ติณขาทโก เจว ปณฺณขาทโก
จ ฯ โน ปลาสนฺติ ปณฺณมฺปิ น ขาทติ ฯ
     ตสฺสาปิ อตฺโถ อปากโฏเยว ฯ
     อถ ราชา ปน อตฺตโน ปากฏตฺตา อิมินาปิ เทวินฺเทน
ญาโตติ ปณฺฑิตํ ปุจฺฉิ ตาต ตวํปิ อิมํ ปญฺหํ ชานาสีติ ฯ มหาราช
อวีจิโต ยาว ภวคฺคา มํ ฐเปตฺวา โก อญฺโญ เอตํ ชานาตีติ ฯ
เตนหิ กเถหีติ ฯ สุณ มหาราชาติ ตสฺส กิจฺจสฺส อตฺตโน ปากฏภาวํ
ปกาเสนฺโต อิมํ คาถทฺวยมาห ฯ
                   อฏฺฐฑฺฒปาโท จตุปฺปทสฺส เมณฺโฑ
                   อฏฺฐนโข อทิสฺสมานกาโย
                   ฉาทิยํ อาหรติ อยํ อิมสฺส
                   มํสํ อาหรติ อยํ อมุสฺส
                   ปาสาทวรคโต วิเทหเสฏฺโฐ
                   วีติหารํ อญฺโญญฺญโภชนานํ
                   อทฺทกฺขิ กิร สกฺขิตํ ชนินฺโท
                   โภภุกฺกสฺส ปุณฺณมุขสฺส เจตนฺติ ฯ
     ตตฺถ อฏฺฐฑฺฒปาโทติ พฺยญฺชนกุสลตาย เอฬกสฺส จตุปฺปาทํ
สนฺธาย อาห ฯ เมณฺโฑติ เอฬโก ฯ อฏฺฐนโขติ เอเกกสฺมึ
ปาเท ทวินฺนํ ขุรานํ วเสน เอตํ วุตฺตํ ฯ อทิสฺสมานกาโยติ มํสํ
อาหรณกาเล อปญฺญมาโน ฯ ฉาทิยนฺติ เคหจฺฉทนํ ติณนฺติ อตฺโถ ฯ
อยํ อิมสฺสาติ สุนโข เอฬกสฺส ฯ วีติหารนฺติ วีติหรณํ ฯ
อญฺโญญฺญโภชนานนฺติ อญฺญมญฺญสฺส โภชนานํ ฯ เมณฺโฑ หิ สุนขสฺส
โภชนํ อาหรติ ฯ โส ตสฺส วีติหรติ สุนโขปิ ตสฺส อาหรติ
อิตโรปิ วีติหรติ ฯ อทฺทกฺขีติ ตํ เตสํ อญฺญมญฺญํ โภชนานํ วีติหรณํ
สกฺขิตํ อตฺตโน ปจฺจกฺขํ อทฺทส ฯ โภภุกฺกสฺสาติ ภุภุกฺกรณสฺส
สุนขสฺส จ ฯ ปุณฺณมุขสฺสาติ เมณฺฑสฺส ฯ เอตํ อิเมสํ มิตฺตธมฺมํ
ราชา สยํ ปสฺสีติ อตฺโถ ฯ
     ราชา อิตเรหิ โพธิสตฺตํ นิสฺสาย ญาตภาวํ อชานนฺโต ปญฺจ
ปณฺฑิตา อตฺตโน ปญฺญาพเลเนว ชานึสูติ มญฺญมาโน โสมนสฺสปฺปตฺโต
หุตฺวา อิมํ คาถมาห
                   ลาภา วต เม อนปฺปรูปา
                   ยสฺส เม อีทิสา ปณฺฑิตา กุลมฺหิ
                   ปญฺหสฺส คมฺภีรคตํ นิปุณฺณมตฺถํ
                   ปฏิวิชฺฌนฺติ สุภาสิเตน ธีราติ ฯ
     ตตฺถ ปฏิวิชฺฌนฺตีติ สุภาสิเตน ภินฺทิตฺวา กเถนฺติ ฯ
     อถ เตสํ ตุฏฺเฐน นาม ตุฏฺฐากาโร กาตพฺโพติ ตํ อาวีกโรนฺโต
อิมํ คาถมาห
                   อสฺสตรีรถญฺจ เอกเมกํ
                   ผิตํ คามวรญฺจ เอกเมกํ
                   สพฺเพสํ โว ทมฺมิ ปณฺฑิตานํ
                   ปรมปฺปีติมโน สุภาสิเตน ธีราติ
     วตฺวา ตํ สพฺพํ ทาเปสิ ฯ
         ทฺวาทสนิปาเต เมณฺฑกปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ
     อุทุมฺพราเทวี ปน อิตเรหิ ปณฺฑิตํ นิสฺสาย ปญฺหสฺส ญาตภาวํ
ญตฺวา รญฺญา  มุคฺคมาเส นิพฺพิเสเส กโรนฺเตน วิย ปญฺจนฺนํ
สมโกว สกฺกาโร กโต นนุ มยฺหํ กนิฏฺฐสฺส วิเสสํ สกฺการํ กาตุํ
วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตวา ปุจฺฉิ เทว เกน เต
ปญฺโห กถิโตติ ฯ ปญฺจหิ ปณฺฑิเตหิ ภทฺเทติ ฯ เต เทว จตฺตาโร
ชนา ตว ปญฺหํ กํ นิสฺสาย ชานึสูติ ฯ น ชานามิ ภทฺเทติ ฯ
มหาราช เต จตฺตาโร กึ ชานนฺติ ปณฺฑิเตน ปน มา นสฺสนฺตุ
อิเม พาลาติ ปญฺหํ อุคฺคณฺหาปิตา ตุมฺเห ปน สพฺเพสํ สมกํ
สกฺการํ กโรถ อยุตฺตเมตํ ปณฺฑิตสฺส วิเสสํ กาตุํ วฏฺฏตีติ ฯ
ราชา อยํ อตฺตานํ นิสฺสาย ญาตภาวํ มยฺหํ น กเถตีติ ปณฺฑิตสฺส
ตุสิตฺวา อติเรกตรํ สกฺการํ กตฺตุกาโม จินฺเตสิ โหตุ มม ปุตฺตํ
เอกํ ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา กถิตกาเล มหนฺตํ สกฺการํ กริสฺสามีติ ฯ
โส ปญฺหํ จินฺเตนฺโต สิริเมณฺฑกปญฺหํ จินฺเตตฺวา เอกทิวสํ ปญฺจนฺนํ
ปณฺฑิตานํ อุปฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา สุขนิสินฺนกาเล เสนกํ อาห เสนก
ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสามีติ ฯ ปุจฺฉ เทวาติ ฯ ราชา สิริเมณฺฑกปญฺเห
ปฐมํ คาถมาห
                   ปญฺญายุเปตํ สิริยา วิหีนํ
                   ยสสฺสินํ วาปิ อเปตปญฺญํ
                   ปุจฺฉามิ ตํ เสนก เอตมตฺถํ
                   กเมตฺถ เสยฺโย กุสลา วทนฺตีติ ฯ
     ตตฺถ กเมตฺถ เสยฺโยติ อิเมสุ ทฺวีสุ กตรํ ปณฺฑิตา เสยฺโยติ
วทนฺติ ฯ อยญฺจ กิร ปญฺโห เสนกสฺส วํสานุคโต เตน ตํ ขิปฺปเมว
กเถสิ
                   ธีรา จ พาลา จ หเว ชนินฺท
                   สิปฺปูปปนฺนา จ อสิปฺปิโน จ
                   สุชาติมนฺโตปิ อชาติมสฺส
                   ยสสฺสิโน เปสฺสกรา ภวนฺติ
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญ วิหีโน สิริมาว เสยฺโยติ ฯ
    ตตฺถ วิหีโนติ ปญฺญวา วิหีโน อิสฺสโรว อุตฺตโมติ อตฺโถ ฯ
    ราชา ตสฺส วจนํ สุตฺวา อิตเร ตโย อปุจฺฉิตฺวา สํฆนวกํ
หุตฺวา นิสินฺนํ มโหสถปณฺฑิตํ ปุจฺฉนฺโต อาห
                   ตุวมฺปิ ปุจฺฉามิ อโนมปญฺญ
                   มโหสถ เกวลธมฺมทสฺสี
                   พาลํ ยสสฺสึ ปณฺฑิตํ อปฺปโภคํ
                   กเมตฺถ เสยฺโย กุสลา วทนฺตีติ ฯ
     ตตฺถ เกวลธมฺมทสฺสีติ    สพฺพธมฺมทสฺสี ฯ
     อถสฺส มหาสตฺโต  สุณ มหาราชาติ กเถสิ ฯ
                   ปาปานิ กมฺมานิ กโรติ พาโล
                   อิธเมว เสยฺโย อิติ มญฺญมาโน
                   อิธโลกทสฺสี ปรโลกํ อทสฺสี
                   อุภยตฺถ พาโล กลิมคฺคเหสิ
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญว เสยฺโย น ยสสฺสิพาโลติ
     ตตฺถ อิธเมวาติ อิธ โลเก อิทมิสฺสริยเมว มยฺหํ เสฏฺฐนฺติ
มญฺญมาโน ฯ กลิมคฺคเหสีติ พาโล อิสฺสริยมเทน ปาปกมฺมํ กตฺวา
นิรยาทีสุ อุปฺปชฺชนฺโต ปรโลเก ตโต นิรยโต ปุนาคนฺตฺวา นีจกุเล
ทุกฺขโภชโน หุตฺวา นิพฺพตฺตมาโน อิธ โลเก จาติ อุภยตฺถ
ปราชยเมว คณฺหาติ ฯ เอตมฺปีติ อหํ เอตํปิ การณํ ทิสฺวา
ปญฺญาสมฺปนฺโนว อุตฺตโม อิสฺสโรปิ พาโล น อุตฺตโมติ วทามิ ฯ
     เอวํ วุตฺเต ราชา เสนกํ โอโลเกตฺวา นนุ มโหสโถ
ปญฺญวนฺตเมว อุตฺตโมติ วทตีติ อาห ฯ เสนโก มหาราช นนุ มโหสโถ
ทหโร อชฺชาปิสฺส มุเข ขีรคนฺโธ วายติ กิเมส ชานาตีติ วตฺวา
อิมํ คาถมาห
                  น สิปฺปเมตํ วิทธาติ โภคํ
                   น พนฺธวา น สรีราวกาโส
                   ปสฺเสฬมูคํ สุขเมธมานํ
                   สิรีหีนํ ภชติ โครวินฺทํ
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญ วิหีโน สิริมาว เสยฺโยติ ฯ
     ตตฺถ เอฬมูคนฺติ ปคฺฆริตลาลมุขํ ฯ โครวินฺทนฺติ โส กิร
ตสฺมึเยว นคเร อสีติโกฏิวิภโว เสฏฺฐี วิรูโป นาสฺส ปุตฺโต
น ธีตา น กิญฺจิ สิปฺปํ ชานาติ กเถนฺตสฺสาปิสฺส หนุกสฺส
อุโภหิ ปสฺเสหิ ลาลาธารา ปคฺฆรนฺติ เทวจฺฉรา วิย เทฺว อิตฺถิโย
สพฺพาลงฺกาเรหิ วิภูสิตา สุปุปฺผิตานิ นีลุปฺปลานิ คเหตฺวา อุโภสุ
ปสฺเสสุ ฐิตา ตํ ลาลํ นีลุปฺปโลหิ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา วาตปาเนน
อุปฺปลานิ ฉฑฺเฑนฺติ ฯ สุราโสณฺฑาปิ ปานาคารํ ปวิสนฺตา นีลุปฺปเลหิ
อตฺเถ สติ ตสฺส เคหทฺวารํ คนฺตฺวา สามิ โครวินฺท เสฏฺฐีติ
วทนฺติ ฯ โส เตสํ สทฺทํ สุตฺวา วาตาปาเน ฐตฺวา กึ ตาตาติ
วทติ ฯ อถสฺส ลาลา มุขโต ปคฺฆรนฺติ ฯ ตา อิตฺถิโย ตํ
นีลุปฺปเลหิ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา นีลุปฺปลานิ อนฺตรวิถิยํ ขิปนฺติ ฯ ธุตฺตา
ตานิ คเหตฺวา อุทเกน วิกฺขาเลตฺวา ปิลนฺธิตฺวา ปานาคารํ ปวิสนฺติ ฯ เอวํ
สิริสมฺปนฺโน อโหสิ ฯ เสนโก ตํ อุทาหรณํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต เอวมาห
     ตํ สุตฺวา ราชา กีทิสํ ตาต มโหสถ ปณฺฑิตาติ อาห ฯ
ปณฺฑิโต เทว เสนโก กึ ชานาติ โอทนสิญฺจนฏฺฐาเน กาโก วิย
ทธึ ปาตุํ อารทฺธสุนโข วิย จ ยสเมว ปสฺสติ สีเส ปตนกํ
     มหามุคฺครํ น ปสฺสติ สุโณหิ เทวาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
                   ลทฺธา สุขํ มชฺชติ อปฺปปญฺโญ
                   ทุกฺเขน ผุฏฺโฐปิ ปโมหเมติ
                   อาคนฺตุนา สุขทุกฺเขน ผุฏฺโฐ
                   โส เวธติ วาริจโรว ฆมฺเม
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญว เสยฺโย น  ยสสฺสิพาโลติ ฯ
     ตตฺถ ลทฺธา สุขนฺติ อิสฺสริยสุขํ ลภิตฺวา พาโล มชฺชติ ปมชฺชติ
ปมตฺโต มหนฺตํ ปาปํ กโรติ ฯ ทุกฺเขนาติ กายิกเจตสิกทุกฺเขน
ผุฏฺโฐ ฯ อาคนฺตุนาติ น อชฺฌตฺติเกน ฯ สตฺตานํ หิ
สุขมฺปิ อาคนฺตุกเมว น นิจฺจปฺปวตฺตํ ฯ ฆมฺเมติ อุทกา อุทฺธริตฺวา
อาเนตฺวา อาตเป ขิตฺตมจฺโฉ วิย ผนฺทติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา กีทิสํ อาจริยาติ อาห ฯ เสนโก เทว
กิเมส ชานาติ ติฏฺฐนฺตุ ตาว มนุสฺสา อรญฺเญ ชาตรุกฺขมฺปิ
ผลสมฺปนฺนเมว วิหํคมา ภชนฺตีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
                  ทุมํ ยถา สาธุ ผลํ อรญฺเญ
                   สมนฺตโต สมภิสรนฺติ ปกฺขี
                   เอวมฺปิ อฑฺฒํ สธนํ สโภคํ
                   พหุชฺชโน ภชติ อตฺถเหตุ
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญ วิหีโน สิริมาว เสยฺโยติ ฯ
     ตตฺถ พหุชฺชโนติ พหุมนุสฺโส ธนเหตุ สนฺนิปติโตติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา กีทิสํ ตาตาติ อาห ฯ ปณฺฑิโต มหาราช
กิเมส มโหทโร ขานาติ สุณ เทวาติ วตฺวา อิมํ คาถมห
                น สาธุ พลวา พาโล  สาหสํ วินฺทเต ธนํ
                กนฺทนฺตเมตํ ทุมฺเมธํ   กฑฺฒนฺติ นิรยํ ภุสํ
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญว เสยฺโย น ยสสฺสิพาโลติ ฯ
     ตตฺถ สาหสนฺติ สาหเสน สาหสิกํ กมฺมํ กตฺวา ชนํ
ปีเฬตฺวา ธนมฺปิ วินฺทติ อถ นํ นิรยปาลา กนฺทนฺตเมว ทุมฺเมธํ
พลวเวทนํ นิรยํ กฑฺฒนฺตีติ ฯ
     ปุน รญฺญา กึ เสนกาติ วุตฺเต เสนโก สุณ มหาราชาติ
วตฺวา อิมํ คาถมาห
                   ยากาจิ นชฺโช อภิสวนฺติ คงฺคํ
                   สพฺพาว ตา นามโคตฺตํ ชหนฺติ
                   คงฺคา สมุทฺทํ ปฏิปชฺชมานา
                   น ขายเต อิทฺธิวโร หิ โลเก
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญ วิหีโน สิริมาว เสยโยติ ฯ
     ตตฺถ นชฺโชติ นินฺนา หุตฺวา สนฺทมานา อนฺตมโส กุนนทิโยปิ ฯ
ชหนฺตีติ คงฺคา เตฺวว สํขฺยํ คจฺฉนฺติ อตฺตโน นามโคตฺตํ
ชหนฺติ ฯ น ขายเตติ สา ปน คงฺคา สมุทฺทํ ปฏิปชฺชมานา น
ปญฺญายติ มหาสมุทโท เตฺวว นามํ ลภติ เอวเมว มหาปญฺโญปิอิสฺสรํ
ปตฺโต น ขายติ น ปญฺญายติ สมุทฺทํ ปวิฏฺฐคงฺคา วิย อโหสิ ฯ
     ปุน ราชา กีทิสํ ปณฑิตาติ อาห ฯ โส สุณ มหาราชาติ
วตฺวา อิมํ คาถมาห
                   ยเมตมกฺขา อุทธึ มหนฺตํ
                   ปยนฺติ นชฺโช สพฺพกาลํ อสํขฺยํ
                   โส สาคโร นิจฺจมุฬารเวโค
                   เวลํ นาจฺเจติ โส มหาสมุทฺโท
                   เอวมฺปิ พาลสฺส ปชปฺปิตานิ
                   ปญฺญํ นาจฺเจติ สิรี กทาจิ
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญว เสยฺโย น ยสสฺสิพาโลติ ฯ
     ตตฺถ ยเมตมกฺขาติ ยํ เอตํ ตวํ อกฺขาสิ วเทสิ ฯ อสํขฺยนฺติ
อคณนํ ฯ เวลํ นาจฺเจตีติ อุฬารเวโคปิ หุตฺวา อูมิสหสฺสํ
อุกฺขิปิตฺวาปิ เวลํ อติกฺกมิตุํ น สกฺโกติ เวลํ ปตฺวา อวสฺสํ สพฺพา
อูมิโย ภิชฺชนฺติ ฯ เอวมฺปีติ พาลสฺส ปชปฺปิตานิ เอวเมว ปญฺญวนฺตํ
อติกฺกมิตุํ น สกฺโกนฺติ ตํ ปตฺวาว ภิชฺชนฺติ ฯ ปญฺญํ นาจฺเจตีติ
ปญฺญวนฺตํ สิรี นาม นาติกฺกมติ ฯ นหิ โกจิ อตฺถานตฺเถ
อุปฺปนฺนกงฺโข ปญฺญวนฺตํ อติกฺกมิตฺวา พาลสฺส อิสฺสรสฺส ปาทมูลํ
คจฺฉติ ปญฺญวโต ปน ปาทมูเลเยว วินิจฺฉยํ นาม ลภตีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา กึ เสนกาติ อาห ฯ โส สุณ เทวาติ
อิมํ คาถมาห
                   อสญฺญโต เจปิ ปเรสมตฺถํ
                   ภณาติ สณฺฐานคโต ยสสฺสี
                   ตสฺเสว ตํ รุหติ ญาติมชฺเฌ
                   สิรีหีนํ การยเต น ปญฺโญ
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญ วิหีโน สิริมาว เสยโยติ ฯ
     ตตฺถ อสญฺญโต เจปีติ อิสฺสโร หิ สเจปิ กายาทีหิ อสญฺญโต
ทุสฺสีโล ฯ สณฺฐานคโตติ วินิจฺฉเย ฐิโต หุตฺวา ปเรสํ อตฺถํ ภณติ
ตสฺมึ วินิจฺฉยมณฑเล มหาปริวารปริวุตสฺส มุสา วตฺวา สามิกมฺปิ
อสฺสามิกมฺปิ กโรนฺตสฺส ตสฺเสเวตํ วจนํ รุหติ สิรีหีนํ กถํ การยเต
น ปญฺโญ ตสฺมา ปญฺโญ วิหีโน สิริมาว เสยฺโยติ วทติ ฯ
     ปุน รญฺญา กึ ตาตาติ วุตฺเต ปณฺฑิโต สุณ เทว พาลเสนโก
ปน กึ ชานาติ อิธโลกมตฺตเมว โอโลเกติ น ปรโลกนฺติ วตฺวา
อิมํ คาถมาห
                   ปรสฺส วา อตฺตโน วาปิ เหตุ
                   พาโล มุสา ภาสติ อปฺปปญฺโญ
                   โส นินฺทิโต โหติ สภายมชฺเฌ
                   ปจฺฉาปิ โส ทุคฺคติคามี โหติ
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญว เสยฺโย น ยสสฺสิพาโลติ ฯ
ตโต เสนโก อิมํ คาถมาห
                   อตฺถมฺปิ เจ ภาสติ ภูริปญฺโญ
                   อนาลโย อปฺปธโน ทลิทฺโท
                   น ตสฺส ตํ รุหติ ญาติมชฺเฌ
                   สิรี ปญฺญาณวโต จ น โหติ
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญ วิหีโน สิริมาว เสยฺโยติ ฯ
     ตตฺถ อตฺถมฺปิ เจติ การณมฺปิ เจ ภาสติ ฯ ญาติมชฺเฌติ
ปริสมชฺเฌ ฯ ปญฺญาณวโตติ มหาราช ญาณวนฺตสฺเสว สิริโสภคฺคปฺปตฺตํ
ปตฺวา ปกติยา วิชฺชมานาปิ สิรี นาม น โหติ โส หิ ตสฺส
สนฺติเก สุริยุคฺคมเน ขชฺโชปนโก วิย น ขายตีติ ทสฺเสติ ฯ
     ปุน รญฺญา กีทิสํ ตาตาติ วุตฺเต ปณฺฑิโต กึ ชานาติ
เสนโก อิธโลกมตฺตเมว โอโลเกติ น ปรโลกนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
                   ปรสฺส วา อตฺตโน วาปิ เหตุ
                   น ภาสติ อลิกํ ภูริปญฺโญ
                   โส ปูชิโต โหติ สภาย มชฺเฌ
                   ปจฺฉาปิ โส สุคติคามี โหติ
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญว เสยฺโย น ยสสฺสิพาโลติ ฯ
   ตโต เสนโก อิมํ คาถมาห
                   หตฺถี ควสฺสา มณิกุณฺฑลา จ
                   นาริโย จ อิทฺเธสุ กุเลสุ ชาตา
                   สพฺพาว ตา อุปโภคา ภวนฺติ
                   อิทฺธสฺส โปสสฺส อนิทฺธิมนฺโต
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญ วิหีโน สิริมาว เสยฺโยติ ฯ
     ตตฺถ อิทฺธสฺสาติ อิสฺสรสฺส ฯ อนิทฺธิมนฺโตติ น เกวลํ ตา
นาริโย จ อถ โข สพฺเพว อนิทฺธิมนฺโต สตฺตา ตสฺส อุปโภคา
ภวนฺติ ฯ
     ตโต ปณฺฑิโต กึ เสนโก ชานาตีติ เอกํ การณํ อาหริตฺวา
ทสฺเสนฺโต อิมํ คถมาห
                อสํวิหิตกมฺมนฺตํ       พาลํ ทุมฺมนฺติมนฺตินํ
                สิรี ชหติ ทุมฺเมธํ     ชิณฺณํว อุรโค ตจํ
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญว เสยฺโย น ยสฺสสิพาโลติ ฯ
     ตตฺถ สิรี ชหตีติ ปทสฺส เจติยชาตเกน อตฺโถ วณฺเณตพฺโพ ฯ
     อถ เสนโก รญฺญา กีทิสนฺติ วุตฺเต เทว เอส ตรุณทารโก
กึ ชานาติ สุณ เทวาติ วตฺวา ปณฺฑิตํ อปฺปฏิภานํ กริสฺสามีติ
จินฺเตตฺวา อิมํ คาถมาห
                   ปญฺจ ปณฺฑิตา มยํ ภทฺทนฺเต
                   สพฺเพ ปญฺชลิกา อุปฏฺฐิตา เต
                   ตวํ โน อภิภุยฺย อิสฺสโรสิ
                   สกฺโกว ภูตปฺปติ เทวราชา
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญ วิหีโน สิริมาว เสยฺโยติ ฯ
     อิทํ กิร สุตฺวา ราชา สาธุรูปํ เสนเกน การณํ อาภฏํ
สกฺขิสฺสติ นุ โข เม ปุตฺโต อิมสฺส วาทํ ภินฺทิตฺวา อญฺญํ การณํ
อาหริตุนฺติ จินฺเตตฺวา กีทิสํ ปณฺทิตาติ อาห ฯ เสนเกน กิร อิมสฺมึ
การเณ อาภเฏเยว ฐเปตฺวา โพธิสตฺตํ อญฺโญ ตํ วาทํ ภินฺทิตุํ
สมตฺโถ นาม นตฺถิ ตสฺมา มหาสตฺโต อตฺตโน ญาณพเลน ตสฺส
วาทํ ภินฺทนฺโต มหาราช กิเมส พาโล ชานาติ ยสเมว โอโลเกติ
ปญฺญาย วิเสสํ น ชานาติ สุณ มหาราชาติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
                   ทาโสว ปญฺญสฺส ยสสฺสิพาโล
                   อตฺเถสุ ชาเตสุ ตถาวิเธสุ
                   ยํ ปณฺฑิโต นิปุณํ สํวิเธติ
                   สมฺโมหมาปชฺชติ ตตฺถ พาโล
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญว เสยฺโย น ยสสฺสิพาโลติ ฯ
     ตตฺถ อตฺเถสูติ กิจฺเจสุ ฯ สํวิเธตีติ สํวิทหติ ฯ
     อิติ โส มหาสตฺโต สิเมรุปาทโต สุวณฺณวาลุกํ อุทฺธรนฺโต
วิย คคณตเร ปุณฺณจนฺทํ อุฏฺฐาเปนฺโต วิย นยการณํ ทสฺเสติ ฯ
เอวํ มหาสตฺเต ปญฺญานุภาวํ ทสฺเสตฺวา กเถนฺเตเยว ราชา เสนกํ
อาห กีทิสํ เสนก สกฺโกนฺโต อุตฺตรึ กเถหีติ ฯ โส โกฏฺเฐ
ฐปิตธญฺญํ วิย อุคฺคหิตกํ เขเปตฺวา อปฺปฏิภาโน มงฺกุภูโต ปชฺฌายนฺโต
นิสีทิ ฯ สเจ หิ โส อญฺญํ การณํ อาหเรยฺย คาถาสหสฺเสนปิ
อิมํ ชาตกํ นิฏฺฐเปยฺย ฯ ตสฺส อปฺปฏิภานสฺส ฐิตกาเล
คมฺภีรโอฆํ อาเนนฺโต วิย มหาสตฺโต อุตฺตรึ ปญฺญเมว วณฺเณนฺโต
อิมํ คาถมาห
                   อทฺธาปิ ปญฺญาว สตํ ปสฏฺฐา
                   กนฺตา สิรี โภครตา มนุสฺสา
                   ญาณญฺจ พุทธานมตุลฺยรูปํ
                   ปญฺญํ นาจฺเจติ สิริมา กทาจิ
                   เอตมฺปิ ทิสฺวาน อหํ วทามิ
                   ปญฺโญว เสยฺโย น ยสสฺสิพาโลติ ฯ
     ตตฺถ สตนฺติ พุทฺธาทีนํ สปฺปุริสานํ ฯ โภครตาติ มหาราช
ยสฺมา เต อนฺธพาลา มนุสฺสา โภครตาว ตสฺมา เตสํ สิรี กนฺตา
ยโส นาเมส ปณฺฑิเตหิ ครหิโต พาลานํ กนฺโตติ จายํ อตฺโถ
ภึสกชาตเกน วณฺเณตพฺโพ ฯ พุทฺธานนฺติ ญาณพุทฺธานํ ฯ กทาจีติ
กิสฺมิญฺจิ กาเล ญาณวนฺตํ สิรี นาม นาติกฺกมติ เทวาติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา มหาสตฺตสฺส ปญฺหาพฺยากรเณน ตุฏฺโฐ
ฆนวสฺสํ วสฺสนฺโต วิย มหาสตฺตํ ธเนน ปูเชนฺโต คาถมาห
                   ยนฺตํ อปุจฺฉิมฺห อกิตฺตยี โน
                   มโหสถ เกวลธมฺมทสฺสี
                   ควสหสฺสํ อุสภญฺจ นาคํ
                   อาชญฺญยุตฺเต จ รเถ ทส อิเม
                   ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโฐ
                   ททามิ เต คามวรานิ โสฬสาติ ฯ
     ตตฺถ อุสภญฺจ นาคนฺติ ตสฺส ควสหสฺสสฺส อุสภํ เชฏฺฐกํ
กตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺตํ อาโรหณียํ นาคํ สาธุกํ ทมฺมีติ ฯ
                  วีสตินิปาเต สิริเมณฺฑกปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ
     ตโต ปฏฺฐาย โพธิสตฺตสฺส ยโส มหา อโหสิ ฯ ตํ สพฺพํ
ปญฺหํปิ อุทุมฺพราเทวีเยว วิจาเรสิ ฯ สา ตสฺส โสฬสวสฺสิกกาเล
จินฺเตสิ มม กนิฏฺโฐ มหลฺลโก ชาโต ยโสปิสฺส มหา อโหสิ
มยา อาวาหมสฺส กาตุํ วฏฺฏตีติ รญฺโญ ตมฺตฺถํ อาโรเจสิ ฯ ราชา
ตํ สุตฺวา สาธุ ชานาเปหิ นนฺติ อาห ฯ สา ตํ ชานาเปตฺวา
เตน สมฺปฏิจฺฉิเต เตนหิ ตาต กุมาริกํ เต อาเนสฺสามีติ อาห ฯ
อถ มหาสตฺโต กทาจิ อิมาย อานีตา มม น รุจฺเจยฺย สยเมว
ตาว อุปธาเรมีติ จินฺเตตฺวา เอวมาห เทวิ กติปาหํ มา กิญฺจิ
รญฺโญ วเทถ อหํ เอกํ กุมาริกํ สยํ ปริเยสิตฺวา มมาภิรุจิตํ
ตุมฺหากํ อาจิกฺขิสฺสามีติ ฯ สา เอวํ กโรหิ ตาตาติ ฯ โส เทวึ
วนฺทิตฺวา อตฺตโน ฆรํ คนฺตฺวา สหายกานํ สญฺญํ ทตฺวา อญฺญาตกเวเสน
คนฺตฺวา ตุนฺนวายอุปกรณานิ คเหตฺวา เอกโกว อุตฺตรทฺวาเรน
นิกฺขมิตฺวา อุตฺตรยวมชฺฌกคามํ ปายาสิ ฯ ตทา ปน ตตฺถ เอกํ
ปุราณเสฏฺฐิกุลํ ปริชิณฺณํ อโหสิ ฯ ตสฺส ปน กุลสฺส
เอกา ธีตา อมราเทวี นาม อโหสิ ฯ สา อภิรูปา สพฺพลกฺขณสมฺปนฺนา
ปุญฺญวตี ฯ สา ตํ ทิวสํ ปาโตว ยาคุํ ปจิตฺวา ตํ อาทาย
ปิตุกสนฏฺฐานํ คมิสฺสามีติ นิกฺขมิตฺวา ตเมว มคฺคํ
ปฏิปชฺชิ ฯ มหาสตฺโต ตํ อาคจฺฉนฺตึ ทิสฺวา สพฺพลกฺขณสมฺปนฺนา
เอสา อิตฺถี สเจ อปริคฺคหา อิมาย เม ปาทปริจาริกาย ภวิตุํ
วฏฺฏตีติ จินฺเตสิ ฯ สาปิ ตํ ทิสฺวาว สเจ อหํ เอวรูปสฺส ปุริสสฺส
เคเห ภเวยฺยํ สกฺกา มยา กุฏุมฺพํ สณฺฐาเปตุนฺติ จินฺเตสิ ฯ อถ
มหาสตฺโต อิมิสฺสา สปริคฺคหาปริคฺคหภาวํ น ชานามิ หตฺถมุทฺธาย
นํ ปุจฺฉิสฺสามิ สเจ ปน ปณฺฑิตา ภวิสฺสติ มม ปญฺหสฺส
อตฺถํ ชานิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา ทูเร ฐิโตว หตฺถมุฏฺฐิมกาสิ ฯ สา
อยํ มม สสฺสามิกอสฺสามิกภาวํ ปุจฺฉตีติ ญตฺวา ตเถว ฐิตา หตฺถํ
ปสาเรสิ ฯ โส ตํ การณํ ญตฺวา ตสฺสา สมีปํ คนฺตฺวา ภทฺเท
กา นาม ตวนฺติ ปุจฺฉิ ฯ สา สามิ มยฺหํ อตีตานาคเต วา
เอตรหิ วา ยํ นตฺถิ ตํนามิกาติ ฯ ภทฺเท โลเก อมรํ นาม นตฺถิ
ตวํ อมรา นาม ภวิสฺสตีติ ฯ เอวํ สามีติ ฯ ภทฺเท กสฺส
ยาคุํ หริสฺสสีติ ปุจฺฉิ ฯ ปุพฺพเทวตาย สามีติ วุตฺเต โส
ปุพฺพเทวตา นาม มาตาปิตโร ภทฺเท ตวํ ตว ปิตุ ยาคุํ หริสฺสสิ
มญฺเญติ ฯ เอวํ สามีติ ฯ ตว ปิตา กึ กโรตีติ ฯ มม ปิตา
เอกํ เทฺวธา กโรตีติ ฯ เอกสฺส เทฺวธา กรณํ นาม กสนํ ภทฺเท
ตว ปิตา กสติ มญฺเญติ ฯ เอวํ สามีติ ฯ กสฺมึ ปน ฐาเน ตว
ปิตา กสตีติ ฯ ยตฺเถ ฐาเน สกึ คตา ปจฺฉา น เอนฺติ ตตฺเถว
ปิตา เม กสตีติ ฯ สกึ คตานํ ปจฺฉา นาคมนฏฺฐานํ นาม สุสานํ
สุสานสฺส สนฺติเก กสติ เต ปิตา มญฺเญติ ฯ เอวํ สามีติ ฯ ภทฺเท
อชฺเชว กึ เอสฺสสิ น เอสฺสสีติ ฯ สามิ สเจ เอสฺสติ น เอสฺสามิ
โน เจ เอสฺสติ เอสฺสามีติ ฯ ภทฺเท ปิตา เต นทีปาเร กสติ มญฺเญ
อุทเก เอนฺเต น เอสฺสสิ อเนนฺเต เอสฺสสีติ ฯ เอวํ สามีติ ฯ
เอตฺตกํ อลฺลาปสลฺลาปํ กตฺวา อถ นํ อมราเทวี ตวํ ยาคุํ ปิวิสฺสสิ
สามีติ นิมนฺเตสิ ฯ มหาสตฺโต ปฏิกฺขิปนํ นาม อวมงฺคลนฺติ
จินฺเตตฺวา อาม ปิวิสฺสามีติ อาห ฯ สา ปน ยาคุฆฏํ โอตาเรสิ ฯ
มหาสตฺโต สเจ ปาตึ อโธวิตฺวา หตฺถโธวนํ อทตฺวาว ทสฺสติ
เอตฺเถว นํ ปหาย คมิสฺสามีติ จินฺเตสิ ฯ สา ปน ปาตึ โธวิตฺวา
ปาติยา อุทกํ อาหริตฺวา หตฺถโธวนํ ทตฺวา ตุจฺฉปาตึ หตฺเถ
อฐเปตฺวา ปาตึ ภูมิยํ ฐเปตฺวา ฆฏํ อาโลเฬตฺวา ยาคุยา ปูเรสิ
ตตฺถ ปน สิตฺถานิ มนฺทานิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห กึ ภทฺเท
อติพหุลา ยาคูติ ฯ อุทกํ โน ลทฺธํ สามีติ ฯ เกทาเรหิ เต
อุทกํ น ลทฺธํ ภวิสฺสติ มญฺเญติ ฯ เอวํ สามีติ ฯ สา ปิตุ
ยาคุํ ฐเปตฺวา เสสํ โพธิสตฺตสฺส อทาสิ ฯ โส ตํ ปิวิตฺวา มุขํ
วิกฺขาเลตฺวา ภทฺเท อหํ ตุมฺหากํ เคหํ คมิสฺสามิ มคฺคํ เม
อาจิกฺขาหีติ อาห ฯ สา สาธูติ วตฺวา มคฺคํ อาจิกฺขนฺตี อิมํ เอกนิปาเต
คาถมาห
                    เยน สตฺตุ วิลงฺคา จ
                    ทิคุณปลาโส จ ปุปฺผิโต
                    เยนาทามิ เตน วทามิ
                    เยน นาทามิ น เตน วทามิ
                    เอส มคฺโค ยวมชฺฌกสฺส
                    เอตํ ฉนฺนปถํ วิชานาหีติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ สามิ อนฺโต คามํ ปวิสิตฺวา เอกํ สตฺตุอาปณํ
ปสฺสสิ ตโต กญฺชิยาปณํ เตสํ ทฺวินํ อาปณานํ ปุรโต ทิคุณปณฺณโก
โกวิฬาโร สุปุปฺผิโต ตสฺมา ตวํ เยน สตฺตุ วิลงฺคา จ
โกวิฬาโร จ ปุปฺผิโต เตน คนฺตฺวา โกวิฬารมูเล ฐตฺวา
ทกฺขิณมคฺคํ คณฺห วามมคฺคํ มุญฺจ ฯ เอส มคฺโค ยวมชฺฌกสฺสาติ
ยวมชฺฌกคาเม ปติฏฺฐิตสฺส อมฺหากํ เคหสฺส เอส มคฺโค เอตํ
เอวํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา มยา วุตฺตํ ฉนฺนปถํ ปฏิจฺฉนฺนปถํ ฉนฺนปถํ ๑- วา
ปฏิจฺฉนฺนการณํ วา วิชานาหีติ ฯ เอตฺถปิ เยนาทามีติ เยน หตฺเถน
อาทามิ ตํ ทกฺขิณหตฺถํ สนฺธาย วุตฺตํ อิตรํ วามหตฺถํ ฯ เอวํ
สา ตสฺส มคฺคํ อาจิกฺขิตฺวา ปิตุ ยาคุํ คเหตฺวา อคมาสิ ฯ
                   ฉนฺนปถปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ
     โสปิ ตาย กถิตมคฺเคน ตํ เคหํ คโต ฯ  อถ นํ อมราเทวิยา
มาตา ทิสฺวา มหาสตฺตสฺเสว อาสนํ ทตฺวา ยาคุํ ปิวิสฺสสิ สามีติ
อาห ฯ อมฺม กนิฏฺฐภคินิยา เม อมราเทวิยา โถกา ยาคุ ทินฺนาติ ฯ
สาปิ อิมิมา เม ธีตุอตฺถาย อาคเตน ภวิตพฺพนฺติ อญฺญาสิ ฯ
มหาสตฺโต เตสํ กุลานํ ทุคฺคตภาวํ ชานนฺโตปิ อมฺม อหํ ตุนฺนวาโย
@เชิงอรรถ:  ปทํ
อตฺถิ กิญฺจิ วตฺถํ มยา สิพพิตพฺพยุตฺตกนฺติ ปุจฺฉิ ฯ อตฺถิ สามิ
มูลํ ปน นตฺถีติ ฯ อมฺม มูเลน กมฺมํ นตฺถิ อาเนถ สิพฺพิสฺสามีติ ฯ
สา ชิณฺณกานิ วตฺถานิ อาหริตฺวา ตสฺส อทาสิ ฯ โพธิสตฺโต
อาหฏาหฏานิ นิฏฺฐาเปสิ ฯ ปุญฺญวโต หิ กิริยา นาม สมิชฺฌติเยวาติ ฯ
อถ นํ อมฺม วิถิยา ภาเคน อาโรเจหีติ อาห ฯ สา สกลคาเม
อาโรเจสิ ฯ มหาสตฺโต ตุนฺนวายกมฺมํ กตฺวา เอกาเหเนว
สหสฺสํ อุปฺปาเทสิ ฯ มหลฺลิกาปิสฺส ปาตราสภตฺตํ ปจิตฺวา
ทตฺวา สายํ ตาต กิตฺตกํ ปจามีติ อาห ฯ อมฺม ยตฺตกา อิมสฺมึ
เคเห ภุญฺชนฺติ เตสํ ปมาเณน ปจาหีติ อาห ฯ สา อเนกสูปพฺยญฺชนํ
พหุภตฺตํ ปจิ ฯ อมราเทวีปิ สายํ สีเสน ทารุกลาปํ อุจฺจงฺ
เกน ปณฺณํ อาทาย อรญฺญโต อาคนฺตฺวา ปุรตฺถิมทฺวาเร ทารูนิ
นิกฺขิปิตฺวา ปจฺฉิมทฺวาเรน เคหํ ปาวิสิ ฯ ปิตา ปนสฺสา สายณฺหตรํ
อาคมิ ฯ มหาสตฺโต นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิ ฯ อิตรา อตฺตโน
มาตาปิตโร โภเชตฺวา ปจฺฉา สยํ ภุญฺชิตฺวา มาตาปิตูนํ ปาเท
โธวิตฺวา โพธิสตฺตสฺส ปาเท โธวิ ฯ โส ตํ ปริคฺคณฺหนฺโต กติปาหํ
ตตฺเถว วสิ ฯ อถ นํ วีมํสนฺโต เอกทิวสํ อาห ภทฺเท อมราเทวิ
อฑฺฒนาฬิตณฺฑุลํ คเหตฺวา ตโต มยฺหํ ยาคุญฺจ ปูวญฺจ ภตฺตญฺจ
ปจาหีติ ฯ สา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เต ตณฺฑุเล โกฏฺเฏตฺวา
มูลตณฺฑุเลหิ ยาคุํ มชฺฌิมตณฺฑุเลหิ ภตฺตํ กณิกาหิ ปูวํ ปจิตฺวา
ตทนุรูปํ พฺยญฺชนํ สมฺปาเทตฺวา มหาสตฺตสฺส ยาคุํ อทาสิ ฯ สา
ยาคุ มุเข ฐปิตมตฺตาเยว สตฺตรสหรณิสหสฺสานิ ผริตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ
โส ตสฺสา วีมํสนตฺถเมว ภทฺเท ปจิตุํ อชานนฺตี กิมตฺถํ มม
ตณฺฑุเล นาเสสีติ วตฺวา ยาคุ สห เขเฬน นุฏฺฐหิตฺวา ภูมิยํ
ปาเตสิ ฯ สา อกุชฺฌิตฺวา สามิ สเจ ยาคุ อสุนฺทรา ปูวํ ขาทาติ
ตสฺส ปูวํ อทาสิ ฯ โส ตมฺปิ ตเถว อกาสิ ภทฺเท ตฺวํ ปจิตุํ
อชานนฺตี กิมตฺถํ มม ตณฺฑุลํ นาเสสีติ ฯ สามิ สเจ ปูวํ น
สุนฺทรํ ภตฺตํ ภุญฺชาหีติ ภตฺตํ อทาสิ ฯ โส ตเถว ปฏิปชฺชิตฺวา
ภทฺเท ตฺวํ ปจิตุํ อชานนฺตี มม สนฺตกํ กิมตฺถํ นาเสสีติ วตฺวา
กุทฺโธ วิย ตีณิปิ เอกโต มทฺทิตฺวา สีสโต ปฏฺฐาย สกลสรีรํ
ลิมฺปิตฺวา คจฺฉ ทฺวาเร นิสีทาหีติ อาห ฯ สาปิ อกุชฺฌิตฺวาว
อญฺชลึ ปคฺคยฺห สาธุ สามีติ ตถา อกาสิ ฯ โส ตสฺสา นิหตมานภาวํ
ญตฺวา ภทฺเท เอหีติ อาห ฯ สา เอกวจเนเนว อาคนฺตฺวา
ตสฺส สนฺติเก นิสีทิ ฯ มหาสตฺโต ปน อาคจฺฉนฺโต น ตุจฺฉหตฺโถ
กหาปณสหสฺเสน สทฺธึ เอกํ สาฏกํ จูฬปสิพฺพเก ฐเปตฺวา อาคโต ฯ
โส ตโต ตํ สาฏกํ นีหริตฺวา ตสฺสา หตฺเถ ฐเปตฺวา ภทฺเท ตว
สหายิกาหิ สทฺธึ นหาตฺวา อิมํ สาฏกํ นิวาเสตฺวา เอหีติ อาห ฯ
สา ตถา อกาสิ ฯ ปณฺฑิโต อุปฺปาทิตธนญฺจ อาภฏธนญฺจ สพฺพํ
ตสฺสา มาตาปิตูนํ ทตฺวา เต สมสฺสาเสตฺวา สสฺสุสสฺสุรํ อาปุจฺฉิตฺวา
ตํ อาทาย คโต ฯ มหาสตฺโต ปน ตสฺสา ฉตฺตญฺจ อุปาหนญฺจ
ทตฺวา เอวมาห ภทฺเท อิมํ ฉตฺตํ คเหตฺวา อตฺตานํ ธาเรหิ
อุปาหนํ อภิรุหิตฺวา ยาหีติ ฯ สา ตํ ทฺวยํ คเหตฺวา อพฺโภกาเส
สุริยสนฺตาเป ฉตฺตํ อปเนตฺวา คจฺฉติ ฯ ถลฏฺฐาเน อุปาหนํ ปาเทหิ
โอมุญจิตฺวา อาทาย อุทกฏฺฐาเน สมฺปตฺตกาเล อุปาหนํ อารุหิตฺวา
คจฺฉติ ฯ โพธิสตฺโต ตํ การณํ ทิสฺวา  กึ ภทฺเท ถลฏฺฐาเน
อุปาหนํ ปาทา น ปฏิมุญฺจสิ อุทกฏฺฐาเน ปฏิมุญฺจิตฺวา คจฺฉสิ
กึ การณาติ ปุจฺฉิ ฯ สา ตํ อาห สามิ ถลฏฺฐาเน กณฺฏกาทีนิ
ปสฺสามิ อุทกฏฺฐาเน มจฺฉกจฺฉปกณฺฏกาทีนิ น ปสฺสามิ เตสุ ปาทํ
ปวิฏฺเฐสุ มหนฺตํ ทุกฺขเวทนํ อนุภเวยฺยํ ตสฺมา อุทกฏฺฐาเน อุปาหนํ
อภิรุหิตฺวา คจฺฉามีติ ฯ โพธิสตฺโต ตสฺสา วจนํ สุตฺวา มหาปณฺฑิตา
วตายํ ทาริกาติ จินฺเตตฺวา อคมาสิ ฯ อถ สา วนนฺตรํ
ปวิสนฺตี ฉตฺตํ อุปริมตฺถเก กตฺวา คจฺฉติ ฯ โส ตํ การณํ
ปุจฺฉิ ภทฺเท อญฺเญ อพฺโภกาเส สุริยสนฺตาปํ ปฏิพาหนตฺถํ ฉตฺตํ
ธาเรนฺตาว คจฺฉนฺติ ตฺวํ ปน ตถา นากาสิ กึ การณาติ ฯ สา
ตํ อาห สามิ วนนฺตรํ ปวิฏฺฐา นาม สุกฺขรุกฺขทณฺฑกาทีนิ
มตฺถเก ปติตภเยน เอวํ กโรมีติ ฯ โพธิสตฺโต ตาย ทฺวีหิ
การเณหิ กถิตวจนํ สุตฺวา ตุสิ ฯ อถ มหาสตฺโต ตาย สทฺธึ คจฺฉนฺโต
เอกสฺมึ ฐาเน ผลสมฺปนฺนํ พทรรุกฺขํ ทิสฺวา พทรรุกฺขมูเล นิสีทิ ฯ
สาปิ มหาสตฺตํ พทรรุกฺขมูเล นิสินฺนํ ทิสฺวา สามิ อภิรุหิตฺวา
พทรผลํ คเหตฺวา ตมฺปิ ขาทาหิ มยฺหํปิ เทหีติ อาห ฯ ภทฺเท
อหํ กิลมามิ น สกฺโกมิ อภิรุหิตํ ตฺวํ อภิรุหาติ ฯ สา โพธิสตฺตสฺส
วจนํ สุตฺวา ตํ พทรรุกฺขํ อภิรุหิตฺวา ผลํ โอจินติ ฯ โพธิสตฺโตปิ
ตํ อาห ภทฺเท ผลํ มยฺหํปิ เทหีติ ฯ สา อิมํ ปุริสํ ปณฺฑิตํ วา
อปณฺฑิตํ วา น ชานามิ วีมํสิสฺสามิ นนฺติ จินฺเตตฺวา เอวมาห
สามิ อุณฺหผลํ ขาทิสฺสสิ อถ วา สีตผลนฺติ ฯ โพธิสตฺโต ตสฺสา
ปุจฺฉิตํ การณํ ชานนฺโตปิ อชานนฺโต วิย วีมํสนตฺถาย เอวมาห
ภทฺเท อุณฺหผเลน เม อตฺโถติ ฯ อถ สา ผลํ คเหตฺวา ภูมิยํ
ขิปิตฺวา ขาท สามีติ อาห ฯ โพธิสตฺโต ตํ คเหตฺวา ธมนฺโต
ขาทิตฺวา ปุน ตํ วีมํสมาโน เอวมาห ภทฺเท สีตผลํ เม เทหีติ ฯ
อถ สา พทรผลานิ คเหตฺวา ติณภูมิยา อุปริ ขิปิ ฯ โพธิสตฺโต
ตํ คเหตฺวา อธมนฺโตว ขาทิตฺวา อยํ ทาริกา อติวิย ปณฺฑิตาติ
ชานิตฺวา ตุสิ ฯ โส อาห ภทฺเท โอตราติ ฯ สา มหาสตฺตสฺส
วจนํ สุตฺวา รุกฺขโต โอตริตฺวา ฆฏํ คเหตฺวา นทึ คนฺตฺวา อุทกํ
อาเนตฺวา มหาสตฺตสฺส อทาสิ ฯ โส อุทกํ ปิวิตฺวา มุขํ วิขาเลสิ ฯ
สา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ เต ปน อุฏฺฐาย คจฺฉนฺตา นครํ ปวิสึสุ
มหาสตฺโต ตํ วีมํสนตฺถาย ตํ โทวาริกสฺส เคเห ฐเปตฺวา
โทวาริกภริยาย อาจิกฺขิตฺวา อตฺตโน นิเวสนํ คนฺตวา ปุริเส อามนฺเตตฺวา
อสุกเคเห เอกํ อิตฺถึ ฐเปตฺวา อาคโตมฺหิ ตุมฺเห อิมํ สหสฺสํ
อาทาย ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ วีมํสถาติ สหสฺสํ ทตฺวา เปเสสิ ฯ เต
ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา ตถา อกํสุ ฯ สา อิทํ มม สามิกสฺส
ปาทรชมตฺตมฺปิ น อคฺฆตีติ น อิจฺฉติ ฯ เต ปุนาคนฺตฺวา ปณฺฑิตสฺส
อาโรเจสุํ ฯ อถ เต ปุนปฺปุนฺนํ ยาว ตติยมฺปิ เปเสตฺวา
จตุตฺถวาเร เตนหิ นํ หตฺเถ คเหตฺวา อากฑฺฒิตฺวา เอถาติ
อาห ฯ เต ตถา กรึสุ ฯ สา อาคนฺตฺวา มหาสตฺตํ มหาสมฺปตฺติยํ
ฐิตํ ทิสฺวา น สญฺชานิ นํ โอโลเกตฺวา ปน หสิ เจว โรทิ จ ฯ
โส อุภยํปิ การณํ ปุจฺฉิ ฯ อถ นํ สา เอวมาห สามิ อหํ
หสมานา ตว สมฺปตฺตึ โอโลเกตฺวา อยํ สมฺปตฺติ น อการเณน
ลทฺธา ปุริมภเว ปน กุสลํ กตฺวา ลทฺธา ภวิสฺสติ อโห วต
ปุญฺญานํ ผลํ นามาติ หสึ โรทมานา ปน อิทานิ ปรสฺส รกฺขิตโคปิตวตฺถุมฺหิ
อปรชฺฌิตฺวา นิรยํ คมิสฺสสีติ ตยิ การุญฺเญน โรทินฺติ ฯ
โส ตํ วีมํสิตฺวา ตสฺสา ปริสุทฺธภาวํ ญตฺวา คจฺฉถ ตตฺเถว นํ
เนถาติ วตฺวา เปเสตฺวา ตุนฺนวายเวสํ คเหตฺวา คนฺตฺวา ตาย สทฺธึ
สยิตฺวา ปุน ทิวเส ปาโตว ราชกุลํ ปวิสิตฺวา ตํ อุทฺมพราเทวิยา
อาโรเจสิ ฯ สา รญฺโญ อาโรเจตฺวา อมราเทวึ สพฺพาลงฺกาเรหิ
อลงฺกริตฺวา มหาโยเค นิสีทาเปตฺวา มหนฺเตน สกฺกาเรน มหาสตฺตสฺส
เคหํ อาเนตฺวา มงฺคลํ อกาสิ ฯ ราชา โพธิสตฺตสฺส สหสฺสมูลํ
ปณฺณาการํ เปเสสิ ฯ โทวาริเก อาทึ กตฺวา สกลนครวาสิโน
ปณฺณากาเร สชฺชยึสุ ฯ อมรเทวีปิ รญฺญา ปหิตํ ปณฺณาการํ
ทฺวิธา ภินฺทิตฺวา เอกํ โกฏฺฐาสํ ปุน รญฺโญ เปเสสิ ฯ เอเตนุปาเยน
สกลนครวาสีนํ ปณฺณาการํ เปเสตฺวา นาคเร สงฺคณฺหิ ฯ ตโต
ปฏฺฐาย มหาสตฺโต ตาย สทฺธึ สมคฺคสํวาสํ วสนฺโต รญฺโญ อตฺถญฺจ
ธมฺมญฺจ อนุสาสิ ฯ
                 อมราเทวีปริเยสนํ นิฏฺฐิตํ ฯ
     อเถกทิวสํ เสนโก อิตเร ตโย อตฺตโน สนฺติกํ อาคเต
ทิสฺวา เต อามนฺเตตฺวา อมฺโภ มยํ คหปติปุตฺตสฺส มโหสถสฺเสว
นปฺปโหม อิทานิ ปน เตน อตฺตนา พฺยตฺตรา ภริยา อานีตา กินฺติ นํ
รญฺโญ อนฺตเร ปริภินฺเทยฺยามาติ อาห ฯ เต อาหํสุ อาจริย มยํ
กึ ชานาม ตวเมว ชานาสีติ ฯ เสนโก โภ มา จินฺตยิตฺถ อตฺเถโก
มม อุปาโยติ ฯ โก อุปาโย อาจริยาติ ฯ อหํ รญฺโญ จูฬามณึ
เถเนตฺวา อาหริสฺสามิ ปุกฺกุส ตวํ สุวณฺณมาลํ อาหร กามินฺท
ตวํ กมฺพลํ อาหร เทวินฺท สุวณฺณปาทุกํ อาหราติ ฯ เอวญฺจ
ปน มโหสถสฺส เคหเมว ปเวเสถ มยํ จตฺตาโรปิ อุปาเยน ตานิ
อาหริสฺสาม ตโตปิ มหาชนํ อมฺหากํ นิกฺกงฺขํ กตฺวา คหปติปุตฺตสฺส
เคหํ ปเวเสสฺสามีติ อาห ฯ เต สุนฺทโร อาจริย อุปาโยติ
สมฺปฏิจฺฉึสุ ฯ เสนโก ตาว จูฬามณึ ตกฺกฆเฏ ปกฺขิปิตฺวา ทาสิยา
หตฺเถ ฐเปตฺวา เปเสสิ อิมํ ตกฺกฆฏํ เนตฺวา อญฺเญสํ คณฺหนฺตานํปิ
อทตฺวา สเจ มโหสถสฺส เคเห คณฺหนฺตานํ ฆเฏเนว สทฺธึ
เทหีติ ฯ สา ปณฺฑิตสฺส ฆรทฺวารํ คนฺตฺวา ตกฺกํ คณฺหถ ตกฺกํ คณฺหถาติ
วตฺวา อปราปรํ สญฺจรติ ฯ อมราเทวี ทฺวาเร ฐิตา ตสฺสา
กิริยํ ทิสฺวา อยํ อญฺญตฺถ น คจฺฉติ ภวิตพฺพเมเวตฺถ การเณนาติ
จินฺเตตฺวา อิงฺฆิตสญฺญาย ทาสิโย ปฏิกฺกมาเปตฺวา สยเมว ตํ ทาสึ
อมฺม เอหิ ตกฺกํ คณฺหิสฺสามีติ ปกฺโกสิตฺวา ตสฺสา อาคตกาเล
ทาสีนํ สญฺญํ ทตฺวา ตาสุ อนาคจฺฉนฺตีสุ อมฺม คจฺฉ ทาสิโย
ปกฺโกสาหีติ ตเมว เปเสตฺวา ตสฺสา คตกาเล ฆเฏ หตฺถํ โอตาเรตฺวา
มณึ ทิสฺวา ตํ อาคตํ ปุจฺฉิ อมฺม ตฺวํ กสฺส สนฺติกา อาคตาติ ฯ
อยฺเย เสนกปณฺฑิตสฺส ทาสิมฺหีติ ฯ ตโต ตสฺสา จ มาตุยา จ
ปิตุ จ นามํ ปุจฺฉิตฺวา อสุกนามาติ วุตฺเต อมฺม กติมูลํ อิทํ
ตกฺกนฺติ ปุจฺฉิตฺวา จตุนาฬิกํ อยฺเยติ วุตฺเต เตน หิ อมฺม อิมํ
ตกฺกํ มยฺหํ เทหีติ วตฺวา อยฺเย ตุมฺเหสุ คณฺหนฺตีสุ มูเลน โก
อตฺโถ ฆเฏเนว สทฺธึ คณฺหถาติ วุตฺเต เตน หิ ยาหีติ ตํ อุยฺโย
เชตฺวา อสุกมาเส อสุกทิวเส เสนกาจริโย อสุกทาสิยา ธีตาย
อสุกาย นาม ทาสิยา หตฺเถ รญฺโญ จูฬามณึ วิกฺกีณตฺถาย ปหิณีติ
ปณฺเณ ลิขิตฺวา คณฺหิ ฯ ปุกฺกุโสปิ สุวณฺณมาลํ สุมนปุปฺผจงฺโกฏเก
ฐเปตฺวา ตํ ปุปฺเผหิ ฉาเทตฺวา เปเสสิ ฯ กามินฺโทปิ
กมฺพลํ ปณฺณปจฺฉิยํ ฐเปตฺวา ปณฺเณหิ ฉาเทตฺวา เปเสสิ ฯ
เทวินฺโท สุวณฺณปาทุกํ ยวกลาปนฺตเร พนฺธิตฺวา เปเสสิ ฯ สา
สพฺพานิปิ ตานิ คเหตฺวา ปุริมนเยเนว ปณฺเณ อกฺขรานิ อาโรเปตฺวา
มหาสตฺตสฺส อาจิกฺขิตฺวา ฐเปสิ ฯ เตปิ จตฺตาโร ปณฺฑิตา ราชกุลํ
คนฺตฺวา กึ เทว จูฬามณึ น ปิลนฺธถาติ อาหํสุ ฯ ราชา
ปิลนฺธิสฺสามิ อาหรถาติ อาห ฯ เต คนฺตฺวา ตตฺถ จูฬามณึ อทิสฺวา
อิตรานิ ตีณิปิ น ปสฺสึสุเยว ฯ อถ เต จตฺตาโรปิ เทว ตุมฺหากํ
อาภรณานิ มโหสถสฺส เคเห วสนฺติ โส ตาว สยํ วลญฺเชติ
ปฏิสตฺตุ เต มหาราช คหปติปุตฺโตติ ตํ ปริภินฺทึสุ ฯ อถสฺส
อตฺถจรกา มนุสฺสา อาคนฺตฺวา อาโรเจสุํ ฯ โส อตฺถจรกานํ วจนํ
สุตฺวา อหํ ราชานํ ทิสฺวา ชานิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ราชูปฏฺฐานํ อคมาสิ ฯ
ราชา ตสฺส กุชฺฌิตฺวา โก ชานาติ กึ ภวิสฺสตีติ อตฺตานํ ปสฺสิตุํ
นาทาสิ ฯ ปณฺฑิโต รญฺโญ กุทฺธภาวํ ญตฺวา อตฺตโน นิเวสนเมว
คโต ฯ ราชา คณฺหถ นนฺติ อาณาเปสิ ฯ ปณฺฑิโต ปน
อตฺถจรกานํ วจนํ สุตฺวา อปคนฺตุํ วฏฺฏตีติ อมราเทวิยา สญฺญํ ทตฺวา
อญาตกเวเสน นครา นิกฺขมิตฺวา ทกฺขิณยวมชฺฌกํ คนฺตฺวา ตสฺมึ
กุมฺภการกมฺมํ อกาสิ ฯ นคเร ปณฺฑิโต ปลาโตติ เอกโกลาหลํ
ชาตํ ฯ เสนกาทโย จตฺตาโรปิ ปณฺฑิตสฺส ปลาตภาวํ ญตฺวา มา
จินฺตยิตฺถ กึ มยํ อปณฺฑิตาติ อญฺญมญฺญํ อชานาเปตฺวาว
อมราเทวิยา ปณฺณาการํ ปหิณึสุ ฯ สา จตูหิ เปสิตํ ปณฺณาการํ
คเหตฺวา อสุกเวลาย คจฺฉตูติ วตฺวา  เต อาคเต ลชฺชาเปสฺสามีติ
จินฺเตตฺวา ทาสิโย ปกฺโกสาเปตฺวา เอกํ กูปํ ขนาเปตฺวา ตตฺถ
ปาการํ ปริกฺขิปาเปตฺวา คูถราสึ สห อุทเกน ตตฺถ ปูเรตฺวา
คูถกูปสฺส อุปริตเล ยนฺตผลกานิ ปิทหิตฺวา อุโภสุ ปสฺเสสุ อคฺคฬานิ
กตฺวา กิลญฺเชหิ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ปุปฺผาทีหิ ลมฺพนํ มโนรมํ วิย
เคหํ กตฺวา อุทกํ อุปฏฺฐเปตฺวา สพฺพํ นิฏฺฐาเปสิ ฯ ตสฺมึ
ปโทสกาเล เสนโก อตฺตานํ อลงฺกริตฺวา นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา
โพธิสตฺตสฺส เคหํ อคมาสิ ฯ โส ทฺวาเร ฐตฺวา อตฺตโน อาคตภาวํ
ชานาเปตฺวา เอกํ สปริคฺคหํ อมราเทวิยา อาโรจาเปสิ ฯ สา
ตสฺส วจนํ สุตฺวา เอหีติ อาห ฯ โส คนฺตฺวา ตสฺสา สนฺติเก
อฏฺฐาสิ ฯ อถ นํ สา เอวมาห สามิ อหํ อิทานิ ตว วสํ
คตา อตฺตโน สรีรํ อนหาตฺวา สยิตุํ อยุตฺตํ ตวํ ตาว ยาหิ อิมินา
คนฺโธทเกน นหาตฺวา เอหีติ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา คนฺตฺวา
นหายิสฺสามีติ ผลเก อภิรุหติ ฯ สา ตํ เตน หิ สาธูติ ผลเก
อภิรุหิตฺวา ฐิตกาเล อุทกํ โอสินฺจนฺตี วิย ยนฺตผลเก อกฺกมิตฺวา
คูถกูเป ปาเตสิ ฯ ปุกฺกุสมฺปิ สายณฺหสมยํ คนฺตฺวา อตฺตานํ
อลงฺกริตฺวา นานคฺครสโภชนํ ภุญชิตฺวา อาคจฺฉนฺตํ ตตฺเถว คูถกูเป
ปาเตสิ ฯ โส สมฺผสฺสํ เสนกํ ปุจฺฉิ กึ มนุสฺโสสิ ตวนฺติ ฯ
อหํ เสนกาจริโยติ ฯ เสนโกปิ ปุกฺกุสํ ปุจฺฉิ กึ มนุสฺโสสิ ตวนฺติ ฯ
อหํ ปุกฺกุสาจริโยติ ฯ ตถา อิตเรปิ เทฺว ปฏิปาฏิยา อาคนฺตฺวา
เอเตเนว นิยาเมน ตเถว ปาเตสิ ฯ เต สพฺเพ จตฺตาโรปิ
อุทรปฺปมาเณ คูถราสิมฺหิ ฐตฺวา สีเสน สีสํ ปหรนฺตา โก เอโส โก
เอโสติ อญฺญมญฺญํ ปุจฺฉึสุ ฯ อถ เสนโก อหนฺติ วตฺวา กึ กโรม
อาจริยาติ วุตฺเต ตุมฺเห มา สทฺทํ กโรถ อมฺหากํ ปน อิโต
ปฏฺฐาย ลชฺชา ภวิสฺสตีติ อาห อิติ เต จตฺตาโร ปณฺฑิตา ตตฺเถว
เอกรตฺตึ อฏฺฐํสุ ฯ สา เอวํ สพฺเพ เต คูถกูเป อสุจิชิคุจฺเฉ
ปาเตตฺวา ปภาตาย รตฺติยา เน โยตฺเตหิ ตโต อุกฺขิปาเปตฺวา
ขิปฺปํ อุทเกน นหาเปตฺวา เสนกํ ปุกฺกุสํ กามินฺทํ เทวินฺทนฺติ จตฺตาโร
ชเน เกสมสฺสุขุรมุณฺฑํ การาเปตฺวา อิฏฺฐกาหิ ฆํสิตฺวา โลหิตํ
อุปฺปาเทตฺวา โทณตณฺฑุเล คาหาเปตฺวา เตเมตฺวา กจฺฉปจุณฺณํ
โกฏฺฏาเปตฺวา ปาติยํ ปกฺขิปิตฺวา พหลยาคุํ อาวฏฺเฏตฺวา เตสํ สีสโต
ปฏฺฐาย สกลสรีรํ ลิมฺปาเปตฺวา ตุลปิจุจุณฺณํ คาหาเปตฺวา ตเถว
สีสโต ปฏฺฐาย โอกีราเปตฺวา มหาทุกฺขํ ปาเปตฺวา กิลญฺชปจฺฉีสุ
นิปชฺชาเปตฺวา ปิทหิตฺวา ทฬฺหํ รชฺชุยา พนฺธิตฺวา ลญฺเจตฺวา เตหิ
สทฺธึ จตฺตาริปิ รตนานิ คาหาเปตฺวา รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา
ราชานํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺนา เทว ปณฺณาการานิ
ปฏิคฺคณฺหถาติ วตฺวา จตฺตาริ กิลญฺชานิ รญฺโญ ปาทมูเล ฐปาเปสิ ฯ อถ
ราชา ตานิ วิวราเปตฺวา เสนกาทิเก เสตมกฺกฏสทิเส จตฺตาโร
ปณฺฑิเต ทิสฺวา ตุญฺหี อโหสิ ฯ อถ มหาชนาปิ เต ทิสฺวา อฐิฏฺฐปุพฺพา
ทิฏฺฐา โน อโห สุนฺทรา เสตวานรา อโห สุนฺทรา เสตวานราติ
วตฺวา มหาหสิตํ หสึสุ ฯ เตปิ จตฺตาโร มหาลชฺชา
อเหสุํ ฯ อถ สา อมราเทวี เตหิ สทฺธึ จตฺตาริ รตนานิ รญฺโญ
ปฏิยาเทตฺวา อตฺตโน ปติโน นิทฺโทสภาวํ ปกาเสนฺตี ราชานํ อาห
เทว มโหสถปณฺฑิโต น โจโร อิเม ปน ตุมฺหากํ โจรา เอเตสุ
เสนโก ตุมฺหากํ มณิโจโร ปุกฺกุโส สุวณฺณมาลโจโร กามินฺโท
กมฺพลโจโร เทวินฺโท สุวณฺณปาทุกโจโร อสุกมาเส อสุกทิวเส
อสุกทาสีธีตานํ อสุกทาสีนํ นาม หตฺเถ อิเมหิ เอตานิ ปณฺณาการตฺถาย
เม เปสิตา อิมํ ปณฺณํ ปสฺสถ อตฺตโน สนฺตกํ คณฺหถ
อิเม จ เจโร รตนานิ จ สมฺปฏิจฺฉถ เทวาติ เอวํ จตฺตาโรปิ ชเน
มหาวิปฺปการํ ปาเปตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา เคหเมว คตา ฯ อถ
เน ราชา  โพธิสตฺตสฺส ปลาตภาเวน ตสฺมึ อาสงฺกาย จ อญฺเญสํ
ปณฺฑิตมนฺตีนํ อภาเวน จ เต กิญฺจิ อวตฺวา ตุมฺเห นหาตฺวา
อตฺตโน เคหา นิคจฺฉถาติ เปเสสิ ฯ
                จตฺตาโร รตนโจรา นิฏฺฐิตา ฯ
     อถ รญฺโญ ฉตฺเตปิ อธิวฏฺฐา เทวตา โพธิสตฺตสฺส ธมฺมเทสนํ
อสุณนฺตี กึ นุ โข การณนฺติ อาวชฺชมานา ตํ การณํ ญตฺวา
หนฺทาหํ ปณฺฑิตสฺส อานยนการณํ กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา
รตฺติภาเค ฉตฺตปิณฺฑิกํ วิวเรตฺวา ราชานํ จตุกฺกนิปาเต  เทวตาย
ปุจฺฉิตปณฺเห อาคเต หนฺติ หตฺเถหิ ปาเทหีติ อาทิเก จตฺตาโร
ปญฺเห ปุจฺฉิ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา อชานนฺโต อหํ น ชานามิ อญฺเญ
ปณฺฑิเต ปุจฺฉิสฺสามีติ เอกทิวสํ ปริหารํ ยาจิตฺวา ปุนทิวเส
อาคจฺฉนฺตูติ จตุนฺนํ ปณฺฑิตานํ สาสนํ เปเสตฺวา เตหิ มยํ ขุรมุณฺฑา
วิถึ โอตรนฺตา ลชฺชามาติ วุตฺเต จตฺตาโร นาฬิกปฏฺเฏ เปเสตฺวา
อิเม สีเสสุ กตฺวา อาคจฺฉนฺตูติ อาห ฯ ตทา กิร เต นาฬิกปฏฺฏา
ยาวชฺชตนา อุปฺปนฺนา โหนฺติ ฯ เต อาคนฺตฺวา ปญฺญตฺตาสเน
นิสีทึสุ ฯ อถ ราชา เสนก อชฺช รตฺติภาเค ฉตฺเต อธิวฏฺฐา เทวตา
มํ จตฺตาโร ปญฺเห ปุจฺฉิ อหํ อชานนฺโต ปณฺฑิเต ปุจฺฉิสฺสามีติ
อวจํ เสนก กเถหิ เม เต ปญฺเหติ วตฺวา ปฐมํ ปญฺหํ ปุจฺฉิ
              หนฺติ หตฺเถหิ ปาเทหิ    มุขญฺจ ปริสุมฺภติ
              สเว ราช ปิโย โหติ    กนฺเตนมภิปสฺสสีติ ฯ
     เสนโก ตํ สุตฺวา อชานนฺโต กึ หนฺติ กึ หนฺตีติ ตํ ตํ
วิลปิตฺวา เนวสฺส อนฺตํ น โกฏึ ปสฺสติ ฯ เสสาปิ ตโย ชนา
อปฺปฏิภานาว อเหสุํ ฯ ราชา วิปฏิสารี หุตฺวา ปุน รตฺติภาเค
เทวตาย ปญฺโห เต ญาโตติ ปุฏฺโฐ เทวเต จตฺตาโรปิ ปณฺฑิตา
เม ปุฏฺฐา เตปิ น ชานึสูติ อาห ฯ เทวตา กินฺเต ชานิสฺสนฺติ
ฐเปตฺวา มโหสถปณฺฑิตํ อญฺโญ โกจิ เอเต กเถตุํ สมตฺโถ นาม
นตฺถิ สเจ ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา เอเต ปณฺเห กถาเปสิ อิจฺเจตํ
กุสลํ โน เจ ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา เอเต กถาเปสฺสสิ อิมินา ชลเตน
อยกูเฏน สีสนฺเต ภินฺทิสฺสามีติ ราชานํ ตชฺเชตฺวา มหาราช อคฺคินา
อตฺเถ สติ ขชฺโชปนกํ ธมิตุํ น วฏฺฏติ ขีเรน วา อตฺเถ สติ
โควิสาณํ ทูหิตุํ น วฏฺฏตีติ วตฺวา อิมํ ปญฺจกนิปาเต ขชฺโชปนกปญฺหํ
อุทาหริตฺวา คาถมาห
              โก นุ สนฺตมฺหิ ปชฺโชเต  อคฺคิปริเยสนํ จรํ
              อทฺทกฺขิ รตฺตึ ขชฺโชตํ    ชาตเวทํ อมญฺญถ
              สฺวาสฺส โคมยจุณฺณานิ    อภิมตฺถํ ติณานิ จ
              วิปรีตาย สญฺญาย       นาสกฺขิ สญฺชเลตเว
              เอวมฺปิ อนุปาเยน      อตฺถํ น ลภเต มูโค
              วิสาณโต ควํ โทหํ      ยตฺถ ขีรํ น วินฺทติ
              วิวิเธหิ อุปาเยหิ       อตฺถํ ปปฺโปนฺติ มาณวา
              นิคฺคเหน อมิตฺตานํ      มิตฺตานํ ปคฺคเหน จ
              เสนีโมกฺขูปลาเภน      วลฺลภานํ นเยน จ
              ชคตึ ชคตีปาลา        อาวสนฺติ วสุนฺธรนฺติ
     ตตฺถ สนฺตมฺหิ ปชฺโชเตติ อคฺคิมฺหิ สนฺเต ฯ อคฺคิปริเยสนํ
จรนฺติ อนุปาเยน จรนฺโต ฯ อทฺทกฺขีติ ปสฺสิ ฯ ปสฺสิตฺวา ปน
วณฺณสามญฺญตาย จ ตํ ชาตเวโท อยํ ภวิสฺสตีติ เอวํ มญฺญิตฺถ ฯ
สวาสฺสาติ โส อสฺส ขชฺโชปนกสฺส อุปริ สุขุมานิ โคมยจุณฺณานิ
เจว ติณานิ จ ฯ อภิมตฺถนฺติ หตฺเถหิ ฆํสิตฺวา อากีรนฺโต
ชณฺณุเกหิ ภูมิยํ ปติฏฺฐาย มุเขน ธมนฺโต ชาเลสฺสามิ นนฺติ วิปรีตาย
สญฺญาย วายมนฺโตปิ สญฺชาเลตุํ นาสกฺขิ โก นาเมโส ฯ มูโคติ
มูคสทิโส อนฺธพาโล เอวํ อนุปาเยน ปริเยสนฺโตปิ ตมตฺถํ น
ลภติ ฯ ยตฺถาติ ยสฺมึ วิสาเณ ขีรเมว นตฺถิ ตโต วิสาณโต
คาวึ ทูหนฺโต วิย จ อตฺถํ น วินฺทติ ฯ เสนีโมกฺขูปลาเภนาติ
เสนิปฺปมุขานํ อมจฺจานํ อุปลาเภน ฯ วลฺลภานํ นเยน จาติ
ปิยมนาปานํ วิสฺสาสิกอมจฺจานํ นเยน จ ฯ อิมํ ว สุสํขาตานํ รตนานํ
ธารณโต วสุนฺธรนฺติ ลทฺธนามํ ชคตึ ชคตีปาลาติ ราชาโน อาวสนฺติ ฯ
     น ตยา สทิสา หุตฺวา อคฺคิมฺหิ วิชฺชมาเนเยว มุเขน ขชฺโชปนกํ
ธมนฺติ มหาราช ตฺวํ ปน อคฺคิมฺหิ สติ ขชฺโขปนกํ ธมนฺโต
วิย ตุลํ ฉฑฺเฑตฺวา หตฺเถน ตุลยนฺโต วิย ขีเรน อตฺเถ ชาเต
วิสาณโต ทูหนฺโต วิย เสนกาทโย ปุจฺฉสิ เอเต กึ ชานนฺติ
ขชฺโชปนกสทิสา เหเต มหาอคฺคิกฺขนฺธสทิโส มโหสถปณฺฑิโต
ปญฺญาย ปชฺชลติ ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ปุจฺฉาหิ อิเม เต ปญฺเห
อชานนฺตสฺส ชีวิตํ นตฺถีติ ราชานํ ตชฺเชตฺวา อนฺตรธายิ ฯ
                  ขชฺโชปนกปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ
     ราชา มรณกยตชฺชิโต ปุน ทิวเส จตฺตาโร อมจฺเจ
ปกฺโกสาเปตฺวา ตาตา จตฺตาโรปิ ตุมฺเห จตูสุ รเถสุ ฐตฺวา จตูหิ
นครทฺวาเรหิ นิกฺขมิตฺวา ยตฺเถว เม ปุตฺตํ มโหสถปณฺฑิตํ ปสฺสถ
ตตฺเถวสฺส สกฺการํ กตฺวา ขิปฺปํ อาเนถาติ เปเสสิ ฯ เตปิ จตฺตาโร
เอเกเกน ทฺวาเรน นิกฺขมึสุ ฯ เตสุ ตโย ชนา ปณฺฑิตํ น ปสฺสึสุ ฯ
เอโก ทกฺขิณทฺวาเรน นิกฺขมนฺโต ปน ทกฺขิณยวมชฺฌกคาเม มหาสตฺตํ
มตฺติกํ อาหริตฺวา อาจาริยสฺส สนฺติเก จกฺกํ ปริวตฺเตตฺวา
มตฺติกมกฺขิตสรีรํ ปลาสปิฏฺเฐ นิสีทิตฺวา มตฺติกํ มุฏฺฐิมุฏฺฐึ กตฺวา อปฺปสูปํ
ยวภตฺตํ ภุญฺชมานํ ปสฺสิ ฯ
     กสฺมา ปเนส เอวรูปํ กมฺมํ อกาสีติ ฯ ราชา กิร
มโหสถปณฺฑิโต นิสฺสํสยํ เม รชฺชํ คณฺหิสฺสตีติ อาสงฺกติ ฯ โส
กุมฺภการกมฺเมน มโหสโถ กิร ชีวตีติ สุตฺวา ราชา นิราสงฺโก
ภวิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา เอวํ อกาสีติ ฯ
     โส อมจฺจํ ทิสฺวาว อตฺตโน สนฺติกํ อาคตภาวํ ญตฺวา อชฺช
มยฺหํ ยโส ปุน ปากติโก ภวิสฺสติ อมรเทวิยา สมฺปาทิตํ
นานคฺครสโภชนเมว ภุญฺชิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา คหิตภตฺตปิณฺฑํ ฉฑฺเฑตฺวา
อุฏฺฐาย มุขํ วิกฺขาเลสิ ฯ ตสฺมึ ขเณ โส อมจฺโจ ตํ อุปสงฺกมิ ฯ
โส ปน เสนกสฺส ปกฺขิโก ตสฺมา ตํ ฆเฏนฺโต ปณฺฑิต อาจริยเสนกสฺส
วจนํ นิยฺยานิกํ ตว นาม ยเส ปริหีเน ตถา รูปา
มหาปญฺญา ปติฏฺฐาเปตุํ นาสกฺขิ อิทานิ ตวํ มตฺติกมกฺขิตสรีโร
ปลาสปีฐเก นิสีทิตฺวา เอวรูปํ ภตฺตํ ภุญฺชสีติ วตฺวา อิมํ ทสนิปาเต
ภูริปญฺเห ปฐมํ คาถมาห
                    สจฺจํ กิร ตุวมฺปิ ภูริปญฺโญ
                    ยา ตาทิสี สิรี ธิติ มติ จ
                    น ตายเต ภาววสูปนีตํ
                    โย ยาวกํ ภุญฺชสิ อปฺปสูปนฺติ ฯ
     ตตฺถ สจฺจํ กิราติ ยํ อาจริย เสนโก อาห ตํ กิร สจฺจเมว ฯ
สิรีติ อิสฺสริยํ ฯ ธิตีติ อพฺโภจฺฉินฺนวิรยํ ฯ น ตายเต
ภาววสูปนีตนฺติ อภาวสฺส อวุฑฺฒิยา วสํ อุปนีตํ ตํ น รกฺขติ
น โคปติ เต ปติฏฺฐา โหตุํ น สกฺโกติ ฯ ยาวกนฺติ เอวรูปํ
ยวตณฺฑุลภตฺตํ ภุญฺชสิ ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต อนฺธพาล อหํ อตฺตโน ปญฺญาพเลน ปุน
ตํ ยสํ ปากติกํ กตฺตุกาโม เอวํ กโรมีติ วตฺวา อิมํ คาถทฺวยมาห
                    สุขํ ทุกฺเขน ปริปาจยนฺโต
                    กาลากาลํ วิจินํ ฉนฺทฉนฺโน
                    อตฺถสฺส ทฺวารานิ อปาปุเรนฺโต
                    เตนาหํ ตุสฺสามิ ยโวทเนน
                    กาลญฺจ ญตฺวา อภิชิมฺหตาย
                    มนฺเตหิ อตฺถํ ปริปาจยิตฺวา
                    วิชิมฺหิสฺสํ สีหวิชิมฺหิตานิ
                    ตายิทฺธิยา ทกฺขสิ มํ ปุนาปีติ ฯ
     ตตฺถ ทุกฺเขนาติ อิมินา กายิกเจตสิกทุกฺเขน อตฺตโน โปราณกสุขํ
ปฏิปากติกการเณน ปริปาเจนฺโต วฑฺเฒนฺโต ฯ กาลากาลนฺติ อยํ
ปฏิจฺฉนฺนสฺส หุตฺวา วิจรณกาโล อยํ อปฏิจฺฉนฺนสฺสาติ เอวํ กาลญฺจ
อกาลญฺจ วิจินนฺโต รญฺโญ กุทฺธกาเล ฉนฺเนน วิจริตพฺพนฺติ ญตฺวา
ฉนฺเทน อตฺตโน รุจิยา ฉนฺโน ปฏิจฺฉนฺโน หุตฺวา กุมฺภการกมฺเมน
ชีวนฺโต อตฺตโน อตฺถสฺส การณสํขาตานิ ทฺวารานิ อปาปุเรนฺโต
วิวราเปนฺโต วิหรามิ เตน การเณนาหํ ยโวทเนน ตุสามีติ อตฺโถ ฯ
อภิชิมฺหตายาติ อภิชิมฺหนาย อภิวิริยกรณสฺส ฯ มนฺเตหิ อตฺถํ
ปริปาจยิตฺวาติ อตฺตโน ญาเณน มม ยสํ ปุน วฑฺเฒตฺวา มโนสิลาตเล
สีโห วิย วิชิมฺหิสฺสํ ตาย อิทฺธิยา ปุนปิ ตฺวํ มํ ปสฺสสีติ ฯ
     อถ นํ อมจฺโจ อาห ตาต ปณฺฑิต ฉตฺเต อธิวฏฺฐา เทวตา
ราชานํ ปญฺหํ ปุจฺฉิ ราชา จตฺตาโร ปณฺฑิเต ปุจฺฉิ เตสุ เอโกปิ
ปญฺหํ กเถตุํ นาสกฺขิ ตสฺมา ราชา ตว สนฺติกํ มํ ปหิณีติ ฯ
เอวํ สนฺเตปิ อตฺตโน ปญฺญาย อานุภาวํ ปสฺสิสฺสสิ เอวรูเป หิ
กาเล อิสฺสริยํ ปติฏฺฐา น โหติ ปญฺญาสมฺปนฺโนเอว ปติฏฺฐา
โหตีติ มหาสตฺโต ปญฺญานุภาวํ วณฺเณสิ ฯ อมจฺโจ รญฺญา
ปณฺฑิตํ ทิฏฺฐฏฺฐาเนเยว นหาเปตฺวา อจฺฉาเทตฺวา อาเนถาติ วุตฺโต
ตถา กตฺวา รญฺญา ทินฺนํ สหสฺสกหาปณํ จ ทุสฺสยุคญฺจ มหาสตฺตสฺส
หตฺเถ ฐเปสิ ฯ กุมฺภกาโรปิ กิร มโหสถปณฺฑิโต มยา เปสฺสกมฺมํ
การิโตติ สยํ ภยํ อาปชฺชิ ฯ ตํ ทิสฺวา มหาสตฺโต มา ภายิ อาจริย
พหูปกาโรสิ ตฺวํ อมฺหากนฺติ อสฺสาเสตฺวา ตสฺส สหสฺสํ ทตฺวา
มตฺติกมกฺขิเตเนว สรีเรน รเถ นิสีทิตฺวา นครํ ปาวิสิ ฯ อมจฺโจ ปณฺฑิตสฺส
ปวุตฺตึ รญฺโญ อาโรเจตฺวา รญฺญา กหํ เต ตาต ปณฺฑิโต ทิฏฺโฐติ
วุตฺเต เทว ทกฺขิณยวมชฺฌเก กุมฺภการกมฺมํ กตฺวา ชีวติ ตุมฺเห ปกฺโกสถาติ
สุตฺวา อนหายิตฺวา มตฺติกมกฺขิเตเนว สรีเรน อาคโตติ อาห ฯ
ราชา สเจ มยฺหํ ปจฺจตฺถิโก อสฺส อิสฺสริยวิธาเนน วิจเรยฺย นายํ
มม ปจฺจตฺถิโกติ จินฺเตตฺวา มม ปุตฺสสฺส อตฺตโน ฆรํ คนฺตฺวา
นหาตฺวา อลงฺกริตฺวา มยา ทินฺนวิธาเนน อาคจฺฉตูติ วเทหีติ อาห ฯ
ตํ สุตฺวา ปณฺฑิโต ตถา กตฺวา อาคนฺตฺวา รญฺญา ปวิสตูติ วุตฺเต
ปวิสิตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อุฏฺฐาสิ ฯ ราชา เตน สห
ปฏิสนฺถารํ กตฺวา ปณฺฑิตํ วีมํสนฺโต อิมํ คาถมาห
                    สุขี หิ เอเก น กโรนฺติ ปาปํ
                    อวณฺณสํสคฺคภยา ปุเนเก
                    ปหุสฺสมาโน วิปุลตฺถจินฺตี
                    กึ การณา เม น กโรสิ ทุกฺขนฺติ ฯ
     ตตฺถ สุขี หีติ ปณฺฑิต เอกจฺเจ หิ มยํ สุขิโน อิสฺสริยสมฺปนฺนา
อลํ โน เอตฺตเกนาติ อุตฺตรึ อิสฺสริยการณา ปาปํ น กโรนฺติ ฯ
เอกจฺเจ เอวรูปสฺส โน ยสทายกสฺส สามิกสฺส อปรชฺฌนฺตานํ อวณฺโณ
ภวิสฺสตีติ อวณฺณสํสคฺคภยา ปาปํ น กโรนฺติ ฯ เอกจฺโจ มนฺทปญฺโญ
ตฺวํ ปน สมตฺโถ วิปุลตฺถจินฺตี สเจ อิจฺฉนฺโต สกลชมฺพูทีปรชฺชํ
กาเรยฺยาสิ กึ การณา มม รชฺชํ อคฺคเหตฺวา ทุกฺขํ น กโรสีติ ฯ
     อถ นํ โพธิสตฺโต อาห
                    น ปณฺฑิตา อตฺตสุขสฺส เหตุ
                    ปาปานิ กมฺมานิ สมาจรนฺติ
                    ทุกฺเขน ผุฏฺฐา ขลิตาปิ สนฺตา
                    ฉนฺทา จ โทสา น ชหนฺติ ธมฺมนฺติ
     ตตฺถ ขลิตาปีติ สมฺปตฺติโต ขลิตฺวา วิปตฺติยํ ฐิตสภาวา
หุตฺวาปิ ฯ น ชหนฺติ ธมฺมนฺติ ปเวณิยธมฺมํปิ สุจริตธมฺมํปิ น ชหนฺตีติ ฯ
     ปุน ราชา ตสฺส วีมํสนตฺถํ ขตฺติยมายํ กเถนฺโต อิมํ คาถมาห
              เยน เกนจิ วณฺเณน     มุทุนา ทารุเณน วา
              อุทฺธเร ทีนมตฺตานํ      ปจฺฉา ธมฺมํ สมาจเรติ ฯ
     ตตฺถ ทีนนฺติ หีนํ ทุคฺคตํ อตฺตานํ อุทฺธริตฺวา สมฺปตฺติยํ
ฐเปยฺย ฯ
     อถสฺส มหาสตฺโต รุกฺขูปมํ ทสฺเสนฺโต อิมํ คาถมาห
                   ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย
                   นิสีเทยฺย สเยยฺย วา
                   น ตสฺส สาขํ ภญฺเชยฺย
                   มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโกติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา มหาราช ยทิ ปริภุตฺตสฺส รุกฺขสฺส สาขํ
ภญฺชนฺโตปิ มิตฺตทุพฺภี โหติ กิมงฺคํ ปน อยํ มนุสฺสฆาตโก เยหิ
ตุมฺเหหิ มม ปิตา อุฬาเร อิสฺสริเย ปติฏฺฐาปิโต อหญฺจ มหนฺเตน
อนุคฺคเหน อนุคฺคหิโต เตสุ ตุมฺเหสุ อปรชฺฌนฺโต อหํ กถํ นาม
น มิตฺตทุพฺภี ภเวยฺยนฺติ สพฺพถาปิ อตฺตโน อมิตฺตทุพฺภิภาวํ
กเถนฺโต รญฺโญ ปน โทสํ โจเทนฺโต คาถมาห
                   ยสฺสาปิ ธมฺมํ ปุริโส วิชญฺญา
                   เย จสฺส กงฺขํ วินยนฺติ สนฺโต
                   ตํ หิสฺส ทีปญฺจ ปรายนญฺจ
                   น เตน เมตฺตึ ชิรเยถ ปญฺโญติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ มหาราช ยสฺส อาจริยสฺส สนฺติกา ปุริโส
อปฺปมตฺตกมฺปิ ธมฺมํ การณํ ชาเนยฺย เย จสฺส อุปฺปนฺนํ กงฺขํ วิโนเทนฺติ
ตํ ตสฺส ปติฏฺฐานตฺเถน ทีปญฺเจว ปรายนญฺจ ตาทิเสน อาจริเยน
สทฺธึ ปณฺฑิโต มิตฺตภาวํ นาม น ชเหยฺย น วินาเสยฺย ฯ
     อิทานิ นํ โอวทนฺโต อิมํ คาถทฺวยมาห
                   อลโส คิหี กามโภคี น สาธุ
                   อสญฺญโต ปพฺพชิโต น สาธุ
                   ราชา น สาธุ อนิสมฺมการี
                   โย ปณฺฑิโต โกธโน ตํ น สาธุ
              นิสมฺม ขตฺติโย กยิรา    นานิสมฺม ทิสมฺปติ
              นิสมฺมการิโน รญฺโญ     ยโส กิตฺติญฺจ วฑฺฒตีติ ฯ
     ตตฺถ น สาธูติ น สุทฺธโก น สุนฺทโร ฯ อนิสมฺมการีติ
ยํ กิญฺจิ กตฺวา อนุปธาเรตฺวา อตฺตโน ปจฺจกฺขํ อกตฺวา การโก ฯ
ตํ น สาธูติ ตสฺส ปณฺฑิตสฺส ญาณวโต ปุคฺคลสฺส อฏฺฐานคฺคาหกวเสน
ทณฺฑโกปสํขาตํ โกธนํ น สาธูติ ฯ ยโส กิตฺติญฺจาติ
อิสฺสริยปริวาโร จ คุณกิตฺติ จ เอกนฺเตน วฑฺฒตีติ ฯ
                    ภูริปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ
     เอวํ วุตฺเต ราชา มหาสตฺตํ สมุสฺสิตเสตจฺฉตฺเต ราชปลฺลงฺเก
นิสีทาเปตฺวา สยํ นีจาสเน นิสีทิตฺวา อาห ปณฺฑิต ฉตฺเต อธิวฏฺฐา
เทวตา มํ จตฺตาโร ปญฺเห ปุจฺฉิ เต ปน เนวาหํ ชานามิ จตฺตาโร
ปณฺฑิตาปิ น ชานึสุ ตสฺมา กเถหิ เม ตาต เต ปญฺเหติ ฯ
มหาราช ฉตฺเต อธิวฏฺฐา เทวตาว โหตุ จาตุมฺมหาราชิกาทโย วา
เทวา โหนฺตุ เยน เกนจิ ปุฏฺฐํ ปญฺหํ อหํ กเถตุํ สกฺโกมิ วท
มหาราช เทวตาย ปุจฺฉิตปญฺเหติ ฯ อถ ราชา เทวตาย
ปุจฺฉิตนิยาเมเนว กเถนฺโต ปฐมํ คาถมาห
              หนฺติ หตฺเถหิ ปาเทหิ    มุขญฺจ ปริสุมฺภติ
              สเว ราช ปิโย โหติ    กนฺเตนมภิปสฺสสีติ ฯ
     ตตฺถ หนฺตีติ ปหรติ ฯ ปริสุมฺภตีติ ปหรติเยว ฯ สเว ราช
ปิโย โหตีติ โส เอวํ กโรนฺโต ปิโย โหติ ฯ กนฺเตนมภิปสฺสสีติ
เตน การเณน ปิโย โหติ กตรํ ปุคฺคลํ ตฺวํ ราช ปสฺสสีติ ฯ เอวํ
ตํ เทวตา ปญฺหํ ปุจฺฉิ ฯ
     มหาสตฺตสฺส กถํ สุตฺวาว คคณตเล ปุณฺณจนฺโท วิย
ตสฺสตฺโถ ปากโฏว โหติ ฯ อถสฺส มหาสตฺโต สุณ มหาราชาติ
วตฺวา มหาราช ยทา มาตุองฺเก นิปนฺโน ทหรกุมาโร หฏฺฐตุฏฺโฐ
กีฬนฺโต มาตรํ หตฺถปาเทหิ ปหรติ เกเส จ ลุญจฺติ มุฏฺฐินา มุขํ
จ ปหรติ ตทา นํ สา โภ ทุฏฺฐ โจร ปุตฺต กึ ตฺวํ โน เอวํ
ปหรสีติ อาทีนิ เปมวเสเนว วตฺวา เปมํ สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺตี
อาลิงฺคิตฺวา ถนนฺตเร นิปชฺชาเปตฺวา สีสํ ปริจุมฺพติ ฯ อิติ ตสฺสา
เอวรูเป กาเล มหาราช ปิยตโร โหติ ตถา ปิตุโนติ เอวํ
คคณมชฺเฌ สุริยํ อุกฺขิปนฺโต วิย ปากฏํ ปญฺหํ กตฺวา กเถสิ ฯ ตํ
สุตฺวา เทวตา ฉตฺตปิณฺฑิกวิวรโต นิกฺขมิตฺวา อุปฑฺฒสรีรํ ทสฺเสนฺตี
อโห วต สุกถิโต ปณฺฑิเตน ปญฺโหติ มธุรสฺสเรน สาธุการํ ทตฺวา
รตนจงฺโกฏกํ ปูเรตฺวา ทิพฺพปุปฺผคนฺเธหิ มหาสตฺตํ ปูเชตฺวา
อนฺตรธายิ ฯ ราชาปิ มหาสตฺตํ ปุปฺผาทีหิ ปูเชตฺวา อิตรํ ปญฺหํ
ยาจิตฺวา วท มหาราชาติ วุตฺเต ทุติยํ คาถมาห
              อกฺโกสติ ยถากามํ      อาคมญฺจสฺส เนจฺฉติ
              สเว ราช ปิโย โหติ    กนฺเตนมภิปสฺสสีติ ฯ
     อถ มหาสตฺโต มหาราช มาตา วจนเปสนํ กาตุํ สมตฺถํ
สตฺตฏฺฐวสฺสิกํ ปุตฺตํ ตาต เขตฺตํ คจฺฉ อนฺตราปณํ คจฺฉาติ อาทีนิ
วตฺวา เปเสสิ กุมาโร อมฺม สเจ เม อิทญฺจิทญฺจ ขาทนียํ โภชนียํ
ทสฺสสิ คมิสฺสามีติ วตฺวา คณฺห ตาตาติ วุตฺเต ตํ ขาทิตฺวา มุขํ
วิกฺขาเลตฺวา ฆรทฺวาเร อฏฺฐาสิ เขตฺตํ อคนฺตฺวาว ทารเกหิ สทฺธึ
กีฬนฺโต มาตุ เปสนกมฺมํ อกตฺวา คจฺฉ ตาตาติ วุตฺเต อมฺม ตฺวํ
สีตาย ฆรจฺฉายาย นิสีทิตฺวา ฐิตา อหํ ตว กถํ พหิ เปสนกมฺมํ
กริสฺสามีติ อาทีนิ วตฺวา ตฺวํ มํ วญฺเจสีติ วุตฺเต มาตุยา
หตฺถวิการมุขวิกาเร ทสฺเสตฺวา ปลายิ มาตา ปลายนฺตํ ทิสฺวา กุปฺปิตา
ทณฺฑกํ คเหตฺวา อนุพนฺธิตฺวา ตํ ปาปุณิตุํ อสกฺโกนฺตี อเร ทุฏฺฐ
โจร ปุตฺต ตฺวํ มม สนฺตกํ ขาทิตฺวา เขตฺเต กิญฺจิ กาตุํ น
อิจฺฉสิ ติฏฺฐ ติฏฺฐาติ ตชฺเชนฺตี คจฺฉ ตฺวํ อเร โจรา ตํ ขณฺฑาขณฺฑิกํ
ฉินฺทนฺตูติ อาทีนิ วตฺวา ยถากามํ ยถาอชฺฌาสยํ อกฺโกสติ
ปริภาสติ ยทา ปน มุเขน ภณติ ตโต หทเยน อปฺปมตฺตกสฺสาปิ
อาคมนญฺจสฺส น อิจฺฉติ ทารโกปิ ทิวสภาคํ ทารเกหิ
สทฺธึ กีฬิตฺวา สายํ เคหํ ปวิสิตุํ อวิสหนฺโต ญาตกานํ สนฺติกํ
คจฺฉติ มาตาปิสส อาคมนมคฺคํ โอโลเกนฺตี ตํ อนาคจฺฉนฺตํ
ปิยปุตฺตํ ทิสฺวา ปวิสิตุํ น วิสหติ มญฺเญติ โสเกน หทยํ ปูเรตฺวา
อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ ญาติฆเร อุปธาเรนฺตี ปิยปุตฺตํ ทิสฺวา
อาลิงฺคิตฺวา สีเส จุมฺพิตฺวา อุโภหิ หตฺเถหิ ทฬฺหํ คเหตฺวา ตาต
ปิยปุตฺต มา มม วจนํ หทเยปิ ฐเปสีติ วตฺวา อติเรกตรํ เปมํ
อุปฺปาเทสิ เอวํ มหาราช มาตุยา ปุตฺโต กุทฺธกาเล ปิยตโร นาม
โหตีติ วตฺวา ทุติยํ ปณฺหํ กเถสิ ฯ เทวตา ตเถว ปูเชติ ฯ
ราชาปิ ตเถว ตํ ปูเชตฺวา ตติยํ ปณฺหํ ยาจิตฺวา วท มหาราชาติ
วุตฺเต ตติยํ  คาถมาห
              อพฺภาจิกฺขิ อภูเตน      อลิเกนาภิสารเย
              สเว ราช ปิโย โหติ    กนฺเตนมภิปสฺสสีติ ฯ
     อถสฺส มหาสตฺโต มหาราช ยทา อุโภ ชายปติกา รโหคตา
โลกสฺสาทรติยา กีฬนฺตา ตว มยิ เปมํ นตฺถิ พหิ คตํ กิร เต
หทยนฺติ เอวํ อญฺญมญฺญํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺตา อลิเกน สาเรนฺติ
โจเทนฺติ ตทา เต อติเรกตรํ อญฺญมญฺญํ ปิยายนฺติ เอวมสฺส อตฺถํ
ชานาหีติ กเถสิ ฯ เทวตา ตเถว นํ ปูเชสิ ฯ ราชาปิ ตเถว ตํ
ปูเชตฺวา อิตรํ ปญฺหํ ยาจิตฺวา วท มหาราชาติ วุตฺเต จตุตฺถํ คาถมห
              หรํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ     วตฺถเสนาสนานิ จ
              (อญฺญทตฺถุํ หรา สนฺตา)
              เตเว ราช ปิยา โหนฺติ  กนฺเตนมภิปสฺสสีติ ฯ
     อถสฺส มหาสตฺโต มหาราช อยํ ปญฺโห ธมฺมิกสมณพฺราหฺมเณ
สนฺธาย วุตฺโต สทฺธานิ หิ กุลานิ อิธโลกปรโลกํ สทฺทหิตฺวา เทนฺติ
เจว ปุน ทาตุกามานิ จ โหนฺติ ตานิ กุลานิ ตถารูเป สมณพฺราหฺมเณ
ยาจนฺเตปิ ลทฺธํ หริตฺวา ภุญฺชนฺเตปิ ทิสฺวา ปสีทิตฺวา อมฺเหเยว
ยาจนฺติ อมฺหากํเยว สนฺตกานิ อนฺนาทีนิ ภุญฺชนฺตีติ เตสุ อติเรกตรํ
เปมํ กโรนฺติ เอวํ สนฺเต มหาราช อญฺญถตฺถุํ หรา สนฺตา เอกํเสน
ยาจกา เจว ลทฺธํ หรนฺตา จ สมานา ปิยา โหนฺตีติ ปญฺหสฺส
อตฺถํ กเถสิ ฯ อิมสฺมึ ปน ปญฺเห กถิเต เทวตา ตเถว
ปูเชตฺวา สาธุการํ ทตฺวา สตฺตรตนปูรํ จงฺโกฏกํ คณฺห ปณฺฑิตาติ
มหาสตฺตสฺส ปาทมูเล ขิปิ ฯ ราชาปิสฺส อติเรกตรํ เปมํ กโรนฺโต
ปสีทิตฺวา เสนาปติฏฺฐานํ ตสฺส อทาสิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย มหาสตฺตสฺส
ยโส มหา อโหสิ ฯ
                    เทวปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ
     ปุน เตปิ จตฺตาโร ปณฺฑิตา คหปติปุตฺโต อิทานิ มหนฺตตโร
ชาโต กึ กโรมาติ มนฺตยึสุ ฯ อถ เน เสนโก อาห โหตุ
ทิฏฺโฐ เม อุปาโย มยํ คหปติปุตฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา รหสฺสํ นาม
กสฺส กเถตุํ วฏฺฏตีติ ปุจฺฉิสฺสาม โส น กสฺสจีติ สเจ วกฺขติ อถ
นํ คหปติปุตฺโต เต เทว ปจฺจตฺถิโก ชาโตติ ปริภินฺทิสฺสามาติ ฯ
อิตเร สาธุ อาจริยาติ สมฺปฏิจฺฉึสุ ฯ เต จตฺตาโรปิ ปณฺฑิตสฺส
ฆรํ คนฺตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา ปณฺฑิต ตุมฺหากํ ปญฺหํ
ปุจฺฉิตุกามมฺหาติ วตฺวา เตน หิ ปุจฺฉถาติ วุตฺเต เสนโก ปุจฺฉิ
ปณฺฑิตปุริเสน นาม กตฺถ ปติฏฺฐาตพฺพนฺติ ฯ สจฺเจ ปติฏฺฐาตพฺพนฺติ ฯ
สจฺเจ ปติฏฺฐิเตน กึ กาตพฺพนฺติ ฯ ธนํ อุปฺปาเทตฺตพฺพนฺติ ฯ ธนํ
อุปฺปาเทตฺวา กึ กาตพฺพนฺติ ฯ มิตฺโต คเหตพฺโพติ ฯ มิตฺตํ คเหตฺวา
กึ กาตพฺพนฺติ ฯ มนฺโต คเหตพฺโพติ ฯ มนฺตํ คเหตฺวา กึ
กาตพฺพนฺติ ฯ อตฺตโน รหสฺสํ ปรสฺส น กเถตพฺพนฺติ ฯ เต สาธุ
ปณฺฑิตาติ วตฺวา นิกฺขมิตฺวา ตุฏฺฐมานสา หุตฺวา อิทานิ
คหปติปุตฺตสฺส ปิฏฺฐึ ปสฺสิสฺสามาติ รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา มหาราช
คหปติปุตฺโต เต ปจฺจตฺถิโก ชาโตติ วทึสุ ฯ ราชา นาหํ ตุมฺหากํ
สทฺทหามิ น โส มยฺหํ ปจฺจตฺถิโก ภวิสฺสตีติ ปฏิกฺขิปิ ฯ สจฺจํ มหาราช
สทฺทหถ อสทฺทหนฺตา ปน ตเมว ปุจฺฉถ ปณฺฑิต อตฺตโน รหสฺสุ
กสฺส กเถตพฺพนฺติ สเจ โว ปจฺจถิโก น ภวิสฺสติ อสุกสฺส นาม
กเถตพฺพนฺติ วกฺขติ สเจ ปจฺจตฺถิโก ภวิสฺสติ กสฺสจิ น กเถตพฺพํ
มโนรเถ ปริปุณฺเณ กเถตพฺพนฺติ วกฺขติ ตทา อมฺหากํ สทฺทหิตฺวา
นิกฺกงฺขา ภเวยฺยาถาติ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา เอกทิวสํ สพฺเพสํ
สมาคนฺตฺวา นิสินฺเนสุ วีสตินิปาเต ปญฺจ ปณฺฑิตปณฺเห อิมํ คาถมาห
                   ปญฺจ ปณฺฑิตา สมาคตา
                   ปญฺโห เม ปฏิภาติ ตํ สุณาถ
                   นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา
                   กสฺเสวาวีกเรยฺย คุยฺหมตฺถนฺติ ฯ
     เอวํ วุตฺเต เสนโก ราชานํ อมฺหากญฺเยว อนฺตเร ปกฺขิปิสฺสามีติ
จินฺเตตฺวา อิมํ คาถมาห
                   ตฺวํ โน อาวีกโรหิ ภูมิปาล
                   ภตฺตา ภารสโห ตุวํ วเทตํ
                   ตว ฉนฺทรุจีนิ สมฺมสิตฺวา
                   อถ วกฺขนฺติ ชนินฺท ปญฺจ ธีราติ ฯ
     ตตฺถ ภตฺตาติ ตวํ อมฺหากํ ภตฺตาเจว อุปฺปนฺนสฺส จ ภารสฺส
สโห ปฐมนฺตาว ตวเมว เอตํ วเทหิ ฯ ตว ฉนฺทรุจีนีติ ปจฺฉา ตว
ฉนฺทญฺเจว รุจฺจนการณานิ จ สมฺมสิตฺวา อิเม ปญฺจ ปณฺฑิตา วกฺขนฺติ ฯ
     อถ ราชา อตฺตโน กิเลสวสิกตาย อิมํ คาถมาห
                   ยา สีลวตีว อนญฺญเถยฺยา
                   ภตฺตุจฺฉนฺทวสานุคา ปิยา มนาปา
                   นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา
                   ภริยายาวีกเรยฺย คุยฺหมตฺถนฺติ ฯ
     ตตฺถ อนญฺญเถยฺยาติ กิเลสวเสน อญฺเญน อคฺคเหตพฺพา ฯ
     ตโต เสนโก ปกฺขิโตทานิ โน อนฺตเร ราชาติ ตุสิตฺวา
สยํ กตการณเมว ทีเปนฺโต อิมํ คาถมาห
                   โย กิจฺฉคตสฺส อาตุรสฺส
                   สรณํ โหติ คติ ปรายนญฺจ
                   นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา
                   สขิโน วาวีกเรยฺย คุยฺหมตฺถนฺติ ฯ
     อถ ราชา ปุกฺกุสํ ปุจฺฉิ กถํ ปุกฺกุส ปสฺสสิ อตฺตโน
รหสฺสํ กสฺส กเถตพฺพนฺติ ฯ โส กเถนฺโต อิมํ คาถมาห
                   โย เชฏฺโฐ อถ มชฺฌิโม กนิฏฺโฐ
                   โส เจ สีลสมาหิโต ฐิตตฺโต
                   นินฺทิยมตฺถํ ปสํสิยํ วา
                   ภาตุโน วาวีกเรยฺย คุยฺหมตฺถนฺติ ฯ
     ตตฺถ ฐิตตฺโตติ ฐิตสภาโว นิพฺพิเสวโน ฯ
     ตโต ราชา กามินฺตํ ปุจฺฉิ กถํ กามินฺท ปสฺสสิ กสฺส รหสฺสํ
กเถตพฺพนฺติ ฯ โส กเถนฺโต อิมํ คาถมาห
                   โย เว หทยสฺส ปตฺถคู
                   อนุชาโต ปิตรา อโนมปญฺโญ
                   นินฺทยมตฺถํ ปสํสิยํ วา
                   ปุตฺตสฺสาวีกเรยฺย คุยฺหมตฺถนฺติ ฯ
     ตตฺถ ปตฺถคูติ วจนการโก ฯ โย เม มนํ กโรติ ปิตุ
จิตฺตสฺส วเส วตฺตติ โอวาทกฺขโม โหตีติ อตฺโถ ฯ อนุชาโตติ
ตโย ปุตฺตา อภิชาโต จ อนุชาโต จ อวชาโต จาติ ฯ อนุปฺปนฺนํ
ยํสํ อุปฺปาเทนฺโต อภิชาโต นาม ฯ กุลงฺกุโร กุลุปจฺเฉทโก
ธนวินาสโก อวชาโต นาม ฯ กุลตนฺตึ กุลปเวณึ อนุรกฺขโกว
อนุชาโต นาม ฯ ตํ สนฺธาเยวมาห ฯ
     ตโต ราชา เทวินฺทํ ปุจฺฉิ กถํ เทวินฺท ปสฺสสิ กสฺส รหสฺสํ
กเถตพฺพนฺติ ฯ โส อตฺตโน กตการณเมว กเถนฺโต อิมํ คาถมาห
                   มาตา ทฺวิปทชนินฺทเสฏฺฐ
                   ยา นํ โปสติ ฉนฺทสา ปิเยน
                   นินฺทิยมตฺถํ ปสํสยํ วา
                   มาตุยา อาวีกเรยฺย คุยฺหมตฺถนฺติ ฯ
     ตตฺถ ทฺวิปทชนินฺทเสฏฺฐาติ ทฺวิปทานํ เสฏฺฐชนินทฺ ฯ ฉนฺทสา
ปิเยนาติ ฉนฺเทน เจว เปเมน จ ฯ
     เอวํ วุตฺเต เต ปุจฺฉิตฺวา ราชา ปณฺฑิตํ ปุจฺฉิ กถํ
ปสฺสสิ ปณฺฑิต รหสฺสํ กสฺส กเถตพฺพนฺติ ฯ โส คุยฺหสฺส การณํ
กเถนฺโต อิมํ คาถมาห
                   คุยฺหสฺส หิ คุยฺหเมว สาธุ
                   น หิ คุยฺหสฺส ปสฏฺฐมาวิกมฺมํ
                   อนิปฺผนฺนาย สเหยฺย ธีโร
                   นิปฺผนฺนตฺโถว ยถาสุขํ ภเณยฺยาติ ฯ
     ตตฺถ อนิปฺผนฺนายาติ มหาราช ยาว อตฺตโน อิจฺฉิตํ น
นิปฺผชฺชติ ตาว ปณฺฑิโต อธิวาเสยฺย น กสฺสจิ กเถยฺย ฯ
     ปณฺฑิเตน เอวํ วุตฺเต ราชา อนตฺตมโน อโหสิ ฯ เสนโก
รญฺโญ มุขํ โอโลเกติ ฯ ราชาปิ เสนกสฺส มุขํ โอโลเกติ ฯ
ปณฺฑิโต เตสํ กิริยํ ทิสฺวา ชานาติ อิเม จตฺตาโร ปฐมเมว มํ
รญฺโญ อนฺตเร ปริภินฺทึสุ มํ วีมํสนวเสน ปญฺโห ปุจฺฉิโต ภวิสฺสตีติ ฯ
เตสํ ปน กเถนฺตานญฺเญว สุริโย อตฺถงฺคโต ฯ ทีปา
ปชฺชลิตา ฯ ปณฺฑิโต จินฺเตสิ ราชกมฺมานิ นาม ภาริยานิ น
ปญฺญายนฺติ โก ชานาติ กึ ภวิสฺสติ ขิปฺปเมว คนฺตุํ วฏฺฏตีติ
อุฏฺฐายาสนา ราชานํ วนฺทิตฺวา นิกฺขมนฺโต จินฺเตสิ อิเมสุ เอโก
สหายกสฺส คุยฺหํ กเถตุํ วฏฺฏตีติ อาห เอโก ภาตุ เอโก ปุตฺตสฺส
เอโก มาตุยา กเถตุํ วฏฺฏตีติ อาห อิเมหิ กตเมเวตํ ภวิสฺสติ
ทิฏฺฐเมว กเถนฺตีติ มญฺญามิ โหตุ อชฺเชเวตํ ชานิสฺสามีติ ฯ เต
ปน จตฺตาโรปิ อญฺเญสุ ทิวเสสุ ราชกุลา นิกฺขมิตฺวา
ราชนิเวสนทฺวาเร เอกสฺส ภตฺตมฺพณสฺส ปิฏฺเฐ นิสีทิตฺวา กิจฺจกรณียานิ
มนฺเตตฺวา ฆรานิ คจฺฉนฺติ ตสฺมา ปณฺฑิโต อหํ อชฺเชว เอเตสํ
รหสฺสํ อมฺพณสฺส เหฏฺฐา นิปชฺชิตฺวา ชานิตุํ สกฺกุเณยฺยนฺติ จินฺเตตฺวา
ตํ อมฺพณํ อุกฺขิปาเปตฺวา อตฺถรณํ อตฺถราเปตฺวา อมฺพณสฺส
เหฏฺฐา ปวิสิตฺวา ปุริสานํ สญฺญํ อทาสิ ตุมฺเห จตูสุ ปณฺฑิเตสุ
มนฺเตตฺวา คเตสุ อาคนฺตฺวา มํ เนยฺยาถาติ ฯ เต สาธูติ
สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ปกฺกมึสุ ฯ เสนโกปิ ราชานํ อาห มหาราช ตุมฺเห
อมฺหากํ น สทฺทหถ อิทานิ กีทิสนฺติ ฯ โส เภทกานํ วจนํ สุตฺวา
อนิสาเมตฺวาว ภีตตสิโต หุตฺวา อิทานิ กึ กโรม เสนก ปณฺฑิตาติ
ปุจฺฉิ ฯ มหาราช ปปญฺจํ อกตฺวา กิญฺจิ อชานาเปตฺวา คหปติปุตฺตํ
มาเรตุํ วฏฺฏตีติ ฯ เสนก ฐเปตฺวา ตุมฺเห อญฺโญ โกจิ
มม อตฺถกาโม นาม นตฺถิ ตุมฺเห อตฺตโน สุหทเย ๑- คเหตฺวา
ทฺวารนฺตเร ฐตฺวา คหปติปุตฺตสฺส ปาโตว อุปฏฺฐานํ อาคจฺฉนฺตสฺส
ขคฺเคน สีสํ ฉินฺทถาติ อตฺตโน ขคฺครตนํ อทาสิ ฯ เต สาธุ เทว
มา ภายิ มยํ ตํ มาเรสฺสามาติ วตฺวา นิกฺขมิตฺวา ทิฏฺฐา โน
ปจฺจามิตฺตสฺส ปิฏฺฐีติ อมฺพณสฺส ปิฏฺเฐ นิสีทึสุ ฯ ตโต เสนโก
อาห อมฺโภ โก คหปติปุตฺตํ มาเรสฺสตีติ ฯ อิตเร ตุมฺเหเยว
อาจริยาติ ตสฺเสว ภารมกํสุ ฯ อถ เน เสนโก ปุจฺฉิ ตุมฺเห
รหสฺสํ นาม อสุกสฺส จ อสุกสฺส จ กเถตพฺพนฺติ วเทถ กึ โว
เอตํ กตํ อุทาหุ ทิฏฺฐํ อุทาหุ สุตนฺติ ฯ อถ นํ เต อาหํสุ
@เชิงอรรถ:  สุหเทติ ยุตฺตตรํ ฯ
ทิฏฺฐเมตํ อาจริย ยํ ตุมฺเห รหสฺสํ นาม สหายกสฺส กเถตพฺพนฺติ
วเทถ กึ โว เอตํ กตํ อุทาหุ ทิฏฺฐํ อุทาหุ สุตนฺติ ฯ กตํ เม
เอตนฺติ ฯ เตน หิ กเถถ อาจริยาติ ฯ อิมสฺมึ รหสฺเส สเจ
รญฺญา ญาเต มยฺหํ ชีวิตํ นตฺถีติ ฯ มา ภายิตฺถ อาจริย อิธ
ตุมฺหากํ รหสฺสเภทโก นตฺถิ กเถถ อาจริยาติ ฯ เสนโก นเขน
อมฺพณํ โกฏฺเฏตฺวา อตฺถิ นุโข อิมสฺส เหฏฺฐา คหปติปุตฺโตติ อาห ฯ
อาจริย คหปติปุตฺโต อตฺตโน อิสฺสริเยน มตฺโต เอวรูปํ ฐานํ น
ปวิสติ อิทานิ ยเสน อติมตฺโต ภวิสฺสติ กเถถ ตุมฺเหติ ฯ เสนโกปิ
อตฺตโน รหสฺสํ กเถนฺโต อาห อิมสฺมึ นคเร อสุกํ นาม
เวสึ ชานาถาติ ฯ อาม ชานามาติ ฯ อิทานิ สา ปญฺญาญติ น
ปญฺญาญตีติ ฯ น ปญฺญายติ อาจริยาติ ฯ อหํ สาลวนุยฺยาเน
ตาย สทฺธึ ปุริสกิจฺจํ กตฺวา ปิลนฺธนโลเภน ตํ มาเรตฺวา ตสฺสาเยว
สาฏเกน ปิลนฺธนํ ภณฺฑิกํ กตฺวา อาหริตฺวา อมฺหากํ ฆเร
อสุกภูมิกาย อสุกคพฺเภ นาคทนฺตเก โอลคฺเคสิ วลญฺเชตุํ นวิสหามิ
ปุราณภาวมสฺส โอโลเกมิ เอวรูปํปิ ราชาปราธกมฺมํ กตฺวา มยา
เอกสฺส สหายกสฺส กถิตํ เตน น กสฺสจิ กถิตปุพฺพํ อิมินา การเณน
สหายกสฺส คุยฺหํ กเถตพฺพนฺติ มยา วุตฺตนฺติ ฯ ปณฺฑิโต ตสฺส
รหสฺสํ สาธุกํ ววฏฺฐเปตฺวา สลฺลกฺเขสิ ฯ ปุกฺกุโสปิ อตฺตโน
รหสฺสํ กเถนฺโต อาห มม อูรุยา กุฏฺฐํ อตฺถิ กนิฏฺฐภาตุโกว
เม ญาโตว กิญฺจิ อชานาเปตฺวา ตํ โธวิตฺวา เภสชฺชํ
มกฺเขตฺวา อุปริ ปิโลติกํ ทตฺวา พนฺธึ ราชา มยิ มุทุจิตฺโต เอหิ
ปุกฺกุสาติ มํ ปกฺโกสิตฺวา เยภุยฺเยน มม อูรุยํเยว สยติ สเจ
ปเนตํ ราชา ชาเนยฺย มาราเปยฺย ตํ มม กนิฏฺฐํ ฐเปตฺวา อญฺโญ
ชานนฺโต นาม นตฺถิ เตน การเณน รหสฺสํ นาม ภาตุโน
กเถตพฺพนฺติ มยา วุตฺตนฺติ ฯ กามินฺโทปิ อตฺตโน รหสฺสํ กเถนฺโต
อาห มํ กาฬปกฺขอุโปสถทิวเส นรเทโว นาม ยกฺโข คณฺหติ
อหํ อุมฺมตฺตกสุนโข วิย วิรวามิ สฺวาหํ ตมตฺถํ ปุตฺตสฺส กเถสึ
โส มม ยกฺเขน คหิตภาวํ ญตฺวา อนฺโต คพฺเภ นิปชฺชาเปตฺวา
ทฺวารํ ปิทหิตฺวา นิกฺขมิตฺวา มม สทฺทํ ปฏิจฺฉาทนตฺถํ ทฺวาเร
สมชฺชํ กาเรติ อิมินา การเณน รหสฺสํ นาม ปุตฺตสฺส กเถตพฺพนฺติ
มยา วุตฺตนฺติ ฯ ตโตปิ ตโยปิ เทวินฺทํ ปุจฺฉึสุ ฯ โส
อตฺตโน รหสฺสํ กเถนฺโต อาห มยา มณิปหํสนกมฺมํ กโรนฺเตน
รญฺโญ สนฺตกํ สกฺเกน กุสราชสฺส ทินฺนํ สิริปฺปเวสนํ มงฺคลมณิรตนํ
เถเนตฺวา มาตุยา ทินฺนํ สา กิญฺจิ อชานาเปตฺวา มม ราชกุลํ
ปเวสนกาเล ตํ มยฺหํ เทติ อหํ เตน มณินา สิรึ ปเวเสตฺวา
ราชนิเวสนํ คจฺฉามิ ราชา ตุมฺเหหิ สทฺธึ อกเถตฺวา ปฐมตรํ มยา
สทฺธึ กเถสิ เทวสิกํ อฏฺฐโสฬสทฺวตฺตึสจตุสฏฺฐี วา กหาปเณ มม
ปริพฺพยตฺถาย เทติ สเจ ตสฺส มณิรตนสฺสานุภาวํ ราชา ชาเนยฺย
ชีวิตํ เม นตฺถิ อิมินา การเณน รหสฺสํ นาม มาตุยา กเถตพฺพนฺติ มยา
วุตฺตนฺติ ฯ มหาสตฺโต สพฺเพสํปิ คุยฺหํ ปจฺจกฺขมกาสิ ฯ เต ปน อตฺตโน
อุรํ ผาเลตฺวา อนฺตํ พาหิรํ กโรนฺโต วิย รหสฺสํ อญฺญมญฺญํ กเถตฺวา
ตุมฺเห อปฺปมตฺตา ปาโตว อาคจฺฉถ คหปติปุตฺตํ มาเรสฺสามาติ วตฺวา
อุฏฺฐาย ปกฺกมึสุ ฯ เตสํ คตกาเล ปณฺฑิตสฺส ปุริสา อาคนฺตฺวา
อมฺพณํ อุกฺขิปิตฺวา มหาสตฺตํ อาทาย ปกฺกมึสุ ฯ โส ฆรํ
คนฺตฺวา นหาตฺวา อลงฺกริตฺวา สุโภชนํ ภุญฺชิตฺวา อชฺช เม ภคินี
อุทุมฺพราเทวี ราชเคหโต สาสนํ เปเสสฺสตีติ ญตฺวา ทฺวาเร อจฺจา
ยิกปุริสํ ฐเปสิ ราชเคหโต อาคจฺฉนฺตํ สีฆํ ปเวเสตฺวา มม
ทสฺเสยฺยาสีติ ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา สิริสยนปิฏฺเฐ นิปชฺชิ ฯ
     ตสฺมึ ขเณ ราชา สิริสยนปิฏฺเฐ นิปนฺโน ปณฺฑิตสฺส คุเณ
สริตฺวา มโหสถปณฺฑิโต สตฺตวสฺสิกกาลโต ปฏฺฐาย มํ อุปฏฺฐหนฺโต
น กิญฺจิ มยฺหํ อนตฺถมกาสิ เทวตาย ปุจฺฉาย สเจ ปณฺฑิโต
นาภวิสฺส ชีวิตํปิ เม น สิยา เวรีนํ ปจฺจามิตฺตานํ วจนํ คเหตฺวา
อสมธุรํ ปญฺฑิตํ มาเรถาติ ขคฺคํ เทนฺเตน อยุตฺตํ มยา กตํ เสฺวทานิ
ตํ ปสฺสิตุํ น ลภิสฺสามีติ โสกํ อุปฺปาเทสิ ฯ สรีรโต เสทา
มุญฺจึสุ ฯ โส ราชา โสกสมปฺปิโต จิตฺตปฺปสาทํ น ลภติ ฯ
อุทุมฺพราเทวี เตน สทฺธึ เอกสยนํ คตา ตสฺส อาการํ ทิสฺวา กินฺนุ
โข มยฺหํ โกจิ อปราโธ อตฺถิ อุทาหุ อญฺญํ เทวสฺส กิญฺจิ
โสกการณํ อุปฺปนฺนํ ปุจฺฉิสฺสามิ ตาว นนฺติ ปุจฺฉนฺตี อิมํ คาถมาห
                   กึ ตวํ วิมโนสิ ราช เสฏฺฐ
                   ทิปทินฺทวจนํ สุโณมิ เต ตํ
                   กึ จินฺตยมาโน ทุมฺมโนสิ
                   น หิ เทว อปราโธ อตฺถิ มยฺหนฺติ ฯ
     อถ นํ ราชา คาถมาห
                   ปญฺโห วชฺโฌ มโหสโถ
                   อาณตฺโต เม วธาย ภูริปญฺโญ
                   ตํ จินฺตยมาโน ทุมฺมโนสฺมิ
                   น หิ เทวิ อปราโธ อตฺถิ ตุยฺหนฺติ ฯ
     ตตฺถ อาณตฺโต เมติ ภทฺเท จตฺตาโร ปณฺฑิตา มโหสถปณฺฑิโต
มม ปจฺจตฺถิโกติ มยฺหํ กถยึสุ มยา ตตฺตโต อวิจินิตฺวา
วเธถ นนฺติ ภูริปญฺโญ วธาย อาณตฺโต ตํ การณํ จินฺตยมาโน
วรํ มม มรณํ น ปณฺฑิตสฺสาติ ทุมฺมโนสฺมีติ ฯ
     ตาย ตสฺส ตํ สุตฺวา มหาสตฺเต สิเนเหน ปพฺพตมตฺโต โสโก
อุปฺปชฺชิ ฯ ตโต จินฺเตสิ เอเกน อุปเยน ราชานํ อสฺสาเสตฺวา
รญฺโญ นิทฺโทกฺกมนกาเล มม กนิฏฺฐสฺส สาสนํ ปหิณิสฺสามีติ ฯ
อถ นํ มหาราช ตยาเปตํ กตํ คหปติปุตฺตํ มหนฺเต อิสฺสริเย
ปติฏฺฐเปนฺเตน ตุมฺเหหิ โส คหปติปุตฺโต เสนาปตฏฺฐาเน ฐปิโต
อิทานิ กิร ตุมฺหากญฺเจว ปจฺจตฺถิโก ชาโต น โข ปน ปจฺจามิตฺโต
ขุทฺทโก นาม อตฺถิ มาเรตพฺโพว โส ตุมฺเห มา จินฺตยิตฺถาติ ราชานํ
อสฺสาเสสิ ฯ โส ตนุภูตโสโก นิทฺทํ โอกฺกมิ ฯ ตสฺมึ ขเณ
เทวี อุฏฺฐาย คพฺภํ ปวิสิตฺวา มโหสถ จตฺตาโร ปณฺฑิตา ตํ
ปริภินฺทึสุ ราชา กุทฺโธ เสฺว ทฺวารนฺตเร สพฺเพ ตว วธาย
อาณาเปสิ เสฺว ราชกุลํ มา อาคจฺเฉยฺยาสิ สเจ อาคจฺฉนฺโตว นาครํ
หตฺถคตํ กตฺวา สมตฺโถ หุตฺวา อาคจฺเฉยฺยาสีติ ปณฺณํ ลิขิตฺวา
โมทกสฺส อนฺโต ปกฺขิปิตฺวา โมทกํ สุตฺตเกน เวเฐตฺวา นวภาชเน
ปกฺขิปิตฺวา ฉาเทตฺวา ลญฺเจตฺวา อตฺถจริกาย ทาสิยา อทาสิ อิมํ
โมทกํ หริตฺวา มม กนิฏฺฐสฺส มโหสถปณฺฑิตสฺส เทหีติ ฯ สา
ตถา อกาสิ ฯ รตฺตึ กถํ นิกฺขนฺตาติ น จินฺเตตพฺพา รญฺญา
ปฐมเมว เทวิยา วโร ทินฺโน เตน ตํ น โกจิ นิวาเรสิ ฯ
โพธิสตฺโต ปณฺณาการํ คเหตฺวา ตํ อุยฺโยเชสิ ฯ สา อาคนฺตฺวา
เทวิยา ทินฺนภาวํ อาโรเจสิ ฯ ตสฺมึ ขเณ เทวี อาคนฺตฺวา รญฺญา
สทฺธึ นิปชฺชิ ฯ มหาสตฺโตปิ โมทกํ ภินฺทิตฺวา ปณฺณํ วาเจตฺวา
ตมตฺถํ ญตฺวา กตฺตพฺพกิจฺจํ วิจาเรตฺวา สยเน นิปชฺชิ ฯ อิตเรปิ
จตฺตาโร ชนา ปาโตว ขคฺคํ คเหตฺวา ทฺวารนฺตเร ฐตฺวา ปณฺฑิตํ
อปสฺสนฺตา ทุมฺมนา หุตฺวา รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา กึ ปณฺฑิตา
หโต โว คหปติปุตฺโตติ วุตฺเต น ปสฺสาม เทวาติ อาหํสุ ฯ
มหาสตฺโตปิ อรุณุคฺคมเนเยว สุคนฺโธทเกน นหาตฺวา สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิโต
นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา สรีรกิจฺจํ โสเธตฺวา นาครํ
อตฺตโน หตฺถคตํ กตฺวา ตตฺถ ตตฺถ อารกฺขํ ทตฺวา มหาชนปริวุโต
รถวรํ อารุยฺห มหนฺเตน ยเสน ราชทฺวารํ อคมาสิ ฯ ราชาปิ
สีหปญฺชรํ อุคฺฆาเฏตฺวา โอโลเกนฺโต อฏฺฐาสิ ฯ อถ มหาสตฺโต รถา
โอตริตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ ราชา ตํ ทิสฺวา จินฺเตสิ
สจายํ มม ปจฺจตฺถิโก ภเวยฺย น มํ วนฺเทยฺยาติ ฯ อถ นํ
ปกฺโกสาเปตฺวา ราชา สยํ สีหาสเน นิสีทิ ฯ มหาสตฺโตปิ อาคนฺตฺวา
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ จตฺตาโรปิ ปณฺฑิตา ตตฺเถว
นิสีทึสุ ฯ อถ นํ ราชา กิญฺจิ อชานนฺโต วิย ตาต ตวํ หิยฺโย
ปฐมยาเม คโต อิทานิ อาคจฺฉสิ กึ มํ เอวํ ปริจฺจชสีติ วตฺวา
อิมํ คาถมาห
                   อภิโทสคโต อิทานิ เอสิ
                   กึ สุตฺวา กิมาสํกิเต มโน เต
                   โก เต กิมโวจ ภูริปญฺญ
                   อิงฺฆ ตํ วจนํ สุณาม พฺรูหิ เม ตนฺติ ฯ
     ตตฺถ อภิโทสคโตติ ตาต มโหสถปณฺฑิต หิยฺโย อภิโทเส
ปฐมยาเม คโต ฯ อิทานิ เอสีติ อิทานิ อิสฺสริเยน อาคโต ฯ
กิมาสงฺกิเตติ กึ อาสงฺกิเต ฯ กิมโวจาติ กึ รญฺโญ สนฺติกํ มา
คมิสฺสสีติ ตํ โกจิ อโวจ เอตํ เต วจนํ สุณาม มยํ เอตํ การณํ
มยฺหํ อิงฺฆ พฺรูหิ กเถสิ ฯ
     อถ นํ มหาสตฺโต มหาราช ตยา เม จตุนฺนํ ปณฺฑิตานํ
วจนํ คเหตฺวา วโธ อาณตฺโต เตนาหํ น เอมีติ ราชานํ โจเทตฺวา
อิมํ คาถมาห
                   ปญฺโห วชฺโฌ มโหสโถ
                   ยทิ เต มนฺตยิตํ ชนินฺท โทสํ
                   ภริยาย รโหคโต อสํสิ
                   คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตนฺติ ฯ
     ตตฺถ ยทิ เตติ ยทา ตยา ฯ มนฺตยิตนฺติ กถิตํ ฯ โทสนฺติ
อภิโทสํ รตฺติภาเคติ อตฺโถ ฯ กสฺส กถิตนฺติ ฯ ภริยาย ฯ ตฺวํ
หิ ตสฺสา อิมมตฺถํ รโหคโต อสํสิ ฯ คุยฺหํ ปาตุกตนฺติ ตยา
เอวรูปํ อตฺตโน รหสฺสํ ปาตุกตํ ฯ สุตํ มเมตนฺติ มยา ปเนตํ ตสฺมึ
เยว ขเณ สุตํ เทวาติ วทติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา อิมาย ตํ ขณญฺเญว สาสนํ ปหิตํ ภวิสฺสตีติ
กุทฺโธ เทวึ โอโลเกสิ ฯ ตํ ญตฺวา มหาสตฺโต กึ เทว ตุมฺเห
เทวิยา กุชฺฌถ อหํ อตีตานาคตปจฺจุปฺปนฺนํ สพฺพํ ชานามิ เทว
ตุมฺหากํ ตาว รหสฺสํ มม เทวิยา กถิตํ โหตุ อาจริย เสนกสฺส
วา ปุกฺกุสาทีนํ วา รหสฺสํ มม เกน กถิตํ กกณฺฏกสฺส ปญฺหเมว
มยฺหํ เกน กถิตํ เทวตาย ปญฺหเมว มยฺหํ เกน กถิตํ อหํ หิ
ปุพฺเพ เอเตสํปิ รหสฺสํ ชานามิ เทวาติ วตฺวา เสนกสฺส ตาว
รหสฺสํ กเถนฺโต อิมํ คาถมาห
                   ยํ สาลวนสฺมึ เสนโก
                   ปาปกมฺมมกาสิ อสพฺภิรูปํ
                   สขิโนว รโหคโต อสํสิ
                   คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตนฺติ ฯ
     ตตฺถ อสพฺภิรูปนฺติ อสาธุชาติกํ ลามกํ อกุสลกมฺมํ อกาสิ
อิมสฺมึเยว นคเร อสุกํ นาม เวสึ สาลวนุยฺยาเน มาเรตฺวา อลงฺการํ
คเหตฺวา ตสฺสาเยว สาฏเกน ภณฺฑิกํ กตฺวา อตฺตโน ฆเร
อสุกฏฺฐาเน ฐเปสิ ฯ สขิโนว รโหคโต อสํสีติ อถ นํ มหาราช
เอกสฺส สหายกสฺส รโหคโต หุตฺวา อกฺขาสิ ฯ ตํปิ มยา สุตํ
นาหํ เทวสฺส ปจฺจตฺถิโก เสนโกเยว ปจฺจตฺถิโก ยทิ เต ปจฺจตฺถิเกน
กมฺมํ อตฺถิ เสนกํ คณฺหาเปหีติ ฯ
     ราชา เสนกํ โอโลเกตฺวา สจฺจํ เสนกาติ ปุจฺฉิตฺวา สจฺจํ
เทวาติ วุตฺเต ตสฺส พนฺธนาคารํ อาณาเปสิ ฯ ปณฺฑิโตปิ ปุกฺกุสสฺส
รหสฺสํ กเถนฺโต อิมํ คาถมาห
                   ปุกฺกุสปุริสสฺส เต ชนินฺท
                   อุปฺปนฺโน โรโค อราชปฺปตฺโต
                   ภาตุว รโหคโต อสํสิ
                   คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตนฺติ ฯ
     ตตฺถ อราชปตฺโตติ มหาราช เอตสฺส กุฏฺฐิโรโค อุปฺปนฺโน
น โส ราชูนํ ปตฺโต อยุตฺโต ฉุปนานุจฺฉวิโก น โหติ ตุมฺเห จ
ปุกฺกุสสฺส อูรุมุทุโกติ เยภุยฺเยน ตสฺเสว อูรุมฺหิ นิปชฺชถ โส ปเนส
วณพนฺธนปิโลติกาย มุทุ สมฺผสฺโส เทวาติ ฯ
     ราชา ตํปิ โอโลเกตฺวา สจฺจํ ปุกฺกุสาติ ปุจฺฉิตฺวา อาม
เทวาติ วุตฺเต ตํ พนฺธนาคารํ ปเวเสสิ ฯ ปณฺฑิโต กามินฺทสฺส
รหสฺสํ กเถนฺโต อิมํ คาถมาห
                   อาพาโธ ยํ อสพฺภิรูโป
                   กามินฺโท นรเทเวน ผุฏฺโฐ
                   ปุตฺตสฺส รโหคโต อสํสิ
                   คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตนฺติ ฯ
     ตตฺถ อสพฺภิรูโปติ เยน โส อาพาเธน ผุฏฺโฐ อุมฺมตฺตกสุนโข
วิย วิรวติ โส นรเทวยกฺขาพาโธ อสพฺภิชาติโก ลามโก เตน ผุฏฺโฐ
ราชกุลํ ปวิสิตุํ อยุตฺโต มหาราชาติ ฯ
     ราชา ตํปิ โอโลเกตฺวา สจฺจํ กามินฺทาติ ปุจฺฉิตฺวา สจฺจํ
เทวาติ วุตฺเต ตํ พนฺธนาคารํ ปเวเสสิ ฯ ปณฺฑิโตปิ เทวินฺทสฺส
รหสฺสํ กเถนฺโต อิมํ คาถมาห
                   อฏฺฐวงฺกํ มณิรตนํ อุฬารํ
                   สกฺโก เต อททา ปิตามหสฺส
                   เทวินฺทสฺส คตํ ตทชฺช หตฺถํ
                   มาตุ จ รโหคโต อสํสิ
                   คุยฺหํ ปาตุกตํ สุตํ มเมตนฺติ ฯ
     ตตฺถ ปิตามหสฺสาติ ตว ปิตามหสฺส กุสราชสฺส ฯ ตทชฺช
หตฺถนฺติ ตํ มงฺคลสมฺมตํ มณิรตนํ อชฺช เทวินฺทสฺส หตฺถคตํ
มหาราชาติ ฯ
     ราชา ตํ สจฺจํ เทวินฺทาติ ปุจฺฉิตฺวา สจฺจํ เทวาติ วุตฺเต
ตํปิ พนฺธนาคารํ ปเวเสสิ ฯ เอวํ ปณฺฑิตํ วเธสฺสามาติ สพฺเพ
พนฺธนาคารํ ปวิฏฺฐาติ ฯ โพธิสตฺโต มหาราช อิมินา การเณนาหํ อตฺตโน
คุยฺหํ ปรสฺส น กเถตพฺพนฺติ วทามิ กเถตุํ วฏฺฏตีติ วทนฺตา ปน
มหาวินาสํ ปตฺตาติ วตฺวา อุตฺตรึ ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ ฯ
                   คุยฺหสฺส หิ คุยฺหเมว สาธุ
                   น หิ คุยฺหสฺส ปสฏฺฐมาวิกมฺมํ
                   อนิปฺผนฺนาย สเหยฺย ธีโร
                   นิปฺผนฺนตฺโถว ยถา สุขํ ภเณยฺย
              น หิ คุยฺหมตฺถํ วิวเรยฺย  รกฺเขยฺย นํ ยถา นิธึ
             น หิ ปาตุกโต สาธุ     คุยฺโห อตฺโถ วิชานตา
             ถิยา คุยฺหํ น สํเสยฺย    อมิตฺตสฺส จ ปณฺฑิโต
             โย จามิเสน สํหีโร     หทยตฺเถ โน จ โย นโร
             คุยฺหมตฺถมสมฺพุทฺธํ       สมฺโพธยติ โย นโร
             มนฺตเภทภยา ตสฺส      ทาสภูโตว ติติกฺขติ
             ยาวนฺโต ปุริสสฺสตฺถํ     คุยฺหํ ชานนฺติ มนฺตินํ
             ตาวนฺโต ตสฺส อุพฺเพคา  ตสฺมา คุยฺหํ น วิสฺสเช
                    วิวิจฺจ ภาเสยฺย ทิวา รหสฺสํ
                    รตฺตึ คิรํ นาติเวลํ ปมุญฺเจ
                    อุปสฺสูติกา หิ สุณนฺติ มนฺตํ
                    ตสฺมา มนฺโต ขิปฺปมุเปติ เภทนฺติ ฯ
     ตตฺถ ถิยาติ อิตฺถิยา ฯ อมิตฺตสฺส จาติ ปจฺจตฺถิกสฺส น
กเถยฺย ฯ สํหีโรติ โย จ เยน เกนจิ อามิเสน สํหติ อุปลาปนสงฺคหํ
คจฺฉติ ตสฺสาปิ น รหสฺสํ สํเสยฺย ฯ หทยตฺเถ โนติ โย จ
อมิตฺโต มิตฺตปฏิรูปโก มุเขน อญฺญํ กเถติ หทเยน อญฺญํ จินฺเตติ
ตสฺสาปิ น สํเสยฺย ฯ อสมฺพุทฺธนฺติ ปเรหิ อญฺญาตํ ฯ อสมฺโพธนฺติปิ
ปาโฐ ฯ ปเรสํ โพเธตุํ อยุตฺตนฺติ อตฺโถ ฯ ติติกฺขตีติ ตสฺส
อกฺโกสํปิ ปริภาสํปิ ปหารํปิ ทาโส วิย หุตฺวา อธิวาเสติ ฯ มนฺตินนฺติ
ตํ มนฺตํ มนฺตีนํ วา อนฺตเร ยาวนฺโต มนฺติโน ชานนฺตีติ อตฺโถ ฯ
ตาวนฺโตติ เตปิ คุยฺหํ ชานนเก ปฏิจฺจ ตตฺตกา ตสฺส อุพฺเพคา
สนฺตา สา อุปฺปชฺชนฺติ ฯ น วิสฺสเชติ น วิสชฺเชยฺย ปรํ น ชาเนยฺย
วิวิจฺจาติ สเจ ทิวา รหสฺสํ มนฺเตตุกาโม โหติ วิวิตฺตํ โอกาสํ
กาเรตฺวา ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน มนฺเตยฺย ฯ นาติเวลนฺติ รตฺตึ รหสฺสํ
กเถนฺโต ปน อติเวลํ มริยาทาติกฺกนฺตํ มหาสทฺทํ กโรนฺโต คิรํ น
ปมุญฺเจยฺย ฯ อุปสฺสูติกาติ มนฺตฏฺฐานํ อุปคนฺตฺวา ติโรกุฑฺฑาทีสุ
ฐตฺวา โสตาโร ชนา ฯ ตสฺมาติ มหาราช เตน การเณน โส
มนฺโต ขิปฺปเมว เภทมุเปติ ฯ
     ราชา มหาสตฺตสฺส กถํ สุตฺวา เอเต สยํ เวริโน หุตฺวา
ปณฺฑิตํ มม เวรึ กโรนฺตีติ กุชฺฌิตฺวา คจฺฉถ เน นครา นีหริตฺวา
สูเลสุ อุตฺตาเสถ สีสานิ เตสํ ฉินฺทถาติ อาณาเปสิ ฯ เตสุ ปจฺฉาพาหํ
พนฺธิตฺวา จตุกฺเก จตุกฺเก เวตฺตปหารสตํ ทตฺวา นิยมาเนสุ ปณฺฑิโต
อาห เทว ตุมฺหากํ อิเม โปราณกอมจฺจา ขมถ เทว เนสํ
อปราธนฺติ ฯ ราชา สาธูติ เต ปกฺโกสาเปตฺวา ตสฺเสว ทาเส
กตฺวา โพธิสตฺตสฺส อทาสิ ฯ โส ปน เต ตตฺเถว ภุชิสฺเส อกาสิ ฯ
ราชา เตน หิ มม วิชิเต มา วสนฺตูติ ปพฺพาชนิยกมฺมํ อาณาเปสิ ฯ
ปณฺฑิโต ขมถ เทว เอเตสํ อนฺธพาลานนฺติ มํ ขมาเปตฺวา
เตสํ ฐานนฺตรานิปิ ปฏิปากติกานิ การาเปสิ ฯ ราชา ปน
ปจฺจามิตฺเตสุปิ ตาวสฺส เอวรูปา เมตฺตาภาวนา อญฺเญสุ กถํ เอวรูปา
น ภวิสฺสตีติ ปณฺฑิตสฺส อติวิย ปสนฺโน อโหสิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย
จตฺตาโร ปณฺฑิตา อุทฺธตทาฐา วิย สปฺปา นิพฺพิเสวนา หุตฺวา
กิญฺจิ กเถตุํ นาสกฺขึสูติ ฯ
     ปญฺจปณฺฑิตปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ นิฏฺฐิตา จ ปริภินฺทกถา ฯ
     ตโต ปฏฺฐาย ปณฺฑิโต รญฺโญ อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ อนุสาสติ ฯ
โส จินฺเตสิ รญฺโญ เสตจฺฉตฺตเมว รชฺชํ ปน อหํ วิจาเรมิ มยา
อปฺปมตฺเตน ภวิตุํ วฏฺฏตีติ ฯ โสปิ นคเร มหาปาการํ นาม
กาเรสิ ฯ ตถา อนุปาการํ ทฺวารฏฺฏาลกํ อนฺตรฏฺฏาลกํ กาเรสิ ฯ
อุทกปริขํ กทฺทมปริขํ สุกฺขปริขนฺติ ติสฺโส ปริขาโย กาเรสิ ฯ
อนฺโตนคเร ชิณฺณเคหานิ ปฏิสํขราเปสิ ฯ มหาโปกฺขรณิโย กาเรตฺวา
ตาสุ อุทกนิธานํ กาเรสิ ฯ นคเร สพฺพโกฏฺฐาคารานิ ธญฺญสฺส
ปูราเปสิ ฯ หิมวนฺตปฺปเทสโต กุลุปกตาปเสหิ กุทฺรุสกุมุทวีชานิ
อาหราเปสิ ฯ อุทกนิทฺธมนานิ โสธาเปตฺวา พหินคเร ชิณฺณสาลาทีนํ
ปฏิสํขรณกมฺมํ กาเรสิ ฯ กึ การณา ฯ อนาคตภยํ ปฏิพาหนตฺถนฺติ ฯ
ตโต ตโต อาคเต วาณิชเกปิ กุโต อาคตตฺถาติ ปุจฺฉิตฺวา
อสุกฏฺฐานโต นามาติ วุตฺเต ตุมฺหากํ รญฺโญ กึ ปิยนฺติ ปุจฺฉิตฺวา
อสุกํ นามาติ สุตฺวา เตสํ สมฺมานํ กตฺวา เต อุยฺโยเชตฺวา อตฺตโน
เอกสเต โยเธ ปกฺโกสาเปตฺวา สมฺมา มยา ทินฺเน ปณฺณากาเร
คเหตฺวา เอกสตราชธานิโย คนฺตฺวา อิเม ปณฺณากาเร อตฺตโน
ปิยกามตาย เตสํ ราชูนํ ทตฺวา เตเยว อุปฏฺฐหนฺตา เตสํ กิริยํ วา
มนฺตํ วา ญตฺวา มยฺหํ เปเสตฺวา ตตฺเถว วสถ อหํ โว ปุตฺตทาเร
โปเสสฺสามีติ วตฺวา เกสญฺจิ กุณฺฑเล เกสญฺจิ ปาทุกาโย เกสญฺจิ
ขคฺเค เกสญฺจิ สุวณฺณมาลาโย ตตฺถ ตตฺถ อกฺขรานิ ลิขิตฺวา ยทา
มม กิจฺจํ โหติ ตทา ตานิ ปญฺญายนฺตูติ อธิฏฺฐหิตฺวา เตสํ
หตฺเถ ฐเปตฺวา เปเสสิ ฯ เต ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา เตสํ ราชูนํ
ปณฺณาการํ ทตฺวา เกนตฺเถน อาคตาติ วุตฺเต ตุมฺเห อุปฏฺฐาตุํ
อาคตมฺหาติ วตฺวา กุโต อาคตตฺถาติ ปุฏฺฐา อาคตฏฺฐานํ อวตฺวา
อญฺญานิ ฐานานิ อาจิกฺขิตฺวา เตน หิ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
อุปฏฺฐหนฺตา เตสํ อพฺภนฺตริกา อเหสุํ ฯ
     ตทา เอโก กมฺพลรฏฺเฐ สํขพลโก นาม ราชา อาวุธานิ
สชฺชาเปตฺวา เสนํ สํกฑฺฒติ ฯ ตสฺส สนฺติเก เปสิโต
อุปนิกฺขิตฺตปุริโส ปณฺฑิตสฺส สาสนํ เปเสสิ มยํ อิธ ปวุตฺตึ อิทนฺนาม
กริสฺสตีติ น ชานาม สุวปณฺฑิตํ เปเสตฺวา สยํ ตตฺตโต ชานตูติ ฯ
อถ มหาสตฺโต ตํ สุตฺวา สุวโปตกํ อามนฺเตตฺวา สมฺม คนฺตฺวา
เอโก กมฺพลรฏฺเฐ สํขพลโก นาม ราชา อิทํ นาม กโรตีติ
ญตฺวา สกลชมฺภูทีเป อาหิณฺฑิตฺวา มยฺหํ ปวุตฺตึ อาหราติ วตฺวา
สุวโปตกํ มธุลาเช ขาทาเปตฺวา มธุปานียํ ปาเยตฺวา สตปากสหสฺสปาเกหิ
เตเลหิ ปกฺขนฺตเร มกฺเขตฺวา ปาจีนสีหปญฺชเร ฐเปตฺวา
วิสชฺเชสิ ฯ โส ตตฺถ คนฺตฺวา ตสฺส ปุริสสฺส สนฺติกา ตสฺส
รญฺโญ ปวุตฺตึ ตตฺตโต ญตฺวา สกลชมฺพูทีปํ ปริคฺคณฺหนฺโต
กปฺปิลรฏฺเฐ อุตฺตรปญฺจาลนครํ สมฺปาปุณิ ฯ ตทา ตตฺถ จูฬนีพฺรหฺมทตฺโต
นาม ราชา รชฺชํ การาเปสิ ฯ ตสฺส เกวฏฺโฏ นาม
พฺราหฺมโณ อตฺถญฺจ ธมฺมญฺจ อนุสาสติ ปณฺฑิโต พฺยตฺโต ฯ โส
ปจฺจูสกาเล ปพุชฺฌิตฺวา ทีปาโลเกน อตฺตโน อลงฺกตสิริคพฺภํ
โอโลเกนฺโต มหนฺตํ ยสํ ทิสฺวา อยํ มม ยโส กสฺส สนฺตโกติ
จินฺเตนฺโต น อญฺญสฺส สนฺตโก จูฬนีพฺรหฺมทตฺตสฺส สนฺตโก เอวรูปํ
ปน ยสทายกํ ราชานํ สกลชมฺพูทีเป อคฺคราชานํ กาตุํ วฏฺฏติ
อหญฺจสฺส อคฺคปุโรหิโต ภวิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ปาโตว รญฺโญ
สนฺติกํ คนฺตฺวา สุขเสยฺยํ ปุจฺฉิตฺวา เทว มนฺเตตพฺพํ อตฺถีติ อาห ฯ
โส วท อาจริยาติ อาห ฯ มหาราช อนฺโตนคเร รโห นาม ลทฺธุํ
น สกฺกา เอถ อุยฺยานํ คจฺฉามาติ ฯ โส สาธุ อาจริยาติ วตฺวา
เตน สทฺธึ อุยฺยานํ คนฺตฺวา พลนิกายํ พหิ ฐเปตฺวา อารกฺขํ
กาเรตฺวา พฺราหฺมเณเนว สทฺธึ อุยฺยานํ ปวิสิตฺวา มงฺคลสิลาปฏฺเฏ
นิสีทิ ฯ อถ สุวโปตโก เตสํ ตํ กิรยํ ทิสฺวา ภวิตพฺพเมตฺถ การเณน
อชฺช ปณฺฑิตสฺส อาจิกฺขิตพฺพยุตฺตกํ กิญฺจิ สุณิสฺสามีติ อุยฺยานํ
ปวิสิตฺวา มงฺคลสาลรุกฺขสฺส ปตฺตนฺตเร นิลิยิตฺวา นิสีทิ ฯ ราชา
กเถถ อาจริยาติ อาห ฯ โส เอวมาห มหาราช ตว กณฺเณ
อิโต กโรหิ จตุกฺกณฺโณว มนฺโต ภวิสฺสติ สเจ มหาราช มม
วจนํ กโรสิ สกลชมฺพูทีเป ตํ อคฺคราชานํ กริสฺสามีติ ฯ โส
มหาตณฺหตาย ตสฺส วจนํ สุตฺวาว โสมนสฺสปฺปตฺโต หุตฺวา กเถถาจริย
กริสฺสามิ เต วจนนฺติ อาห ฯ โส เทว มยํ เสนํ สํกฑฺฒิตฺวา
ปฐมํ ขุทฺทกนครํ รุมฺหิตฺวา คณฺหิสฺสาม อหํปิ จุลฺลทฺวาเรน นครํ
ปวิสิตฺวา ตํ ราชานํ วกฺขามิ มหาราช ตว ยุทฺเธน กิจฺจํ นตฺถิ
เกวลํ อมฺหากํ สนฺตโก โหติ ตว รชฺชํ ตเถว ภวิสฺสติ ยุชฌนฺโต
ปน อมฺหากํ พลพาหนสฺส มหนฺตตาย เอกนฺเตเนว ปราชิสฺสสีติ
สเจ เม วจนํ กริสฺสติ สงฺคณฺหิสฺสาม ตํ โน เจ ยุชฺฌิตฺวา
ชีวิตกฺขยํ ปาเปตฺวา เทฺว เสนา คเหตฺวา อญฺญํ นครํ คณฺหิสฺสาม
ตโต อญฺญํ อญฺญนฺติ เอเตนุปาเยน สกลชมฺพูทีเป รชฺชํ คเหตฺวา
ชยปานํ ปิวิสฺสามาติ วตฺวา เอกสตราชาโน อมฺหากํ นครํ อาเนตฺวา
อุยฺยาเน วิสมิสฺสกํ สุรํ ปาเยตฺวา สพฺเพปิ เต ชีวิตกฺขยํ ปาเปตฺวา
คงฺคาย เตสํ กเฬวรานิ ขิปิตฺวา เอกสตราชธานีสุ รชฺชํ อมฺหากํ
หตฺถคตํ กริสฺสาม เอวํ ตฺวํ สกลชมฺพทีเป อคฺคราชา ภวิสฺสีติ
อาห ฯ ราชา ตุสิตฺวา สาธุ อาจริย เอวํ กริสฺสามีติ อาห ฯ
มหาราช จตุกฺกณฺณมนฺโต นาม กิมตฺถิโย อยํ หิ น สกฺกา อญฺเญน
ชานิตุํ ตสฺมา ปปญฺจํ อกตฺวา สีฆํ นิกฺขมถาติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา
ตุสิตฺวา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ สุวโปตโก ตํ สพฺพํ สุตฺวา เตสํ
มนฺตปริโยสาเน สาขาย โอลมฺพกํ โอตาเรนฺโต วิย เกวฏฺฏสฺส
สีเส ฉกณปิณฺฑํ ปาเตตฺวา กิเมตนฺติ มุขํ วิวริตฺวา อุทฺธํ
โอโลเกนฺตสฺส อปรํ มุเข ปาเตตฺวา กิริ กิรีติ วสฺสนฺโต สาขาโต
อุปติตฺวา เกวฏฺฏ ตฺวํ จตุกฺกณฺโณ เม มนฺโตติ มญฺญสิ อิทาเนว
ฉกฺกณฺโณ ชาโต ปุน อฏฺฐกฺกณฺโณ ภวิตฺวา อเนกสตกฺกณฺโณ
ภวิสฺสตีติ วตฺวา คณฺห คณฺหาติ วทนฺตานญฺเญว วาตเวเคน มิถิลํ
คนฺตฺวา ปณฺฑิตสฺส นิเวสนํ ปวิสิ ฯ ตสฺส ปน อิทํ วตฺตํ สเจ
กุโตจิ อาคตสาสนํ ปณฺฑิตสฺเสว กเถตพฺพํ โหติ อถสฺส อํสกูเฏ
โอตรติ สเจ อมรเทวิยาปิ โสตุํ วฏฺฏติ อุจฺจงฺเก โอตรติ สเจ
มหาชเนน โสตพฺพํ ภูมิยํ โอตรติ ฯ ตทา โส ปณฺฑิตสฺส อํสกูเฏ
โอตรติ ฯ ตาย สญฺญาย รหสฺเสน ภวิตพฺพนฺติ มหาชโน ปฏิกฺกมิ ฯ
ปณฺฑิโต ตํ คเหตฺวา อุปริ มหาตลํ อภิรุหิตฺวา กินฺเต ตาต ทิฏฺฐํ
กึ สุตนฺติ ปุจฺฉิ ฯ อถ นํ สุวโปตโก สามิ อหเมว สกลชมฺพูทีเป
อญฺญสฺส รญฺโญ สนฺติกา กิญฺจิ ภยํ น ปสฺสามิ อุตฺตรปญฺจาลนคเร
ปน จูฬนีพฺรหฺมทตฺตปุโรหิโต เกวฏฺโฏ นาม พฺราหฺมโณ
ราชานํ อุยฺยานํ เนตฺวา จตุกฺกณฺณมนฺตํ คณฺหิ อหํ สาลสาขนฺตเร
นิสีทิตฺวา ตสฺส มุเข ฉกณปิณฺฑํ ปาเตตฺวา อาคโตมฺหีติ วตฺวา
สพฺพํ ทิฏฺฐสุตํ ปณฺฑิตสฺส กเถสิ ฯ รญฺญา ปน สมฺปฏิจฺฉิตนฺติ
วุตฺเต สมฺปฏิจฺฉิตํ เทวาติ อาห ฯ ปณฺฑิโต ตสฺส ตพฺพยุตฺตกํ
สกฺการํ กริตฺวา ตํ มุทุปจฺจตฺถรเณ สุวณฺณปญฺชเร นิปชฺชาเปตฺวา
เกวฏฺโฏ มม มโหสถปณฺฑิตภาวํ น ชานาติ มญฺเญ อิทานิสฺส
มนฺติตมนฺตสฺส มตฺถกํ ปาปุณิตุํ น ทสฺสามีติ จินฺเตตฺวา นครโต
ทุคฺคตกุลานิ นีหราเปตฺวา พหิ นิวาสาเปสิ ฯ รฏฺฐชนปททฺวารคาเมสุ
สมิทฺธานิ อิสฺสริยกุลานิ อาเนตฺวา อนฺโตนคเร วาสาเปตฺวา พหุํ
ธญฺญสนฺนิจยํ กาเรสิ ฯ
     จูฬนีพฺรหฺมทตฺโตปิ เกวฏฺฏสฺส วจนํ คเหตฺวา เสนางฺคปริวุโต
คนฺตฺวา เอกํ นครํ ปริกฺขิปิ ฯ เกวฏฺโฏปิ วุตฺตนเยเนว ตตฺถ
ปวิสิตฺวา ตํ ราชานํ สญฺญาเปตฺวา อตฺตโน สนฺตกํ กตฺวา เทฺว เสนา
เอกโต กตฺวา อญฺญํ นครํ ปริกฺขิปีติ ปฏิปาฏิยา สพฺพานิ ตานิ
อคฺคเหสิ ฯ เอวํ จูฬนีพฺรหฺมทตฺโต เกวฏฺฏสฺส โอวาเท ฐิโต
ฐเปตฺวา วิเทหราชานํ เสสสกลชมฺพูทีเป ราชาโน อตฺตโน สนฺตเก
อกาสิ ฯ โพธิสตฺตสฺส อุปนิกฺขิตฺตปุริสา พฺรหฺมทตฺเตน เอตฺตกานิ
นครานิ คหิตานิ ตฺวํ อปฺปมตฺโต โหหีติ นิจฺจํ สาสนํ เปเสนฺติ ฯ
ปณฺฑิโตปิ เนสํ อหํ อิธ อปฺปมตฺโต วสามิ ตุมฺเหปิ อนุกฺกณฺฐิตา
อปฺปมตฺตา หุตฺวา วสถาติ ปฏิสาสนํ เปเสสิ ฯ พฺรหฺมทตฺโตปิ
สตฺตทิวสสตฺตมาสาธิเกหิ สตฺตหิ สํวจฺฉเรหิ ฐเปตฺวา วิเทหรชฺชํ
เสสสกลชมฺพูทีปรชฺชํ คเหตฺวา เกวฏฺฏํ อาห เอวํ อาจริย เอตฺตกานิ
คหิตานิ คหิตานิ มิถิลายํ วิเทหรชฺชํ คณฺหามาติ ฯ มหาราช
มโหสถปณฺฑิตสฺส วสนนคเร รชฺชํ คณฺหิตุํ น สกฺขิสฺสาม โส หิ เอวํ
ญาณสมฺปนฺโน เอวํ อุปายกุสโลติ ฯ อิติ โส ราชานํ นิวาเรตฺวา
จนฺทมณฺฑลํ อุทฺธรนฺโต วิย มหาสตฺตสฺส คุเณ กเถสิ ฯ อยํ หิ
สยํปิ อุปายกุสโลว ตสฺมา เทว มิถิลรชฺชํ นาม อปฺปมตฺตกํ
สกลชมฺพูทีเป รชฺชํ อมฺหากํ ปโหติ กินฺโน เอเตนาติ อุปาเยเนว ราชานํ
สลฺลกฺขาเปสิ ฯ เสสราชาโนปิ มยํ มิถิลาย รชฺชํ คเหตฺวา ชยปานํ
ปิวิสฺสามาติ วทึสุ ฯ เกวฏฺโฏปิ เต ราชาโน นิวาเรตฺวา มยํ
วิเทหรชฺชํ คณฺหนฺตา กึ กริสฺสาม โส ราชา อมฺหากํ สนฺตโกว ตุมฺเห
นิวตฺตถาติ อุปาเยเนว เต โพเธสิ ฯ เต ตสฺส วจนํ สุตฺวา
นิวตฺตึสุ ฯ มหาสตฺตสฺส อุปนิกขิตฺตปุริสา สาสนํ เปสยึสุ พฺรหฺมทตฺโต
เอกสตราชปริวุโต มิถิลํ อาคจฺฉนฺโตว นิวตฺเตตฺวา อตฺตโน
นครเมว คโตติ ฯ มหาสตฺโตปิ เตสํ อิโต ปฏฺฐาย ตสฺส กิริยํ
ชานนฺตูติ ปฏิสาสนํ เปเสสิ ฯ พฺรหฺมทตฺโตปิ เกวฏฺเฏน สทฺธึ อิทานิ
กึ กิจฺจํ กริสฺสามาติ มนฺเตตฺวา มยํ ชยปานํ ปิวิสฺสามาติ วุตฺเต
อุยฺยานํ อลงฺกริตฺวา จาฏิสเตสุ จาฏิสหสฺเสสุ สุรํ อุปฏฺฐเปถ นานาวิธานิ
มจฺฉมํสรสาทีนิ อุปฏฺฐเปถาติ เสวเก อาณาเปสิ ฯ ตทา
อุปนิกฺขิตฺตปุริสา ตํปิ ปวุตฺตึ ปณฺฑิตสฺส เปสยึสุ ฯ เต ปน
วิเสน สุรํ โยเชตฺวา ราชาโน มาเรตุกาโมติ น ชานนฺติ ฯ
มหาสตฺโต ปน สุวโปตกสฺส สนฺติกา สุตตฺตา ชานาติ ฯ โส เนสํ
สุราปานทิวสํ ตตฺตโต ชานิตฺวา มม เปเสถาติ สาสนํ ปฏิเปเสสิ ฯ
เต ตถา กรึสุ ฯ ปณฺฑิโต มาทิเส ปณฺฑิเต ธรมาเนเยว เอตฺตกานํ
ราชูนํ มรณํ น ยุตฺตํ เนสํ อวสฺสโย ภวิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา
สหชาตโยธสหสฺสํ ปกฺโกสาเปตฺวา สมฺมา จุลนีพฺรทฺมทตฺโต กิร
อุยฺยานํ อลงฺการาเปตฺวา เอกสตราชปริวุโต สุรํ ปาตุกาโม ตุมฺเห
ตตฺถ คนฺตฺวา เตสํ ราชูนํ อาสเนสุ ปญฺญตฺเตสุ เอกสฺมิญฺจิ อนิสินฺเน
เยว จุลนีพฺรหฺมทตฺตสฺส อนนฺตรํ มหารหาสนํ อมฺหากํ รญฺโญติ
คเหตฺวา เตสํ ปุริเสหิ ตุมฺเห กสฺส ปุริสาติ วุตฺเต วิเทหราชสฺสาติ
วเทยฺยาถ เต ตุมฺเหหิ สทฺธึ มยํ สตฺตทิวสสตฺตมาสาธิกานิ
สตฺตสํวจฺฉรานิ นครํ คณฺหนฺตา เอกทิวสมฺปิ วิเทหราชานํ น ปสฺสาม
กึ ราชา นาเมส คจฺฉถาสนปริยนฺเต อาสนํ คณฺหถาติ วทนฺตา
กลหํ กริสฺสนฺติ ตุมฺเห ฐเปตฺวา จูฬนีพฺรหฺมทตฺตํ อญฺโญ อมฺหากํ
รญฺญา อุตฺตริตโร อิธ นตฺถีติ กลหํ วฑฺเฒตฺวา มยํ อมฺหากํ
รญฺโญ อาสนมตฺตํปิ อลภนฺตา อิทานิ โว สุรํ ปาตุํ มจฺฉมํสํ
ขาทิตุํ น ทสฺสามาติ วตฺวา นทนฺตา วคฺคนฺตา มหนฺเตหิ สทฺเทหิ
เตสํ สนฺตานํ ชเนตฺวา มหนฺเตหิ มุคฺคเรหิ สพฺพจาฏิโย ภินฺทิตฺวา
มจฺฉมํสํ วิปฺปกีริตฺวา อปริโภคํ กตฺวา ชเวน เสนานํ อนฺตรํ
ปวิสิตฺวา เทวนครํ ปวิฏฺฐอสุรา วิย อุลฺโลลสทฺทํ อุปฏฺฐเปตฺวา มยํ
มิถิลนคเร มโหสถปณฺฑิตสฺส ปุริสา สเจ สกฺโกนฺตา อมฺเห คณฺหถาติ
ตุนฺหากํ อาคตภาวํ ชานาเปตฺวา อาคจฺฉถาติ วตฺวา เปเสสิ ฯ
เต สาธูติ ตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา วนฺทิตฺวา สนฺนทฺธปญฺจาวุธา
นิกฺขมิตฺวา ตตฺถ คนฺตฺวา นนฺทนวนมิว อลงฺกตอุยฺยานํ ปวิสิตฺวา
สมุสฺสิตเสตจฺฉตฺเต เอกสตราชปลฺลงฺเก อาทึ กตฺวา ปฏิยตฺตํ
สิริวิภวํ ทิสฺวา มหาสตฺเตน วุตฺตนเยเนว สพฺพํ กตฺวา มหาชนํ
สํโขเภตฺวา มิถิลาภิมุขา ปกฺกมึสุ ฯ ราชปุริสาปิ เตสํ ราชูนํ ตํ ปวุตฺตึ
อาโรเจสุํ ฯ จูฬนีพฺรตฺมทตฺโต เอวรูปสฺส นาม เม วิสโยคสฺส
อนฺตราโย กโตติ กุชฺฌิ ฯ ราชาโนปิ อมฺหากํ ชยปานํ ปาตุํ
นาทาสีติ กุชฺฌึสุ ฯ พลนิกายาปิ มยํ อมูลกํ สุรํ ปาตุํ น ลภิมฺหาติ
กุชฺฌึสุ ฯ จูฬนีพฺรหฺมทตฺโตปิ เต ราชาโน อามนฺเตตฺวา เอถ โภนฺโต
มิถิลํ คนฺตฺวา วิเทหราชสฺส ขคฺเคน สีสํ ฉินฺทิตฺวา ปาเทหิ อกฺกมิตฺวา
นิสินฺนา ชยปานํ ปิวิสฺสาม เสนางฺคคมนสชฺชํ กโรถาติ วตฺวา ปุน
รโหคโต เกวฏฺฏสฺสาปิ เอตมตฺถํ กเถตฺวา อมฺหากํ เอวรูปสฺส
มนฺตสฺส อนฺตรายกรํ ปจฺจามิตฺตํ คณฺหิสฺสาม เอกสตราชูนํ
อฏฺฐารสอกฺโขภิณีสํขาตาย เสนาย ปริวุตา คจฺฉาม เอถ อาจริยาติ อาห ฯ
พฺรหฺมโณ อตฺตโน ปณฺฑิตภาเวน จินฺเตสิ มยา มโหสถปณฺฑิตํ
วิชินิตุํ นาม น สกฺกา อมฺหากญฺเญว ลชฺชิตพฺพํ ภวิสฺสติ
นิวตฺเตสฺสามิ ราชานนฺติ ฯ อถ นํ เอวมาห มหาราช น เอส
วิเทหรญฺโญ ถาโม อปิจ มโหสถปณฺฑิตสฺส สํวิธานเมตํ มหานุภาโว
ปเนส เตน รกฺขิตา มิถิลา สีหรกฺขิตา คุหา วิย น สกฺกา เกนจิ
คเหตุํ เกวลํ อมฺหากํ ลชฺชนกํ ภวิสฺสติ อลํ ตตฺถ คมเนนาติ ฯ
ราชา ปน ขตฺติยมาเนน อิสฺสริยมเทน มตฺโต หุตฺวา กึ โส กริสฺสตีติ
วตฺวา เอกสตราชปริวุโต อฏฺฐารสอกฺโขภิณีสํขาตาย เสนาย
สทฺธึ นิกฺขมิ ฯ เกวฏฺโฏปิ อตฺตโน กถํ คาหาเปตุํ อสกฺโกนฺโต
รญฺโญ ปจฺจนีกวุตฺติ นาม มม อยุตฺตาติ เตน สทฺธึเยว นิกฺขมิ ฯ
โพธิสตฺตสฺส เตปิ โยธา เอกรตฺเตเนว มิถิลํ ปตฺวา อตฺตนา
กตฺตพฺพกิจฺจํ ปณฺฑิตสฺส กเถสุํ ฯ ปฐมํ อุปนิกฺขิตฺตปุริสาปิ สาสนํ
ปหิณึสุ จูฬนีพฺรหฺมทตฺโต วิเทหราชานํ คณฺหิสฺสามีติ เอกสตราชปริวุโต
อาคจฺฉติ ปณฺฑิโต อปฺปมตฺโต โหตูติ ฯ อชฺช อสุกฏฺฐานํ
นาม คโต อชฺช อสุกฏฺฐานํ อชฺช ปน นครํ ปาปุณิสฺสตีติ
นิวทฺธํ สาสนํ เปเสนฺติเยว ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต อปฺปมตฺตตโร
อโหสิ ฯ วิเทหราชา ปน พฺรหฺมทตฺโต กิร อิมํ นครํ คเหตุํ
อาคจฺฉตีติ ปรมฺปรโฆเสน อสฺโสสิ ฯ อถ จูฬนีพฺรหฺมทตฺโต
อคฺคปโทเสเยว อุกฺกาสตสหสฺเสน ธาริยมาเนน อาคนฺตฺวา สกลนครํ
ปริวาเรสิ ฯ อถ นํ หตฺถิปากาเรหิ รถปากาเรหิ อสฺสปากาเรหิ
ปริกฺขิปาเปตฺวา เตสุ เตสุ ฐาเนสุ พลคุมฺพํ ฐเปสิ ฯ มนุสฺสา อุนฺนาเทนฺตา
อปฺโผเฏนฺตา ๑- เสเลนฺตา คชฺเชนฺตา อฏฺฐํสุ ฯ ทีโปภาเสหิ เจว
อลงฺกาโรภาเสหิ จ สกลสตฺตโยชนิกา มิถิลา เอโกภาสา อโหสิ ฯ หตฺถิ
อสฺสรถตุริยาทิสทฺเทหิ ปฐวิยา ภิชฺชนกาโล วิย อโหสิ ฯ จตฺตาโร
ปณฺฑิตา อุลฺโลลสทฺทํ สุตฺวา อชานนฺตา รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา
@เชิงอรรถ:  อปฺโปเฐนฺตาติยุตฺตตรํ ฯ
มหาราช มหนฺโต อุลฺโลลสทฺโท น โข ปน ชานาม กินฺนาเมตํ
วีมํสิตุํ วฏฺฏติ มหาราชาติ อาหํสุ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา พฺรหฺมทตฺโต
อาคโต ภเวยฺยาติ สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา โอโลเกนฺโต ตสฺสาคตภาวํ
ญตฺวา ภีตตสิโต นตฺถิมฺหากํ ชีวิตํ เสฺวทานิ สพฺเพ โน ชีวิตกฺขยํ
ปาเปสฺสตีติ เตหิ สทฺธึ สลฺลปนฺโต นิสีทิ ฯ มหาสตฺโต ปน
ตสฺสาคตภาวํ ญตฺวา สีโห วิย อสมฺภีโต สกลนคเร อารกฺขํ
สํวิทหิตฺวา ราชานํ อสฺสาเสสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ราชนิเวสนํ
อภิรุหิตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ ตํ ทิสฺวา
ปฏิลทฺธสฺสาโส หุตฺวา ฐเปตฺวา มม ปุตฺตํ มโหสถปณฺฑิตํ อญฺโญ มํ
อิมมฺหา ทุกฺขา โมเจตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถีติ จินฺเตตฺวา เตน สทฺธึ
สลฺลปนฺโต อิมสฺมึ มหาอุมฺมงฺคชาตเก ปฐมคาถมาห
             ปญฺจาโล สพฺพเสนาย    พฺรหฺมทตฺโต สมาคโต
             สายํ ปญฺจาลิยา เสนา   อปฺปเมยฺยา มโหสถ
             วิทฺธิมตี ปตฺติมตี        สพฺพสงฺคามโกวิทา
             โอหารินี สทฺทวตี       เภริสงฺขปฺปโพธนา
             โลหวิชฺชา อลงฺการา    ธชนี วามโรหินี
             สิปฺปิเยหิ สุสมฺปนฺนา     สูเรหิ สุปฺปติฏฺฐิตา ๑-
             ทเสตฺถ ปณฺฑิตา อาหุ    ภูริปญฺญา รโหคตา
             มาตา เอกาทสึ รญฺโญ   ปญฺจาลิยํ ปสาสติ
             อเถตฺเถกสตํ ขตฺยา     อนุยนฺตา ยสสฺสิโน
@เชิงอรรถ:  สุปติฏฐิตาติปิ ปาโฐ ฯ
             อจฺฉินฺนรฏฺฐา พฺยถิตา    ปญฺจาลีนํ วสํ คตา
             ยํ วทา ตกฺกรา รญฺโญ   อกามา ปิยภาณิโน
             ปญฺจาลมนุยายนฺติ       อกามา วสิโน คตา
             ตาย เสนาย มิถิลา     ติสนฺธิปริวาริตา
             ราชธานี วิเทหานํ      สมนฺตา ปริขญฺญติ
             อุทฺธํ ตารกชาตาว      สมนฺตา ปริวาริตา
             มโหสถ วิชานาหิ       กถํ โมกฺโข ภวิสฺสตีติ ฯ
     ตตฺถ สพฺพเสนายาติ สพฺพาย เอกสตราชนายิกาย อฏฺฐารส-
อกฺโขภิณีสํขาตาย เสนาย สทฺธึ อาคโต กิร ตาตาติ ฯ ปญฺจาลิยาติ
ปญฺจาลรญฺโญ สนฺตกา ฯ วิทฺธิมตีติ วิทฺธิยา อานีเต ทพฺพสมฺภาเร
คเหตฺวา วิจรนฺเตน วฑฺฒกีพเลน สมนฺนาคตา ฯ ปตฺติมตีติ
วราวรคฺคหิตปุริเสหิ รกฺขิตา ฯ สพฺพสงฺคามโกวิทาติ สพฺพสงฺคามกุสลา ฯ
โอหารินีติ เสนาย อนฺตรํ ปวิสิตฺวา อปญฺญายนฺตาว
ปเรสํ สีสํ ฉินฺทิตฺวา ปริหริตุํ สมตฺถา ฯ สทฺทวตีติ ทสหิ สทฺเทหิ
อวิวิตฺตา ฯ เภริสงฺขปฺปโพธนาติ เอถ ยาถ ยุชฺฌถ มา ปชฺชถาติ
อาทีนิ ตตฺถ วจีเภเทน ชานาเปตุํ น สกฺกา ตาทิสานิ ปเนตฺถ กิจฺจานิ
เภริสทฺเทน จ สงฺขสทฺเทน จ ปโพเธนฺตีติ เภริสงฺขปฺปโพธนา ฯ
โลหวิชฺชา อลงฺการาติ เอตฺถ โลหวิชฺชาติ โลหสิปฺปานิ
สตฺตรตนปฏิมณฺฑิตานํ กวจจมฺมชาลิกสีสกกโรนฺทิกาทีนํ เอตํ นามํ
อลงฺการาติ ราชราชมหามตฺตาทีนํ อลงฺการา ตสฺมา โลหวิชฺชาหิ เจว
อลงฺกาเรหิ จ ภาสตีติ โลหวิชฺชา อลงฺการาติ อยเมตฺถ อตฺโถ ฯ
ธชนีติ สุวณฺณาทิปฏิมณฺฑิเตหิ นานาวตฺถุสมุชฺชเลหิ รถาทีสุ
สมุสฺสิเตหิ ธเชหิ สมนฺนาคตา ฯ วามโรหินีติ หตฺถี จ อสฺเส จ
อาโรหนฺตา วามปสฺเสน อาโรหนฺตีติ เต วามโรหินีติ วุจฺจนฺติ เตหิ
สมนฺนาคตา อปริมิตหตฺถิอสฺสสมากิณฺณาติ อตฺโถ ฯ สิปฺปิเยหีติ
หตฺถิสิปฺปอสฺสสิปฺปาทีสุ อฏฺฐารสสิปฺเปสุ นิปฺผตฺติปตฺเตหิ สุฏฺฐุ สมฺปนฺนา
สุสมากิณฺณา ฯ สูเรหีติ ตาต เอสา กิร เสนา สีหสมานปรกฺกเมหิ
สูรโยเธหิ สุปฺปติฏฺฐิตา ฯ อาหูติ ทส กิร เอตฺถ เสนาย
ปณฺฑิตาติ วทนฺติ ฯ รโหคตาติ รโหคมนสีลา รโห นิสีทิตฺวา
มนฺตนสีลา ฯ เต กิร เอกาหํ ทฺวีหํ จินฺเตตุํ ลภนฺตา ปฐวึ ปริ
วตฺเตตฺวา อากาเส สณฺฐิตุํ สมตฺถา ฯ เอกาทสีติ เตหิ กิร
ปณฺฑิเตหิ อติเรกตรา ปญฺญาย สมนฺนาคตา รญฺโญ มาตา ฯ สา
เตสํ เอกาทสี หุตฺวา ปญฺจาลิยเสนํ ปสาสติ อนุสาสติ ฯ เอกทิวสํ
กิร เอโก ปุริโส เอกํ ตณฺฑุลนาฬิญฺจ ปูฏกภตฺตญฺจ กหาปณสหสฺสญฺจ
คเหตฺวา นทึ ตริสฺสามีติ โอติณฺโณ นทีมชฺฌํ ปตฺวา ตริตุํ
อสกฺโกนฺโต ตีเร ฐิเต มนุสฺเส เอวมาห อมฺโภ มม หตฺเถ
เอกตณฺฑุลนาฬี ปูฏกภตฺตํ กหาปณสหสฺสญฺจ อตฺถิ อิโต ยํ มยฺหํ
รุจฺจติ ตํ ทสฺสามีติ โย โกจิ สกฺโกติ โส มํ อุตฺตาเรตูติ ฯ
อเถโก ถามสมฺปนฺโน ปุริโส ทฬฺหํ นิวาเสตฺวา นทึ โอคาเหตฺวา
ตํ หตฺเถ คเหตฺวา อุตฺตาเรตฺวา เทหิ เม ทาตพฺพยุตฺตกนฺติ อาห ฯ
โส ตณฺฑุลนาฬึ วา ปูฏกภตฺตํ วา คณฺหาหีติ อาห ฯ อิตโร
อหํ ชีวิตํ อคเณตฺวา ตํ อุตฺตาเรสึ น เม เอเตหิ อตฺโถ กหาปเณ
เม เทหีติ อาห ฯ อิโต ยํ มยฺหํ รุจฺจติ ทสฺสามีติ อวจํ อิทานิ
ยํ มยฺหํ รุจฺจติ ตํ ทมฺมิ อิจฺฉนฺโต คณฺหาหีติ ฯ โส สมีเป
ฐิตสฺส เอกสฺส กเถสิ ฯ โสปิ นํ เอส ยํ อตฺตโน รุจฺจนกํ ตว
เทติ คณฺหาหีติ อาห ฯ โส นาหํ คณฺหามีติ ตํ อาทาย วินิจฺฉยํ
คนฺตฺวา วินิจฺฉยามจฺจานํ อาโรเจสิ ฯ เตปิ สพฺพํ สุตฺวา ตตฺเถว
อาหํสุ ฯ โส เตสํ วินิจฺฉเยน อตุฏฺโฐ รญฺโญ อาโรเจสิ ฯ ราชาปิ
วินิจฺฉยามจฺเจ ปกฺโกสาเปตฺวา เตสํ สนฺติกา อุภินฺนํปิ วจนํ สุตฺวา
วนิจฺฉิตุํ อชานนฺโต ตเถว วกฺขติ ฯ ตํ สุตฺวา ปุริโส อตฺตโน
ชีวิตํ ปหาย นทึ โอติณฺณํ มํ อปรชฺชาเปสีติ อาห ฯ ตสฺมึ ขเณ
รญฺโญ มาตา สลากเทวี นาม อวิทูเร นิสินฺนา รญฺโญ ทุพฺพินิจฺฉิตภาวํ
ญตฺวา ตาต อิมํ อฏฺฏํ ทุพฺพินิจฺฉิตํ สุฏฺฐุ วินิจฺเฉยฺยาสีติ
อาห ฯ อมฺม อหํ เอตฺตกํ ชานามิ สเจ ตุมฺเห อุตฺตรึ ชานาถ
ตุมฺเหว วินิจฺฉถาติ ฯ สา สาธุ ตาต เอวํ กริสฺสามีติ วตฺวา ตํ
ปุริสํ ปกฺโกสาเปตฺวา เอหิ ตาต ตว หตฺถคตานิ ตีณิปิ ภูมิยํ
ฐเปหีติ ปฏิปาฏิยา ฐปาเปตฺวา ตฺวํ อุทเก วุยฺหมาโน อิมสฺส กึ
กเถสีติ ปุจฺฉิตฺวา อิทํ นามาติ วุตฺเต เตน หิ อิทานิ ตว รุจฺจนกํ
คณฺหาหีติ อาห ฯ โส สหสฺสตฺถวิกํ คณฺหิ ฯ อถ นํ สา โถกํ
คตกาเล ปกฺโกสาเปตฺวา ตาต สหสฺสํ เต รุจฺจตีติ ปุจฺฉิตฺวา อาม
รุจฺจตีติ วุตฺเต ตาต ตยา อิโต ยํ มยฺหํ รุจฺจติ ตํ ทสฺสามีติ
อิมสฺส วุตฺตํ น วุตฺตนฺติ วุตฺตํ เทวีติ วุตฺเต เตน หิ อิมํ สหสฺสํ
เอตสฺเสว เทหีติ อาห ฯ โส โรทนฺโต ปริเทวนฺโต ตํ อทาสิ ฯ
ตสฺมึ ขเณ ราชาปิ อมจฺจาปิ ตุสิตฺวา สาธุการํ ปวตฺตยึสุ ฯ ตโต
ปฏฺฐาย ตสฺสา ปณฺฑิตภาโว สพฺพตฺถ ปากโฏ ชาโต ฯ ตํ สนฺธาย
วิเทหราชา มาตา เอกาทสีติ อาห ฯ ขตฺยาติ ขตฺติยา ฯ
อจฺฉินฺนรฏฺฐาติ จูฬนีพฺรหฺมทตฺเตน อจฺฉินฺทิตฺวา คหิตรฏฺฐา ฯ พฺยถิตาติ
มรณภยภีตา อญฺญํ คเหตพฺพคหณํ อปสฺสนฺตา ฯ ปญฺจาลีนํ วสํ คตาติ
เอตสฺส ปญฺจาลรญฺโญ วสํ คตาติ อตฺโถ ฯ สามิวจนตฺเถหิ เอตํ
อุปโยควจนํ ฯ ยํ วทา ตกฺกราติ ยํ มุเขน ภณติ ตํ รญฺโญ
กาตุํ สกฺโกนฺตาว ฯ วสิโน คตาติ ปุพฺเพ สยํ วสิโน อิทานิ
ปนสฺส วสํ คตาติ อตฺโถ ฯ ติสนฺธีติ ปฐมํเยว หตฺถิปากาเรน
ปริกฺขิตฺตา ตโต รถปากาเรน ตโต อสฺสปากาเรน ตโต
โยธปตฺติปากาเรนาติ อิเมหิ จตูหิ สงฺเขเปติ ติสนฺธิปริวาริตา ฯ หตฺถีรถานํ
หิ อนฺตรํ เอโก สนฺธิ รถอสฺสานํ อนฺตรํ เอโก สนฺธิ อสฺสปตฺตีนํ
อนฺตรํ เอโก สนฺธิ ฯ ปริกฺขญฺญตีติ ขนิยติ อิมํ หิ นครํ อิทานิ
อุปฺปาเตตฺวา คณฺหิตุกามา วิย สมนฺตโต ขนนฺติ ฯ อุทฺธํ
ตารกชาตาวาติ ตาต ยาย เสนาย สมนฺตา ปริวาริตา สา
อเนกสตสหสฺเสหิ ทณฺฑาทีหิ อุทฺธํ ตารกชาติ วิย ขายติ ฯ วิชานาหีติ
ตาต มโหสถ อวีจิโต ยาว ภวคฺคา อญฺโญ ตยา สทิโส อุปายกุสโล
ปณฺฑิโต นาม นตฺถิ ปณฺฑิตภาโว จ นาม เอวรูเปสุ
ฐาเนสุ ปญฺญายติ ยสฺมา อญฺโญ ตยา สทิโส นตฺถิ ตสฺมา ตวเมว
ชานาหิ กถํ อมฺหากํ อิโต ทุกฺขา โมกฺโข ภวิสฺสตีติ ฯ
     โส อิมํ รญฺโญ กถํ สุตฺวา มหาสตฺโต จินฺเตสิ อยํ ราชา
อติวิย มรณภยภีโต คิลานสฺส โข ปน เวชฺโช ปฏิสรณํ ฉาตสฺส โภชนํ
ปิปาสิตสฺส ปานียํ อิมสฺสาปิ รญฺโญ มํ ฐเปตฺวา อญฺโญ ปฏิสรณํ
นตฺถิ อสฺสาเสสฺสามิ นนฺติ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต มโนสิลาตเล นทนฺโต
สีโห วิย อจฺฉมฺภิโต มา ภายิ มหาราช รชฺชสุขํ อนุภว อหํ
เลฑฺฑุํ คเหตฺวา กาเก วิย ธนุํ คเหตฺวา มกฺกเฏ วิย จ อิมํ
อฏฺฐารสอกฺโขภินีสํขฺยํ เสนํ อุทเร พนฺธนสาฏกานํปิ อสฺสามิกํ กตฺวา
ปลาเปสฺสามีติ วตฺวา นวมํ คาถมาห
             ปาเท เทว ปสาเรหิ    ภุญฺช กาเม รมสฺสุ จ
             หิตฺวา ปญฺจาลิยํ เสนํ    พฺรหฺมทตฺโต ปลายตีติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ ตฺวํ เทว ยถาสุขํ อตฺตโน รชฺชสงฺขาเต ปาเท
ปสาเรหิ ปสาเรนฺโต จ สงฺคาเม จิตฺตํ อกตฺวา ภุญฺช กาเม
รมสฺสุ จ เอส จูฬนีพฺรหฺมทตฺโต อิมํ เสนํ ฉฑฺเฑตฺวา ปลายิสฺสตีติ ฯ
     ปณฺฑิโต ราชานํ อสฺสาเสตฺวา นิกฺขมิตฺวา นคเร ฉณเภริญฺจาราเปตฺวา
นาคเร อาห อมฺโภ ตุมฺเห มา จินฺตยิตฺถ สตฺตาหํ
มาลาคนฺธวิเลปนปานโภชนาทีนิ สมฺปาเทตฺวา ฉณกีฬํ ปฏฺฐเปถาติ ฯ
ตตฺถ ตตฺถ มนุสฺสา ยถารูปํ มหาปานํ ปิวนฺตุ คนฺธพฺพํ กโรนฺตุ
วาเทนฺตุ นจฺจนฺตุ วคฺคนฺตุ เสเลนฺตุ นทนฺตุ อปฺโผเฏนฺตุ คายนฺตุ
ปริพฺพโยปิ โว มม สนฺตโกว โหตุ อหํ มโหสถปณฺฑิโต นาม
ปสฺสิสฺสถ เม อานุภาวนฺติ นาคเร อสฺสาเสสิ ฯ เต ตถา กรึสุ ฯ
คีตวาทิตาทิสทฺทํ พหิ นคเร ฐิตา สุณนฺติ จูฬทฺวาเรน มนุสฺสา
นครํ ปวิสนฺติ ฯ ฐเปตฺวา ปฏิสตฺตุํ ทิฏฺฐทิฏฺฐํ น คณฺหนฺติ ตสฺมา
ปทสญฺจาโร น ฉิชฺชติ ฯ นครํ ปวิฏฺฐา ฉณกีฬนิสฺสิตํ ชนํ
ปสฺสนฺติ ฯ ราชาปิ นคเร โกลาหลํ สุตฺวา อมจฺเจ เอวมาห อมฺโภ
อมฺเหสุ อฏฺฐารสอกฺโขภิณิยา เสนาย นครํ ปริวาเรตฺวา ฐิเตสุ
นครวาสีนํ ภยํ วา สารชฺชนมตฺตํ วา นตฺถิ อานนฺทิตา
ปีติโสมนสฺสปฺปตฺตา วาเทนฺติ นจฺจนฺติ คายนฺติ วคฺคนฺติ เสเลนฺติ อปฺโผเฏนฺติ
คชฺชนฺติ กินฺนาเมตํ การณนฺติ ฯ อถ นํ อุปนิกฺขิตฺตปุริสา มุสาวาทํ
กตฺวา เอวมาหํสุ เทว มยํ เอเกน กมฺเมน จูฬทฺวาเรน นครํ
ปวิสิตฺวา ฉณกีฬนิสฺสิตํ มหาชนํ ทิสฺวา ปุจฺฉิมฺหา อมฺโภ
สกลชมฺพูทีปราชาโน อาคนฺตฺวา ตุมฺหากํ นครํ ปริกฺขิปิตฺวา ฐิตา ตุมฺเห
ปน อติวิย ปมตฺตา กินฺนาเมตนฺติ เต เอวมาหํสุ อมฺหากํ รญฺโญ
กุมารกกาเล เอโก มโนรโถ อโหสิ สกลชมฺพูทีปราชูหิ มม นคเร
ปริวาริเต ฉณํ กริสฺสามาติ ตสฺสชฺช มโนรโถ มตฺถกํ ปตฺโต
ตสฺมา ฉณเภริญฺจาราเปตฺวา สยํ มหาตเล มหาปานํ ปิวตีติ ฯ
ราชา พฺรหฺมทตฺโต เตสํ กถํ สุตฺวา กุชฺฌิตฺวา เสนํ อาณาเปสิ
โภนฺโต คจฺฉถ ขิปฺปํ อิโต จิโต จ นครํ อวตฺถริตฺวา ปริขานิ
ภินฺทิตฺวา ปาการํ มทฺทนฺตา ทฺวารฏฺฏาลเก ภินฺทนฺตา นครํ ปวิสิตฺวา
สกฏสเตหิ กุมฺภณฺฑานิ วิย มหาชนสฺส สีลานิ คณฺหถ วิเทหรญฺโญ
สีสํ ฉินฺทิตฺวา อาเนถาติ ฯ ตสฺส ตํ สุตฺวา สูรโยธา
นานาวิธาวุธหตฺถา ทฺวารฏฺฏาลกสมีปํ คนฺตฺวา ปณฺฑิตสฺส ปุริเสหิ
สกฺขรกทฺทมวาลิกกลลสิญฺจนปาสาณปาตนาทีหิ อุปทฺทุตา ปฏิกฺกนฺตา ปาการํ
ภินฺทิสฺสามาติ ปริขํ โอติณฺณาปิ อนฺตรทฺวารฏฺฏาลเกสุ ฐิตมนุสฺสา
อุสุสตฺติโตมราทีหิ มหาวินาสํ ปาเปนฺติ ฯ ปณฺฑิตสฺส โยธา
จูฬนีพฺรหฺมทตฺตสฺส โยเธ หนนฺติ หตฺถวิการาทีนิ ทสฺเสตฺวา นานปฺปกาเรหิ
อกฺโกเสนฺติ ปริภาสนฺติ คชฺเชนฺติ ตุมฺเห กิลนฺตคตฺตา ภตฺตํ อลภนฺตา
เอถ โถกํ ปวิสฺสถ ขาทิสฺสถาติ สุราปิฐกานิ เจว มจฺฉมํสสูลานิ
จ ปสาเรตฺวา สยเมว ปิวนฺติ ขาทนฺติ อนุปากาเร จงฺกมนฺติ ฯ
อิตเร กิญฺจิ กาตุํ อสกฺโกนฺตา จูฬนีพฺรหฺมทตฺทสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา
เทว ฐเปตฺวา อิจฺธิมนฺเต อญฺเญหิ นิตฺถริตุํ น สกฺกาติ วทึสุ ฯ
ราชา จตุปญฺจาหํ วสิตฺวา คเหตพฺพคฺคหณํ อปสฺสนฺโต เกวฏฺฏํ ปุจฺฉิ
อาจริย นครํ คณฺหิตุํ น สกฺโกม เอโกปิ อุปสงฺกมิตุํ สมตฺโถ
นาม นตฺถิ กึ กาตพฺพนฺติ ฯ เกวฏฺโฏ อาห โหตุ มหาราช
นครํ นาม พหิ อุทกํ โหติ อุทกกฺขเยน นครํ คณฺหิสฺสาม อนฺโตมนุสฺสา
อุทเกน กิลมนฺตา ทฺวารํ วิวริสฺสนฺตีติ ฯ โส เอตฺเถโส
อุปาโยติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย อุทกํ ปเวเสตุํ น เทนฺติ ฯ
ปณฺฑิตสฺส อุปนิกฺขิตฺตปุริสา ปณฺณํ ลิขิตฺวา สรกณฺเฑ พนฺธิตฺวา
ตํ ปวุตฺตึ เปเสสุํ เตน หิ ปฐมเมว อาณตฺตํ โย โย สรกณฺเฑ
ปณฺณํ ปสฺสติ โส โส อาหรตูติ ฯ อเถโก ปุริโส ตํ ทิสฺวา
คเหตฺวา ปณฺฑิตสฺส ทสฺเสสิ ฯ โส ตํ ปวุตฺตึ ญตฺวา น เม
โส มโหสถปณฺฑิตภาวํ ชานาตีติ สฏฺฐีหตฺถเวฬุํ ทฺวิธา ผาเลตฺวา
สุปริสุทฺธํ โสเธตฺวา ปุน เอกโต กตฺวา จมฺเมน พนฺธิตฺวา
อุปริกลเลน มกฺเขตฺวา หิมฺวนฺตโต อิทฺธิมนฺตตาปเสน อานีตํ
กุทฺรุสกุมุทวีชํ โปกฺขรณีตีเร กลเล โรปาเปตฺวา อุปริ เวฬุํ ฐเปตฺวา
อุทกสฺส ปูราเปสิ ฯ เอกรตฺเตเนว วฑฺฒิตฺวา ปุปฺผํ เวฬุมตฺถกโต
อุคฺคนฺตฺวา อุคฺคนฺตฺวา รตนมตฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ อถ นํ อุปฺปาเฏตฺวา
อิมํ จูฬนีพฺรหฺมทตฺตสฺส เทถาติ อตฺตโน ปุริสานํ ทาเปสิ ฯ เต
ตสฺส ทณฺฑกํ วลยํ กตฺวา อมฺโภ พฺรหฺมทตฺตสฺส ปาทมูลิกา
ฉาตเกน มา มริตฺถ คณฺหเถตํ อุปฺปลํ ปิลนฺธิตฺวา ทณฺฑกํ กุจฺฉิปุรํ
ขาทถาติ วตฺวา ขิปึสุ ฯ ตเมโก ปณฺฑิตสฺส อุปนิกฺขิตฺตปุริโส
คณฺหิ ฯ อถ นํ รญฺโญ สนฺติกํ หริตฺวา ปสฺสถ เทว อิมสฺส
ปุปฺผสฺส ทณฺฑกํ น โน อิโต ปุพฺเพ เอวรูโป ทีโฆ ทณฺฑโก
ทิฏฺฐปุพฺโพติ วตฺวา มินถ นนฺติ วุตฺเต ปณฺฑิตสฺส อุปนิกฺขิตฺตปุริสา
สฏฺฐีหตฺถทณฺฑกํ อสีติหตฺถํ กตฺวา มินึสุ ฯ ปุน รญฺญา กตฺเถตํ
ชาตนฺติ วุตฺเต เอโก ปุริโส มุสาวาทํ กตฺวา เอวมาห อหํ เทว
เอกทิวสํ ปิปาสิโต หุตฺวา สุรํ ปิวิสฺสามีติ จูฬทฺวาเรน นครํ ปิวิฏฺโฐ
นาครานํ อุทกกีฬนตฺถาย กตา มหาโปกฺขรณิโย ปสฺสึ มหาชโน
นาวาย นิสีทิตฺวา ปุปฺผานิ คณฺหติ ตตฺถ อิทํ ตีรปสฺเส ชาตํ
คมฺภีรฏฺฐาเน ชาตสฺส ปน ทณฺฑโก สตหตฺโถ ภวิสฺสตีติ ฯ ตํ
สุตฺวา ราชา เกวฏฺฏํ อาห อาจริย น สกฺโกม อิทํ อุทกกฺขเยน
คเหตุํ ตุมฺเห หรเถตํ มนฺตนฺติ ฯ เตน หิ เทว ธญฺญกฺขเยน นครํ
คณฺหิสฺสาม นครํ นาม พหิ ธญฺญํ โหตีติ ฯ เอวํ โหตุ อาจริยาติ ฯ
ปณฺฑิโต ปุริมนเยเนว ตํ ปวุตฺตึ ญตฺวา น เม เกวฏฺฏพฺราหฺมโณ
ปณฺฑิตภาวํ ชานาตีติ อนุปาการมตฺถเก กลลํ ทตฺวา วีหึ ตตฺถ
โรปาเปสิ ฯ โพธิสตฺตานํ อธิปฺปาโย นาม อิชฺฌติ ฯ วีหิโย
เอกรตฺเตเนว วุฏฺฐาย ปาการมตฺถเก ปญฺญายึสุ ฯ ตํ ทิสฺวา
จูฬนีพฺรหฺมทตฺโต อาห อมฺโภ กเมตํ ปาการมตฺถเก นีลํ หุตฺวา
ปญฺญายตีติ ฯ ปณฺฑิตสฺส อุปริกฺขิตฺตปุริสา รญฺโญ วจนํ สุตฺวา
มุขโต ลุญฺจนฺตา วิย คเหตฺวา อาหํสุ เทว คหปติปุตฺโต กิร
มโหสถปณฺฑิโต อนาคตภยํ ทิสฺวา รฏฺฐโต ธญฺญํ อาหราเปตฺวา
โกฏฺฐาคาราทีนิ ปูเรตฺวา เสสธญฺญํ ปาการปสฺเส นิกฺขิปาเปสิ เต
กิร วีหิโย อาตเปน สุกฺขนฺตา วสฺเสน เตเมตฺวา ตตฺเถว จ สสฺสานิ
สญฺชาเนสุํ อหํปิ เอกทิวสํ เอเกน กมฺเมน จูฬทฺวาเรน ปวิสิตฺวา
ปาการปสฺเส วีหิราสึ ทิสฺวา วีหิราสิโต วีหึ หตฺเถน คเหตฺวา
วิถิยํ ฉฑฺเฑสึ อถ มํ ปริสา ปริหาเสนฺตา ฉาโตสิ ตฺวํ มญฺเญ
วีหึ ทุสฺสนฺเตน พนฺธิตฺวา ตว เคหํ หริตฺวา โกฏฺฏาเปตฺวา ปจาเปตฺวา
ภุญฺชาหีติ วทึสูติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา เกวฏฺฏํ อาห อาจริย
ธญฺญกฺขเยนปิ นครํ คเหตุํ น สกฺกา อญฺญํปิ อตฺถิ อุปาโยติ ฯ
เตน หิ เทว ทารุกฺขเยน คณฺหิสฺสาม นครํ นาม พหิ ทารุกํ
โหตีติ ฯ เอวํ โหตุ อาจริยาติ ฯ ปณฺฑิโต ปุริมนเยเนว ตํ
ปวุตฺตึ ญตฺวา ปาการมตฺถเก วีหึ อติกฺกมิตฺวา ปญฺญายมานํ
ปพฺพตปฺปมาณํ ทารุราสึ กาเรสิ ฯ ปณฺฑิตสฺส มนุสฺสา จูฬนีพฺรหฺมทตฺตสฺส
ปุริเสหิ สทฺธึ ปริหาสํ กโรนฺตา สเจ ฉาตา ตตฺถ ยาคุภตฺตํ
ปจิตฺวา ภุญฺขถาติ มหนฺตมหนฺตานิ ทารูนิ ขิปนฺติ ฯ ราชาปิ
ปาการมตฺถเกน ทารูนิ ทิสฺวา กิเมตนฺติ ปุจฺฉิ ฯ เทว คหปติปุตฺโต กิร
อนาคตภยํ ทิสฺวา ทารูนิ อาหราเปตฺวา กุลานํ ปจฺฉา เคเหสุ
ฐปาเปตฺวา อติเรกานิ ปาการานิ นิสฺสาย ฐปาเปสีติ ฯ ราชา
อุปนิกฺขิตฺตปุริสานญฺเจว วจนํ สุตฺวา เกวฏฺฏํ อาห อาจริย ทารุกฺขเยนาปิ น
สกฺกา คณฺหิตุํ ตุมฺเห หรเถตํ อุปายนฺติ ฯ มา จินฺตยิตฺถ มหาราช
อญฺโญ อุปาโย อตฺถีติ ฯ อาจริย กึ อุปาโย นาเมส นาหํ ตว อุปายสฺส
อนฺตํ ปสฺสามิ น สกฺกา อมฺเหหิ เวเทหํ คณฺหิตุํ อมฺหากํ นครเมว
คมิสฺสามาติ ฯ เกวฏฺโฏ อาห เทว จูฬนีพฺรหฺมทตฺโต เอกสเตหิ
ขตฺติเยหิ สทฺธึ เวเทหํ คณฺหิตุํ นาสกฺขีติ อมฺหากํ ลชฺชนกํ ภวิสฺสติ
กึ มโหสโถ ปณฺฑิโต อหํปิ ปณฺฑิโตเยว เอกํ เลสํ กริสฺสามาติ ฯ
กึ เลสํ นามาจริยาติ ฯ เทว ธมฺมยุทฺธํ นาม กริสฺสามาติ ฯ กึ
นาเมตํ ธมฺยุทฺธํ นามาติ ฯ มหาราช น เสนา ยุชฺฌิสฺสนฺติ ทฺวินฺนํ
ปน ราชูนํ เทฺว ปณฺฑิตา เอกฏฺฐาเน ภวิสฺสนฺติ เตสุ โย วนฺทิสฺสติ
ตสฺส ปราชโย ภวิสฺสติ มโหสโถ ปน อิมํ มนฺตํ น ชานาติ
อหํปิ ปณฺฑิโต มหลฺลโก โส ทหโร มํ ทิสฺวา วนฺทิสฺสติ ยทา
วนฺทิสฺสติ ตทา เวเทโห ปราชิโต นาม ภวิสฺสติ อถ มยํ นํ
เวเทหํ ปราเชตฺวา อตฺตโน นครํ คมิสฺสาม เอวํ โน ลชฺชนกํ น
ภวิสฺสติ อิทํ ธมฺมยุทฺธํ นามาติ ฯ ปณฺฑิโตปิ ตํ รหสฺสํ
ปุริมนเยเนว ญตฺวา สเจ เกวฏฺฏสฺส ปราชยามิ น ปณฺฑิโตสฺมีติ
จินฺเตสิ ฯ จูฬนีพฺรหฺมทตฺโตปิ โสภโน อาจริย อุปาโยติ วตฺวา
เสฺว ธมฺมยุทฺธํ ภวิสฺสติ ทฺวินฺนํ ปณฺฑิตานํ ธมฺเมน สเมน
ชยปราชโย ภวิสฺสติ โย ธมฺมยุทฺธํ น กริสฺสติ โสปิ ปราชิโต นาม
ภวิสฺสตีติ ปณฺณํ ลิขาเปตฺวา จูฬทฺวาเรน วิเทหสฺส เปเสสิ ฯ ตํ
สุตฺวา เวเทโห ปณฺฑิตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตมตฺถํ อาจิกฺขิ ฯ ปณฺฑิโต
สาธุ เทว เสฺว ปาโตว ปจฺฉิมทฺวาเรน ธมฺมยุทฺธมณฺฑลํ สชฺชิสฺสนฺติ
ธมฺมยุทฺธมณฺฑลํ อาคจฺฉนฺตูติ ปฏิปณฺณํ เปเสถาติ อาห ฯ ตํ
สุตฺวา ราชา อาคตทูตสฺเสว ปฏิปณฺณํ ทาเปสิ ฯ ปณฺฑิโต ปุน
ทิวเส เกวฏฏสฺเสว ปราชโย โหตูติ ปจฺฉิมทฺวาเรน ธมฺมยุทฺธมณฺฑลํ
สชฺชาเปสิ ฯ เตปิ โข เอกสตอุปนิกฺขิตฺตปุริสา โก ชานาติ กึ
ภวิสฺสตีติ ปณฺฑิตสฺส อารกฺขนตฺถาย เกวฏฺฏํ ปริวารยึสุ ฯ เตปิ
เอกสตราชาโน ธมฺมยุทฺธมณฺฑลํ คนฺตฺวา ปาจีนทิสํ โอโลเกนฺตา
อฏฺฐํสุ ฯ ตถา เกวฏฺฏพฺราหฺมโณ ฯ โพธิสตฺโต ปน ปาโตว คนฺโธทเกน
นหายิตฺวา สตสหสฺสคฺฆนิกํ กาสิกวตฺถํ นิวาเสตฺวา สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิโต
นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา มหนฺเตน ปวาเรน ราชทฺวารํ
คนฺตฺวา ปวิสตุ เม ปุตฺโตติ วุตฺเต ปวิสิตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา
เอกมนฺตํ ฐตฺวา กึ ตาต มโหสถาติ วุตฺเต ธมฺมยุทฺธมณฺฑลํ คมิสฺสามีติ
วตฺวา ตาต กึ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ วุตฺเต เทว เกวฏฺฏพฺราหฺมณํ
มณินา วญฺเจตุกาโมมฺหิ อฏฺฐวงฺกํ มณิรตนํ มยา ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ อาห ฯ
คณฺห ตาตาติ ฯ โส ตํ คเหตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา ราชนิเวสนา
โอติณฺโณ สหชาเตน โยธสหสฺเสน ปริวุโต นวุติกหาปณสหสฺสคฺฆนิกํ
เสตสินฺธวยุตฺตํ รถวรมารุยฺห ปาตราสเวลาย ทฺวารสมีปํ ปาปุณิ ฯ
เกวฏฺโฏปิ อิทานิ อาคมิสฺสติ อิทานิ อาคมิสฺสตีติ ตสฺสาคมนํ โอโลเกนฺโต
อฏฺฐาสิ โอโลกิเตเนว ทีฆํ คีวํ ปตฺโต วิย ฯ สุริยเตเชน
เสทา มุญฺจนฺติ ฯ มหาสตฺโตปิ โข มหาปริวารตาย มหาสมุทฺโท วิย
อชฺโฌตฺถรนฺโต เกสรสีโห วิย อสมฺภีโต วิคตโลมหํโส ทฺวารํ วิวราเปตฺวา
นครา นิกฺขมิตฺวา รถา โอรุยฺห สีโห วิย วิชิมฺหมาโน ปายาสิ ฯ
เอกสตราชาโน โพธิสตฺตสฺส รูปสิรึ ทิสฺวา เอส กิร สิริวฑฺฒกเสฏฺฐิปุตฺโต
มโหสถปณฺฑิโต นาม ปญฺญาย สกลชมฺพูทีเป อทุติโย
อสทิโสติ อุกฺกฏฺฐิสตสหสฺสานิ ปวตฺตาเปสุํ ฯ โสปิ โข มรุคณปริวุโต
วิย สกฺโก อโนปเมน สิริวิภเวน ตํ มณิรตนํ หตฺเถน
คเหตฺวา เกวฏฺฏาภิมุโข อคมาสิ ฯ เกวฏฺโฏปิ ตํ ทิสฺวาว สกภาเวน
สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺโต ปจฺจุคฺคมนํ กตฺวา เอวมาห ปณฺฑิต มโหสถ
มยํ เทฺว ปณฺฑิตา อมฺหากํ ตุมฺเห นิสฺสาย เอตฺตกํ กาลํ อิธ
วสนฺตานํ ตุมฺเหหิ ปณฺณาการมตฺตํปิ น เปสิตปุพฺพํ กสฺมา
เอวมกตฺถาติ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห ปณฺฑิต ตุมฺหากํ อนุจฺฉวิกํ
ปณฺณาการํ โอโลเกนฺตา อชฺช อิมํ มณิรตนํ ลภิมฺหา หนฺท อิทํ
คณฺหถ เอวรูปํ นาม อญฺญํ มณิรตนํ นตฺถีติ ฯ โส ตสฺส
หตฺเถ ชลมานํ มณิรตนํ ทิสฺวา มยฺหํ ทาตุกาโม ภวิสฺสตีติ
จินฺเตตฺวา เตน หิ เทหีติ หตฺถํ ปสาเรติ ฯ มหาสตฺโต คณฺหาติ
ขิปิตฺวา ปสาริตหตฺถสฺส องฺคุลีสุ ปาเตสิ ฯ อถ นํ พฺราหฺมโณ
ครุมณิรตนํ องฺคุลีหิ ธาเรตุํ นาสกฺขิ ฯ ตํ ปคฺคลิตฺวา มหาสตฺตสฺส
ปาทมูเลเยว ปติ ฯ พฺราหฺมโณ โลเภน คณฺหิสฺสามีติ ตสฺส ปาทมูเล
โอนโต อโหสิ ฯ อถสฺส มหาสตฺโต อุฏฺฐาตุํ อเทนฺโต เอเกน หตฺเถน
ขนฺธปิฏฺเฐ  เอเกน หตฺเถน ปิฏฺฐิกจฺฉายํ คเหตฺวา อุฏฺเฐถ อาจริย
อหํ ทหโร ตุมฺหากํ นตฺตุมตฺโต มา มํ วนฺทถาติ วทนฺโต อปราปรํ
กตฺวา มุขํ ภูมิยํ ฆํสิตฺวา โลหิตมกฺขิตํ กตฺวา อนฺธพาล ตวํ มม
สนฺติกา วนฺทนํ ปจฺจาสึสสีติ คีวายํ คเหตฺวา ขิปิ ฯ โส
อุสุภมตฺเต ฐาเน ปติตฺวา อุฏฺฐาย ปลายิ ฯ มณิรตนํ ปน
มหาสตฺตสฺส ปุริสาเยว คณฺหึสุ ฯ โพธิสตฺตสฺส ปน อุฏฺเฐถ อุฏฺเฐถ
มา มํ วนฺทถาติ วจีโฆโส สกลปริสํ ฉาเทตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ
เกวฏฺฏพฺราหฺมเณน มโหสถสฺส ปาทา วนฺทิตาติ ปริสาปิสฺส เอกปฺปหาเรเนว
มหาอุนฺนาทานิ อกาสิ ฯ พฺรหฺมทตฺตํ อาทึ กตฺวา สพฺเพปิ
เอเต ราชาโน เกวฏฺฏํ มหาสตฺตสฺส ปาทมูเล โอนตํ อทฺทสํสุ
เยว ฯ เต อมฺหากํ ปณฺฑิเตน มโหสถปณฺฑิโต วนฺทิโต อิทานิ
ปราชิตมฺหา น โน ชีวิตํ ทสฺสตีติ อตฺตโน อตฺตโน อสฺเส อารุยฺห
อุตฺตรปญฺจาลาภิมุขา ปลายิตุํ อารภึสุ ฯ เต ปลายนฺเต ทิสฺวา
โพธิสตฺตสฺส ปริสา จูฬนีพฺรหฺมทตฺโต เอกสเต ขตฺติเย คเหตฺวา
ปลายตีติ ปุน อุกฺกฏฺฐิสทฺทมกํสุ ฯ ตํ สุตฺวา สพฺเพ ราชาโน
มรณภยภีตา ภิยฺโยโส มตฺตาย ปลายนฺตา เสนางฺคํ ภินฺทึสุ ฯ
โพธิสตฺตสฺส ปุริสา นทนฺตา วคฺคนฺตา สุฏฺฐุตรํ โกลาหลมกํสุ ฯ มหาสตฺโต
เสนางฺคปริวุโต นครเมว ปาวิสิ ฯ พฺรหฺมทตฺตสฺส เสนาปิ
ติโยชนานิ ปกฺขนฺทึสุ ฯ เกวฏฺโฏปิ อสฺสมารุยฺห นลาเต โลหิตํ
ปุญฺฉมาโน เสนํ ปตฺวา อสฺสปิฏฺฐิยํ นิสินฺโนว โภนฺโต มา ปลายถ
นาหํ คหปติปุตฺตํ วนฺทามิ ติฏฺฐถ ติฏฺฐถาติ อาห ฯ เสนา อสทฺทหนฺตา
อฐตฺวา คจฺฉนฺตาว เกวฏฺฏํ อกฺโกสนฺตา ปริภาสนฺตา ปาปธมฺม
ทุฏฺฐพฺราหฺมณ ธมฺยุทฺธํ นาม กริสฺสามีติ วตฺวา อาคนฺตฺวา
นตฺตุมตฺตํปิ อปฺปโหนฺตํ วนฺทสิ นตฺถิ ตว กตฺตพฺพนฺติ ตสฺส กถํ อสุณนฺตา
คจฺฉนฺเตว ฯ โส เวเคน อาคนฺตฺวา เสนํ สมฺปาปุณิตฺวา โภนฺโต
สทฺทหถ มยฺหํ นาหํ ตํ วนฺทามิ มณิรตเนน มํ วญฺเจสีติ สพฺเพปิ
เต ราชาโน นานากาเรหิ โพเธตฺวา อตฺตโน กถํ คาหาเปตฺวา ตถาปิ
ตํ ภินฺนํ เสนํ ปฏินิวตฺเตสิ ฯ สา ปน ตาว มหตี เสนา สเจ
ปํสุมุฏฺฐึ วา เอเกกํ เลฑฺฑุํ วา คเหตฺวา ขิเปยฺย ปริขํ ปูเรตฺวา
ปาการปฺปมาโน ราสิ ภเวยฺย โพธิสตฺตานํ ปน อธิปฺปาโย อิชฺฌติ
ตสฺมา เอโกปิ ปํสุมุฏฺฐึ วา เลฑฺฑุํ วา นคราภิมุโข ขิปนฺโต
นาม นาโหสิ ฯ สพฺเพปิ นิวตฺติตฺวา อตฺตโน ขนฺธาวารฏฺฐานเมว
ปจฺจาคมึสุ ฯ ราชา เกวฏฺฏํ ปุจฺฉิ กึ กโรม อาจริยาติ ฯ เทว
กสฺสจิ จูฬทฺวาเรน นิกฺขมิตุํ อเทนฺตา สญฺจารํ ฉินฺทิสฺสาม มนุสฺสาปิ
นิกฺขมิตุํ อลภนฺตา อุกฺกณฺฐิตฺวา ทฺวารํ วิวริสฺสนฺติ อถ มยํ ปจฺจามิตฺเต
คณฺหิสฺสามาติ ฯ ราชา โสภโน อาจริย อุปาโยติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ
ปณฺฑิโตปิ ตํ ปวุตฺตึ ปุริมนเยเนว ญตฺวา จินฺเตสิ อิเมสุ จิรํ อิเธว
วสนฺเตสุ อมฺหากํ ผาสุกํ นาม นตฺถิ อุปาเยเนว เต ปลาเปตุํ วฏฺฏติ
มนฺเตน ปลาเปสฺสามีติ ฯ โส เอกํ มนฺตกุสลํ อุปธาเรนฺโต อนุเกวฏฺฏํ
นาม พฺราหฺมณํ ทิสฺวา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาจริย อมฺหากํ เอกํ กมฺมํ
นิตฺถริตุํ วฏฺฏตีติ อาห ฯ กึ กโรมิ ปณฺฑิต วเทหีติ ฯ ตุมฺเห อนุปากาเร
ฐตฺวา อมฺหากํ มนุสฺสานํ ปมาทํ โอโลเกนฺตา อนฺตรนฺตรา
พฺรหฺมทตฺตมนุสฺสานํ ปูวมจฺฉมํสาทีนิ ขิปิตฺวา อมฺโภ อิทญฺจิทญฺจ ขาทถ มา
อุกฺกณฺฐถ อญฺญํ กติปาหํ วสิตุํ วายมถ นครวาสิโน ปญฺชเร
นิรุทฺธา กุกฺกุฏา วิย อุกฺกณฺฐิตา น จิรสฺเสว โว ทฺวารํ วิวริสฺสนฺติ
อถ ตุมฺเห วิเทหญฺจ ทุฏฺฐคหปติปุตฺตญฺจ คณฺหิสฺสถาติ วเทยฺยาถ
อมฺหากํ มนุสฺสา ตํ กถํ สุตฺวา ตุมฺเห อกฺโกสิตฺวา ตชฺเชตฺวา
พฺรหฺมทตฺตมนุสฺสานํ ปสฺสนฺตานํเยว ตุมฺเห หตฺถปาเทสุ คเหตฺวา
เวฬุเปสิกาทีหิ ปหรนฺตา วิย หุตฺวา ปาการโต โอตาเรตฺวา ปญฺจจูฬานิ
การาเปตฺวา อิฏฺฐกจุณฺเณหิ โอกีริตฺวา กรณวิรมาลํ กณฺเณ กตฺวา
กติปยปหารํ ทตฺวา ปิฏฺฐิยํ ราชิโย ทสฺเสตฺวา ปาการํ อาโรเปตฺวา สิกฺกาย
ปกฺขิปิตฺวา โยตฺเตน โอตาเรตฺวา คจฺฉ มนฺตเภทกโจราติ พฺรหฺมทตฺตมนุสฺสานํ
ทสฺเสนฺติ เต ตํ รญฺโญ สนฺติกํ เนสฺสนฺติ ตํ ทิสฺวา ราชา
โก เต อปราโธติ ปุจฺฉิสฺสติ อถสฺส เอวํ วเทยฺยาถ มหาราช
มยฺหํ ปุพฺเพ ยโส มหนฺโต คหปติปุตฺโต มจฺฉริเยน มํ น ภุญฺชตีติ
กุชฺฌิตฺวา รญฺโญ กเถตฺวา สพฺพํ เม ยสํ อจฺฉินฺทิ อหํ มม
ยสโจรสฺส คหปติปุตฺตสฺส สีสํ คณฺหาเปสฺสามีติ ตุมฺหากํ มนุสฺเส
อุกฺกณฺฐิเต ทิสฺวา เอเตสํ ขาทนียํ โภชนียํ วา เทมิ เอตฺตเกน
มํ โปราณกเวรํ วิย หทเย กตฺวา อิมํ พฺยสนํ ปาเปสิ สพฺพํ
ตุมฺหากํ มนุสฺสา ชานนฺติ มหาราชาติ นานปฺปกาเรหิ ตํ สทฺทหาเปตฺวา
วิสฺสาเส อุปฺปนฺเน มหาราช ตุมฺเห มมํ ลทฺธกาลโต ปฏฺฐาย
มา จินฺตยิตฺถ อิทานิ เวเทหสฺส จ คหปติปุตฺตสฺส จ ชีวิตํ นตฺถิ
อหํ อิมสฺมึ นคเร ปาการสฺส ถิรฏฺฐานญฺจ ทุพฺพลฏฺฐานญฺจ ปริขายํ
กุมฺภีลาทีนํ อตฺถิฏฺฐานญฺจ นตฺถิฏฺฐานญฺจ ชานามิ น จิเรเนว
โว นครํ คเหตฺวา ทสฺสามีติ วเทยฺยาถ อถ โส ราชา เต สทฺทหิตฺวา
สกฺการํ กริสฺสติ อถสฺส เสนํ พาหนํ จ ปฏิจฺฉาเปสฺสติ อถสฺส
เสนํ พาลกุมฺภีลฏฺฐาเนสุเยว โอตาเรยฺยาถ ตสฺส เสนา กุมฺภีลภเยน น
โอตริสฺสนฺติ ตทา ตุมฺหากํ เทว เสนา คหปติปุตฺเตน ภินฺนา สพฺเพ
ราชาโน จ อาจริย เกวฏฺฏํ จ อาทึ กตฺวา เกนจิ ลญฺโจ อคฺคหิโต
นาม นตฺถิ เกวลํ เอเต ตุมฺเห ปริวาเรตฺวา วิจรนฺติ สพฺเพ
คหปติปุตฺตสฺเสว สนฺตกา อหเมเวโก ตุมฺหากํ ปุริโส สเจ เม วจนํ
น สทฺทหถ สพฺเพ เต ราชาโน อลงฺกริตฺวา มํ ทสฺสนาย อาคจฺฉนฺตูติ
เปเสถ อถ (เต) เนสํ ราชูนํ คหปติปุตฺเตน อตฺตโน นามรูปํ
ลิขิตฺวา ทินฺเนสุ วตฺถาลงฺการขคฺคาทีสุ อกฺขรานิ ทิสฺวา นิฏฺฐํ
คจฺเฉยฺยาถาติ วเทยฺยาถ โส ตถา กตฺวา ตานิ อกฺขรานิ ทิสฺวา
นิฏฺฐํ คนฺตฺวา ภิตตสิโต เต ราชาโน อุยฺโยเชตฺวา อิทานิ กึ กโรม
ปณฺฑิตาติ ตุมฺเห ปุจฺฉิสฺสติ ตเมว ราชานํ ตุมฺเห เอวํ วเทยฺยาถ
มหาราช คหปติปุตฺโต พหุมาโย สเจ อญฺญานิ กติปยทิวสานิ
วสิสฺสถ สพฺพํ โว เสนํ อตฺตโน หตฺถคตํ กตฺวา ตุมฺเห คณฺหิสฺสติ
ปปญฺจํ อกตฺวา อชฺเชว มชฺฌิมยามสมนนฺตเร อสฺสปิฏฺฐิยํ นิสีทิสฺวา
ปลายิสฺสาม มา โน ปรหตฺเถ มรณํ โหตูติ วเทยฺยาถ โส ตุมฺหากํ
วจนํ สุตฺวา ตถา กริสฺสติ ตุมฺเห ตสฺส ปลายนเวลาย นิวตฺติตฺวา
อมฺหากํ มนุสฺเส ชานาเปยฺยาถาติ ฯ ตํ สุตฺวา อนุเกวฏฺฏพฺราหฺมโณ
สาธุ ปณฺฑิต กริสฺสามิ เต วจนนฺติ อาห ฯ เตน หิ กติปยปหาเร
สหิตุํ วฏฺฏตีติ ฯ ปณฺฑิต มม ชีวิตญฺจ หตฺถปาเท จ ฐเปตฺวา
อวเสสํ อตฺตโน รุจฺจนวเสน กโรหีติ ฯ โส ตสฺส เคเห มนุสฺสานํ
สกฺการํ กตฺวา อนุเกวฏฺฏํ วุตฺตนเยเนว วิปฺปการํ ปาเปตฺวา สิกฺกาย
ปกฺขิปิตฺวา โยตฺเตน โอตาเรตฺวา พฺรหฺมทตฺตมนุสฺสานํ ทาเปสิ ฯ
อถ เต ตํ คเหตฺวา เนตฺวา พฺรหฺมทตฺตสฺส ทสฺเสสุํ ฯ ราชา ตํ
วีมํสิตฺวา สทฺทหิตฺวา สกฺการมสฺส กตฺวา เสนํ ปฏิจฺฉาเปสิ ฯ โสปิ
เสนํ พาลกุมฺภีลฏฺฐาเนสุเยว โอตาเรสิ ฯ มนุสฺสา กุมฺภีเลหิ
ขชฺชมานา อฏฺฏาลเกหิ ฐิเตหิ มนุสฺเสหิ อุสุสตฺติโตมรวสฺเสหิ
วิชฺฌิยมานา มหาวินาสํ ปาปุณนฺติ ฯ ตโต ปฏฺฐาย เกจิ ภเยน
อุปคนฺตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ อถ อนุเกวฏฺโฏ ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา
อาห เทว ตุมฺหากํ อตฺถาย ยุชฺฌนกา นาม นตฺถิ สพฺเพหิ ลญฺโจ
คหิโต สเจ อสทฺทหนฺตา ปกฺโกสาเปตฺวา นิวตฺถวตฺถาทีสุ อกฺขรานิ
โอโลเกถาติ ฯ ราชา ตถา กตฺวา สพฺเพสํ วตฺถาทีสุ อกฺขรานิ
ทิสฺวา อทฺธา อิเมหิ ลญฺโจ คหิโตติ นิฏฺฐํ คนฺตฺวา อาจริย อิทานิ
กึ กาตพฺพนฺติ ปุจฺฉิตฺวา เทว อญฺญํ กตฺตพฺพํ นตฺถิ สเจ ปปญฺจํ
กริสฺสถ คหปติปุตฺโต โว คณหิสฺสติ อาจริยเกวฏฺโฏปิ เกวลํ
นลาเต วณํ กตฺวา จรติ ลญฺโจ ปน เอเตนปิ คหิโต อยมฺหิ
มณิรตนํ คเหตฺวา ตุมฺเห ติโยชนํ ปลาเปตฺวา สทฺทหาเปตฺวา นิวตฺเตสิ
อยมฺปิ ปริภินฺนโกว เอกรตฺติวาโสปิ มยฺหํ น รุจฺจติ อชฺเชว
มชฺฌิมยามสมนนฺตเร ปลายิตุํ วฏฺฏติ มํ ฐเปตฺวา อญฺโญ ตว สุหทโย
นาม นตฺถีติ วตฺเต เตน หิ อาจริย ตุมฺเหเยว เม อสฺสํ กปฺเปตฺวา
ยานสชฺชํ กโรถาติ อาห ฯ พฺราหฺมโณ ตสฺส นิจฺจเยน ปลายนภาวํ
ญตฺวา มา ภายิ มหาราชาติ ตํ อสฺสาเสตฺวา พหิ นิกฺขมิตฺวา
อุปฺนิกฺขิตฺตปุริสานํ อชฺช ราชา ปลายิสฺสติ มา นิทฺทายิตฺถาติ โอวาทํ
ทตฺวา รญฺโญ อสฺโส ยถา อากฑฺฒิโตปิ สุฏฺฐุตรํ ปลายติ เอวํ
อวกมฺปนาย กปฺเปตฺวา มชฺฌิมยามสมนนฺตเร อสฺสํ อภินีหริตฺวา
กปฺปิโต เต เทว อสฺโส เวลํ ชานาหีทิ อาห ฯ ราชา อสฺสํ
อภิรุหิตฺวา ปลายิ ฯ อนุเกวฏฺโฏปิ อสฺสํ อภิรุหิตฺวา เตน สทฺธึ
คจฺฉนฺโต วิย โถกํ คนฺตฺวา นิวตฺติ ฯ อวกมฺปนาย กปฺปิตอสฺโส
อากฑฺฒิยมาโนปิ ราชานํ คเหตฺวา ปลายิ ฯ อนุเกวฏฺโฏปิ เสนาย
อนฺตรํ ปวิสิตฺวา จูฬนีพฺรหฺมทตฺโต ปลาโตติ อุกฺกฏฺฐิมกาสิ ฯ
อุปนิกฺขิตฺตปุริสาปิ อตฺตโน มนุสฺเสหิ สทฺธึ อุปกฺโกสึสุ ฯ เสสราชาโนปิ
ตํ สทฺทํ สุตฺวา มโหสถปณฺฑิโต ทฺวารํ วิวริตฺวา นิกฺขมนฺโต
ภวิสฺสติ อิทานิ โน ชีวิตํ น ทสฺสตีติ ภีตตสิตา อุปโภคปริโภคภณฺฑานิปิ
อโนโลเกตฺวา ตโต ตโต ปลายึสุ ฯ มนุสฺสา ราชาโนปิ
ปลายนฺตีติ สุฏฺฐุตรํ อุปกฺโกสึสุ ฯ ตํ สทฺทํ สุตฺวา ทวารฏฺฏาลกาทีสุ
ฐิตาปิ อุนฺนาทึสุ อปฺโผฏยึสุ ฯ อิติ ตสฺมึ ขเณ ปฐวี ภิชฺชมานา
สมุทฺโท วิย สํขุพฺภิโต สกลนครํ อนฺโต จ พหิ จ
เอกนินฺนาทมโหสิ ฯ อฏฺฐารสอกฺโขภิณีสํขาตา มนุสฺสา มโหสถปณฺฑิเตน
กิร พฺรหฺมทตฺโต จ เอกสตราชาโน จ คหิตาติ มรณภยภีตา
อตฺตโน อตฺตโน อุทเร พนฺธสาฏกํปิ ฉฑฺเฑตฺวา ปลายึสุ ฯ ขนฺธา
วารฏฺฐานํ ตุจฺฉํ อโหสิ ฯ จูฬนีพฺรหฺมทตฺโต เอกสเต ขตฺติเย
คเหตฺวา อตฺตโน นครเมว คโต ฯ ปุน ทิวเส ปาโตว นครทฺวารานิ
วิวริตฺวา พลนิกายา นครา นิกฺขมิตฺวา มหาวิโลปํ ทิสฺวา กึ กโรม
ปณฺฑิตาติ มหาสตฺตสฺส อาโรจยึสุ ฯ โส อาห เอเตหิ ฉฑฺฑิตํ
ธนํ ตุมฺหากํ ปาปุณาติ สพฺเพสํ ราชูนํ สนฺตกํ รญฺโญ เทถ
เสฏฺฐีนญฺจ เกวฏฺฏพฺราหฺมณสฺส จ สนฺตกํ อมฺหากํ อาหรถ อวเสสํ
นครวาสิโน คณฺหนฺตูติ ฯ เตสํ มหคฺฆรตนภณฺฑเมว อาหรนฺตานํ
อฑฺฒมาโส วีติวตฺโต ฯ เสสํ ปน จตูหิ มาเสหิ อาหรึสุ ฯ
มหาสตฺโต อนุเกวฏฺฏสฺส มหนฺตํ สกฺการํ อกาสิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย
กิร มิถิลานครวาสิโน สหิรญฺญสุวณฺณา ชาตา ฯ มหคฺฆรตนานิ
ชาตานิ ฯ
     พฺรหฺมทตฺตสฺสาปิ เตหิ ราชูหิ สทฺธึ อุตฺตรปญฺจาลนคเร วสนฺตสฺส
เอกวสฺสํ อตีตํ ฯ
     อเถกทิวสํ เกวฏฺโฏ อาทาเสน มุขํ โอโลเกนฺโต นลาเต วณํ
ทิสฺวา อิทํ คหปติปุตฺตสฺส กมฺมํ เตนาหํ เอตฺตกานํ ราชูนํ อนฺตเร
ลชฺชาปิโตติ จินฺเตตฺวา สมุปฺปนฺนโกโธ หุตฺวา กทา นุ ขวสฺส
ปิฏฺฐึ ปสฺสิตุํ สมตฺโถ ภวิสฺสามีติ จินฺเตนฺโต อตฺเถโส อุปาโย
อมฺหากํ รญฺโญ ธีตา ปญฺจาลจนฺที นาม อุตฺตมรูปธรา เทวจฺฉรปฏิภาคา
ตํ วิเทหสฺส รญฺโญ ทสฺสามาติ วตฺวา วิเทหํ กาเมน
ปโลเภตฺวา คิลิตพลิสํ วิย มจฺฉํ มโหสถปณฺฑิเตน สทฺธึ วิเทหํ อาเนตฺวา
อุโภปิ เต มาเรตฺวา ชยปานํ ปิวิสฺสามาติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา ราชานํ
อุปสงฺกมิตฺวา อาห เทว เอโก มนฺโต อตฺถีติ ฯ ตสฺส วจนํ
สุตฺวา ราชา อาริย ตว มนฺตํ นิสฺสาย อุทรสาฏกสฺสาปิ สามิโน
น ชาตมฺหา อิทานิ กึ กริสฺสสิ ตุณฺหี โหหีติ อาห ฯ มหาราช
อิมินา อุปาเยน สทิโส อญฺโญ อุปาโย นตฺถีติ ฯ เตนหิ ภณาหีติ ฯ
มหาราช อมฺเหหิ ทฺวีหิเยว ภวิตุํ วฏฺฏตีติ ฯ เอวํ โหตูติ ฯ
อถ นํ พฺราหฺมโณ อุปริปาสาทตลํ อาโรเปตฺวา สยนคพฺภํ
ปเวเสตฺวา อาห มหาราช วิเทหราชานํ กิเลเสน ปโลเภตฺวา
อิธาเนตฺวา คหปติปุตฺเตน สทฺธึ มาเรสฺสามาติ ฯ เอโส สุนฺทโร อาจริย
อุปาโย กถํ ปน ตํ ปโลเภตฺวา อาเนสฺสามาติ ฯ มหาราช ธีตา
โว ปญฺาจาลจนฺที อุตฺตมรูปธรา ตสฺสา รูปสิริสมฺปตฺติญฺจ
จาตุริยวิลาสญฺจ กวีหิ คีตพนฺธเนน พนฺธาเปตฺวา ตานิ กาพฺยานิ มิถิลายํ
คายาเปตฺวา เอวรูปํ อิตฺถีรตนํ อลภนฺตสฺส วิเทหนรินฺทสฺส กึ
รชฺเชนาติ ตสฺส สวนสํสคฺเคเนว ปฏิพทฺธภาวํ ญตฺวา อหํ ตตฺถ คนฺตฺวา
ทิวสํ ววฏฺฐเปสฺสามิ โส มยิ ทิวสํ ววฏฺฐเปตฺวา อาคเต คิลิตพลิโส
วิย มจฺโฉ คหปติปุตฺตํ คเหตฺวา อาคมิสฺสติ อถ เน มาเรสฺสามาติ ฯ
ราชา ตสฺส วจนํ สุตฺวา ตุสิตฺวา โสภโน เต อาจริย อุปาโย
เอวํ กริสฺสามาติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ ตํ ปน มนฺตํ จูฬนีพฺรหฺมทตฺตสฺส
สยนปาลิกา สาลิกา สกุณิกา สุตฺวา ปจฺจกฺขํ อกาสิ ฯ ราชา
โปราณกาพฺยการเก ปกฺโกสาเปตฺวา พหุธนํ ทตฺวา ธีตรํ เตสํ
ทสฺเสตฺวา ตาตา เอติสฺสา รูปสมฺปตฺตึ นิสฺสาย กาพฺยํ กโรถาติ
อาห ฯ เต อติมโนหรานิ คีตานิ พนฺธิตฺวา ราชานํ สาวยึสุ ฯ
ราชา เตสํ พหุธนํ อทาสิ ฯ กวีนํ สนฺติกา กาพฺยานิ นาฏกิตฺถิโย
สิกฺขาเปตฺวา สมชฺชมณฺฑเล คายึสุ ฯ อิติ ตานิ คีตานิ วิตฺถาริตานิ
อเหสุํ ฯ เตสุ มนุสฺสานํ อนฺตเร วิตฺถาริตตฺตํ คเตสุ ราชา คายเก
ปกฺโกสาเปตฺวา อาห ตาตา ตุมฺเห มหาสกุเณ คเหตฺวา รตฺตึ
รุกฺขํ อภิรุยฺห ตตฺถ นิสินฺนา คายิตฺวา ปจฺจูสกาเล เตสํ คีวาสุ
กํสตาเล พนฺธิตฺวา เต อุฏฺฐาเปตฺวา โอตรถาติ ฯ โย กิร อากาเส
กํสตาลสทฺทํ สุตฺวา โส ปณฺจาลรญฺโญ ธีตุ สรีรวณฺณํ เทวตาโยปิ
คายนฺตีติ ปากฏภาวกรณตฺถํ ตถา กาเรสิ ฯ ปุน ราชา เต กวิโย
ปกฺโกสาเปตฺวา ตาตา อิทานิ ตุมฺเห เอวรูปา กุมาริกา ชมฺพูทีปตเล
อญฺญสฺส รญฺโญ นานุจฺฉวิกา มิถิลายํ วิเทหรญฺโญ อนุจฺฉวิกา รญฺโญ
อิสฺสริยญฺจ อิมาย เอวานุจฺฉวิกนฺติ วณฺเณตฺวา คีตานิ
พนฺธถาติ อาห ฯ เต ตถา กตฺวา รญฺโญ อาโรจยึสุ ฯ ราชา
เตสํ ธนํ ทตฺวา ตาตา มิถิลํ คนฺตฺวา ปุน ตตฺถ อิมินาว อุปาเยน
คายถาติ เปเสสิ ฯ เต ตานิ คายนฺตา อนุปุพฺเพน มิถิลํ ปตฺวา
สมชฺชมณฺฑเล คายึสุ ฯ ตานิ สุตฺวา มหาชโน อุกฺกุฏฺฐิสหสฺสานิ
ปวตฺเตตฺวา เตสํ พหุธนํ อทาสิ ฯ เต รตฺติสมเย รุกฺเขสุ คายิตฺวา
ปจฺจูสกาเล สกุณานํ คีวาสุ กํสตาเล พนฺธิตฺวา โอตรนฺติ ฯ อากาเส
กํสตาลสทฺทํ สุตฺวา ปญฺจาลรญฺโญ ธีตุ สรีรวณฺณํ เทวตาโยปิ
คายนฺตีติ สกลนคเร เอกโกลาหลมโหสิ ฯ วิเทหราชา ตํ สุตฺวา
กาพฺยการเก ปกฺโกสาเปตฺวา อตฺตโน นิเวสเน สมชฺชํ กาเรตฺวา
เอวรูปํ กิร อุตฺตมรูปธรํ ราชธีตรํ จูฬนีราชา มยฺหํ ทาตุกาโมติ
ตุสิตฺวา เตสํ พหุธนํ อทาสิ ฯ เต อาคนฺตฺวา พฺรหฺมทตฺตสฺส อาโรเจสุํ ฯ
อถ นํ เกวฏฺโฏ อาห อิทานาหํ มหาราช ทิวสํ ววฏฺฐปนตฺถาย
คมิสฺสามีติ ฯ โส สาธุ อาจริย กึ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ ฯ
โถกํ ปณฺณาการํ มหาราชาติ ฯ คณฺหาหิ อาจริยาติ ทาเปสิ ฯ
โส ตํ อาทาย มหนฺเตน ปริวาเรน คนฺตฺวา วิเทหรฏฺฐํ สมฺปาปุณิ ฯ
ตสฺสาคมนํ สุตฺวา นคเร เอกโกลาหลํ ชาตํ จูฬนีราชา จ กิร
วิเทโห จ มิตฺตสนฺถวํ กริสฺสนฺติ จูฬนีราชาปิ อตฺตโน ธีตรํ อมฺหากํ
รญฺโญ ทสฺสติ เกวฏฺโฏ กิร ทิวสํ ววฏฺฐเปตุํ เอตีติ ฯ วิเทหราชาปิ
ตํ สุณิ ฯ สหาสตฺโตปิ ตํ สุณิ ฯ ตํ สุตฺวานสฺส เอตทโหสิ
ตสฺสาคมนํ มยฺหํ น รุจฺจติ ตตฺตโต ๑- ตํ ชานิสฺสามีติ ฯ
โส จูฬนีรญฺโญ สนฺติเก อุปนิกฺขิตฺตปริสานํ สาสนํ เปเสสิ อิมมตฺถํ
ตตฺตโต ชานิตฺวา สาสนํ เปเสนฺตูติ ฯ อถสฺส เต มยเมตํ ตตฺตโต น
ชานาม ราชา จ เกวฏฺโฏ จ สยนคพฺเภ นิสีทิตฺวา มนฺเตนฺติ
รญฺโญ ปน สยนปาลิกา สาลิกา สกุณิกา เอตํ มนฺตํ ชาเนยฺยาติ
ปฏิสาสนํ เปสยึสุ ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต จินฺเตสิ ยถา ปจฺจามิตฺตานํ
โอกาโส น โหติ เอวํ สุวิภตฺตํ กตฺวา สุสชฺชิตนครํ อหํ
เกวฏฏสฺส ทฏฺฐุํ น ทสฺสามีติ ฯ โส นครทฺวารโต ยาว ราชเคหา
ราชเคหโต จ ยาว อตฺตโน เคหา อาคมนมคฺคํ อุโภสุ ปสฺเสสุ
กิลญฺเชหิ ปริกฺขิปาเปตฺวา มตฺถเกปิ กิลญฺเชหิ ปฏิจฺฉาทาเปตฺวา
จิตฺตกมฺมํ กาเรตฺวา ภูมิยํ ปุปฺผานิ วิกีริตฺวา ปุณฺณฆเฏ ฐปาเปตฺวา
กทฺทลิโย จ ฐปาเปตฺวา ธเช ปคฺคณฺหาเปสิ ฯ เกวฏฺโฏ
นครํ ปวิสิตฺวา สุวิภตฺตํ นครํ อปสฺสนฺโต รญฺญา เม มคฺโค
อลงฺการาปิโตติ จินฺเตตฺวา นครสฺส อทสฺสนตฺถํ กตภาวํ น ชานาติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ตตฺวโตติปิ ปาโฐ ฯ
โส คนฺตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา ปณฺณาการํ ปฏิจฺฉาเปตฺวา ปฏิสนฺถารํ
กตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา รญฺญา กตสกฺการสมฺมาโน อตฺตโน
อาคตการณํ อาโรเจนฺโต เทฺว คาถา อภาสิ
             ราชา สนฺถวกาโม เต  รตนานิ ปเวจฺฉติ
             อาคจฺฉนฺตุ อิโต ทูตา   มญฺชุกา ปิยภาณิโน
             ภาสนฺตุ มุทุกา วาจา   ยา วาจา ปฏินนฺทิตา
             ปญฺจาโล จ วิเทโห จ  อุโภ เอกา ภวนฺตุ เตติ ฯ
     ตตฺถ สนฺถวกาโม เตติ มหาราช อมฺหากํ ราชา ตยา สทฺธึ
มิตฺตสนฺถวํ กตฺตุกาโม ฯ รตนานีติ อิตฺถีรตนํ อตฺตโน ธีตรํ อาทึ
กตฺวา ตุมฺหากํ รตนานิ เทติ ฯ อาคจฺฉนฺตูติ อิโต ปฏฺฐาย กิร
อุตฺตรปญฺจาลนครโต ปณฺณาการํ คเหตฺวา มธุรวจนา ปิยภาณิโน
ทูตา อิธาคจฺฉนฺตุ อิโต จ ตตฺถ คจฺฉนฺตุ ฯ เอกา ภวนฺตูติ
เต คงฺโคทกํ วิย ยมุโนทเกน สทฺธึ สํสนฺทนฺตํ เอกสทิสาว โหนฺตุ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา มหาราช อมฺหากํ ราชา อญฺญํ มหามจฺจํ
เปเสตุกาโม หุตฺวาปิ รญฺโญ มนาปํ กตฺวา สาสนํ อาโรเจตุํ
น สกฺขิสฺสติ ตสฺมา มํ เปเสติ อาจริย ตุมฺเห สาธุกํ ราชานํ
โพเธตฺวา อาทาย อาคจฺฉถาติ คจฺฉถ ราชเสฏฺฐ อภิรูปญฺจ กุมาริกํ
ลภิสฺสถ อมฺหากญฺจ รญฺญา สทฺธึ มิตฺตสนฺถโว เต ปติฏฺฐหิสฺสตีติ
อาห ฯ โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา ตุฏฺฐมานโส หุตฺวา อุตฺตมรูปธรํ
กิร กุมาริกํ ลภิสฺสามีติ สวนสํสคฺเคน พชฺฌิตฺวา อาจริย ตุมฺหากญฺจ
กิร มโหสถปณฺฑิตสฺส จ ธมฺมยุทฺเธ วิวาโท อโหสิ คจฺฉถ
ปุตฺตํ เม ปสฺสถ อุโภปิ ปณฺฑิตา อญฺญมญฺญํ ขมาเปตฺวา มนฺเตตฺวา
เอถาติ อาห ฯ ตํ สุตฺวา เกวฏฺโฏ ปสฺสิสฺสามิ ปณฺฑิตนฺติ ตํ
ปสฺสิตุํ อคมาสิ ฯ มหาสตฺโตปิ ตํ ทิวสํ ตสฺส อตฺตโน สนฺติกํ
อาคตภาวํ ญตฺวา จินฺเตสิ เตน เม ปาปธมฺเมน สทฺธึ สลฺลาโป
มา โหตูติ ปาโตว โถกํ สปฺปึ ปิวิ ฯ เคหํปิสฺส พหเลน
อลฺลโคมเยน ลิมฺเปสิ ถมฺเภ จ เตเลน มกฺเขสิ ฯ ตสฺส นิปชฺชนกํ
เอกํ ปน วตฺถมญฺจกํ ฐเปตฺวา เสสานิ มญฺจปีฐานิ นีหราเปสิ ฯ
โส มนุสฺสานํ สญฺญํ อทาสิ ฯ ตุมฺเห พฺราหฺมเณ กเถตุํ อารทฺเธ
เอวํ วเทยฺยาถ พฺราหฺมณ มา ปณฺฑิเตน สทฺธึ กเถยฺยาสิ อชฺช
เตน สปฺปิ ปีตนฺติ มยิ เตน สทฺธึ กถนาการํ กโรนฺเตปิ เทว
ติขิณสปฺปิ โว ปีตํ มา กเถถาติ นิวาเรยฺยาถาติ เอวํ วิจาเรตฺวา
มหาสตฺโต รตฺตปฏํ นิวาเสตฺวา สตฺตเม ทฺวารโกฏฺฐเก ปุริเส ฐเปตฺวา
วตฺถมญฺจเก นิปชฺชิ ฯ เกวฏฺโฏปิสฺส ปฐเม ทฺวารโกฏฺฐเก ฐตฺวา
กหํ ปณฺฑิโตติ ปุจฺฉิ ฯ อถ นํ เต มนุสฺสา พฺราหฺมณ มา สทฺทมกริ
สเจปิ อาคนฺตุกาโม ตุณฺหี หุตฺวา เอหิ อชฺช ปณฺฑิเตน
ติขิณสปฺปิ ปีตํ มหาสทฺทํ กาตุํ น ลภิสฺสสีติ อาหํสุ ฯ เสสทฺวารโกฏฺฐเกสุปิ
นํ ตเถว อาหํสุ ฯ โส สตฺตมํ ทฺวารโกฏฺฐกํ อติกฺกมิตฺวา
ปณฺฑิตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ ฯ ปณฺฑิโต กถนาการํ ทสฺเสสิ ฯ
อถ นํ มนุสฺสา เทว มา กถยิตฺถ ติขิณสปฺปิ โว ปีตํ กึ โว
อิมินา ทุฏฺฐพฺราหฺมเณน สทฺธึ กถเนนาติ วตฺวา นิวารยึสุ ฯ อิติ
โส ปณฺฑิตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา เนว นิสีทิ ตุํ อาสนํ นิสฺสาย
ฐิตฏฺฐานํปิ น ลภติ อลฺลโคมยํ อกฺกมิตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ อถ นํ
โอโลเกตฺวา เอโก อกฺขีนิ อุมฺมิลิ เอโก ภมุกํ อุกฺขิปิ เอโก กปฺปุรํ
อากฑฺฒยิ ฯ เกจิ หตฺถปาทวิการาทีนิ ทสฺเสนฺติ ฯ โส เตสํ กิริยํ
โอโลเกตฺวา มงฺกุภูโต คจฺฉามหํ ปณฺฑิตาติ วตฺวา อปเรหิ อเร
ทุฏฺฐพฺราหฺมณ มา สทฺทมากาสิ สเจ สทฺทเมว กโรสิ อฏฺฐีนิ เต
ภินฺทิสฺสามาติ วุตฺเต ภีตตสิโต หุตฺวา นิวตฺติตฺวา คจฺฉนฺโต น
โอโลเกสิ ฯ อถ นํ อญฺโญ อุฏฺฐาย เวฬุเปสิกาย ปิฏฺฐิยํ ตาเฬสิ ฯ
อญฺโญ ปิฏฺฐิยํ หตฺถตเลน ปหริ ฯ อนฺตเร อญฺโญ คีวายํ คเหตฺวา
ขิปิ ฯ โส สีหมุขโต มุตฺตมิโค วิย ภีตตสิโต หุตฺวา นิกฺขมิตฺวา
ราชเคหํ คโต ฯ ราชา จินฺเตสิ อชฺช มม ปุตฺโต อิมํ ปวุตฺตึ
สุตฺวา ตุฏฺโฐ ภวิสฺสติ ทฺวินฺนํ ปณฺฑิตานํ มหติยา ธมฺมสากจฺฉาย
ภวิตพฺพํ อชฺช อุโภปิ อญฺญมญฺญํ ขมาเปสฺสนฺติ ลาภาวต เมติ ฯ
โส เกวฏฺฏํ ทิสฺวา ปณฺฑิเตน สทฺธึ สํสนฺทนาการํ ปุจฺฉนฺโต อิมํ
คาถมาห
                กถนฺนุ เกวฏฺฏ มโหสเถน
                สมาคโม อาสิ ตทิงฺฆ พฺรูหิ
     กจฺจิ เต ปฏินิชฺฌตฺโต กจฺจิ ตุฏฺโฐ มโหสโถติ ฯ
     ตตฺถ ปฏินิชฺฌตฺโตติ ธมฺมยุทฺธมณฺฑเล ปวตฺตํ วิคฺคหํ วูปสมนตฺถํ
กจฺจิ ตฺวํ เตน โส จ ตยา ปฏินิชฺฌตฺโต ขมาปิโต ฯ กจฺจ ตุฏฺโฐติ
กจฺจิ ตุมฺหากํ รญฺญา เปสิตํ ปวุตฺตึ สุตฺวา ตุฏฺโฐ ฯ
     อถ นํ เกวฏฺโฏ มหาราช มา ตุมฺเห ตํ ปณฺฑิโตติ คเหตฺวา
วิจรถ ตโต อสปฺปุริสตโร นาม นตฺถีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห
             อนริยรูโป ปุริโส      ชนินฺท อสโมทโก
             ถทฺโธ อสพฺภิรูโป      (ยถา มูโคว พธิโรว)
                 น กิญฺจิตฺถมภิภาสถาติ ฯ
     ตตฺถ อสพฺภิรูโปติ อปณฺฑิตชาติโก ฯ น กิญฺจิตฺถนฺติ มยา
สห กิญฺจิ อตฺถํ น ภาสถ เตเนว ตํ อปณฺฑิโตติ มญฺญามิ ฯ
อิติ โส โพธิสตฺตสฺส อคุณํ กเถสิ ฯ
     ราชา ตสฺส วจนํ สุตฺวา อนภินนฺทิตฺวา อปฏิกฺโกสิตฺวา ตสฺส
จ เตน สทฺธึ อาคตานญฺจ ปริพฺพยณเจว นิวาสนเคหญฺจ ทาเปตฺวา
คจฺฉถ อาจริย วิสมถาติ ตํ อุยฺโยเชตฺวา จินฺเตสิ มม ปุตฺโต
ปณฺฑิโต ปฏิสนฺถารกุสโล อิมินา กิร สทฺธึ เนว ปฏิสนฺถารํ อกาสิ
น ตุฏฺฐึ ปเวเทสิ กิญฺจิ เตน อนาคตภยํ ทิฏฺฐํ ภวิสฺสตีติ สยเมว
กถํ สมุฏฺฐเปตฺวา อิมํ คาถมาห
             อทฺธา อิทํ มนฺตปทํ สุทุทฺทสํ
             อตฺโถ สุทฺโธ นรวิริเยน ทิฏฺโฐ
             ตถา หิ กาโย มม สมฺปเวธติ
             หิตฺวา สยํ โก ปรหตฺถเมสฺสตีติ ฯ
     ตตฺถ อิทนฺติ ยํ มม ปุตฺเตน ทิฏฺฐํ อทฺธา อิทํ มนฺตปทํ อญฺญเน
อิตรปุริเสน สุทุทฺทสํ ฯ นรวิริเยนาติ วิริยวนฺเตน นเรน สุทฺโธ อตฺโถ
ทิฏฺโฐ ภวิสฺสติ ฯ สยนฺติ สกรฏฺฐํ หิตฺวา โก ปรหตฺถํ คมิสฺสติ ฯ
     มม ปุตฺเตน พฺราหฺมณสฺส อาคมเน โทโส ทิฏฺโฐ ภวิสฺสติ
อยํ หิ อาคจฺฉนฺโต น มิตฺตสนฺถวตฺถาย อาคมิสฺสติ มํ ปน กาเมน
ปโลเภตฺวา อตฺตโน นครํ เนตฺวา คหณตฺถาย อาคเตน ภวิตพฺพํ
ตํ อนาคตภยํ ทิฏฺฐํ ภวิสฺสติ ปณฺฑิเตนาติ ตสฺส ตมตฺถํ อาวชฺเชตฺวา
ภีตตสิตสฺส นิสินฺนกาเลเยว จตฺตาโร ปณฺฑิตา อาคมึสุ ฯ
ราชา เสนกํ ปุจฺฉิ กึ เสนก เต รุจฺจติ อุตฺตรปญฺจาลนครํ
คนฺตฺวา จูฬนีราชสฺส ธีตุ อานยนนฺติ ฯ โส กึ กเถถ มหาราช
น หิ สิรึ อาคจฺฉนฺตึ ปหริตฺวา ปลาเปตุํ วฏฺฏติ สเจ ตุมฺเห
ตตฺถ คนฺตฺวา ตํ คณฺหิสฺสถ ฐเปตฺวา จูฬนีพฺรหฺมทตฺตํ อญฺโญ
ตุมฺเหหิ สโม สกลชมฺภูทีปตเล น ภวิสฺสติ กึ การณา เชฏฺฐราชสฺส
ธีตุยา คหิตตฺตา โส หิ เสสราชาโน มม มนุสฺสา เวเทโหเอโก
มยา สทิโสติ สกลชมฺพูทีปตเล อคฺคราชา อุตฺตมรูปธรํ ธีตรํ
ตุมฺหากํ ทาตุกาโม ชาโต กโรถสฺส วจนํ มยมฺปิ ตุมฺเห นิสฺสาย
วตฺถาลงฺกาเร ลภิสฺสามาติ ฯ ราชา เสเสปิ ปุจฺฉิ ฯ เตปิ ตเถว
กเถสุํ ฯ ตสฺส เตหิ สทฺธึ กเถนฺตสฺเสว เกวฏฺฏพฺราหฺมโณ
นิวาสนเคหา นิกฺขมิตฺวา ราชานํ อาปุจฺฉิตฺวา คมิสฺสามีติ อาคนฺตฺวา
ราชานํ วนฺทิตฺวา มหาราช น สกฺกา อมฺเหหิ ปปญฺจํ กาตุํ
คมิสฺสาม มยํ นรินฺทาติ อาห ฯ ราชา ตสฺส สกฺการํ กตฺวา ตํ
อุยฺโยเชสิ ฯ มหาสตฺโต ตสฺส คตภาวํ ญตฺวา นหาตฺวา อลงฺกริตฺวา
ราชูปฏฺฐานํ อาคนฺตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ ราชา
จินฺเตสิ ปุตฺโต เม มโหสถปณฺฑิโต มหามนฺตี มนฺตปารคโต อตีตา
นาคตปจฺจุปฺปนฺเน อตฺเถ ชานาติ อมฺหากํ ตตฺถ คนฺตุํ ยุตฺตภาวํ วา
อยุตฺตภาวํ วา ปณฺฑิโต ชานิสฺสตีติ ฯ โส อตฺตโน ปฐมํ จินฺติเต
อกเถตฺวา ราครโต โมหมุฬฺโห หุตฺวา ปุจฺฉนฺโต อิมํ คาถมาห
             ฉนฺนมฺปิ เอกาว มตี สเมติ
             เย ปณฺฑิตา อุตฺตมภูริปญฺญา
             ยานํ อยานํ อถวาปิ ฐานํ
             มโมสถ ตฺวํปิ มตึ กโรหีติ ฯ
     ตตฺถ ฉนฺนนฺติ ปณฺฑิต เกวฏฺฏพฺราหฺมณสฺส จ มม จ
อิเมสํ จ จตุนฺนนฺติ ฉนฺนํ อมฺหากํ ฯ เอกาว มตีติ เอโกว
อชฺฌาสโย คงฺโคทกํ วิย ยมุโนทเกน สํสนฺทติ สเมติ ฯ เยติ
เย มยํ ฉปิ ชนา อุตฺตมปณฺฑิตา อุตฺตมภูริปญฺญา เตสํ โน ฉนฺนมฺปิ
จูฬนีราชสฺส ธีตุ อานยนํ รุจฺจตีติ วทติ ฯ ฐานนฺติ อิเธว วาโส ฯ
มตึ กโรหีติ อมฺหากํ รุจฺจนกํ นาม อปฺปมาณํ ตฺวมฺปิ จินฺเตหิ
กึ อมฺหากํ อาวาหนตฺถาย ตตฺถ ยานํ อุทาหุ อยานํ อาทู อิเธว
วาโส รุจฺจตีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต อยํ ราชา อติวิย กามคิทฺโธ
อนฺธพาลภาเวน อิเมสํ จตุนฺนํ วจนํ คณฺหติ อตฺตโน คมนโทสํ น
ชานาติ ตสฺส คมเน โทสํ กเถตฺวา นิวตฺเตสฺสามิ นนฺติ จินฺเตตฺวา
จตสฺโส คาถาโย อภาสิ
              ชานาสิ โข ราช มหานุภาโว
              มหพฺพโล จูฬนีพฺรหฺมทตฺโต
              ราชา จ ตํ อิจฺฉติ มารณตฺถํ
                มิคํ ยถา โอกจเรน ลุทฺโท
         ยถาปิ มจฺโฉ พลิสํ        วงฺกํ มํเสน ฉาทิตํ
         อามคิทฺโธ น ชานาติ      มจฺโฉ มรณมตฺตโน
         เอวเมว ตุวํ ราช        จูฬเนยฺยสฺส ธีตรํ
         กามคิทฺโธ น ชานาสิ      มจฺโฉ (ว) มรณมตฺตโน
         สเจ คจฺฉสิ ปญฺจาลํ       ขิปฺปมตฺตํ ชเหสฺสสิ
         มิคํ ปนฺถานุปฺปนฺนํว        มหนฺตํ ภายเมสฺสตีติ ฯ
     ตตฺถ ราชาติ เวเทหํ อาลปติ ฯ มหานุภาโวติ มหายโส ฯ
มหพฺพโลติ อฏฺฐารสอโขภิณีสํขฺเยน พเลน สมนฺนาคโต ฯ
มารณตฺถนฺติ มรณสฺส อตฺถาย ฯ โอกจเรนาติ โอกจาริกาย มิคิยา ฯ
ลุทฺโท หิ เอกํ มิคึ สิกฺขาเปตฺวา รชฺชุเกน พนฺธิตฺวา อรญฺญํ
เนตฺวา มิคานํ โคจรฏฺฐาเน ฐเปสิ ฯ สา พาลมิคํ อตฺตโน สนฺติกํ
อาเนตุกามา สกสญฺญาย ราคํ ชเนนฺตี วิรวติ ฯ ตสฺสา สทฺทํ สุตฺวา
พาลมิโค มิคคณปริวุโต วนคุมฺเพ นิปนฺโน เสสมิคีสุ สญฺญํ อกตฺวา
ตสฺสา สทฺทสวนสํสคฺเคน พทฺโธ วุฏฺฐาย นิกฺขมิตฺวา คีวํ อุกฺขิปิตฺวา
กิเลสวเสน ตํ มิคึ อุปคนฺตฺวา ลุทฺทสฺส มหาผาสุํ ทตฺวาติฏฺฐติ ฯ
ตเมนํ โส ติขิณาย สตฺติยา วิชฺฌิตฺวา ตตฺเถว ชีวิตกฺขยํ ปาเปสิ ฯ
ตตฺถ ลุทฺโท วิย จูฬนีราชา โอกจาริกา วิย ตสฺส ธีตา ฯ
ลุทฺทสฺส หตฺเถ อาวุธํ วิย เกวฏฺฏพฺราหฺมโณ ฯ อิติ ยถา โอกจเรน
ลุทฺโท มิคํ มารณตฺถาย อิจฺฉติ เอวํ โส ราชา ตํ ธีตุยา มราณตฺถาย
อิจฺฉตีติ อตฺโถ ฯ อามคิทฺโธติ พฺยามสตคมฺภีเร อุทเก
วสนฺโตปิ มจฺโฉ ตสฺมึ วลิสสฺส วงฺกฏฺฐานํ ฉาเทตฺวา ฐิเต อามกสํขาเต
อามิเส คิทฺโธ หุตฺวา วลิสํ คิลติ อตฺตโน มรณํ น ชานาติ ฯ
ธีตรนฺติ จูฬนีพาลิสิกสฺส เกวฏฺฏพฺราหฺมณสฺส วจนพลิสํ ฉาเทตฺวา
ฐิตํ อามิสสทิสํ ตสฺส รญฺโญ ธีตรํ กามคิทฺโธ หุตฺวา มจฺโฉ
อตฺตโน มรณสํขาตํ อามิสํ วิย น ชานาสิ ฯ ปญฺจาลนฺติ
อุตฺตรปญฺจาลนครํ ฯ อตฺตนฺติ อตฺตานํ ฯ ปนฺถานุปฺปนฺนนฺติ ยถา
คามทฺวาเร มคฺคํ อนุปฺปนฺนํ มิคํ มหนฺตํ ภยเมสฺสติ ตํ หิ มิคํ มํสตฺถาย
อาวุธานิ คเหตฺวา นิกฺขมนฺเตสุ มนุสฺเสสุ เย เย ปสฺสนฺติ เต เต
มาเรนฺติ เอวํ ตุวํ อุตฺตรปญฺจาลนครํ คจฺฉนฺตมฺปิ มหนฺตํ มรณภยํ
เอสฺสติ อุปคมิสฺสตีติ ฯ เอวํ มหาสตฺโต จตูหิ คาถาหิ ราชานํ
นิคฺคณฺหิตฺวา กเถสิ ฯ
     โส ราชา เตน อติวิย นิคฺคหิโตว กุชฺฌิตฺวา อยํ มํ อตฺตโน
ทาสํ วิย มญฺญติ ราชาติ สญฺญมฺปิ น กโรติ อคฺคราเชน ธีตรํ
ทสฺสามีติ มม สนฺติเก เปสิตํ สาสนํ ญตฺวา เอกํปิ มงฺคลปฏิสํยุตฺตํ
วจนํ อกเถตฺวา มํ พาลมิโค วิย คิลิตวลิโส มจฺโฉ วิย ปนฺถานุปฺปนฺนมิโค
วิย จ มรณํ ปาปุณิสฺสตีติ วทตีติ กุชฺฌิตฺวา อนนฺตรํ คาถมาห
               มยเมว พาลามฺหเส เอลมูคา
               เย อุตฺตมตฺถานิ ตยี ลปิมฺหา
               กิเมว ตฺวํ นงฺคลโกฏิวฑฺโฒ
               อตฺถานิ ชานาสิ ยถาปิ อญฺเญติ ฯ
     ตตฺถ พาลามฺหเสติ พาลามฺหา ฯ เอลมูคาติ ลาฬมุขาว
มยเมว ฯ อุตฺตมตฺถานีติ อุตฺตมอิตฺถีรตนปฏิลาภการณานิ ฯ ตยี ลปิมฺหาติ
ตวสนฺติเก กถยิมฺหา ฯ กิเมวาติ ตํ ครหนฺโต เอวมาห ฯ นงฺคลโกฏิวฑฺโฒติ
คหปติปุตฺโต ทหรกาลโต ปฏฺฐาย นงฺคลโกฏึ คณฺหนฺโตเยว วฑฺฒติ
ตมตฺถํ สนฺธาย ตฺวํ คหปติปุตฺตกมฺมเมว ชานาสิ น ขตฺติยานํ
มงฺคลกมฺมนฺติ อิมินา อธิปฺปาเยเนวมาห ฯ อญฺเญติ ยถา เกวฏฺโฏ วา
เสนกาทโย วา อญฺเญ ปณฺฑิตา อิมานิ ขตฺติยานํ มงฺคลตฺถานิ
ชานนฺติ ตถา ตวํ ตานิ กึ ชานาสิ คหปติปุตฺตกมฺมชานนเมว
ตวานุจฺฉวิกนฺติ ฯ
     อิติ นํ อกฺโกสิตฺวา ปริภาสิตฺวา คหปติปุตฺโต มยฺหํ มงฺคลนฺตรายํ
กโรติ นีหรเถตนฺติ ตํ นีหราเปตุํ คาถมาห
         อิมํ คเล คเหตฺวาน       นาเสถ วิชิตา มม
         โย เม รตนลาภสฺส       อนฺตรายาย ภาสตีติ ฯ
     โส รญฺโญ กุทฺธภาวํ ญตฺวา สเจ โข ปน มํ โกจิ รญฺโญ
วจนํ คเหตฺวา หตฺเถ วา คีวายํ วา ปรามเสยฺย ตํ เม อลํ
อสฺส ยาวชีวํ ลชฺชิตุํ ตสฺมา สยเมว นิกฺขมิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา
ราชานํ วนฺทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา อตฺตโน เคหํ คโต ฯ ราชาปิ
เกวลํ โกธวเสเนว วทติ โพธิสตฺเต ครุจิตฺตตาย น กิญฺจิ ตถา
กาตุํ อาณาเปสิ ฯ อถ มหาสตฺโต จินฺเตสิ อยํ ราชา อติวิย
อนฺธพาโล อตฺตโน หิตาหิตํ น ชานาติ กามคิทฺโธ  หุตฺวา ตสฺส
ธีตรํ ลภิสฺสามิเยวาติ อนาคตภยํ อชานิตฺวา คจฺฉนฺโต มหาวินาสํ
ปาปุณิสฺสติ มยา นาสฺส รญฺโญ กถํ หทเย กาตุํ วฏฺฏติ พหูปกาโร
เม เอส มหโต ยสสฺส ทายโกว อิมสฺส มยา ปจฺจเยน ภวิตุํ
วฏฺฏตีติ ปฐมํ โข ปน สุวโปตกํ เปเสตฺวา ตตฺตโต ญตฺวา ปจฺฉา
สยํ คมิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา สุวโปตกํ ปกฺโกสิตฺวา ตตฺถ เปเสสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนโต สตฺถา อาห
         ตโต จ โส อปกฺกมฺม      เวเทหสฺส อุปนฺติกา
         อถ อามนฺตยี ทูตํ         มาถูรํ สุวปณฺฑิตํ
         เอหิ สมฺม หริตปกฺข       เวยฺยาวจฺจํ กโรหิ เม
         อตฺถิ ปญฺจาลราชสฺส       สาลิกา สยนปาลิกา
         ตํ ปตฺถเรน ปุจฺฉสฺสุ       สา หิ สพฺพตฺถ โกวิทา
         สา เนสํ สพฺพํ ชานาติ     รญฺโญ จ โกสิยสฺส จ
         อาโมติ โส ปฏิสุตฺวา      มาถูโร สุวปณฺฑิโต
         อคมาสิ หริตปกฺโข        สาลิกาย อุปนฺติกํ
         ตโต จ โส โข คนฺตฺวาน   มาถูโร สุวปณฺฑิโต
         อถ อามนฺตยี สุฆรํ        สาลิกํ มญฺชุภาณิกํ
         กจฺจิ เต สุฆเร ขมนียํ     กจฺจิ เวเส อนามยํ
         กจฺจิ เต มธุนา ลาชา     ลพฺภเต สุฆเร ตว
         กุสลญฺเจว เม สมฺม       อโถ สมฺม อนามยํ
         อโถ เม มธุนา ลาชา     ลพฺภเต สุวปณฺฑิต
         กุโต นุ สมฺม อาคมฺม      กสฺส วา ปหิโต ตุวํ
         น จ เมสิ อิโต ปุพฺเพ     ทิฏฺโฐ วา ยทิ วา สุโตติ ฯ
     ตตฺถ หริตปกฺโขติ หริตปตฺตสมานปกฺโข ฯ เวยฺยาวจฺจนฺติ
เอหิ สมฺมาติ วุตฺเต อาคนฺตฺวา องฺเก นิสินฺนํ สมฺม อญฺเญน
มนุสฺสภูเตน กาตุํ อสกฺกุเณยฺยํ มเมกํ เวยฺยาวฏิกํ กโรหีติ อาห ฯ
กึ กโรมิ เทวาติ จ วุตฺเต สมฺม เกวฏฺฏพฺราหฺมณสฺส ทูเตยฺเยน
อาคตการณํ ฐเปตฺวา ราชานญฺจ เกวฏฺฏพฺราหฺมณญฺจ อญฺโญ น
ชานาติ อุโภว รญฺโญ สยนคพฺเภ นิสินฺนา มนฺตยึสุ ตสฺส ปน
อตฺถิ ปญฺจาลราชสฺส สาลิกา สยนปาลิกา สา กิร ตํ รหสฺสํ
ชานาติ ตวํ ตตฺถ คนฺตฺวา ตาย สทฺธึ เมถุนปฏิสํยุตฺตํ วิสฺสาสํ
กตฺวา เตสํ รหสฺสํ ตํ ปตฺถเรน ปุจฺฉสฺสุ ตํ สาลิกํ ปฏิจฺฉนฺเน
ปเทเส ยถา ตํ โกจิ อญฺโญ น ชานาติ เอวํ ปุจฺฉสฺสุ สเจ หิ
เต โกจิ สทฺทํ สุณาติ ชีวิตํ เต นตฺถิ ตสฺมา ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน
สณิกํ ปุจฺฉาติ ฯ สา เนสํ สพฺพนฺติ สา เนสํ รญฺโญ จ โกสิย
โคตฺตสฺส จ เกวฏฺฏสฺสาติ ทฺวินฺนมฺปิ ชนานํ สพฺพํ รหสฺสํ ชานาติ ฯ
อาโมติ ภิกฺขเว โส สุวโปตโก ปณฺฑิเตน ปุริมนเยเนว สกฺการํ
กตฺวา เปสิโต อาโมติ ตสฺส ปฏิสุณิตฺวา มหาสตฺตํ วนฺทิตฺวา
ปทกฺขิณํ กตฺวา วิวฏสีหปญฺชเรน นิกฺขมิตฺวา วาตเวเคน สิวีรฏฺเฐ
อริฏฺฐปุรํ นาม นครํ คนฺตฺวา ตตฺถ ปวุตฺตึ สลฺลกฺเขตฺวา สาลิกาย
สนฺติกํ คโต ฯ กถํ ฯ โส หิ ราชนิเวสนสฺส กญฺจนถูปิกาย
นิสีทิตฺวา ราคนิสฺสิตํ มธุรรวํ รวิ ฯ กึ การณา ฯ อิมํ สทฺทํ สุตฺวา
สาลิกา ปฏิรวิสฺสติ ตาย สญฺญาย ตสฺสา สนฺติกํ คมิสฺสามีติ ฯ
สาปิ ตสฺส สทฺทํ สุตฺวา ราชสยนสฺส สนฺติเก สุวณฺณปญฺชเร
นิสินฺนา ราครตจิตฺตา หุตฺวา ติกฺขตฺตุํ ปฏิรวิ ฯ โส โถกํ คนฺตฺวา
ปุนปฺปุนํ สทฺทํ กตฺวา ตาย กตสทฺทานุสาเรน อนุกฺกเมน
สีหปญฺชรุมฺมาเร ฐตฺวา ปริสฺสยาภาวํ โอโลเกตฺวา ตสฺสา สนฺติกํ คโต ฯ
เอตฺถ นํ สา เอหิ สมฺม สุวณฺณปญฺชเร นิสีทาหีติ อาห ฯ โส คนฺตฺวา
นิสีทิ ฯ อามนฺตยีติ เอวํ โส คนฺตฺวา เมถุนปฏิสํยุตฺตํ วิสฺสาสํ
กตฺตุกาโม หุตฺวา ตํ อามนฺเตสิ ฯ สุฆรนฺติ กญฺจนปญฺชเร วสนตาย
สุนฺทรฆรํ ฯ เวเสติ เวสิเก เวสชาติเก ฯ อิติ สาลิกา กิร
สกุเณสุ เวสชาติกา นาม เตน นํ เอวํ อาลปติ ฯ ตวาติ สุฆเร
ตว วทามิ ฯ กจฺจิ เต มธุนา ลาชาติ กจฺจิ เต มธุนา สทฺธึ
ลาชา ลพฺภตีติ ปุจฺฉติ ฯ กุโต นุ สมฺม อาคมฺมาติ สมฺม กุโต
อาคนฺตฺวา ตฺวํ อิธ ปวิฏฺโฐสีติ ปุจฺฉติ ฯ กสฺส วาติ เกน วา
เปสิโต ตวํ อิธาคโตสีติ ฯ
     โส ตสฺสา วจนํ สุตฺวา สจาหํ มิถิลาโต อาคโตมฺหีติ วกฺขามิ
เอสา มรณมาปนฺนาปิ มยา สทฺธึ วิสฺสาสํ น กริสฺสติ สิวีรฏฺเฐ
โข ปน อริฏฺฐปุรํ สลฺลกฺเขตฺวา อาคโต ตสฺมา มุสาวาทํ กตฺวา
สิวีราเชน เปสิโต หุตฺวา ตโต อาคตภาวํ กเถสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห
       อโหสึ สิวีราชสฺส         ปาสาเท สยนปาลิโก
       ตโต โส ธมฺมิโก ราชา    พนฺเธ โมเจติ พนฺธนาติ ฯ
     ตตฺถ พนฺเธติ โส อตฺตโน ธมฺมิกตาย สพฺเพ สตฺเต
พนฺธนา โมเจติ ฯ เอวํ โมเจนฺโต มํปิ สทฺทหิตฺวา มุญฺจถ นนฺติ
อาห ฯ โสหํ วิวฏา สุวณฺณปญฺชรา นิกฺขมิตฺวา พหิปาสาเท ยถิจฺฉามิ
ตตฺถ โคจรํ คเหตฺวา สุวณฺณปญฺชเรเยว วสามิ ยถา ตฺวํ
น เอวํ นิจฺจกาลํ ปญฺชเรเยว อจฺฉามีติ ฯ
     อถสฺส สา อตฺตโน อตฺถาย สุวณฺณปิตเก ฐปิเต มธุลาเช
จ มธุโรทกญฺจ ทตฺวา สมฺม ตฺวํ ทูรโต อาคจฺฉสิ เกนตฺเถน
อิธาคโตสีติ ปุจฺฉิ ฯ โส ตสฺสา วจนํ สุตฺวา รหสฺสํ โสตุกาโม
มุสาวาทํ กตฺวา อาห
        ตสฺส เมกา ทุติยาสิ       สาลิกา มญฺชุภาณิกา
        ตํ ตตฺถ อวธิ เสโน       เปกฺขโต สุฆเร มมนฺติ ฯ
     ตตฺถ ตสฺส เมกาติ ตสฺส มยฺหํ เอกา ฯ ทุติยาสีติ ปุราณทุติยิกา
อโหสิ ฯ มญฺชุภาณิกาติ มธุรวจนา ฯ
     อถ นํ สา ปุจฺฉิ กถมฺปน เต ภริยํ เสโน อวธีติ ฯ
โส ตสฺสา อาจิกฺขนฺโต สุณ ภทฺเท เอกทิวสํ อมฺหากํ ราชา
อุทกกีฬํ คจฺฉนฺโต มมฺปิ ปกฺโกสิ อหํ ภริยํ อาทาย เตน สทฺธึ
คนฺตฺวา อุทกํ กีฬิตฺวา สายณฺหสมเย เตเนว สทฺธึ ปจฺจาคนฺตฺวา
รญฺญา สทฺธึเยว ปาสาทํ อภิรุยฺห สรีรํ สุกฺขาปนตฺถาย ภริยํ อาทาย
สีหปญฺชเรน นิกฺขมิตฺวา กูฏาคารกุจฺฉิยํ นิสีทึ ตสฺมึ ขเณ เอโก
เสโน กูฏาคารา นิกฺขมนฺเต อมฺเห คณฺหิตุํ ปกฺขนฺทิ อหํ มรณภยภีโต
เวเคน ปลายึ สา ปน ตทา ครุคพฺภา อโหสิ ตสฺมา เวเคน
สา ปลายิตุํ นาสกฺขิ อถ โส มยฺหํ ปสฺสนฺตสฺเสว ตํ มาเรตฺวาว
อาทาย คโต อถ มํ ตสฺสา โสเกน โรทมานํ ทิสฺวา อมฺหากํ
ราชา กึ  สมฺม โรทสีติ ปุจฺฉิตฺวา ตมตฺถํ สุตฺวา อลํ สมฺม มา
โรทติ อญฺญํ ภริยํ ปริเยสาหีติ วตฺวา มยา ตํ สุตฺวา กึ เทว
อญฺญาย อนาจาราย ทุสฺสีลาย อานีตายปิ วรํ เอเกเนว จริตุนฺติ วุตฺเต
สมฺม อหํ เอกํ สกุณิกํ สีลาจรสมฺปนฺนํ ปสฺสามิ ตว ภริยาย
สทิสเมว จูฬนีราชสฺส หิ สยนปาลิกาว เอวรูปา สาลิกา อตฺถิ ตวํ
ตตฺถ คนฺตฺวา ตสฺสา มนํ ปุจฺฉิตฺวา โอกาสํ ตาย กาเรตฺวา สเจ เต
รุจฺจติ อาคนฺตฺวา อมฺหากํ อาจิกฺข อถาหํ วา เทวี วา คนฺตฺวา
มหนฺเตน ปริวาเรน ตํ อาเนสฺสามาติ วตฺวา มํ อิธ ปหิณิ เตน
การเณนาคโตมฺหีติ วตฺวา อาห
        ตสฺสา กามา หิ สมฺมโต    อาคโตสฺมิ ตวนฺติเก
        สเจ กเรยฺยาสิ โอกาสํ    อุภโยว วเสมฺหเสติ ฯ
     สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา โสมฺมนสฺสมฺปตฺตา อโหสิ อตฺตโน
ปน อิจฺฉาย ภาวํ อชานาเปตฺวา อนิจฺฉมานา วิย อาห
        สุโวว สุวึ กาเมยฺย       สาลิโก ปน สาลิกํ
        สุวสฺส สาลิกาย จ        สํวาโส โหติ กีทิโสติ ฯ
     ตตฺถ สุโวติ สมฺม สุวปณฺฑิต สุโวว อตฺตโน สมานชาติกํ
สุวึ กาเมยฺย ฯ กีทิโสติ อสมานชาติกานํ สํวาโส นาม กีทิโส
โหติ สุโว หิ สมานชาติกํ สุวึ ทิสฺวา จิรสนฺถวมฺปิ สาลิกํ ชหิสฺสติ
โส ปิยวิปฺปโยโค มหโต ทุกฺขาย ภวิสฺสตีติ อสมานชาติกานํ
สํวาโส นาม กทาจิ น สเมตีติ ฯ
     อิตโร ตํ สุตฺวา อยํ มํ น ปฏิกฺขิปติ ปริหารเมว กโรติ
อทฺธา มํ อิจฺฉิสฺสติ นานาวิธาหิ นํ อุปมาหิ สทฺทหาเปสฺสามีติ
จินฺเตตฺวา อาห
         ยํ โย กาเม กามยติ      อปิ จณฺฑาลิกามปิ
         สพฺโพหิ สทิโส โหติ       นตฺถิ กาเม อสาทิโสติ ฯ
     ตตฺถ จณฺฑาลิกามปีติ จณฺฑาลิกํ อปิ ฯ สทิโสติ จิตฺตสทิสตาย
สพฺโพ สํวาโส สทิโสว โหติ ฯ กาเมติ กามสฺมึ หิ จิตฺตเมว
ปมาณํ น ชาติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา สุวปณฺฑิโต มนุสฺเสสุ ตาว นานาชาติยา
อปฺปมาณภาวํ ทสฺสนตฺถํ อตีตํ อาหริตฺวา ทสฺเสนฺโต อนนฺตรํ คาถมาห
         อตฺถิ ชมฺพาวตี นาม       มาตา สิวิสฺส ราชิโน
         สา ปิยา วาสุเทวสฺส      กณฺหสฺส จ มเหสิยาติ ฯ
     ตตฺถ ชมฺพาวตีติ สิวีรญฺโญ มาตา ชมฺพาวตี นาม จณฺฑาลี
อโหสิ ฯ สา กณฺหายนโคตฺตสฺส ทสภาติกานํ เชฏฺฐกสฺส วาสุเทวสฺส
ปิยา อคฺคมเหสี อโหสิ ฯ โส กิเรกทิวสํ ทฺวารวติโต
นิกฺขมิตฺวา อุยฺยานํ คจฺฉนฺโต จณฺฑาลคามโต เกนจิเทว การณีเยน
นครํ ปวิสนฺตึ เอกํ จณฺฑาลิกํ เอกมนฺเต ฐิตํ อภิรูปํ กุมาริกํ
ทิสฺวาว ปฏิพทฺธจิตฺโต หุตฺวา กึ ชาติกาติ ปุจฺฉาเปตฺวา
จณฺฑาลชาติกาติ สุตฺวาปิ ปฏิพทฺธจิตฺตตาย อสฺสามิกภาวํ ปุจฺฉาเปตฺวา
อสฺสามิกาติ สุตฺวา ตํ อาทาย ตโตว นิวตฺติตฺวา นิเวสนํ เนตฺวา
อคฺคมเหสึ อกาสิ ฯ สา สิวึ นาม ปุตฺตํ วิชายิ ฯ โส ปิตุ
อจฺจเยน ทฺวารวติยํ รขฺชํ กาเรสิ ฯ ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ ฯ
     อิติ โส อิทํ อุทาหรณํ อาหริตฺวา เอวรูโปปิ นาม ขตฺติโย
จณฺฑาลิยา สทฺธึ สํวาสํ กปฺเปสิ อมฺเหสุ ติรจฺฉานคเตสุ กึ
วตฺตพฺพเมว อญฺญมญฺญํ สํวาสโรจนํเยว ปมาณนฺติ วตฺวา อปรมฺปิ
อุทาหรณํ อาหรนฺโต อาห
         รตนวตี กึปุริสี           สาปิ วจฺฉํ อกามยิ
         มนุสฺสา มิคิยา สนฺติ       นตฺถิ กาเม อสาทิโสติ ฯ
     ตตฺถ วจฺฉนฺติ เอวํ นามกํ ตาปสํ ฯ กถํ ปน สา ตํ
อกามยีติ ฯ อตีตสฺมึ เอโก พฺราหฺมโณ กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวา
มหนฺตํ ยสํ ปหาย อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺเต ปณฺณสาลํ
มาเปตฺวา วสิ ฯ ตสฺส ปณฺณสาลโต อวิทูเร เอกิสฺสํ คุหายํ
พหู กินฺนรา วสนฺติ ฯ ตตฺเถเวโก มกฺกฏโก ทฺวาเร วสติ ฯ โส
เนสํ สีสํ ภินฺทิตฺวา โลหิตํ ปิวติ ฯ กินฺนรา นาม ทุพฺพลา โหนฺติ
ภีรุกชาติกา ฯ โสปิ มกฺกฏโก มหา อติวิสาโล ฯ เต ตสฺส
กิญฺจิ กาตุํ อสกฺโกนฺตา ตํ ตาปสํ อุปสงฺกมิตฺวา กตปฏิสนฺถารา
อาคมนการณํ ปุฏฺฐา เอโก เทว มกฺกฏโก ชิวิตํ โน ปหรติ
อญฺญํ ปฏิสรณํ น ปสฺสาม ตวํ ตํ มาเรตฺวา อมฺหากํ โสตฺถิภาวํ
กโรหีติ อาหํสุ ฯ ตํ สุตฺวา ตาปโส อเปถ น มาทิสา ปาณาติปาตํ
กโรนฺตีติ อปสาเทสิ ฯ ตาสุ รตนวตี นาม กินฺนรี อสฺสามิกา
อโหสิ ฯ เต ตํ อลงฺกริตฺวา ตาปสสฺส สนฺติกํ เนตฺวา เทว อยํ
เต ปาทปริจาริกา โหตุ อมฺหากํ ปจฺจามิตฺตํ วเธหีติ อาหํสุ ฯ
ตาปโส ตํ ทิสฺวา ปฏิพทฺธจิตฺโต หุตฺวา ตาย สทฺธึ สํวาสํ
กปฺเปตฺวา คุหาทฺวาเร ฐตฺวา โคจราย นิกฺขมนฺตํ มกฺกฏกํ มุคฺคเรน
โปเถตฺวา ชีวิตกฺขยํ ปาเปสิ ฯ โส ตาย สทฺธึ สมคฺคสํวาสํ
วสนฺโต ปุตฺตธีตาหิ วฑฺฒิตฺวา ตตฺเถว กาลมกาสิ เอวํ สา ตํ
กาเมสิ ฯ สุวโปตโก อิมํ อุทาหรณํ อาหริตฺวา วจฺฉตาปโส ตาว มนุสฺโส
หุตฺวา ติรจฺฉานคตาย ตาย กินฺนริยา สทฺธึ สํวาสํ กปฺเปสิ กิมงฺคํ ปน
มยํ หิ อุโภปิ ปกฺขิโนว ติรจฺฉานคตา วาติ ทีปนฺโต มนุสฺสา มิคิยา
วสนฺตีติ อาทิมาห ฯ เอวํ มนุสฺสา ติรจฺฉานคตาย สทฺธึ สํวาสํ วสนฺตา
สนฺติ สํวิชฺชนฺติ ฯ นตฺถิ กาเม อสาทิโสติ จิตฺตเมเวตฺถ ปมาณนฺติ ฯ
     สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา สามิ จิตฺตํ นาม สพฺพกาลํ เอกสทิสํ
น โหติ ปิยวิปฺปโยคสฺส ภายามิ สมฺมาติ อาห ฯ โสปิ
สุวปณฺฑิโต อิตฺถีมายากุสโล เตน นํ วีมํเสนฺโต ปุน คาถมาห
         หนฺท โขหํ คมิสฺสามิ       สาลิเก มญฺชุภาณิเก
         ปจฺจกฺขานุปทํ เหตํ        อติมญฺญสิ นูน มนฺติ ฯ
     ตตฺถ ปจฺจกฺขานุปทํ เหตนฺติ ยํ ตวํ วเทสิ สพฺพเมตํ ปจฺจกฺขานสฺส
อนุปทํ ปจฺจกฺขานการณํ ปจฺจกฺขานโกฏฺฐาโส ปเนส ฯ
อติมญฺญสีติ นูน มํ อิจฺฉติเยว อยนฺติ ตวํ อติกฺกมิตฺวา มญฺญสิ
น มยฺหํ สารํ ชานาสิ อหํ หิ ราชปูชิโต น มยฺหํ ภริยา ทุลฺลภา
อญฺญํ ภริยํ ปริเยสิสฺสามิ โสหํ คมิสฺสามีติ ฯ
     สา ตสฺส วจนํ สุตฺวาน ภิชฺชมานหทยา วิย ตสฺส สห
ทสฺสเนเนว อุปฺปนฺนาย กามรติยา อนุทยฺหมานา วิย หุตฺวา อตฺตโน
อิตฺถีมายาย อนิจฺฉมานา วิย หุตฺกา ทิยฑฺฒคาถมาห
          น สิรี ตรมานสฺส         มาถูร สุวปณฺฑิต
          อิเธว ตาว อจฺฉสฺสุ       ยาว ราชาน ทกฺขสิ
          โสสิ สทฺทํ มุทิงฺคานํ       อานุภาวญฺจ ราชิโนติ ฯ
     ตตฺถ น สิรีติ สมฺม สุวปณฺฑิต ตรมานสฺส สิรี น โหติ
ตรมาเนน กตํ กมฺมํ น โสภติ ฆราวาโส นาม โส อติครุโก
จินฺเตตฺวา ตุเลตฺวา กตฺตพฺโพ อิเธว ตาว อจฺฉสฺสุ ยาว มหนฺเตน
ยเสน สมนฺนาคตํ อมฺหากํ ราชานํ ปสฺสสิ ฯ โสสีติ สายณฺหสมเย
กินฺนรีสมานลีลาหิ อุตฺตมรูปธราหิ นารีหิ วชฺชมานานํ มุทิงฺคานํ
อญฺเญสญฺจ คีตวาทิตานํ สทฺทํ สุณิสฺสสิ รญฺโญ จ อาณุภาวํ มหนฺตํ
สิริโสภคฺคํ ปสฺสิสฺสสิ สมฺม กึ ตวํ ตุริโตสิ เลสมฺปิ น ชานาสิ
อจฺฉ ตาว ปจฺฉา ชานิสฺสามีติ ฯ
     อถ เต สายณฺหสมนนฺตเร เมถุนสํวาสํ กรึสุ ฯ สมคฺคา
สมฺโมทมานา ปิยสํวาสา อเหสุํ ฯ อถ นํ สุวโปตโก น อิทาเนว
สา มยฺหํ รหสฺสํ คุยฺหิสฺสติ อิทานิ นํ ปุจฺฉิตฺวา คนฺตุํ วฏฺฏตีติ
จินฺเตตฺวา สาลิเกติ อาห ฯ กึ สามีติ ฯ กิญฺจิ เต วตฺตุกาโมมฺหีติ ฯ
วท สามีติ ฯ โส โหตุ อชฺช อมฺหากํ มงฺคลทิวโส
อญฺญสฺมึ ทิวเส ชานิสฺสามีติ ฯ สเจ มงฺคลปฏิสํยุตฺตํ กเถหิ โน
เจ มา กเถหิ สามีติ ฯ มงฺคลกถาเปสา ภทฺเทติ ฯ เตน หิ
กเถหีติ ฯ อถ นํ สเจ โสตุกามา ภวิสฺสสิ กเถสฺสามิ เตติ
วตฺวา ตํ รหสฺสํ ปุจฺฉนฺโต ทิยฑฺฒคาถมาห
         โย นุ ขวายํ ติพฺโพ สทฺโท  ติโรชนปเท สุโต
         ธีตา ปญฺจาลราชสฺส       โอสธี วิย วณฺณินี
         ตํ ทสฺสติ วิเทหานํ        โส วิวาโห ภวิสฺสตีติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ โย นุ โข อยํ สทฺโท ติพฺโพ พหโล ฯ ติโร
ชนปเท สุโตติ ปรรฏฺเฐสุ ปรชนปเทสุ วิสฺสุโต ปญฺญาโต ปตฺถโต ฯ
กินฺติ ฯ ธีตา ปญฺจาลราชสฺส โอสธีตารกาว วิโรจมานา ตาย
เอว สมานวญฺณินี อตฺถิ ตํ โส วิเทหานํ ทสฺสติ ฯ โส วิวาโห
ภวิสฺสตีติ โย โส เอวํ ปตฺถโต สทฺโท อหํ ตํ สุตฺวา จินฺเตสึ
อยํ กุมาริกา อุตมรูปธรา วิเทหราชา จ จูฬนีรญฺโญ ปฏิสตฺตุ
อโหสิ อญฺเญ พหู ราชาโน พฺรหฺมทตฺตสฺส วสวตฺติโน สนฺติ เตสํ
อทตฺวา กึ การณา เวเทหสฺส ธีตรํ เทตีติ ฯ
     สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา เอวมาห สามิ กึ การณา มงฺคลทิวเส
อวมงฺคลํ กเถสีติ ฯ อหํ มงฺคลนฺติ กเถมิ ตวํ อวมงฺคลนฺติ วทสิ
กึ นุ โข เอตนฺติ ฯ สามิ อมิตฺตานมฺปิ เตสํ เอวรูปา มงฺคลกิริยา
มา โหตูติ ฯ กเถหิ ตาว ภทฺเทติ ฯ สามิ น สกฺกา
กเถตุนฺติ ฯ ภทฺเท ตยา วิทิตํ รหสฺสํ มม อกถนกาลโต ปฏฺฐาย
นตฺถิ นาม อมฺหากํ สมคฺคสํวาโสติ ฯ สา เตน นิปฺปีฬิยมานา
เตน หิ สุณาหีติ วตฺวา อาห
          อีทิโส เต อมิตฺตานํ       วิวาโห โหตุ มาถูร
          ยถา ปจฺจาลราชสฺส       เวเทเหน ภวิสฺสตีติ
     อิมํ คาถํ วตฺวา ปุน เตน ตวํ ภทฺเท กสฺมา เอวรูปํ กถํ
กเถสีติ วุตฺเต เตน หิ สุณาหิ ปุน เอตฺถ เต โทสํ กเถสฺสามีติ
วตฺวา อิตรํ คาถมาห
          อานยิตฺวาน เวเทหํ       ปญฺจาลานํ รเถสโภ
          ตโต นํ ฆาตยิสฺสติ        นาสฺส สขิ ภวิสฺสตีติ ฯ
     ตตฺถ ตโต นํ ฆาตยิสฺสตีติ ยทา โส อิมํ นครํ อาคโต
ภวิสฺสติ ตทา เตน สขิภาวํ มิตฺตธมฺมํ น กริสฺสติ ทฏฺฐุํปิสฺส
ธีตรํ น ทสฺสติ เอโก กิรสฺส ปน อตฺถธมฺมานุสาสโก
มโหสถปณฺฑิโต นาม อตฺถิ เตน นํ สทฺธึ ฆาเตสฺสติ เต อุโภ ชเน
ฆาเตตฺวา ชนปานํ ปิวิสฺสามาติ เกวฏฺโฏ รญฺญา สทฺธึ มนฺเตตฺวา
ตํ คณฺหิตฺวา อาคนฺตุํ มิถิลํ คโตติ ฯ
     เอวํ สา คุยฺหมนฺตํ นิสฺเสสํ กตฺวา สุวปณฺฑิตสฺส กเถสิ ฯ
โส ตํ สุตฺวา ปณฺฑิโต อาจริโย เกวฏฺโฏ อุปายกุสโล อจฺฉริยํ
ตสฺส รญฺโญ เอวรูเปน อุปาเยน ฆาตนนฺติ เกวฏฺฏํ วณฺเณตฺวา
เอวรูเปน อวมงฺคเลน อมฺหากํ โก อตฺโถ ตุณฺหีภูตา สยามาติ
อาคมนกมฺมสฺส นิปฺผตฺตึ ญตฺวา ตํ รตฺตึ ตาย สทฺธึ วสิตฺวา
ภทฺเท อหํ สิวีรฏฺฐํ คนฺตฺวา มนาปาย ภริยาย ลทฺธภาวํ สิวีรญฺโญ
จ เทวิยา จ อาโรเจสฺสามีติ อตฺตโน คมนํ อนุชานาเปตุํ อาห
          หนฺท โข มํ อนุชานาหิ     รตฺติโย สตฺตมตฺติโย
          ยาวาหํ สิวีราชสฺส        อาโรเจมิ มเหสิโน
          ลทฺโท จ เม อาวสโถ     สาลิกาย อุปนฺติกนฺติ ฯ
     ตตฺถ มเหสิโนติ มเหสิยา จสฺส ฯ อาวสโถติ วสนฏฺฐานํ
อุปนฺติกนฺติ อถ เน เอถ ตสฺสา สนฺติกํ คจฺฉามาติ วตฺวา อฏฺฐเม
ทิวเส อิธาเนตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน ตํ คเหตฺวา คมิสฺสามิ
ยาว มมาคมนา มา อุกฺกณฺฐีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา สาลิกา เตน สทฺธึ วิโยคํ อนิจฺฉมานาว ตสฺส วจนํ
ปฏิกฺขิปิตุํ อสกฺโกนฺตี อนนฺตรํ คาถมาห
          หนฺท โข ตํ อนุชานามิ     รตฺติโย สตฺตมตฺติโย
          สเจ ตวํ สตฺตรตฺเตน      นาคจฺฉสิ มมนฺติกํ
          มญฺเญ โอกนฺตสนฺตํ มํ      มตาย อาคมิสฺสสีติ ฯ
     ตตฺถ มญฺเญ โอกนฺตสนฺตํ มนฺติ เอวํ สนฺเต อหํ มํ อปคตชีวิตํ
สลฺลกฺเขมิ โส ตฺวํ อฏฺฐเม ทิวเส อนาคจฺฉนฺโต มยิ มตาย
อาคมิสฺสสิ ตสฺมา มา ปปญฺจมกาสีติ ฯ
     อิตฺโรปิ ภทฺเท กึ วเทสิ มยฺหํปิ อฏฺฐเม ทิวเส ตํ
อปสฺสนฺตสฺส กุโต ชีวิตนฺติ วาจาย วตฺวา หทเยน ปน ชีวิตํ วา
มรณํ วา กึ ตยา มยฺหนฺติ จินฺเตตฺวา วุฏฺฐาย โถกํ สิวีรฏฺฐาภิมุโข
คนฺตฺวา นิวตฺติตฺวา ตสฺสา สนฺติกํ ปุนาคนฺตฺวา ภทฺเท อหํ ตว
รูปสิริยา อทสฺสเนน น สกฺกา ตํ ฉฑฺเฑตุํ เตน นิวตฺตามีติ วตฺวา
ปุน ปกฺขนฺทิตฺวา มิถิลํ คนฺตฺวา ปณฺฑิตสฺส อํสกูเฏ อุตฺตริตฺวา
มหาสตฺเตน ตาย สญฺญาย อุปริปาสาทํ อาโรเปตฺวา ปุฏฺโฐ สพฺพนฺตํ
ปวุตฺตึ ปณฺฑิตสฺส อาโรเจสิ ฯ โสปิสฺส ปุริมนเยเนว สพฺพํ
สกฺการมกาสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
          ตโต จ โส โข คนฺตฺวาน   มาถูโร สุวปณฺฑิโต
          มโหสถสฺส อกฺขาสิ        สาลิกาย วจนํ อิทนฺติ ฯ
     ตตฺถ สาลิกาย วจนํ อิทนฺติ อิทํ สาลิกาย วจนนฺติ สพฺพํ
วิตฺถาเรน อกฺขาสิ ฯ
     ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต จินฺเตสิ ราชา มม อนิจฺฉมานสฺเสว
คมิสฺสติ คนฺตฺวา จ ปน มหาวินาสํ ปาปุณิสฺสติ อถ มยฺหํ
เอวรูปสฺส ยสทายกสฺส รญฺโญ วจนํ หทเย กตฺวา ตสฺส สํคหํ
นากาสึ ครหาปิ เม อุปฺปชฺชิสฺสติ มาทิเส ปณฺฑิเต วิชฺชมาเน กึ
การณา เอส นสฺสิสฺสติ อหํ รญฺโญ ปุเรตรเมว คนฺตฺวา จูฬนึ
ทิสฺวา สุวิภตฺตํ นครํ กตฺวา วิเทหรญฺโญ นิเวสนนครํ มาเปตฺวา
คาวุตมตฺตํ ชงฺฆอุมฺมงฺคํ อฑฺฒโยชนิกํ มหาอุมฺมงฺคํ กาเรตฺวา
จูฬนีรญฺโญ ธีตรํ อภิสิญฺจิตฺวา อมฺหากํ รญฺโญ ปาทปริจาริกํ กตฺวา
อฏฺฐารสอกฺโขภิณีพเลสุ เอกสตราชูสุ ปริวาเรตฺวา ฐิเตเสฺวว
อมฺหากํ ราชานํ ราหุมุขโต จนฺทํ วิย โมเจตฺวา ตํ อาทาย นครเมว
คโต อาคมนํ นาม รญฺโญ มม ภาโรติ ฯ ตสฺเสวํ จินฺเตนฺตสฺส
สรีเร ปีติ อุปชฺชิ ฯ โส ปีติเวเคน อุทานํ อุทาเนนฺโต อิมํ
อุปฑฺฒคาถมาห
              ยสฺเสว ฆเร ภุญฺเชยฺย โภคํ
              ตสฺเสว อตฺถํ ปุริโส จเรยฺยาติ
     ตสฺสตฺโถ ยสฺส รญฺโญ สนฺติกา ปุริโส มหนฺตํ อิสฺสริยํ
ลภิตฺวา โภคํ ภุญฺเชยฺย อกฺโกสนฺตสฺสาปิ ปริภาสนฺตสฺสาปิ ปหรนฺตสฺสาปิ
คเล คเหตฺวา นิกฺกฑฺฒนฺตสฺสาปิ ตสฺเสว อตฺถํ หิตํ วุฑฺฒึ
ปณฺฑิโต กายทฺวาราทีหิ ตีหิปิ ทฺวาเรหิ จเรยฺย น หิ มิตฺตทุพฺภิกมฺมํ
นาม ปณฺฑิเตหิ กาตพฺพนฺติ ฯ
     อิติ จินฺเตตฺวา โส นหาตฺวา อลงฺกริตฺวา มหนฺเตน ยเสน
ราชกุลํ คนฺตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต อาห กึ
เทว คมิสฺสถ อุตฺตรปญฺจาลนครนฺติ ฯ อาม ตาต ปญฺจาลจนฺทึ
อลภนฺตสฺส มม กึ รชฺเชน มา มํ ปริจฺจช มยา สทฺธึเยว ยาหิ
ตตฺถ โน คตการณา เทฺว อตฺถานิ นิปฺผชฺชิสฺสนฺติ อิตฺถีรตนญฺจ
ลภามิ รญฺโญ จ มยา สทฺธึ เมตฺตี ปติฏฺฐหิสฺสตีติ ฯ อถ นํ
ปณฺฑิโต เตน หิ เทว อหํ ปุเรตรํ คนฺตฺวา ตุมฺหากํ นิเวสนานิ
มาเปมิ ตุมฺเห มยา ปหิเต สาสเน อาคจฺเฉยฺยาถาติ วทนฺโต เทฺว
คาถา อภาสิ
               หนฺทาหํ คจฺฉามิ ปุเร ชนินฺท
               ปญฺจาลราชสฺส ปุรํ สุรมฺมํ
       นิเวสนานิ มาเปตุํ        เวเทหสฺส ยสสฺสิโน
       นิเวสนานิ มาเปตฺวา      เวเทหสฺส ยสสฺสิโน
       ยทา เต ปหิเณยฺยามิ      ตทา เอยฺยาสิ ขตฺติยาติ ฯ
     ตตฺถ เวเทหสฺสาติ ตว วิเทหราชสฺส ฯ เอยฺยาสีติ อาคจฺเฉยฺยาสิ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา น กิร มํ ปณฺฑิโต ปริจฺจชตีติ หฏฺฐตุฏฺโฐ
หุตฺวา อาห ตาต ตว ปุรโต คจฺฉนฺตสฺส กึ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ ฯ
พลพาหนํ เทวาติ ฯ ยตฺตกํ อิจฺฉสิ ตตฺตกํ คณฺหาหิ ตาตาติ ฯ
ปณฺฑิโต จตฺตาริ พนฺธนาคารานิ วิวราเปตฺวา โจรานํ สํขลิกพนฺธนานิ
ภินฺทาเปตฺวา เตปิ มยา สทฺธึ เปเสถ เทวาติ อาห ฯ
ยถารุจึ กโรหิ ตาตาติ ฯ มหาสตฺโต พนฺธนาคารานิ วิวราเปตฺวา สูเร มหาโยเธ
คตคตฏฺฐาเน กมฺมํ นิปฺผาเทตุํ สมตฺเถ นีหราเปตฺวา มํ อุปฏฺฐหถาติ วตฺวา เตสํ
สกฺการํ กาเรตฺวา วฑฺฒกิกมฺมารจมฺมการปาสาณการจิตฺตการอิฏฺฐการาทโย
นานาสิปฺปกุสลา อฏฺฐารสเสนิโย อาทาย วาสิผรสุกุทฺทาลขนิตฺติอาทีนิ พหูนิ
อุปกรณานิ คาหาเปตฺวา มหาพลปริวุโต นครา นิกฺขมิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
               ตโต จ ปายาสิ ปุเร มโหสโถ
               ปญฺจาลราชสฺส ปุรํ สุรมฺมํ
        นิเวสนานิ มาเปตุํ        เวเทหสฺส ยสสฺสิโนติ ฯ
     มหาสตฺโตปิ ตตฺเถว คจฺฉนฺโต โยชนนฺตเร เอเกกํ คามํ
มาเปตฺวา เอเกกํ อมจฺจํ ตุมฺเห รญฺโญ ปญฺจาลจนฺทึ คเหตฺวา
นิวตฺตนกาเล หตฺถิอสฺสรเถ กปฺเปตฺวา ราชานํ อาทาย ปจฺจามิตฺเต
ปฏิพาหนฺตา ขิปฺปํ มิถิลํ ปาเปยฺยาถาติ วตฺวา ฐเปสิ ฯ คงฺคาตีรํ
ปน ปตฺวา อานนฺทกุมารํ นาม อมจฺจํ ปกฺโกสาเปตฺวา อานนฺท
ตฺวํ ตีณิ วฑฺฒกิสตานิ อาทาย อุทฺธํ คงฺคํ คนฺตฺวา สารทารูนิ
คาหาเปตฺวา ติสตมตฺตา นาวาโย มาเปตฺวา นครสฺสตฺถาย ตตฺเถว
ทารูนิ ตจฺฉาเปตฺวา สลฺลหุกานํ ทารูนํ นาวาโย ปูราเปตฺวา ขิปฺปํ
อาทาย อาคจฺฉาติ เปเสสิ ฯ สยํ ปน นาวาย ปารคงฺคํ คนฺตฺวา
โอติณฺณฏฺฐานโต ปฏฺฐาย ปทสญฺญาเยว คเณตฺวา อิทํ อฑฺฒโยชนฏฺฐานํ
เอตฺถ มหาอุมฺมงฺโค ภวิสฺสติ อิมสฺมึ ฐาเน รญฺโญ นิเวสนํ
นครํ ภวิสฺสติ อิโต ปฏฺฐาย ยาว ราชเคหา คาวุตมตฺเต ชงฺฆอุมฺมงฺโค
ภวิสฺสตีติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา นครํ ปาวิสิ ฯ จูฬนีราชา โพธิสตฺตสฺส
อาคมนํ สุตฺวา อิทานิ เม มโนรโถ ปูเรสฺสติ ปจฺจามิตฺตานํ ปิฏฺฐึ
ปสฺสิสฺสามิ อิมสฺมึ อาคเต เวเทโห นจิรสฺเสวาคมิสฺสติ อถ เน
อุโภปิ มาเรตฺวา สกลชมฺพูทีเป เอกรชฺชํ กาเรสฺสามีติ ปรมตุฏฺฐิมฺปตฺโต
อโหสิ ฯ สกลนครํ สํขุพฺภิ เอส กิร มโหสถปณฺฑิโต
อิมินา กิร เอกสตราชาโน เลฑฺฑุนา กากาวิย ปลาปิตาติ ฯ
มหาสตฺโต นาคเรสุ อตฺตโน รูปสมฺปตฺตึ ปสฺสนฺเตสุเยว ราชทฺวารํ
คนฺตฺวา รญฺโญ ปฏินิเวเทตฺวา เอตูติ วุตฺเต ปวิสิตฺวา ราชานํ
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ อถ นํ ราชา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา
ปุจฺฉิ ตาต ราชา โว กทา อาคมิสฺสตีติ ฯ มยา เปสิตกาเล
เทวาติ ฯ ตฺวํ ปน กิมตฺถํ อาคโตสีติ ฯ อมฺหากํ รญฺโญ นิเวสนํ
มาเปตุํ เทวาติ ฯ สาธุ ตาตาติ ฯ อถสฺส เสนาย ปริพฺพยํ ทาเปตฺวา
มหาสตฺตสฺส มหนฺตํ สกฺการํ กาเรตฺวา นิเวสนเคหํ ทาเปตฺวา ตาต
ยาว เต ราชา อาคจฺฉติ ตาว อนุกฺกณฺฐมาโน อมฺหากํปิ กตฺตพฺพยุตฺตกํ
กมฺมํ กโรนฺโต วสาหิ ตฺวนฺติ อาห ฯ โส จ กิร ราชนิเวสนํ
อภิรุหนฺโตว โสปาณปาทมูเล ฐตฺวา อิธ ชงฺฆอุมฺมงฺคทฺวารํ
ภวิสฺสตีติ สลฺลกฺเขสิ ฯ อถสฺส เอตทโหสิ ราชา อมฺหากมฺปิ
กตฺตพฺพยุตฺตกํ กโรหีติ วทติ อุมฺมงฺเค ขญฺญมาเน ยถา อิมํ โสปาณํ
น โอสกฺกติ ตถา กาเรตุํ วฏฺฏตีติ ฯ อถ โส ราชานํ เอวมาห
เทว อหํ ปวิสนฺโตว โสปาณปาทมูเล ฐตฺวา อิธ นวกมฺมํ โอโลเกนฺโต
มหาโสปาเณ โทสํ ปสฺสึ สเจ โว รุจฺจติ อหํ ทารูนิ ลภนฺโต
มนาปํ กตฺวา อตฺถเรยฺยนฺติ ฯ โส สาธุ ตาต อตฺถราหีติ อาห ฯ
โส อิธ อุมฺมงฺคทฺวารํ ภวิสฺสตีติ สาธุกํ สลฺลกฺเขตฺวา โสปาณํ
นีหริตฺวา ยตฺถ อุมฺมงฺคทฺวารํ ภวิสฺสติ ตตฺถ ปํสุโน อปคมนตฺถาย
ผลกสนฺถารํ กาเรตฺวา ยถา น โอสกฺกติ เอวํ นิจฺจลํ กตฺวา โสปาณํ
อตฺถริ ฯ ราชา ตํ อนฺตรํ อชานนฺโต มม สิเนเหน กโรตีติ
มญฺญิ ฯ เอวํ ตํ ทิวสํ นวกมฺเมเนว วีตินาเมตฺวา ปุน ทิวเส
ราชานํ อาห เทว สเจ อมฺหากํ รญฺโญ วสนฏฺฐานํ ชาเนยฺยาม
มนาปํ กตฺวา ปฏิชคฺเคยฺยามาติ ฯ สาธุ ปณฺฑิต ฐเปตฺวา มม
นิเวสนํ สกลนคเร ยํ นิเวสนํ อิจฺฉสิ ตํ คณฺหาหีติ ฯ มหาราช
มยํ อาคนฺตุกา ตุมฺหากํ พหู วลฺลภา โยธา เต อตฺตโน เคเหสุ
คยฺหมาเนสุ อมฺเหหิ สทฺธึ กลหํ กริสฺสนฺติ ตสฺมา เทว เตหิ สทฺธึ
มยํ กึ กริสฺสามาติ ฯ ปณฺฑิต เตสํ วจนํ มา คณฺห ยํ รุจฺจติ
ตํ ฐานเมว คณฺหาเปหีติ ฯ เทว เต ปุนปฺปุนํ อาคนฺตฺวา ตุมฺหากํ
อาโรเจสฺสนฺติ เตน ตุมฺหากมฺปิ อมฺหากมฺปิ จิตฺตสุขํ น ภวิสฺสติ
สเจ ปน อิจฺเฉยฺยาถ ยาว มยํ นิเวสนานิ คณฺหาม ตาว อมฺหากํเยว
มนุสฺสา โทวาริกา อสฺสุ ตโต เต ทฺวารํ อลภิตฺวา นาคมิสฺสนฺติ
เอวํ สนฺเต อมฺหากมฺปิ ตุมฺหากมฺปิ จิตฺตสุขํ ภวิสฺสตีติ ฯ ราชา
สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ มหาสตฺโต โสปาณปาทมูเล โสปาณสีเส
มหาทฺวาเรติ สพฺพตฺถ อตฺตโน มนุสฺเสเยว ฐเปสิ กสฺสจิ ปวิสิตุํ
มา อทตฺถาติ ฯ อถ มหาสตฺโต ปฐมํ รญฺโญ มาตุยา นิเวสนํ
คนฺตฺวา ภินฺทนาการํ ทสฺเสถาติ มนุสฺเส อาณาเปสิ ฯ เต
ทฺวารโกฏฺฐกโต ปฏฺฐาย อิฏฺฐกา จ มตฺติกา จ อปเนตุํ อารภึสุ ฯ
ราชมาตา ปวุตฺตึ สุตฺวา อาคนฺตฺวา กิสฺส ตาตา มม เคหํ
ภินฺทาเปถาติ อาห ฯ มโหสถปณฺฑิโต ภินฺทาเปตฺวา อตฺตโน รญฺโญ
นิเวสนํ กาเรตุกาโมติ ฯ ยทิ เอวํ อิเธว วสถาติ ฯ อมฺหากํ
รญฺโญ มหนฺตํ พลพาหนํ อิทํ นปฺปโหติ อญฺญํ มหนฺตํ กาเรสฺสามาติ ฯ
ตุมฺเห มํ น ชานาถ อหํ ราชมาตา อิทานิ มม ปุตฺตสฺส สนฺติกํ
คนฺตฺวา ชานิสฺสามีติ ฯ มยํ รญฺโญ วจเนน ภินฺทาม สเจ สกฺโกนฺตี
นิวาเรหีติ ฯ สา กุชฺฌิตฺวา อิทานิ กตฺตพฺพํ โว ชานิสฺสามีติ
ราชทฺวารํ อคมาสิ ฯ อถ นํ มา ปวิสาติ โทวาริกา นิวารยึสุ
อหํ ราชมาตา ตาตาติ ฯ น มยํ ชานาม มยํ รญฺญา กสฺสจิ
ปวิสิตุํ มา อทตฺถาติ อาณตฺตา คจฺฉ ตวนฺติ ฯ สา คเหตพฺพคหณํ
อปสฺสนฺตี นิวตฺติตฺวา อตฺตโน นิเวสนํ โอโลเกนฺตี อฏฺฐาสิ ฯ อถ
นํ เอโก กึ อิธ กโรสิ คจฺฉสิ คจฺฉสีติ วตฺวา อุฏฺฐาย คีวายํ
คเหตฺวา ภูมิยํ ปาเตสิ ฯ สา จินฺเตสิ อทฺธา รญฺญา อาณตฺตา
ภวิสฺสนฺติ อิตรถา เอวํ กาตุํ น สกฺขิสฺสนฺติ ปณฺฑิตสฺเสว สนฺติกํ
คมิสฺสามีติ คนฺตฺวา ตาต มโหสถ กสฺมา นิเวสนํ เม ภินฺทาเปสีติ
อาห ฯ โส ตาย สทฺธึ น กเถสิ ฯ สนฺติเก ฐิตปุริโส ปนสฺส
เทวิ กึ กเถสีติ อาห ฯ ตาต ปณฺฑิโต กสฺมา เม เคหํ
ภินฺทาเปตีติ ฯ วิเทหรญฺโญ นิเวสนฏฺฐานํ กาตุนติ ฯ กึ ตาต เอวํ
มหนฺเต นคเร อญฺญตฺถ นิเวสนฏฺฐานํ น ลพฺภตีติ มญฺญามิ อิมํ
สตสหสฺสํ ลญฺจํ คเหตฺวา อญฺญตฺถ กาเรหีติ ฯ สาธุ เทวิ ตุมฺหากํ
เคหํ วิสชฺชาเปสฺสามิ ลญฺจสฺส คหิตภาวํ ปน มา กสฺสจิ
กถยิตฺถ มา โน อญฺเญปิ ลญฺจํ ทตฺวา เคหานิ วิสชฺชาเปตุกามา
อเหสุนฺติ ฯ ตาต รญฺโญ มาตา ลญฺจมทาสีติ มยฺหมฺปิ ลชฺชนเมตํ
น กสฺสจิ กเถสฺสามีติ ฯ โส สาธูติ ตสฺสา สนฺติกา สตสหสฺสํ
คเหตฺวา เคหํ วิสชฺเชตฺวา เยน เกวฏฺฏสฺส เคหํ เตน คนฺตฺวา ตเถว
กาเรสิ ฯ ยถา รญฺโญ มาตุ เคเห กตกิริยํ ตถา ตตฺถ กาเรสิ ฯ
โส กุชฺฌิตฺวา ราชทฺวารํ คโต ฯ ตตฺถ ฐิตา มนุสฺสา ตํ
เวฬุเปสิกาหิ ปิฏฺฐึ ปหรึสุ ฯ โส ปิฏฺฐิจมฺมุปฺปาฏนํ ลภิตฺวา คเหตพฺพคหณํ
อปสฺสนฺโต ปุนาคนฺตฺวา สตสหสฺสเมว อทาสิ ฯ เอเตนุปาเยน
สกลนคเร เคหฏฺฐานํ คณฺหนฺเตน ลญฺจํ คเหตฺวา ตตฺถ ลทฺธกหาปณานํเยว
นว โกฏิโย ชาตา มหาสตฺโต สกลนคเร วิจาเรตฺวา
ราชกุลํ อคมาสิ ฯ อถ นํ ราชา ปุจฺฉิ กึ ปณฺฑิต ลทฺธนฺเต
วสนฏฺฐานนฺติ ฯ มหาราช อเทนฺตา นาม นตฺถิ อปิจ โข ปน
เคเหสุ คยฺหมาเนสุ กิลมนฺติ เตสํ ปิยวิปฺปโยคํ กาตุํ อมฺหากํ อยุตฺตํ
พหินคเร อิโต คาวุตฏฺฐาเน คงฺคาย จ นครสฺส จ อนฺตเร
อสุกฏฺฐาเน นาม อมฺหากํ รญฺโญ วสนฏฺฐานนครํ กริสฺสามีติ ฯ ตํ
สุตฺวา ราชา อนฺโตนครํ ยุชฺฌิตุํปิ ทุกฺขํ เนว สกเสนา น ปรเสนา
ญาตุํ สกฺกา พหินคเร ปน สุขํ ยุทฺธํ กาตุํ อนฺโตนคเรเยว น
โกฏฺเฏตฺวา มาเรสฺสามีติ ตุสิตฺวา สาธุ ตาต ตยา สลฺลกฺขิตฏฺฐาเนเยว
กาเรหีติ อาห ฯ มหาราช อหํ ตตฺถ กาเรสฺสามิ
ตุมฺหากมฺปิ น มนุสฺเสหิ ทารุปณฺณาทีนํ อตฺถาย อมฺหากํ นวกมฺมฏฺฐานํ
น คนฺตพฺพํ เต คจฺฉนฺตา หิ กลหํ กริสฺสนฺติ เตเนว ตุมฺหากมฺปิ
อมฺหากมฺปิ จิตฺตสุขํ น ภวิสฺสตีติ ฯ สาธุ ปณฺฑิต เตน ปเทเสน
นิสฺสญฺจารํ กโรหีติ ฯ เทว อมฺหากํ หตฺถี อุทกาภิรตา อุทเกเยว
กีฬนฺติ อุทเก อาวิเล ชาเต มโหสถสฺส อาคตกาลโต ปฏฺฐาย
ปสนฺนํ อุทกํ ปาตุํ น ลภามาติ สเจ นาครา โน กุชฺฌิสฺสนฺติ
ตมฺปิ สหิตพฺพนฺติ ฯ ราชา วิสฏฺฐา ตุมฺหากํ หตฺถี กีฬนฺตูติ
วตฺวา นคเร เภริญฺจาราเปสิ โย โย อิโต นิกฺขมิตฺวา
มโหสถปณฺฑิตสฺส นครมาปนฏฺฐานํ คจฺฉติ ตสฺส ตสฺส สหสฺสทณฺโฑติ ฯ
มหาสตฺโต ราชานํ วนฺทิตฺวา อตฺตโน ปุริสํ อาทาย นครา
นิกฺขมิตฺวา ยถาปริจฺฉนฺนฏฺฐาเน นครํ มาเปตุํ อารภิ ฯ ปรคงฺคาย
ตีเร ตาว คคฺคลึ นาม คามํ กาเรตฺวา หตฺถีอสฺสรถพาหนญฺเจว
โคพลิพทฺทญฺจ ตตฺถ ฐเปตฺวา นครกรณํ วิจาเรนฺโต เอตฺตกา อิทํ
กโรนฺตูติ สพฺพกมฺมานิ วิภชิตฺวา อุมฺมงฺเค กมฺมํ ปฏฺฐเปสิ ฯ
มหาอุมฺมงฺคทฺวารํ คงฺคาตีเร อโหสิ ฯ สฏฺฐีมตฺตานิ โยธสตานิ
มหาอุมฺมงฺคํ ขนนฺติ ฯ มหตีหิ จมฺมปสิพฺพกาหิ วาลุกปํสุํ หริตฺวา
คงฺคายํ ปาเตนฺติ ฯ ตํ ปาติตปาติตํ ปํสุํ หตฺถีหิ มทฺทนฺติ ฯ
คงฺคา อาลุฬา สนฺทติ ฯ นครวาสิโน มโหสถสฺส อาคตกาลโต
ปฏฺฐาย ปสนฺนํ อุทกํ ปาตุํ น ลภาม คงฺคา อาลุฬา สนฺทติ
กินฺนุ โข เอตนฺติ วทนฺติ ฯ อถ เนสํ ปณฺฑิตสฺส อุปฺปนิกฺขิตฺตกปุริสา
อาโรเจนฺติ มโหสถสฺส กิร หตฺถิโน อุทกํ กีฬนฺตา คงฺคาย
อุทกํ กทฺทมํ กโรนฺติ เตน สา อาลุฬิตา สนฺทตีติ ฯ โพธิสตฺตานํ
อธิปฺปาโย นาม อิชฺฌติ ฯ ตสฺมา อุมฺมงฺเค มูลานิ วา ปาสาณานิ
วา มรุมฺพานิ วา สพฺพานิ ภูมิยํ ปเวสึสุ ฯ ชงฺฆอุมฺมงฺคสฺส
ทฺวารํ ตสฺมึ นคเร อโหสิ ฯ ตึสมตฺตานิ ปุริสสตานิ ชงฺฆอุมฺมงฺคํ
ขนนฺติ ฯ จมฺมปสิพฺพกาหิ วาลุกาปํสุํ หริตฺวา ตสฺมึ นคเร
ปาเตนฺติ ฯ ปาติตปาติตํ มตฺติกํ ปํสุํ อุทเกน สนฺเนตฺวา ปาการํ
อาจินนฺติ อญฺญานิ วา กมฺมานิ กโรนฺติ ฯ มหาอุมฺมงฺคสฺส
ปวิสนทฺวารํ นคเร อโหสิ ฯ อฏฺฐารสหตฺถุพฺเพเธน ยนฺตยมกทฺวาเรน
สมนฺนาคตํ ฯ ตญฺหิ ทฺวารํ เอกาย อาณิยา อกฺกนฺตาย ปิถิยติ
เอกาย อาณิยา อกฺกนฺตาย วิวริยติ ฯ มหาอุมฺมงฺคสฺส ทฺวีสุ
ปสฺเสสุ อิฏฺฐกาหิ จินิตฺวา สุธากมฺมํ กาเรสิ ฯ มตฺถเก ปทรจฺฉนฺนํ
กาเรตฺวา อุลฺโลกํ มตฺติกาย ลิมฺเปตฺวา เสตกมฺมํ กาเรสิ ฯ
สพฺพานิ เจตฺถ อสีติ มหาทฺวารานิ อเหสุํ ฯ จตุสฏฺฐีจุลฺลทฺวารานิ
อเหสุํ ฯ สพฺพานิ ยนฺตยุตฺตาเนว ฯ เอกาย อาณิยา อกฺกนฺตาย
สพฺพาเนว ปิถิยนฺติ ฯ เอกาย อาณิยา อกฺกนฺตาย สพฺพาเนว
วิวริยนฺติ ฯ มหาอุมฺมงฺคสฺส ทฺวีสุ ปสฺเสสุ อเนกสตานิ ทีปาลยานิ
อเหสุํ ฯ สพฺเพปิ เต ยนฺตยุตฺตาว ฯ เอกสฺมึ วิวริยมาเน สพฺเพปิ
วิวริยนฺติ ฯ เอกสฺมึ ปิถิยมาเน สพฺเพ ปิถิยนฺติ ฯ ตสฺส ปน ทฺวีสุ
ปสฺเสสุ เอกสตานํ ขตฺติยานํ อตฺถาย เอกสตา สยนคพฺภา อเหสุํ ฯ
เอเกกสฺมึ สยนคพฺเภ นานาปจฺจตฺถรณํ สนฺถตํ ฯ เอเกกํ มหาสยนํ
สมุสฺสิตเสตจฺฉตฺตํ ฯ เอเกกํ สีหาสนํ มหาสยนํ นิสฺสาย ฐิตํ
เอเกกํ มาตุคามโปตฺถกรูปกํ อุตฺตมรูปธรํ ปติฏฺฐิตํ ฯ ตํ สเจ
หตฺเถน อนามสิตฺวา อิทํ มนุสฺสรูปกนฺติ น สกฺกา วิญฺญาตุํ ฯ
อปิจ มหาอุมฺมงฺคสฺส อุโภสุ ปสฺเสสุ กุสลา จิตฺตการา นานปฺปการานิ
จิตฺตกมฺมานิ กรึสุ เทวคณปริวุตสกฺกสิริวิลาสสิเนรุสตฺตปริภณฺฑ-
สาครสตฺตมหาสรจตุมหาทีปหิมวนฺตอโนตตฺตสรมโนสิลจนฺทิมสุริย-
จาตุมฺมหาราชิกาทิฉกามาวจรสตฺตสมฺปตฺติโย สพฺพาปิ อุมฺมงฺเค
ทสฺสยึสุ ฯ ภูมิยํ รชตปฏวณฺณํ วาลุกํ โอกีรตฺวา อุปริ
อุลฺโลกโอลมฺพปทุมานิ ทสฺเสสุํ ฯ อุโภสุ ปสฺเสสุ นานปฺปกาเร อาปเณปิ
ทสฺสยึสุ ฯ เตสุ เตสุ ฐาเนสุ คนฺธทามปุปฺผทามาทีนิ โอลมฺพิตฺวา
สุธมฺมาเทวสภํ วิย อุมฺมงฺคํ อลงฺกรึสุ ฯ ตานิปิ โข ตีณิ วฑฺฒกิสตานิ
ตีณิ นาวาสตานิ พนฺธิตฺวา นิฏฺฐิตปริกมฺมานํ ทพฺพสมฺภารํ
ปูเรตฺวา คงฺคาย อาหริตฺวา ปณฺฑิตสฺส อาโรเจสุํ ฯ โส ตานิ
นคเร อุปโยคํ เนตฺวา ตุมฺเห มยา อาณตฺตทิวเสเยว อาหเรยฺยาถาติ
นาวาโย ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน ฐปาเปสิ ฯ นคเร อุทกปริขา จ
กทฺทมปริขา จ สุกฺขปริขา จ อฏฺฐารสหตฺโถ ปากาโร จ โตรณ-
โคปุรฏฺฏาลกโกฏฺฐกราชนิเวสนาทีนิ จ หตฺถีสาลาทโย จ
โปกฺขรณิโย จาติ สพฺพาเนว นิฏฺฐํ อคมํสุ ฯ อิติ มหาอุมฺมงฺโค
ชงฺฆอุมฺมงฺโค นครนฺติ สพฺพเมตํ จตูหิ มาเสหิ นิฏฺฐิตํ ฯ
     อถ มหาสตฺโต จตุมาสจฺจเยน รญฺโญ อาคมนตฺถาย ทูตํ
ปาเหสิ ฯ
                ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
            นิเวสนานิ มาเปตฺวา      เวเทหสฺส ยสฺสสิโน
            อถสฺส ปาหิณิ ทูตํ         เอหิทานิ มหาราช
                  มาปิตํ เต นิเวสนนฺติ ฯ
     ตตฺถ ปาหิณีติ เปเสสิ ฯ
     ราชา ทูตสฺส วจนํ สุตฺวา ตุฏฺฐจิตฺโต มหนฺเตน ปริวาเรน
นิกฺขมิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
            ตโต จ ราชา ปายาสิ     เสนาย จตุรงฺคิยา
            อนนฺตพาหนํ ทฏฺฐุํ         ผิตํ กปฺปิลิยํ ปุรนฺติ ฯ
     ตตฺถ อนนฺตพาหนนฺติ อปริมิตหตฺถิอสฺสาทิพาหนํ ฯ กปฺปิลิยํ
ปุรนฺติ กปฺปิลรฏฺเฐ ปณฺฑิเตน มาปิตํ นครํ ฯ
     โส อนุปุพฺเพน คงฺคาตีรํ ปาปุณิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต
ปจฺจุคฺคนฺตฺวา อตฺตนา กตนครํ ปเวเสสิ ฯ โส ตตฺถ ปาสาทวรคโค
นหาตฺวา อลงฺกริตฺวา นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา โถกํ วิสเมตฺวา
สายณฺหสมเย อตฺตโน อาคตภาวํ ญาเปตุํ จูฬนีรญฺโญ ทูตํ
เปเสสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
            ตโต จ โส โข คนฺตฺวาน   พฺรหฺมทตฺตสฺส ปาหิณึ
            อาคโตสฺมิ มหาราช       ตว ปาทานิ วนฺทิตุํ
            ททาหิทานิ ภริยํ          นารึ สพฺพงฺคโสภณึ
            สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนํ        ทาสีคณปุรกฺขิตนฺติ ฯ
     ตตฺถ วนฺทิตุนฺติ เวเทโห มหลฺลโก จูฬนีราชา ตสฺส
ปุตฺตมตฺโตปิ นปฺปโหติ ฯ กิเลสมุจฺฉิโต ปน หุตฺวา ราชา ชามาตรา
นาม สสฺสุโร วนฺทนีโยติ จินฺเตตฺวา ตสฺส จิตฺตํ อชานนฺโต
วนฺทนสาสนํ ปหิณิ ฯ ททาหิทานีติ อหํ ตยา ธีตรํ เต ทสฺสามีติ
ปกฺโกสาปิโต ตํ เม อิทานิ เทหีติ ปหิณิ ฯ สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนนฺติ
สุวณฺณาลงฺการปฏิมณฺฑิตํ ฯ จูฬนีราชาปิ ทูตสฺส กถํ สุตฺวา
โสมนสฺสปฺปตฺโต อิทานิ เม ปจฺจามิตฺโต กุหึ คมิสฺสติ อุภินฺนมฺปิ
เตสํ สีสานิ ฉินฺทิตฺวา ชยปานํ ปิวิสฺสามีติ เกวลํ โสมนสฺสํ
ทสฺเสนฺโต ทูตสฺส สกฺการํ กตฺวา อนนฺตรํ คาถมาห
            สฺวาคตนฺเตปิ เวเทห      อโถ เต อทุราคตํ
            นกฺขตฺตญฺเญว ปริปุจฺฉ      อหํ กญฺญํ ททามิ เต
            สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนํ        ทาสีคณปุรกฺขิตนฺติ ฯ
     ตตฺถ เวเทหาติ เวเทหสฺส สาสนํ สุตฺวา ตํ ปุรโต ฐิตํ วิย
อาลปติ ฯ อถวา เอวํ พฺรหฺมทตฺเตน วุตฺตนฺติ วเทหีติ ทูตํ อาณาเปนฺโต
เอว มาห ฯ
     ตํ สตฺวา ทูโต เวเทหสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา เทว มงฺคลกิริยาย
อนุจฺฉวิกํ นกฺขตฺตํ กิร ชานาหิ ราชา เต ธีตรํ เทตีติ อาห ฯ
โส อชฺเชว นกฺขตฺตํ โสภณนฺติ ปุน ทูตํ ปหิณิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
            ตโต จ ราชา เวเทโห    นกฺขตฺตํ ปริปุจฺฉถ
            นกฺขตฺตํ ปริปุจฺฉิตฺวา       พฺรหฺมทตฺตสฺส ปาหิณิ
            ททาหิ ทานิ เม ภริยํ      นารึ สพฺพงฺคโสภณึ
            สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนํ        ทาสีคณปุรกฺขิตนฺติ ฯ
     จูฬนีราชาปิ อาห
            ททามิทานิ เต ภริยํ       นารึ สพฺพงฺคโสภณึ
            สุวณฺเณน ปฏิจฺฉนฺนํ        ทาสีคณปุรกฺขิตนฺติ ฯ
     อิมํ คาถํ วตฺวา อิทานิ เปเสมิ อิทานิ เปเสมีติ มุสาวาทํ
กตฺวา เอกสตราชูนํ สญฺญํ อทาสิ อฏฺฐารสอกฺโขภิณีหิ สทฺธึ
สพฺเพปิ ยุทฺธสชฺชา หุตฺวา นิกฺขมนฺตุ อชฺช อุภินฺนํปิ ปจฺจตฺถิกานํ
สีสานิ ฉินฺทิตฺวา เสฺว ชยปานํ ปิวิสฺสามาติ ฯ ตํ ขณญฺเญว เต
สพฺเพปิ นิกฺขมึสุ ฯ สยํ นิกฺขมนฺโต ปน มาตรํ สลากเทวิญฺจ
อคฺคมเหสึ นนฺทาเทวิญฺจ ปุตฺตํ ปญฺจาลจนฺทญฺจ ธีตรํ ปญฺจาลจนฺทิญฺจาติ
อิเม จตฺตาโร ชเน โอโรเธหิ สทฺธึ เอกสฺมึ เคเห วสาเปตฺวา
นิกฺขมิ ฯ โพธิสตฺโตปิ เวเทหรญฺโญ เจว เตน สทฺธึ อาคตเสนาย
จ มหนฺตํ สกฺการํ กาเรสิ ฯ เกจิ มนุสฺสา สุรํ ปิวนฺติ เกจิ
มจฺฉมํสาทีนิ ขาทนฺติ เกจิ ทูรมคฺคํ อาคตตฺตา กิลมนฺตา สยนฺติ ฯ
วิเทหราชา ปน เสนกาทโย ปณฺฑิเต คเหตฺวา อมจฺจคณปริวุโต
อลงฺกตมหาตเล นิสีทิ ฯ จุลนีราชาปิ อฏฺฐารสอกฺโขภิณีสํขาย เสนาย
ตํ นครํ ติสนฺธึ จตุสํเขปํ ปริกฺขิปิตฺวา อเนกสตสหสฺสาหิ อุกฺกาหิ
ธาริยมานาหิ อรุเณ อุคฺคจฺฉนฺเตเยว คหณสชฺโช หุตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ
ตํ ญตฺวา มหาสตฺโต อตฺตโน โยธานํ ตีณิ สตานิ เปเสสิ ตุมฺเห
ชงฺฆอุมฺมงฺเคน คนฺตฺวา รญฺโญ มาตรญฺจ อคฺคมเหสิญฺจ ปุตฺตธีตรญฺจ
คเหตฺวา ชงฺฆอุมฺมงฺเคน อาเนตฺวา มหาอุมฺมงฺคทฺวารโต พหิ อกตฺวา
อนฺโต อุมฺมงฺเคเยว วสาเปตฺวา ยาว อมฺหากํ อาคมนา รกฺขนฺตาว
ฐตฺวา อมฺหากํ คมนกาเล อุมฺมงฺคา นีหริตฺวา อุมฺมงฺคทฺวาเร
มหาวิสาลมาฬเก ฐเปถาติ ฯ เต ตสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา
ชงฺฆอุมฺมงฺเคน คนฺตฺวา โสปาณปาทมูเล ปทรสนฺถรํ อุคฺฆาเฏตฺวา
โสปาณปาทมูเล โสปาณสีเส มหาตเล จาติ เอตฺตเก ฐาเน
อารกฺขมนุสฺเส จ ขุชฺชวามนกาทิปริจาริกาโย จ หตฺถปาเทสุ พนฺธิตฺวา มุขํ
ปิทหิตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน ฐเปตฺวา รญฺโญ ปฏิยตฺตํ
ขาทนียํ กิญฺจิ ขาทิตฺวา กิญฺจิ ฉฑฺเฑตฺวา ภาชนานิ ภินฺทิตฺวา
จุณฺณวิจุณฺณํ กตฺวา อุปริ ปาสาทํ อภิรุหึสุ ฯ ตทา สลากเทวี
นนฺทาเทวิญฺจ ราชปุตฺตญฺจ ราชธีตรญฺจ โก ชานาติ กึ ภวิสฺสตีติ
มญฺญมานา อตฺตนา สทฺธึ เอกสยเนเยว สยาเปสิ ฯ เต โยธา
คพฺภทฺวาเร ฐตฺวา ปกฺโกสยึสุ ฯ สา นิกฺขมิตฺวา กึ ตาตาติ
อาห ฯ เทวิ อมฺหากํ ราชา เวเทหญฺจ มโหสถญฺจ ชีวิตกฺขยํ
ปาเปตฺวา สกลชมฺพูทีเป เอกรชฺชํ กตฺวา เอกสตราชปริวุโต มหนฺเตน
ยเสน มหาปานํ ปิวนฺโต ตุมฺเหปิ จตฺตาโร คเหตฺวา อาเนตุํ อมฺเห
ปหิณีติ ฯ เต จตฺตาโร ชนา สทฺทหิตฺวา ปาสาทา โอตริตฺวา
โสปาณปาทมูลํ อคมํสุ ฯ อถ เน คเหตฺวา ชงฺฆอุมฺมงฺคํ ปวิสึสุ ฯ
เต จตฺตาโร อาหํสุ มยํ เอตฺตกํ กาลํ อิธ วสนฺตา อิมํ วิถึ
น โอติณฺณปุพฺพมฺหาติ ฯ เทวิ อิมํ วิถึ น สพฺพทา โอตรนฺติ
มงฺคลวิถิ นาเมสา อชฺช มงฺคลทิวสภาเวน ราชา อิมินา มคฺเคน
อาเนตุํ อาณาเปสีติ ฯ เตสํ สทฺทหึสุ ฯ อเถกจฺเจ เต จตฺตาโร
คเหตฺวา อาคมึสุ เอกจฺเจ นิวตฺเตตฺวา ราชนิเวสเน รตนคพฺเภ
วิวริตฺวา ยาวทิจฺฉกํ ธนสารํ คเหตฺวา อาคมึสุ ฯ อิตเรปิ จตฺตาโร
ปุรโต มหาอุมฺมงฺคํ ปตฺวา อลงฺกตเทวสภํ วิย อุมฺมงฺคํ ทิสฺวา
รญฺโญ อตฺถาย สชฺชิตนฺติ สญฺญํ กรึสุ ฯ อถ เน จตฺตาโร มหาคงฺคาย
อวิทูรฏฺฐานํ เนตฺวา อนฺโต อุมฺมงฺเคเยว อลงฺกตคพฺเภ นิสีทาเปตฺวา
เอกจฺเจ อารกฺขํ คเหตฺวา อจฺฉึสุ เอกจฺเจ คนฺตฺวา เตสํ อานีตภาวํ
โพธิสตฺตสฺส อาโรเจสุํ ฯ โส เตสํ กถํ สุตฺวา อิทานิ เม มโนรโถ
มตฺถกํ ปาปุณิสฺสตีติ โสมนสฺสชาโต รญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา เอกมนฺตํ
อฏฺฐาสิ ฯ ราชาปิ กิเลสาตุรตาย อิทานิ เม ธีตรํ เปเสตีติ
จินฺเตตฺวา ปลฺลงฺกโต อุฏฺฐาย วาตปาเนน โอโลเกนฺโต อเนเกหิ
อุกฺกาสตสหสฺเสหิ เอโกภาสชาตํ นครํ มหติยา เสนาย ปริวาริตํ
ทิสฺวา อาสงฺกิตปริสงฺกิโต กินฺนุ โข เอตนฺติ ปณฺฑิเตหิ สทฺธึ
มนฺเตนฺโต อิมํ คาถมาห
         หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺติ     เสนา ติฏฺฐนฺติ จมฺมิกา
         อุกฺกา ปทิตฺตา ฌายนฺติ     กินฺนุ มญฺญนฺติ ปณฺฑิตาติ ฯ
     ตตฺถ กินฺนุ มญฺญนฺตีติ จูฬนีราชา อมฺหากํ ตุฏฺโฐ อุทาหุ
กุทฺโธ กินฺนุ โข ปณฺฑิตา มญฺญนฺตีติ ปุจฺฉิ ฯ
     ตํ สุตฺวา เสนโก อาห มา จินฺตยิตฺถ มหาราช อติพหู
อุกฺกา ปญฺญายนฺติ ราชา ตุมฺหากํ ธีตรํ ทาตุํ คเหตฺวา เอติ
มญฺเญติ ฯ ปุกฺกุโสปิ ตุมฺหากํ อาคนฺตุกสกฺการํ กาตุํ อารกฺขํ
คเหตฺวา ฐิโตว ภวิสฺสตีติ ฯ เอวํ เต จตฺตาโร ปณฺฑิตา ยํ ยํ
อตฺตโน รุจฺจติ ตํ ตํ กถยึสุ ฯ วิเทหราชาปิ อสุกฏฺฐาเน เสนา
ติฏฺฐนฺตุ อสุกฏฺฐาเน อารกฺขํ คณฺหถ อปฺปมตฺตา โหถาติ วทนฺตานํ
สทฺทํ สุณนฺโต สนฺนทฺธญฺจ เสนํ ปสฺสนฺโต มรณภยตชฺชิโต หุตฺวา
มหาสตฺตสฺส กถํ ปจฺจาสึสนฺโต อิตรํ คาถมาห
            หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺติ     เสนา ติฏฺฐนฺติ จมฺมิกา
            อุกฺกา ปทิตฺตา ฌายนฺติ     กินฺนุ กาหนฺติ ปณฺฑิตาติ ฯ
     ตตฺถ กินฺนุ กาหนฺติ ปณฺฑิตาติ ปณฺฑิต กินฺนุ จินฺเตสิ อิมา
เสนา อมฺหากํ กึ กริสฺสนฺตีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต อิมํ อนฺธพาลํ โถกํ สนฺตาเสตฺวา
ปจฺฉา มม ปญฺญาพลํ ทสฺเสตฺวา อสฺสาเสสฺสามิ นนฺติ จินฺเตตฺวา
อาห
            รกฺขติ ตํ มหาราช        จูลเนยฺโย มหพฺพโล
            ปทุฏฺโฐ เต พฺรหฺมทตฺโต    ปาโต ตํ ฆาตยิสฺสตีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา สพฺเพ เต ราชาทโย มรณภยตชฺชิตา อเหสุํ ฯ
รญฺโญ กณฺโฐ สุสฺสิ ฯ มุเข เขโฬ จ ฉิชฺชิ ฯ สรีเร ทาโห
อุปฺปชฺชิ ฯ โส มรณภยภีโต ปริเทวนฺโต เทฺว คาถา อภาสิ
            อุพฺเพธติ เม หทยํ        มุขญฺจ ปริสุสฺสติ
            นิพฺพุตึ นาธิคจฺฉามิ        อคฺคิทฑฺโฒว อาตเป
            กมฺมารานํ ยถา อุกฺกา     อนฺโต ฌายติ โน พหิ
            เอวมฺปิ หทยํ มยฺหํ        อนฺโต ฌายติ โน พหีติ ฯ
     ตตฺถ อุพฺเพธตีติ ตาต มโหสถ หทยํ เม มหาวาเตริตํ วิย
อสฺสตฺถปลฺลวํ กมฺปติ ฯ อนฺโต ฌายติ โน พหีติ สา อุกฺกา
วิย มยฺหํ หทยมํสํ อพฺภนฺตเร ฌายติ พหิ ปน น ปญฺญายตีติ
ปริเทวติ ฯ
     มหาสตฺโต ตสฺส ปริเทวิตํ สุตฺวา อยํ อนฺธพาโล อญฺเญสุ
ทิวเสสุ มม วจนํ น กเรยฺย ภิยฺโย นํ นิคฺคณฺหิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห
            ปมตฺโต มนฺตนาตีโต       ภินฺนมนฺโตสิ ขตฺติย
            อิทานิ โข ตํ ตายนฺตุ      ปณฺฑิตา มนฺติโน ชนา
            อกตฺวามจฺจสฺส วจนํ       อตฺถกามหิเตสิโน
            อตฺตปีติรโต ราช         มิโค กูเฏว โอหิโต
            ยถาปิ มจฺโฉ วลิสํ        วงฺกํ มํเสน ฉาทิตํ
            อามคิทฺโธ น ชานาติ      มจฺโฉ มรณมตฺตโน
            เอวเมว ตุวํ ราช        จูลเนยฺยสฺส ธีตรํ
            กามคิทฺโธ น ชานาสิ      มจฺโฉ มรณมตฺตโน
            สเจ คจฺฉสิ ปญฺจาลํ       ขิปฺปมตฺตํ ชหิสฺสสิ
            มิคํ ปนฺถานุปนฺนํว         มหนฺตํ ภยเมสฺสติ
                 อนริยรูโป ปุริโส ชนินฺท
                 อหีว อุจฺจงฺกคโต ฑเสยฺย
                 น เตน เมตฺตึ กยิราถ ธีโร
                 ทุกฺโข หเว กาปุริเสน สงฺคโม
                 ยํ เตฺวว ชญฺญา ปุริโส ชนินฺท
                 สีลวายํ พหุสฺสุโต
                 เตเนว เมตฺตึ กยิราถ ธีโร
                 สุโข หเว สปฺปุริเสหิ สงฺคโมติ ฯ
     ตตฺถ ปมตฺโตติ มหาราช ตวํ กาเมน ปมตฺโต ฯ มนฺตนาตีโตติ
มยา อนาคตภยํ ทิสฺวา ปญฺญาย ปริจฺฉินฺทิตฺวา มนฺติตมนฺตนํ
อติกฺกนฺโต ฯ ภินฺนมนฺโตติ มนฺตนาติกฺกนฺตตฺตาเยว ภินฺนมนฺโต โย จ
เต เสนกาทีหิ สทฺธึ มนฺโต คหิโต เอโส ภินฺโน ภินฺนมนฺโตสิ ชาโต ฯ
ปณฺฑิตาติ อิเม เสนกาทโย จตฺตาโร อิทานิ ตํ รกฺขนฺตุ ปสฺสมิา
เนสํ พลนฺติ ทีเปติ ฯ อกตฺวามจฺจสฺสาติ มม อุตฺตมสฺส อมจฺจสฺส
วจนํ อกตฺวา ฯ อตฺตปีติรโตติ อตฺตโน กิเลสปีติยา อภิรโต หุตฺวา ฯ
มิโค กูเฏว โอหิโตติ ยถา นาม นิวาปโลเภนาคโต มิโค กูฏปาเส
พชฺฌติ เอวํ มม วจนํ อคฺคเหตฺวา ปญฺจาลจนฺทึ ลภิสฺสามีติ
โลเภนาคนฺตฺวา อิทานิ กูฏปาเส พทฺโธ มิโค วิย ชาโตสิ ฯ ยถาปิ
มจฺโฉติ คาถาทฺวยํ ตทา มยา อยํ อุปมา อาภฏาติ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ฯ
สเจ คจฺฉสีติ  คาถาปิ น เกวลํ เอตฺตกเมว อิมมฺปิ เต อุปมํ
อาหรินฺติ ทสฺเสตุํ วุตฺตา ฯ อนริยรูโปติ เกวฏฺฏพฺราหฺมณสทิโส
อสปฺปุริสชาติโก นิลฺลชฺชปุริโส ฯ น เตน เมตฺตินฺติ ตาทิเสน สทฺธึ
มิตฺตธมฺมํ น กยิราถ ตฺวํ ปน เกวฏฺเฏน สทฺทึ เมตฺตึ กตฺวา
ตสฺส วจนํ คณฺหิ ฯ ทุกฺโขติ เอวรูเปน สทฺธึ สมาคโม นาม
เอกวารํ กโต อิธ โลเกปิ ปรโลเกปิ มหาทุกฺขาวหนโต ทุกฺโข
โหติ ฯ ยํ เตฺววาติ ยํ ตุ เอว อยเมว วา ปาโฐ ฯ สุโขติ อิธ
โลเกปิ ปรโลกเปิ สุโขเยว โหติ ฯ
     อถ นํ ปุน เอวรูปํ น กริสฺสตีติ สุฏฺฐุตรํ นิคฺคณฺหนฺโต
ปุพฺเพ รญฺญา กถิตกถํ อาหริตฺวา ทสฺเสนฺโต อาห
                 พาโล ตุวํ เอลมูโคสิ ราช
                 โย อุตฺตมตฺถานิ มยิ ลปิตฺโถ
                 กิเมวหํ นงฺคลโกฏิวฑฺโฒ
                 อตฺถานิ ชานิสฺสํ ยถาปิ อญฺเญ
            อิมํ คเล คเหตฺวาน       นาเสถ วิชิตา มม
            โย เม รตนลาภสฺส       อนฺตรายาย ภาสตีติ ฯ
     อิมา เทฺว คาถา วตฺวา มหาราช อหํ คหปติปุตฺโต ยถา
ตว อญฺเญ เสนกาทโย ปณฺฑิตา อตฺถานิ ชานนฺติ ตถา กิเมว
ชานิสฺสํ อโคจโร เอส มยฺหํ คหปติสิปฺปเมวาหํ ชานามิ อยมตฺโถ
เสนกาทีนํ ปากโฏ เต ปณฺฑิตา โหนฺติ อชฺช เต อฏฺฐารสหิ
อกฺโขภิณีหิ ปริวาริตสฺส ตว เสนกาทโย อวสฺสยา โหนฺตุ มํ ปน
คีวายํ คเหตฺวา นิกฺกฑฺฒิตุํ อาณาเปสิ อิทานิ มํ กสฺมา ปุจฺฉสีติ
เอวํ สุนิคฺคหิตํ นิคฺคณฺหิ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา จินฺเตสิ ปณฺฑิโต
มยา กตโทสเมว กเถสิ ปุพฺเพว หิ อิทํ อนาคตภยํ ชานิ
เตน มํ อติวิย นิคฺคณฺหติ น โข ปน เอตฺตกํ กาลํ นิกฺกมฺมโก
อจฺฉิสฺสติ อวสฺสํ อิมินา มยฺหํ โสตฺถิภาโว กโต ภวิสฺสตีติ ฯ
อถ นํ ปริคฺคณฺหนฺโต เทฺว คาถา อภาสิ
            มโหสถ อตีเตน          นานุวิชฺฌนฺติ ปณฺฑิตา
            กึ มํ อสฺสํว สมฺพนฺธํ       ปโตเทเนว ๑- วิชฺฌสิ
            สเจ ปสฺสสิ โมกฺขํ เม     เขมํ วา ปน ปสฺสสิ
            เตเนว มํ อนุสาส        กึ มํ อตีเตน วิชฺฌสีติ ฯ
     ตตฺถ นานุวิชฺฌนฺตีติ อตีตํ โทสํ คเหตฺวา มุขสตฺตีหิ น
อนุวิชฺฌนฺติ ฯ อสฺสํว สมฺพนฺธนฺติ สตฺตุเสนาย ปริวุตตฺตา สุฏฺฐุ
พนฺธิตฺวา ฐปิตํ อสฺสํ วิย กึ มํ วิชฺฌสิ ฯ เตเนว มนฺติ เอวํ
เต โมกฺโข ภวิสฺสติ เอวํ เต เขมนฺติ เตน โสตฺถิภาเวน มํ
อนุสาส อสฺสาเสหิ ตํ หิ ฐเปตฺวา อญฺโญ เม ปฏิสรณํ นตฺถีติ ฯ
     อถ มหาสตฺโต อยํ ราชา อติวิย อนฺธพาโล ปุริสวิเสสํ
น ชานาติ โถกํ กิลเมตฺวา ปจฺฉาสฺส อวสฺสโย ภวิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห
            อตีตํ มานุสํ กมฺมํ         ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ
            น ตํ สกฺโกมิ โมเจตุํ      ตฺวํ ปชานสฺสุ ขตฺติย
            สนฺติ เวหายสา นาคา     อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน
            เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ     ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา
            สนฺติ เวหายสา อสฺสา     อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน
            เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ     ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา
            สนฺติ เวหายสา ปกฺขี      อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน
            เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ     ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา
@เชิงอรรถ:  ปโฏเทนาติ เอวํ มุทฺธชวิธาเนน วินยฏฺฐกถายํ วุตฺตํ ฯ
            สนฺติ เวหายสา ยกฺขา     อิทฺธิมนฺโต ยสสฺสิโน
            เตปิ อาทาย คจฺเฉยฺยุํ     ยสฺส โหนฺติ ตถาวิธา
            อตีตํ มานุสํ กมฺมํ         ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ
            น ตํ สกฺโกมิ โมเจตุํ      อนฺตลิกฺเขน ขตฺติยาติ ฯ
     ตตฺถ กมฺมนฺติ มหาราช อิทํ ตว อิโต โมจนํ นาม
อตีตมานุสมนุสฺเสหิ กตฺตพฺพํ กมฺมํ อตีตํ ฯ ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวนฺติ เนว
กาตุํ น สหิตุํ สกฺกา ฯ น ตํ สกฺโกมีติ อหํ ตํ อิโต โมเจตุํ
น สกฺโกมิ ฯ ตฺวํ ปชานสฺสุ ขตฺติยาติ มหาราช ตวเมเวตฺก
กตฺตพฺพํ ชานสฺสุ ฯ เวหายสาติ อากาเสน คมนสมตฺถา หตฺถิโน ฯ
ยสฺสาติ ยสฺส รญฺโญ ฯ ตถาวิธาติ ฉทฺทนฺตกุเล วา อุโปสถกุเล
วา ชาตา นาคา โหนฺติ ตํ ราชานํ เต อาทาย คจฺเฉยฺยุํ ฯ อสฺสาติ
พลาหกอสฺสราชกุเล ชาตา อสฺสา ฯ ปกฺขีติ ครุฬํ สนฺธายาห ฯ
ยกฺขาติ สาตาคิราทโย ยกฺขา ฯ อนฺตลิกฺเขนาติ อหนฺตํ อนฺตลิกฺเขน
โมเจตุํ น สกฺโกมิ ตํ อาทาย อากาเสน มิถิลํ เนตุํ น สกฺโกมีติ
อตฺโถ ฯ
     ราชา ตํ สุตฺวา อปฺปฏิภาโณ นิสีทิ ฯ อถ เสนโก จินฺเตสิ
อิทานิ รญฺโญ จ อมฺหากญฺจ ฐเปตฺวา มโหสถปณฺฑิตํ อญฺญํ
ปฏิสรณํ นตฺถิ ราชา ปนสฺส กถํ สุตฺวา มรณภยตชฺชิโต กิญฺจิ
วตฺตุํ น สกฺโกติ อหํ ปณฺฑิตํ ยาจิสฺสามีติ ฯ โส ยาจนฺโต เทฺว
คาถา อภาสิ
            อตีรทสฺสี ปุริโส          มหนฺเต อุทกณฺณเว
            ยตฺถ โส ลภเต คาธํ      ตตฺถ โส วินฺทเต สุขํ
            เอวํ อมฺหญฺจ รญฺโญจ      ตฺวํ ปติฏฺฐา มโหสถ
            ตฺวํ โนสิ มนฺตีนํ เสฏฺโฐ    อมฺเห ทุกฺขา ปโมจยาติ ฯ
     ตตฺถ อตีรทสฺสีติ สมุทฺเท ภินฺนนาโว ตีรํ อปสฺสนฺโต ฯ ยตฺถาติ
อูมิเวคสมพฺภาหโต วิจรนฺโต ยสฺมึ ปเทเส ปติฏฺฐํ ลภติ ฯ
ปโมจยาติ ปุพฺเพ มิถิลํ เสนาย ปริวาเรตฺวา ฐิตกาเลปิ ตยา
ปโมจิตมฺหา อิทานิปิ ตฺวเมว อมฺเห ทุกฺขา โมเจหีติ ยาจติ ฯ
     อถ นํ นิคฺคณฺหนฺโต มหาสตฺโต คาถาย อชฺฌภาสิ
            อตีตํ มานุสํ กมฺมํ         ทุกฺกรํ ทุรภิสมฺภวํ
            น ตํ สกฺโกมิ โมเจตุํ      ตฺวํ ปชานสฺสุ เสนกาติ ฯ
     ตตฺถ ตฺวํ ปชานสฺสุ เสนกาติ เสนก อหํ น สกฺโกมิ ตฺวํ
อิมํ ราชานํ อากาเสน มิถิลํ เนหีติ ฯ
     ราชา คเหตพฺพคหณํ อปสฺสนฺโต มรณภยตชฺชิโต มหาสตฺเตน
สทฺธึ กเถตุํ อสกฺโกนฺโต กทาจิ เสนโกปิ กิญฺจิ อุปายํ ชาเนยฺย
ปุจฺฉามิ ตาว นนฺติ ปุจฺฉนฺโต คาถมาห
            สุโณหิ เม ตํ วจนํ        ปสฺสเสตํ มหพฺภยํ
            เสนกาทานิ ปุจฺฉามิ       กึ กิจฺจํ อิธ มญฺญสีติ ฯ
     ตตฺถ กึ กิจฺจนฺติ กึ กตฺตพฺพยุตฺตกํ อิธ มญฺญสิ มโหสเถนมฺหา
ปริจฺจตฺตา ยทิ ตฺวํ ชานาสิ วเทหิ เมติ ฯ
     ตํ สุตฺวา เสนโก ราชา มํ อุปายํ ปุจฺฉติ โสภโณ วา
โหตุ อโสภโณ วา กเถสฺสามิสฺส เอกํ อุปายนฺติ จินฺเตตฺวา
คาถมาห
            อคฺคึ วา ทฺวารโต เทม    คณฺหามฺหเส วิกนฺตนํ
            อญฺญมญฺญํ วธิตฺวาน        ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ
            มา โน ราชา พฺรมฺหตฺโต   จิรํ ทุกฺเขน มารยีติ ฯ
     ตตฺถ ทฺวารโตติ ทฺวารํ ปิทหิตฺวา ตตฺถ อคฺคึ เทม ฯ
วิกนฺตนนฺติ อญฺญมญฺญํ วิกนฺตนสตฺถํ คณฺหาม ฯ หิสฺสามาติ ชีวิตํ
ขิปฺปํ ชหิสฺสาม อลงฺกตปาสาโทเยว โน ทารุจิตโก ภวิสฺสติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา อนตฺตมโน หุตฺวา อตฺตโน ปุตฺตทารสฺส
เอวรูปํ จิตกํ กโรหีติ วตฺวา ปุกฺกุสาทโย ปุจฺฉิ ฯ เตปิ อตฺตโน
ปฏิรูปาย พาลกถาเยว กถยึสุ ฯ เตน วุตฺตํ
            สุโณหิ เม ตํ วจนํ        ปสฺสเสนํ มหพฺภยํ
            ปุกฺกุสทานิ ปุจฺฉามิ        กึ กิจฺจํ อิธ มญฺญสีติ ฯ
ปุกฺกุโส อาห
            วิสํ ขาทิตฺวา มิยฺยาม      ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ
            มา โน ราชา พฺรหฺมทตฺโต  จิรํ ทุกฺเขน มารยีติ ฯ
ราชา อาห
            สุโณหิ เม ตํ วจนํ        ปสฺสเสนํ มหพฺภยํ
            กามินฺททานิ ปุจฺฉามิ       กึ กิจฺจํ อิธมญฺญสีติ ฯ
กามินฺโท อาห
            รชฺชุยา พชฺฌ มิยฺยาม      ปปาตา ปปเตมฺหเส
            มา โน ราชา พฺรหฺมทตฺโต  จิรํ ทุกฺเขน มารยีติ ฯ
ราชา อาห
            สุโณหิ เม ตํ วจนํ        ปสฺสเสนํ มหพฺภยํ
            เทวินฺททานิ ปุจฺฉามิ       กึ กิจฺจํ อิธ มญฺญสีติ ฯ
เทวินฺโท อาห
            อคฺคึ วา ทฺวารโต เทม    คณฺหามฺหเส วิกนฺตนํ
            อญฺญมญฺญํ วธิตฺวาน        ขิปฺปํ หิสฺสาม ชีวิตํ
            น โน สกฺโกติ โมเจตุํ     สุเขเนว มโหสโถติ ฯ
     อปิจ เตสุ เทวินฺโท อยํ ราชา กึ กโรติ อมฺเห ปุจฺฉิ
อคฺคิมฺหิ สนฺเต ขชฺโชปนกํ ธมติ ฐเปตฺวา มโหสถปณฺฑิตํ อญฺโญ
อิธ อมฺหากํ โสตฺถิภาวํ กาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถิ อยนฺตํ อปุจฺฉิตฺวา
อมฺเห ปุจฺฉติ มยํ กึ ชานามาติ จินฺเตตฺวา อญฺญํ อุปายํ อปสฺสนฺโต
เสนเกน กถิตเมว กเถตฺวา มหาสตฺตํ วณฺเณนฺโต เทฺว ปเท อาห
                 ตตฺถายํ อธิปฺปาโย มหาราช
                 มยํ สพฺเพ ปณฺฑิตเมว ยาจาม
                 สเจ ปน ยาจิยมาโนปิ
                 น โน สกฺโกติ โมเจตุํ สุเขเนว มโหสโถ
                 อถ เสนกสฺส วจนํ กริสฺสามาติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา ปุพฺเพ โพธิสตฺตสฺส กตโทสํ สริตฺวา เตน
สทฺธึ กเถตุํ อสกฺโกนฺโต ตสฺส สุณนฺตสฺเสว ปริเทวนฺโต อาห
            ยถา กทฺทลิโน สารํ       อเนฺวสํ นาธิคจฺฉติ
            เอวํ อเนฺวสมานา นํ      ปญฺหํ นาชฺฌคมามฺหเส
            ยถา สิมฺพลิโน สารํ       อเนฺวสํ นาธิคจฺฉติ
            เอวํ อเนฺวสมานา นํ      ปญฺหํ นาชฺฌคมามฺเหส
            อเทเส วต โน วุฏฺฐํ      กุญฺชรานํวนูทเก
            สํกาเส ทุมฺมนุสฺสานํ       พาลานํ อวิชานตํ
            อุพฺเพธติ เม หทยํ        มุขญฺจ ปริสุสฺสติ
            นิพฺพุตึ นาธิคจฺฉามิ        อคฺคิทฑฺโฒว อาตเป
            กมฺมารานํ ยถา อุกฺกา     อนฺโต ฌายติ โน พหิ
            เอวํปิ หทยํ มยฺหํ         อนฺโต ฌายติ โน พหีติ ฯ
     ตตฺถ กทฺทลิโนติ ยถา กทฺทลิกฺขนฺทสฺส นิสฺสารตฺตา สารตฺถิโก
ปุริโส อเนฺวสนฺโตปิ ตโต สารํ นาธิคจฺฉติ เอวํ มยํ อิมมฺหา
ทุกฺขา มุญฺจนุปายํ ปญฺจ ปณฺฑิเต ปุจฺฉิตฺวา อเนฺวสมานาปิ นํ
ปญฺหํ ฯ นาชฺฌคมามฺหเสติ อมฺเหหิ ปุจฺฉิตุปายํ อสุณนฺโต วิย
มยํ ตํ ปญฺหํ นาธิคจฺฉาม ฯ ทุติยคาถายํปิ เอเสว นโย ฯ กุญฺชรานํ
วนูทเกติ ยถา กุญฺชรานํ อนูทเก ฐาเน วุฏฺฐํ อเทเส วุฏฺฐํ
นาม โหติ เตหิ ตถารูเป นิรูทเก วนคหเน อเทเส วสนฺตา ขิปฺปเมว
ปจฺจามิตฺตานํ วสํ คจฺฉนฺติ เอวํ อมฺเหหิปิ อิเมสํ ทุมฺมนุสฺสานํ
พาลานํ อวิชานนฺตานํ สนฺติเก วสนฺเตหิ อเทเส วุฏฺฐํ นาม
เอตฺตเกสุ หิ ปณฺฑิเตสุ เอโกปิ เม อิทานิ ปฏิสรณํ นตฺถีติ นานาวิเธหิ วิลปติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ปณฺฑิโต อยํ ราชา อติวิย กิลมติ สเจ น นํ
อสฺสาเสสฺสามิ หทเยน ผลิเตน มริสฺสตีติ จินฺเตตฺวา อสฺสาเสสิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ฯ
            ตโต โส ปณฺฑิโต ธีโร    อตฺถทสฺสี มโหสโถ
            เวเทหํ ทุกฺขิตํ ทิสฺวา     อิทํ วจนมพฺรวิ
            มา ตฺวํ ภายิ มหาราช    มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ
            อหํ ตํ โมจยิสฺสามิ       ราหุคฺคหิตํว จนฺทิมํ
            มา ตฺวํ ภายิ มหาราช    มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ
            อหนฺตํ โมจยิสฺสามิ       ราหุคฺคหิตํว สุริยํ
            มา ตฺวํ ภายิ มหาราช    มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ
            อหนฺตํ โมจยิสฺสามิ       ปงฺเก สนฺนํว กุญฺชรํ
            มา ตฺวํ ภายิ มหาราช    มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ
            อหนฺตํ โมจยิสฺสามิ       เปฬพนฺธํว ปนฺนคํ
            มา ตฺวํ ภายิ มหาราช    มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ
            อหนฺตํ โมจยิสฺสามิ       ปกฺขึ พนฺธํว ปญฺชเร
            มา ตฺวํ ภายิ มหาราช    มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ
            อหนฺตํ โมจยิสฺสามิ       มจฺเฉ ชาลคเตริว
            มา ตฺวํ ภายิ มหาราช    มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ
            อหนฺตํ โมจยิสฺสามิ       สโยคพลพาหนํ
            มา ตฺวํ ภายิ มหาราช    มา ตฺวํ ภายิ รเถสภ
            ปญฺจาลํ พาหยิสฺสามิ      กากเสนํว เลฑฺฑุนา
            อาทู ปญฺญา กิมตฺถิยา     อมจฺโจ วาปิ ตาทิโส
            โย ตฺว สมฺพาธปกฺขนฺตํ    ทุกฺขา น ปริโมจเยติ ฯ
     ตตฺถ อิทนฺติ ทวทาหทฑฺเฒ อรญฺเญ ฆนวสฺสํ วสฺสาเปนฺโต
วิย ตํ อสฺสาเสนฺโต อิทํ มา ตฺวํ ภายิ มหาราชาติ อาทิวจนํ
อพฺรวิ ฯ ตตฺถ สนฺนนฺติ ลคฺคํ ฯ เปฬพนฺธนฺติ เปฬาย อพฺภนฺตรคตํ
สปฺปํ ฯ ปญฺจาลนฺติ เอวํ มหนฺตมฺปิ ปญฺจาลรญฺโญ เสนํ
ปญฺจาลํ ฯ พาหยิสฺสามีติ ปลาเปสฺสามิ ฯ อาทูติ นามตฺเถ
นิปาโต ฯ ปญฺญา นาม กิมตฺถิยาติ อตฺโถ ฯ อมจฺโจ วาปิ
ตาทิโสติ ปญฺญา สมนฺนาคตตฺตา ตาทิโส ปญฺญาย สมฺปนฺโน
อมจฺโจ วาปิ กิมตฺถิโย โย ตํ เอวํ มรณสมฺพาธปฺปตฺตํ ทุกฺขา
น ปริโมจเย มหาราช อยํ ปฐมตรํ อาคจฺฉนฺโต นาม กิมตฺถํ
อาคโตติ มญฺญสิ มา ภายิ มหาราช อหนฺตํ อิมมฺหา ทุกฺขา
โมเจสฺสามีติ ตํ อสฺสาเสสิ ฯ
     ราชาปิ ตสฺส วจนํ สุตฺวา อิทานิ เม ชีวิตํ ลทฺธนฺติ อสฺสาสํ
ปฏิลภิ ฯ โพธิสตฺเตน สีหนาเท กเต สพฺเพว เต ตุสึสุ ฯ อถ
นํ เสนโก ปุจฺฉิ ปณฺฑิต ตฺวํ สพฺเพ อมฺเห คเหตฺวา คจฺฉฉนฺโต
เกนุปาเยน คมิสฺสสีติ ฯ อลงฺกตอุมฺมงฺเคน เนสฺสามิ ตุมฺเห
คมนสชฺชา โหถาติ วตฺวา อุมฺมงฺคทฺวารํ วิวรณตฺถํ โยเธ อาณาเปนฺโต
อาห
        เอถ มาณวา อุฏฺเฐถ     มุขํ โสเธถ สนฺธิโน
        เวเทโห สหมจฺเจหิ      อุมฺมงฺเคน คมิสฺสตีติ ฯ
     ตตฺถ มาณวาติ ตรุณาธิวจนํ ฯ มุขํ โสเธถาติ อุมฺมงฺคทฺวารํ
วิวรถ ฯ สนฺธิโนติ ยนฺตฆรสนฺธิโน จ ทฺวารํ โสเธถ
เอกสตานํ สยนคพฺภานํ ทฺวารํ วิวรถ อเนกสตานํ ทีปาลยานํ ทฺวารํ
วิวรถาติ ฯ
     เต อุฏฺฐาย อุมฺมงฺคทฺวารํ วิวรึสุ ฯ สกโล อุมฺมงฺโค เอโกภาโส
อลงฺกตเทวสภา วิย วิโรจติ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา      ปณฺฑิตสฺสานุสาริโน
        อุมฺมงฺคทฺวารํ วิวรึสุ      ยนฺตยุตฺเต จ อคฺคเฬติ ฯ
     ตตฺถ อนุสาริโนติ เวยฺยาวจฺจกรา ฯ ยนฺตยุตฺเต จ อคฺคเฬติ
สูจิฆฏิกสมฺปนฺนานิ จ ทฺวารกวาฏานิ ฯ
     เต อุมฺมงฺคทฺวารํ วิวริตฺวา มหาสตฺตสฺส อาโรเจสุํ ฯ โส
รญฺโญ สญฺญมกาสิ กาโล เทว ปาสาทา โอตรถาติ ฯ ราชา
โอตรติ ฯ เสนโก สีสโต นาฬิวตฺตํ อปเนตฺวา สาฏกํ โอมุญฺจิตฺวา
กจฺฉํ ทฬฺหํ พนฺธิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต ทิสฺวา เสนก กึ กโรสีติ
ปุจฺฉิ ฯ ปณฺฑิต อุมฺมงฺเคน คจฺฉนฺเตหิ นาม เวฐนํ โมเจตฺวา
กจฺฉํ ทฬฺหํ พนฺธิตฺวา คนฺตพฺพนฺติ ฯ เสนก อุมฺมงฺคํ ปวิสนฺโต
โอนมิตฺวา ชณฺณุเกหิ ปติฏฺฐาย ปวิสิสฺสามีติ มา สญฺญมกาสิ
สเจ หตฺถินา คนฺตุกาโมสิ หตฺถึ อภิรูห สเจ อสฺเสน คนฺตุกาโมสิ
อสฺสํ อภิรูห อุจฺโจ อุมฺมงฺโค อฏฺฐารสหตฺถุพฺเพโธ วิสาลทฺวาโร
ตฺวํ ยถารุจิยา อลงฺกตปฏิยตฺโต รญฺโญ ปุรโต คจฺฉาติ อาห ฯ
โพธิสตฺโต ปน เสนกสฺส คมนํ ปุรโต วิจาเรตฺวา ราชานํ มชฺเฌ
กตฺวา สยํ ปจฺฉโต อโหสิ ฯ กึ การณา ฯ ราชา
อลงฺกตอุมฺมงฺคํ โอโลเกนฺโต มา สณิกํ อคมาสีติ ฯ อุมฺมงฺเค มหาชนสฺส
ยาคุภตฺตขาทนียาทีนิ อปฺปมาณานิ อเหสุํ ฯ เต มนุสฺสา ขาทนฺตา
ปิวนฺตา อุมฺมงฺคํ โอโลเกนฺตา คจฺฉนฺติ ฯ มหาสตฺโตปิ ยาถ ยาถ
มหาราชาติ โจเทนฺโต ปจฺฉโต ยาติ ฯ ราชา อลงฺกตเทวสภํ วิย
อุมฺมงฺคํ โอโลเกนฺโต ยาติ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        ปุรโต เสนโก ยาติ      ปจฺฉโต จ มโหสโถ
        มชฺเฌ จ ราชา เวเทโห  อมจฺจปริวาริโตติ ฯ
     รญฺโญ อาคตภาวํ ญตฺวา เต มาณวา รญฺโญ มาตรญฺจ
เทวิญฺจ ปุตฺตญฺจ ธีตรญฺจ อุมฺมงฺคา นีหริตฺวา มหาวิสาลมาฬเก
ฐเปสุํ ฯ ราชาปิ โพธิสตฺเตน สทฺธึ อุมฺมงฺคา นิกฺขมิ ฯ เต
จตฺตาโร ขตฺติยา ราชานญฺจ ปณฺฑิตญฺจ ทิสฺวา นิสฺสํสยํ ปรหตฺถคตมฺหา
มยํ อมฺเห คเหตฺวา อาคเตหิ ปณฺฑิตสฺส ปุริเสหิ ภวิตพฺพนฺติ
มรณภยตชฺชิตา ภีตตสิตา มหาวิรวํ วิรวึสุ ฯ จูฬนีราชา
กิร วิเทหรญฺโญ ปลายนภเยน คนฺตฺวา คงฺคาตีเร คาวุตมตฺเต
ฐาเน อฏฺฐาสิ ฯ โส จ สนฺนิสินฺนาย รตฺติยา เตสํ วิรวํ สุตฺวา
นนฺทาเทวิยา สทฺโท วิยาติ วตฺตุกาโม อโหสิ ฯ กุหึ นนฺทาเทวึ
ปสฺสสีติ ปริหาสภเยน น กิญฺจิ อาห ฯ มหาสตฺโต ตสฺมึ ฐาเน
ปญฺจาลจนฺทึ กุมาริกํ รตนราสิมฺหิ ฐเปตฺวา อภิสิญฺจิตฺวา มหาราช
ตฺวํ อิมิสฺสา การณา อาคโตสิ อยํ อคฺคมเหสี โหตูติ อาห ฯ
ตีณิ นาวาสตานิ อุปฏฺฐเปสุํ ฯ ราชา วิสาลมาฬกา โอตริตฺวา
อลงฺกตนาวํ อภิรุหิ ฯ เตปิ จตฺตาโร ขตฺติยา นาวํ อภิรุหึสุ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        อุมฺมงฺคา นิกฺขมิตฺวาน     เวเทโห นาวมารุหิ
        อภิรุยฺหญฺจ ตํ ญตฺวา      อนุสาสิ มโหสโถ
        อยํ เต สสฺสุโร เทว     อยํ สสฺสุ ชนาธิป
        ยถา มาตุ ปฏิปตฺติ       เอวํ เต โหตุ สสฺสุยา
        ยถาปิ นิยโก ภาตา      โสทริโย เอกมาตุโก
        เอวํ ปญฺจาลจนฺโท เต    ทยิตพฺโพ รเถสภ
        อยํ ปญฺจาลจนที เต      ราชปุตฺตี อภิชฺฌิตา
        กามํ กโรหิ เต ตาย     ภริยา เต รเถสภาติ ฯ
     ตตฺถ อนุสาสีติ เอวํ กิรสฺส อโหสิ กทาเจส  กุชฺฌิตฺวา
จูฬนีรญฺโญ มาตรํ มาเรยฺย อภิรูปาย นนฺทาเทวิยา สทฺธึ สํวาสํ
กปฺเปยฺย ราชกุมารํ มาเรยฺย ปฏิญฺญมสฺส คเหสฺสามีติ ฯ ตสฺมา
อยํ เตติ อาทินา วทนฺโต อนุสาสิ ฯ ตตฺถ อยํ เต สสฺสุโรติ
อยํ ตว สสฺสุรสฺส จูฬนีรญฺโญ ปุตฺโต ปญฺจาลจนฺทิยา กนิฏฺฐภาติโก
อยํ เต อิทานิ สสฺสุโร ฯ อยํ สสฺสูติ อยํ อิมิสฺสา มาตา นนฺทาเทวี
นาม ตว สสฺสุ ฯ ยถา มาตูติ ยถา มาตุ ปุตฺโต วตฺตปฏิปตฺตึ
กโรติ เอวํ เต เอติสฺสา โหตุ พลวตรํ มาตุสญฺญํ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา
มา กทาจิ นํ โลภจิตฺเตน โอโลเกหิ ฯ นิยโกติ อชฺฌตฺติโก
เอกปิตรา เอกมาตุยา ชาโต ฯ ทยิตพฺโพติ ปิยายิตพฺโพ ฯ ภริยาติ
อยํ เต ภริยา ภวิสฺสติ มา เอติสฺสาย
อวมานมกาสีติ ฯ โส เอวํ รญฺโญ ปติญฺญํ คณฺหิ ฯ
     ราชา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ ราชมาตรํ ปน อารพฺภ น กิญฺจิ
กเถสิ ฯ กึ การณา ฯ ตสฺสา มหลฺลกภาเวเนว ฯ อิทมฺปน
สพฺพํ โพธิสตฺโต ตีเร ฐตฺวา กเถสิ ฯ อถ นํ ราชา มหาทุกฺขโต
มุตฺตตาย คนฺตุกาโม หุตฺวา ตาต ตฺวํ ตีเร ฐิโต กึ กโรสีติ วตฺวา
คาถมาห
        อารุยฺห นาวํ ตรมาโน    กึ นุ ตีรมฺหิ ติฏฺฐสิ
        กิจฺฉา มุตฺตมฺหา ทุกฺขโต   ยามทานิ มโหสถาติ ฯ
     ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต เทว ตุมฺเหหิ สทฺธึ คมนํ นาม มยฺหํ
อยุตฺตนฺติ วตฺวา อาห
        เนส ธมฺโม มหาราช     โยหํ เสนาย นายโก
        เสนางฺคํ ปริหาเปตฺวา    อตฺตานํ ปริโมจเย
        นิเวสนมฺหิ เต เทว      เสนางฺคํ ปริหาปิตํ
        ตํ ทินฺนํ พฺรหฺมทตฺเตน     อานยิสฺสํ รเถสภาติ ฯ
     ตตฺถ ธมฺโมติ สภาโว ฯ นิเวสนมฺหีติ นครํ สนฺธายาห ฯ
ปริโมจเยติ ปริโมเจยฺยํ ฯ ปริหาปิตนฺติ ฉฑฺฑิตํ ฯ
     เตสุ หิ มนุสฺเสสุ ทูรมคฺคํ อาคเตสุ เกจิ ขาทนฺตา เกจิ
ปิวนฺตา เกจิ กิลมนฺตา นิทฺทํ โอกฺกมนฺตา อมฺหากํ นิกฺขนฺตภาวมฺปิ
น ชานึสุ เกจิ คิลานา มยา สทฺธึ จตฺตาโร มาเส กมฺมํ กตฺวา
มม อุปการมนุสฺสา เจตฺถ พหู น สกฺกา มยา เอกมนุสฺสมฺปิ
ฉฑฺเฑตฺวา คนฺตุํ อหํ ตาว นิวตฺเตตฺวา สพฺพมฺปิ ตว เสนํ
พฺรหฺมทตฺเตน ทินฺนํ ธนญฺจ อวสิฏฺฐํ อาเนสฺสามิ ตุมฺเห มหาราช กตฺถจิ
อวิลมฺพนฺตา สีฆํ สีฆํ คจฺฉถ มยา โว อนฺตรามคฺเค หตฺถิอสฺสพาหนาทีนิ
ฐปิตานิ กิลนฺตกิลนฺตานิ ปหาย สมตฺถสมตฺเถ โยเค อภิรุยฺห
สีฆํ สีฆํ มิถิลนครเมว ปวิสถาติ อาห ฯ ตโต ราชา คาถมาห
        อปฺปเสโน มหาเสนํ      กถํ นิคฺคยฺห ฐสฺสสิ
        ทุพฺพโล พลวนฺเตน       วิหญฺญิสฺสสิ ปณฺฑิตาติ ฯ
     ตตฺถ นิคฺคยฺหาติ ปฏิปฺผริตฺวา ฯ วิหญฺญิสฺสสีติ กิลมิสฺสสิ ฯ
     ตโต โพธิสตฺโต คาถมาห
        อปฺปเสโนปิ เจ มนฺตี     มหาเสนํ อมนฺตินํ
        ชินาติ ราชา ราชาโน    อาทิจฺโจวุทยนฺตมนฺติ ฯ
     ตตฺถ มนฺตีติ มนฺตาย สมนฺนาคโต ปญฺญวา อุปายกุสโล ฯ
อมนฺตินนฺติ อนุปายกุสลํ ฯ ชินาตีติ ปญฺญวา ทุปฺปญฺญํ ชินาติ ฯ
ราชา ราชาโนติ เอโกปิ เอวรูโป ราชา พหูปิ ทุปฺปญฺเญ ราชาโน
ชินาติเยว ฯ ยถา กินฺติ ฯ อาทิจฺโจวุทยนฺตมนฺติ ยถา อาทิจฺโจ
อุเทนฺโต ตมํ วิธมิตฺวา อาโลกํ ทสฺเสติ เอวํ ชินาติ เจว สุริโย
วิย วิโรจติ จ ฯ
     อิทนฺจ ปน วตฺวา มหาสตฺโต ราชานํ วนฺทิตฺวา คจฺฉถ
ตุมฺเหติ วตฺวา ตํ อุยฺโยเชสิ ฯ โส มุตฺโต วตมฺหิ อมิตฺตหตฺถโต
อิมิสฺสา จ ลทฺธตฺตา มโนรโถปิ เม มตฺถกํ ปตฺโตติ โพธิสตฺตสฺส
คุณํ อาวชฺชิตฺวา อุปฺปนฺนปีติปาโมชฺโช ปณฺฑิตสฺส คุเณ เสนกสฺส
กเถนฺโต คาถมาห
        สุสุขํ วต สํวาโส        ปณฺฑิเตหีติ เสนก
        ปกฺขีว ปญฺชเร พนฺเธ     มจฺเฉ ชาลคเตริว
        อมิตฺตหตฺถตฺถคเต        โมจยิ โน มโหสโถติ ฯ
     ตตฺถ สุสุขํ วตาติ อติสุขํ วต อิทํ อธิกตรํ โย สํวาโส
ปณฺฑิเตหิ ฯ อิตีติ การณตฺเถ นิปาโต ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ยสฺมา
อมิตฺตหตฺถตฺถคเต โมจยิ โน มโหสโถ ตสฺมา เสนก วทามิ สุสุขํ
วต อิทํ โย เอวํ ปณฺฑิเตหิ สํวาโสติ ฯ
     ตํ สุตฺวา เสนโก ปณฺฑิตสฺส คุณํ กเถนฺโต อาห
        เอวเมว มหาราช       ปณฺฑิตา หิ สุขาวหา
        ปกฺขีว ปญฺชเร พนฺเธ     มจฺเฉ ชาลคเตริว
        อมิตฺตหตฺถตฺถคเต        โมจยิ โน มโหสโถติ ฯ
     อถ วิเทหราชา นทิโต อุตฺตริตฺวา โยชนนฺตเร มหาสตฺเตน
การิตคามํ สมฺปตฺโต ฯ ตตฺถสฺส โพธิสตฺเตน ฐปิตมนุสฺสา
หตฺถิพาหนาทีนิ เจว อนฺนปานาทีนิ จ อทํสุ ฯ ราชา กิลนฺตกิลนฺเต
หตฺถิอสฺสรเถ นิวตฺเตตฺวา อิตเร อาทาย เตหิ สทฺธึ อญฺญํ
คามํ ปาปุณิ ฯ เอเตนุปาเยน โยชนสตมคฺคํ อติกฺกมิตฺวา ปุนทิวเส
ปาโตว มิถิลํ ปาวิสิ ฯ โพธิสตฺโตปิ อุมฺมงฺคทฺวารํ คนฺตฺวา อตฺตนา
สนฺนทฺธขคฺคํ โอมุญฺจิตฺวา อุมฺมงฺคทฺวาเร วาลุกํ วิยูหิตฺวา ตํ ตตฺถ
ฐเปสิ ฯ ฐเปตฺวา จ ปน อุมฺมงฺคํ ปวิสิตฺวา อุมฺมงฺคา นิกฺขมิตฺวา
ตํ นครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทํ อภิรุยฺห คนฺโธทเก นหาตฺวา
นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา สยนวรคโต มโนรโถ เม มตฺถกํ ปตฺโตติ
อาวชฺเชนฺโต นิปชฺชิ ฯ อถสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน จูฬนีราชา เสนางฺคํ
วิจาริยมาโน ตํ นครํ อุปาคมิ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
        รกฺขิตฺวา กสิณํ รตฺตึ      จุลเนยฺโย มหพฺพโล
        อุเทนฺตํ อรุณุคฺคมฺหิ       อุปการมุปาคมิ
        อารุยฺห ปวรํ นาคํ       พลวนฺตํ สฏฺฐิหายนํ
        ราชา อโวจ ปญฺจาโล    จุลเนยฺโย มหพฺพโล
        สนฺนทฺโธ มณิจมฺเมน      สรมาทาย ปาณินา
        เปสิเย อชฺฌภาสิตฺถ      ปุถุคุมฺเพ สมาคเตติ ฯ
     ตตฺถ กสิณนฺติ สกลํ นิสฺเสสํ รตฺตึ ฯ อุเทนฺตนฺติ อุเทนฺเต ฯ
อุปการนฺติ ปญฺจาลนครํ อุปาทาย มหาสตฺเตน การิตตฺตา
อุปการนฺติ ลทฺธนามํ นครมุปาคมิ ฯ อโวจาติ อตฺตโน เสนํ อวจ ฯ
เปสิเยติ อตฺตโน เปสการเก ฯ อชฺฌภาสิตฺถาติ อธิภาสิตฺถ ปุเรตรเมว
อภาสิตฺถ ฯ ปุถุคุมฺเพติ พหุสิปฺเปสุ ปติฏฺฐิเต อเนกสิปฺปญฺญู ฯ
     อิทานิ เต สรูปโต ทสฺเสตุํ อาห
         หตฺถาโรเห อนีกฏฺเฐ     รถิเก ปตฺติการเก
         อุปาสนมฺหิ กตหตฺเถ      วาลเวเธ สมาคเตติ ฯ
     ตตฺถ อุปาสนมฺหีติ ธนุสิปฺเป ฯ กตหตฺเถติ อวิรุชฺฌนเวธิตาย
สมฺปนฺนหตฺเถ ฯ
     อิทานิ ราชา เวเทหํ ชีวคฺคาหํ คณฺหาเปตุํ อาณาเปนฺโต อาห
          เปเสถ กุญฺชเร ทนฺตี     พลวนฺเต สฏฺฐิหายเน
          มทฺทนฺตุ กุญฺชรา นครํ     เวเทเหน สุมาปิตํ
          วจฺฉทนฺตมุขา เสตา      ติกฺขคฺคา อฏฺฐิเวธิโน
          ปนุณฺณา ธนุเวเคน       สมฺปตนฺตุตรีตรา
          มาณวา จมฺมิโน สูรา     จิตฺตทณฺฑยุตาวุธา
          ปกฺขนฺทิโน มหานาคา     หตฺถีนํ โหนฺติ สมฺมุขา
          สตฺติโย เตลโธตาโย     อจฺฉิมนฺโต ปภสฺสรา
          วิชฺโชตมานา ติฏฺฐนฺตุ     สตรํสาว ตารกา
          อาวุธพลวนฺตานํ         คุณิกายุรธารินํ
          อีทิสานํ เม โยธานํ      สงฺคาเม อปลายินํ
          เวเทโห กุโต มุจฺจิสฺสติ   สเจ ปกฺขีว กาหติ
          ตึส เม ปุริสนาวุโตฺย     สพฺเพ เจเกกนิจฺจิตา
          เยสํ สมํ น ปสฺสามิ      เกวลํ มหิมํ จรํ
          นาคา จ กปฺปิตา ทนฺตี    พลวนฺตา สฏฺฐิหายนา
          เยสํ ขนฺเธสุ โสภนฺติ     กุมารา จารุทสฺสนา
          ปีตาลงฺการา ปีตวสนา    ปีตุตฺตรนิวาสนา
          นาคกฺขนฺเธสุ โสภนฺติ     เทวปุตฺตาว นนฺทเน
          ปาฐีนวณฺณา เนตฺตึสา     เตลโธตา ปภสฺสรา
          นิฏฺฐิตา นรวีเรหิ        สมธารา สุนิสฺสิตา
          เวลฺลาฬิโน วีตมลา      สิกฺกายสมยา ทฬฺหา
          คหิตา พลวนฺเตหิ        สุปฺปหารปฺปหาริภิ
          สุวณฺณา ผรุสมฺปนฺนา      โลหิตกญฺจูปธาริตา
          วิวตฺตมานา โสภนฺติ      วิชฺชุวพฺภฆนนฺตเร
          ปวกา จมฺมิโน สูรา      อสิจมฺมสฺส โกวิทา
          ผรุคฺคหา สิกฺขิตรา       นาคกฺขนฺธนิปาติโน
          อีทิเสหิ ปุรกฺขิโต        นตฺถิ โมกฺโข อิโต ตว
          ปภาวนฺเต น ปสฺสามิ     เยน ตฺวํ มิถิลํ วเชติ ฯ
     ตตฺถ ทนฺตีติ สมฺปนฺนทนฺเต ฯ วจฺฉทนฺตมุขาติ นิขาทนสทิสมุขา ฯ
ปนุณฺณาติ วิสฏฺฐา ฯ สมฺปตนฺตุตรีตราติ เต เอวรูปา
สรา อิตริตรา สมฺปตนฺตุ สมาคจฺฉนฺตุ ฯ ฆนเมฆวสฺสํ วิย สรวสฺสํ
วสฺสถาติ อาณาเปสิ ฯ มาณวาติ ตรุณโยธา ฯ จมฺมิโนติ
จมฺมหตฺถา ฯ จิตฺตทณฺฑยุตาวุธาติ จิตฺตทณฺฑยุตฺเตหิ อาวุเธหิ
สมนฺนาคตา ฯ ปกฺขนฺทิโนติ สงฺคามํ ปกฺขนฺทิกา ฯ มหานาคาติ
มหานาเคสุ โกญฺจนาทํ กตฺวา อาคจฺฉนฺเตสุปิ นิจฺจลํ ฐตฺวา เตสํ
ทนฺเต คเหตฺวา ลุญฺจิตุํ สมตฺถา โยธา ฯ สตรํสาว ตารกาติ
สตรํสา วิย โอสธี ตารกา ฯ อาวุธพลวนฺตานนฺติ อาวุธพเลน ยุตฺตานํ ฯ
คุณิกายุรธารินนฺติ คุณี วุจฺจติ กวจํ กวจานิ เจว กายุราภรณานิ
จ ธาเรนฺตานํ กวจสํขาตานิ วา กายุรานิ ธาเรนฺตานํ ฯ สเจ ปกฺขีว
กาหตีติ สเจ ปกฺขี วิย อากาเสน ปกฺขนฺทนํ กริสฺสติ ตถาปิ กินฺติ
มุจฺจิสฺสตีติ วทติ ฯ ตึส เม ปุริสนาวุโตฺยติ ปุริสานํ ตึสสหสฺสานิ
จ นวุติสตานิ จ ตึสนาวุโตฺยติ วุจฺจนฺติ ฯ สพฺเพ เจเกกนิจฺจิตาติ
เอตฺตกา มยฺหํ โยธาปเรสํ หตฺถโต อาวุธํ คเหตฺวา ปจฺจามิตฺตานํ
สีสํ ปาตนสมตฺถา เอเกกํ วิจินิตฺวา คหิตา อนิวตฺติโน โยธาติ
ทสฺเสติ ฯ เกวลํ มหิมํ จรนฺติ สกลํปิ อิมํ มหึ จรนฺโต ฯ เยสํ
สมํ น ปสฺสามีติ เยสํ สทิสํ น ปสฺสามิ เตเยว เม โยธา เอตฺตกาติ
ทสฺเสติ ฯ จารุทสฺสนาติ จารุ วุจฺจติ สุวณฺณํ สุวณฺณวณฺณาติ อตฺโถ ฯ
ปีตาลงฺการาติ ปีตวณฺณาลงฺการา ฯ ปีตวสนาติ ปีตวตฺถนิวตฺถา ฯ
ปีตุตฺตรนิวาสนาติ ปีตวุตฺตราสงฺคา ฯ ปาฐีนวณฺณาติ ปาสานมจฺฉกสทิสา ฯ
เนตฺตึสาติ ขคฺคา ฯ นรวีเรหีติ วิริยวนฺเตหิ ปณฺฑิตปุริเสหิ ฯ
สุนิสฺสิตาติ สุฏฺฐุ นิสฺสิตา อติติขิณา ฯ เวลฺลาฬิโนติ
ฐิตมชฺฌนฺติกสุริโย วิย วิชฺโชตมานา ฯ สิกฺกายสมยาติ สตฺตวาเร
โกญฺจสกุเณ ขาทาเปตฺวา คหิเตน สิกฺกายเสน กตา ฯ
สุปฺปหารปฺปหาริภีติ ทฬฺหปฺปหาเรหิ โยเธหิ ฯ โลหิตกญฺจูปธาริตาติ
โลหิตวณฺณาย โกสิยา สมนฺนาคตา ฯ ปวกาติ อากาเส ปริวตฺตนสมตฺถา ฯ
อสิจมฺมสฺส โกวิทาติ เอเตสํ คหเณ กุสลา ฯ ผรุคฺคหาติ ผรุคฺคหกา ฯ
สิกฺขิตราติ ตสฺมึ ผรุคฺคหเณ อติวิย สิกฺขิตา ฯ นาคกฺขนฺธนิปาติโนติ
หตฺถิกฺขนฺเธ ขคฺเคน ฉินฺทิตฺวา ปาตนสมตฺถา ฯ นตฺถิ โมกฺโขติ
อมฺโภ เวเทห เปตก ปฐมํ ตาว คหปติปุตฺตสฺสานุภาเวน
มุตฺโตสิ อิทานิ ปน ตว โมกฺโข นตฺถีติ วทติ ฯ ปภาวนฺเตติ
อิทานิ เต ราชานุภาวํ น ปสฺสามิ เยน ตวํปิ มิถิลํ คมิสฺสสิ ขิตฺเต
ชาเล ปวิฏฺฐมจฺโฉ วิย อชฺช ชาโตติ ฯ
     เอวํ เวเทหํ ตชฺเชนฺโต อิทานิ นํ ชีวคฺคาหํ คณฺหิสฺสามีติ
วชิรงฺกุเสน นาคํ โจเทนฺโต คณฺหถ ภินฺทถ วิชฺฌถาติ เสนํ อาณาเปนฺโต
จูฬนีราชา อุปการนครํ อวตฺถรนฺโต วิย อุปาคมิ ฯ อถ
นํ มหาสตฺตสฺส อุปนิขิตฺตปุริสา โก ชานาติ กึ ภวิสฺสตีติ อตฺตโน
อุปฏฺฐาเก คเหตฺวา ปริวารยึสุ ฯ ตสฺมึ ขเณ โพธิสตฺโต สิริสยนา
วุฏฺฐาย กตสรีรปฏิชคฺคโน ภุตฺตปาตราโส อลงฺกตปฏิยตฺโต
สตสหสฺสคฺฆนิกํ กาสิกวตฺถํ นิวาเสตฺวา รตฺตกมฺพลํ เอกํเส กตฺวา
สตฺตรตนขจิตํ เอกํ วลญฺชนกาญฺจนทณฺฑกํ อาทาย สุวณฺณปาทุกํ
อารุยฺห เทวจฺฉราหิ วิย อลงฺกตอิตฺถีหิ พาลวีชนิยา วีชยมาโน
อลงฺกตปาสาเท สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา จูฬนีรญฺโญ อตฺตานํ ทสฺเสนฺโต
สกฺกเทวราชลีลาย อปราปรํ จงฺกมิ ฯ จูฬนีราชาปิ ตสฺส อุตฺตมรูปสิรึ
โอโลเกตฺวา จิตฺตํ ปสาเทตุํ นาสกฺขิ อิทานิ ตํ คณฺหิสฺสามีติ
ตุริตตุริโต หตฺถิเมว เปเสสิ ฯ ปณฺฑิโต จินฺเตสิ อยํ ราชา
เวเทโห เม อิเธว ลทฺโธติ สญฺญาย ตุริตตุริโต อาคจฺฉนฺโตว น
ชานาติ อตฺตโน ปุตฺตทาเร คเหตฺวา อมฺหากํ รญฺโญ ปหิตภาวํ
มญฺเญติ สุวณฺณาทาสสทิสํ มม มุขํ ทสฺเสตฺวา เตน สทฺธึ กเถสฺสามีติ ฯ
โส วาตปาเน ฐิโตว มธุรสฺสรํ นิจฺฉาเรตฺวา เตน สทฺธึ
เกฬึ กเถนฺโต อาห
          กินฺนุ สนฺตรมาโนว       นาคํ เปเสสิ กุญฺชรํ
          ปหฏฺฐรูโป อาคมสิ       ลทฺธตฺโถสฺมีติ มญฺญสิ
          โอหเรตํ ธนุจาปํ        ขุรปฺปํ ปฏิสํหร
          โอหเรตํ สุภํ จมฺมํ       เวฬุริยมณิสนฺนิภนฺติ ฯ
     ตตฺถ กุญฺชรนฺติ เสฏฺฐํ ฯ ปหฏฺฐรูโปติ หฏฺฐตุฏฺฐจิตฺโต โส
มนสฺสชาโต ฯ อาคมสีติ อาคจฺฉสิ ฯ ลทฺธตฺโถสฺมีติ นิปฺผนฺนตฺโถสฺมิ
มโนรโถ เม มตฺถกํ ปตฺโตติ มญฺญสิ ฯ โอหเรตนฺติ เอตํ
จาปสํขาตํ ธนุํ โอหร อวหร ฉฑฺเฑหิ โก นุ เต เอเตนตฺโถ ฯ
ปฏิสํหราติ อปเนตฺวา อญฺญสฺส วา เทหิ ปฏิจฺฉนฺเน วา ฐาเน
ฐเปหิ กึ ขุรปฺเปน กริสฺสสิ ฯ จมฺมนฺติ เอตํ จมฺมมฺปิ อปเนหิ อิทํ หิ
ตยา หิยฺโย ปฏิมุกฺกํ ภวิสฺสติ ฉฑฺเฑหิ ตํ มา เต สรีรํ อุปทฺทุตํ
อโหสิ เต สรีรํ อกิลเมตฺวา ปาโตว ตว นครํ ปวิสาหีติ รญฺญา
สทฺธึ เกฬึ อกาสิ ฯ
     โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา อยํ คหปติปุตฺโต มยา สทฺธึ เกฬึ
กโรติ อชฺช เต กตฺตพฺพํ ชานิสฺสามีติ ตํ ตชฺเชนฺโต อาห
          ปสนฺนมุขวณฺโณสิ         มิหิตปุพฺพญฺจ ภาสสิ
          โหติ โข มรณกาเล      อีทิสี วณฺณสมฺปทาติ ฯ
     ตตฺถ มิหิตปุพฺพญฺจ ภาสสีติ ปฐมํ สิตํ กตฺวา ปจฺฉา ภาสนฺโต
มิหิตปุพฺพเมว ภาสสิ มํ กิสฺมิญฺจิ น คเณสิ ฯ โหติ โขติ
มรณกาเล นาม ปุริสสฺส วณฺณสมฺปทา นาม เอวรูปา โหติเยว
ตสฺมา ตวํ วิโรจสิ อชฺช เต สีสํ ฉินฺทิตฺวา ชยปานํ ปิวิสฺสามีติ ฯ
     เอวํ ตสฺส เตน สทฺธึ กถิตกาเล มหาพลกายาปิ มหาสตฺตสฺส
รูปสิรึ ทิสฺวา อมฺโภ อมฺหากํ ราชา มโหสถปณฺฑิเตน สทฺธึ
ปฏิมนฺเตติ กินฺนุโข กเถติ เอเตสํ กถํ สุณิสฺสามาติ รญฺโญ สนฺติกเมว
อคมํสุ ฯ ปณฺฑิโตปิ ตสฺส กถํ สุตฺวา น มํ
มโหสถปณฺฑิโตติ ชานาติ นาหํ อตฺตานํ มาเรตุํ ทสฺสามีติ จินฺเตตฺวา เทว
มนฺโต เต ภินฺโน เกวฏฺเฏน จ ตยา จ หทเยน จินฺติตํ น ชาตํ
มุเขน กถิตเมว ชาตนฺติ วตฺวา ตํ ปกาเสนฺโต อาห
          โมฆนฺเต คขฺชิตํ ราช     ภินฺนมนฺโตสิ ขตฺติย
          ทุคฺคณฺโห หิ ตยา ราชา   ขลุงฺเกเนว สินฺธโว
          ติณฺโณ หิยฺโย ราชา คงฺคํ  สามจฺโจ สปริชฺชโน
          หํสราชํ ยถา ธงฺโก      อนุชวํ ปติสฺสตีติ ฯ
     ตตฺถ ภินฺนมนฺโตสีติ โย ตยา เกวฏฺเฏน สทฺธึ สิริสยนคพฺเภ
มนฺโต คหิโต ตํ มม น ชานาตีติ มา สญฺญํ กริ ปเคว โส
มยา ญาโตติ ภินฺนมนฺโตสิ ชาโตติ วทามิ ฯ ทุคฺคณฺโห หิ ตยาติ
มหาราช อมฺหากํ ราชา ตยา อสฺสขลุงฺเกน สินฺธโว วิย ทุคฺคณฺโห
ขลุงฺกํ อารุฬฺเหน ชวสมฺปนฺนํ อาชานียํ อารุยฺห คจฺฉนฺโต วิย
คเหตุํ น สกฺกาติ อตฺโถ ฯ ขลุงฺโก วิย หิ เกวฏฺโฏ ตํ อารุฬฺหกปุริโส
วิย ตวํ ชวสมฺปนฺโน สินฺธโว วิย อหํ ตํ อารุฬฺหกปุริโส
วิย อมฺหากํ ราชาติ ทสฺเสติ ฯ ติณฺโณ หิยฺโยติ หิยฺโยว
อุตฺติณฺโณ โส จ โข สามจฺโจ สปริชโน น เอกโกว ปลายิตฺวา
คโต ฯ อนุชวนฺติ สเจ ปน ตวํ ตํ อนุชวิสฺสสิ อนุพนฺธิสฺสสิ ฯ
ยถา สุวณฺณราชหํสํ อนุชวนฺโต ธงฺโก อนฺตราว ปติสฺสติ เอวํ
ปติสฺสสิ อนฺตราว วินาสํ ปาปุณิสฺสสีติ วทติ ฯ
     อิทานิ อจฺฉมฺภีโต เกสรสีโห วิย มหาสตฺโต อุทาหรณํ อาหรนฺโต อาห
           สิงฺคาลาว รตฺติภาเค     ผุลฺลํ ทิสฺวาน กึสุกํ
           มํสเปสีติ มญฺญนฺตา       ปริพฺยุฬฺหา มิคาธมา
           วีติวตฺตาสุ รตฺตีสุ        อุคฺคตสฺมึ ทิวากเร
           กึสุกํ ผุลฺลิตํ ทิสฺวา       อาสาฉินฺนา มิคาธมา
           เอวเมว ตุวํ ราช       เวเทหํ ปริวารย
           อาสาฉินฺโน คมิสฺสสิ      สิงฺคาลา กึสุกํ ยถาติ ฯ
     ตตฺถ ทิสฺวานาติ จนฺทาโลเกน โอโลเกตฺวา ฯ ปริพฺยุฬฺหาติ
ปาโตว มํสเปสึ ขาทิตฺวา คมิสฺสามาติ ปริวาเรตฺวา อฏฺฐํสุ ฯ
วีติวตฺตาสูติ เต ยาสุ ยาสุ รตฺตีสุ เอวํ อฏฺฐํสุ ตาสุ ตาสุ
อตีตาสุ ฯ ทิสฺวาติ ปาโตว สุริยาโลเกน กึสุกํ ทิสฺวาน นยิทํ
มํสนฺติ ญตฺวา ฉินฺนาสา หุตฺวา ปลายึสุ ฯ สิงฺคาลาติ ยถา สิงฺคาลา
กึสุกํ ปริวาเรตฺวา อาสาฉินฺนา คตา เอวํ ตวํปิ อิธ วิเทหรญฺโญ
นตฺถิภาวํ ญตฺวา อาสาฉินฺโน หุตฺวา คมิสฺสสิ เสนํ คเหตฺวา
ปลายิสฺสสีติ ทีเปติ ฯ
     ราชา ตสฺส ตํ อจฺฉมฺภีตวจนํ สุตฺวา จินฺเตสิ อยํ คหปติปุตฺโต
อติสูโร หุตฺวา กเถสิ นิสฺสํสยํ เวเทโห ปลาปิโต ภวิสฺสตีติ
อติวิย กุชฺฌิตฺวา ปุพฺเพ มยํ คหปติปุตฺตํ นิสฺสาย อุทรสาฏกสฺสาปิ
อสฺสามิกา ชาตา อิทานิ เตน อมฺหากํ หตฺถคโต ปจฺจามิตฺโต
ปลาปิโต พหุ วต โน อนตฺถการโก อุภินฺนํ กตฺตพฺพํ การณํ
อิมสฺเสว กริสฺสามีติ ตสฺส การณํ กาตุํ อาณาเปนฺโต อาห
          อิมสฺส หตฺถปาเท จ      กณฺณนาสญฺจ ฉินฺทถ
          โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ    เวเทหํ ปริโมจยิ
          อิมํ มํสํว อาตปฺปํ        สูเล กตฺวา ปจนฺตุ นํ
          โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ    เวเทหํ ปริโมจยิ
          ยถาปิ อุสภจมฺมํ         ปฐพฺยา วิตุนียติ
          สีหสฺส อโถ พฺยคฺฆสฺส     โหติ สงฺกุสมาหตํ
          เอวนฺตํ วิตุนิตฺวาน       เวธยิสฺสามิ สตฺติยา
          โยเม อมิตฺตํ หตฺถคตํ     เวเทหํ ปริโมจยีติ ฯ
     ตตฺถ อาตปฺปนฺติ ปจิตพฺพยุตฺตกํ มิคาทีนํ มํสํ วิย อิมํ
คหปติปุตฺตํ สูเล อาวุณิตฺวา ปจนฺตุ ฯ สีหสฺส อโถ พฺยคฺฆสฺสาติ
เอเตสญฺจ ยถา จมฺมํ สงฺกุสมาหตํ โหติ เอวํ โหตุ ฯ เวธยิสฺสามีติ
วิชฺฌาเปสฺสามีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต หสิตํ กตฺวา อยํ ราชา น ชานาติ อตฺตโน
เทวิยาจ พนฺธวานญฺจ มยา มิถิลํ ปหิตภาวํ เตน เม อิทํ กมฺมกรณํ
วิจาเรติ โกธวเสน โข ปน มํ อุสุนา วา วิชฺเฌยฺย อญฺญํ
วา อตฺตโน รุจฺจนกํ กเรยฺย หนฺทาหํ โสกาตุรํ อิมํ เวทนาปฺปตฺตํ
กตฺวา หตฺถิปิฏฺเฐเยว นํ วิสญฺญึ กตฺวา นิปชฺชาเปตุํ ตํ การณํ
อาโรเจสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห
          สเจ เม หตฺถปาเท จ    กณฺณนาสญฺจ เฉทสิ
          เอวํ ปญฺจาลจนฺทสฺส      เวเทโห เฉทยิสฺสติ
          สเจ เม หตฺถปาเท จ    กณฺณนาสญฺจ เฉทสิ
          เอวํ ปญฺจาลจนฺทิยา      เวเทโห เฉทยิสฺสติ
          สเจ เม หตฺถปาเท จ    กณฺณนาสญฺจ เฉทสิ
          เอวํ นนฺทาย เทวิยา     เวเทโห เฉทยิสฺสติ
          สเจ เม หตฺถปาเท จ    กณฺณนาสญฺจ เฉทสิ
          เอวนฺเต ปุตฺตทารสฺส     เวเทโห เฉทยิสฺสติ
          สเจ มํสญฺจ อาตปฺปํ      สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ
          เอวํ ปญฺจาลจนฺทสฺส      เวเทโห ปาจยิสฺสติ
          สเจ มํสญฺจ อาตปฺปํ      สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ
          เอวํ ปญฺจาลจนฺทิยา      เวเทโห ปาจยิสฺสติ
          สเจ มํสญฺจ อาตปฺปํ      สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ
          เอวํ นนฺทาย เทวิยา     เวเทโห ปาจยิสฺสติ
          สเจ มํสญฺจ อาตปฺปํ      สูเล กตฺวา ปจิสฺสสิ
          เอวํ เต ปุตฺตทารสฺส     เวเทโห ปาจยิสฺสติ
          สเจ มํ วิตุนิตฺวาน       เวธยิสฺสสิ สตฺติยา
          เอวํ ปญฺจาลจนฺทสฺส      เวเทโห เวธยิสฺสติ
          สเจ มํ วิตุนิตฺวาน       เวธยิสฺสสิ สตฺติยา
          เอวํ ปญฺจาลจนฺทิยา      เวเทโห เวธยิสฺสติ
          สเจ มํ วิตุนิตฺวาน       เวธยิสฺสสิ สตฺติยา
          เอวํ นนฺทาย เทวิยา     เวเทโห เวธยิสฺสติ
          สเจ มํ วิตุนิตฺวาน       เวธยิสฺสสิ สตฺติยา
          เอวนฺเต ปุตฺตทารสฺส     เวเทโห เวธยิสฺสติ
          เอวํ โน มนฺติตํ รโห     เวเทเหน มยา สห
          ยถา ปลสตํ จมฺมํ        โกนฺติมนฺตาสุนิฏฺฐิตํ
          อุเปติ ตนุตาณาย        สรานํ ปฏิหนฺตเว
          สุขาวโห ทุกฺขนูโท       เวเทหสฺส ยสสฺสิโน
          มตินฺเต ปฏิหญฺญามิ       อุสุํ ปลสเตน วาติ ฯ
     ตตฺถ เฉทยิสฺสตีติ ปณฺฑิตสฺส กิร จูฬนินา หตฺถปาทา ฉินฺนาติ
สุตฺวาว เฉทยิสฺสติ ฯ ปุตฺตทารสฺสาติ มม เอกสฺส ฉินฺนปจฺจยา
ตว ทฺวินฺนํ ปุตฺตานญฺเจว อคฺคมเหสิยา จาติ ติณฺณมฺปิ ชนานํ
อมฺหากํ ราชา เฉทยิสฺสติ ฯ เอวํ โน มนฺติตํ รโหติ มหาราช
มยา จ วิเทหราเชน จ เอวํ รหสิ มนฺติตํ ยํ ยํ อิเธว มยฺหํ
จูฬนีราชา กาเรสิ ตํ ตํ ตตฺถ ตสฺส ปุตฺตทารานํ กตฺตพฺพนฺติ ฯ
ปลสตนฺติ ปลสตปฺปมาณํ พหู ขาเร ขาทาเปตฺวา มุทุภาวํ อุปนีตํ
จมฺมํ ฯ โกนฺติมนฺตาสุนิฏฺฐิตนฺติ โกนฺติมนฺตา วุจฺจติ จมฺมการสตฺถํ
ตาย โกนฺติมนฺตาย กนฺตนลิขิตานํ กตตฺตา สุฏฺฐุ นิฏฺฐิตํ ฯ
ตนุตาณายาติ ยถา ตํ จมฺมํ สงฺคาเม สรานํ ปฏิหนฺตเว สริรตาณํ
อุเปติ สเรปิ ปฏิหนิตฺวา สรีรํ รกฺขติ ฯ สุขาวโหติ มหาราช อหํปิ
อมฺหากํ รญฺโญ ปจฺจามิตฺตานํ นิวารณตฺเถน ตสฺส สรปริตาณํ
จมฺมํ วิย สุขาวโห ฯ ทุกฺขนูโทติ กายิกเจตสิกสุขํ อาวหามิ ทุกฺขํ
นูเทมิ ฯ มตินฺเตติ ตสฺมา ตว มตึ ปญฺญํ อุสุํ เตน ปลสตจมฺเมน
วิย อตฺตโน มติยา ปฏิหญฺญิสฺสามีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา จินฺเตสิ    คหปติปุตฺโต กึ เอวํ กเถสิ
ยถา กิร อหํ เอตสฺส กมฺมกรณํ กโรมิ เอวํ วิเทหราชา มม
ปุตฺตทารสฺส กมฺมกรณํ กริสฺสติ น ชานาติ เอส มม ปุตฺตทารานํ
อารกฺขสฺส สุสํวิทหิตภาวํ อิทานิ มริสฺสติ มรณภเยเนว วิลปติ
นาสฺส วจนํ สทฺทหามีติ ฯ
     มหาสตฺโต อยํ มํ ภเยน กเถตีติ มญฺญติ ชานาเปสฺสามิ
นนฺติ จินฺเตตฺวา อาห
          อิงฺฆ ปสฺส มหาราช      สุญฺญํ อนฺเตปุรํ ตว
          โอโรธา จ กุมารา จ    ตว มาตา จ ขตฺติย
          อุมฺมงฺคา นีหริตฺวาน      เวเทหสฺสุปนามิตาติ ฯ
     ตตฺถ อุมฺมงฺคาติ มยา อตฺตโน มาณเว เปเสตฺวา ปาสาทา
โอตาราเปตฺวา อุมฺมงฺเคเนว อาหราเปตฺวา มหาอุมฺมงฺคา นีหราเปตฺวา
พนฺธวา เต เวเทหสฺส อุปนามิตาติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา จินฺเตสิ อยํ ปณฺฑิโต อติวิย ทฬฺหํ กตฺวา
กเถสิ มยา จ รตฺติภาเค คงฺคาย ปสฺเสน นนฺทาเทวิยา วิย สทฺโท
วิสฺสุโต อยํ ปณฺฑิโต มหาปญฺโญ กทาจิ สจฺจํ ภเณยฺยาติ
อุปฺปนฺนพลวโสโก สตึ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา อโสจนฺโต วิย เอกํ อมจฺจํ
ปกฺโกสาเปตฺวา ชานนตฺถาย เปเสนฺโต อิมํ คาถมาห
          อิงฺฆ อนฺเตปุรํ มยฺหํ      คนฺตฺวาน วิจินาถ นํ
          ยถา อิมสฺส วจนํ        สจฺจํ วา ยทิ วา มุสาติ ฯ
     โสปิ สปริวาโร ราชนิเวสนํ คนฺตฺวา ทฺวารํ วิวริตฺวา อนฺโต
ปวิสิตฺวา หตฺถปาเท พนฺธิตฺวา มุขํ ปิทหิตฺวา นาคทนฺตเกสุ โอลคฺคิเต
อนฺเตปุรปาลเก จ ขุชฺชวามนกาทโย จ มหานเส ภาชนานิ ภินฺนานิ
ตตฺถ วิปฺปกิณฺณํ ขาทนียํ โภชนียํ รตนฆรทฺวารานิ วิวริตฺวา กตรตนวิโลปํ
วิวฏทฺวารํ สิริคพฺภํ ทิสฺวา ยถาวิวเฏเหว ทฺวารวาตปาเนหิ
ปวิสิตฺวา จรมานํ กากคณญฺจ ฉฑฺฑิตคามสทิสํ สุสานภูมึ วิย นิสฺสิรกํ
ราชภวนํ ทิสฺวา ปุนาคนฺตฺวา รญฺโญ อาโรเจนฺโต อิมํ คาถมาห
          เอวเมตํ มหาราช         ยถา อาห มโหสโถ
          สุญฺญํ อนฺเตปุรํ สพฺพํ        กากปตนกํ ยถาติ ฯ
     ตตฺถ กากปตนกํ ยถาติ มจฺฉคนฺเธหิ อาคเตหิ กากคเณหิ
สมากิณฺโณ สมุทฺทตีเร ฉฑฺฑิตคามโก วิย ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา จตุนฺนํ ชนานํปิ วิปฺปโยคสมฺภเวน โสเกน
กมฺปมาโน อิทํ ทุกฺขํ มม คหปติปุตฺตํ นิสฺสาย อุปฺปนฺนนฺติ ทณฺเฑน
ปหโต อาสีวิโส วิย โพธิสตฺตสฺส อติวิย กุชฺฌิ ฯ มหาสตฺโต
ตสฺส โกธนาการํ ทิสฺวา อยํ ราชา มหายโส กทาจิ โกธวเสน
กึ เม เอเตหีติ ขตฺติยมาเนน มํ วิเหเฐยฺย ยนฺนูนาหํ นนฺทาเทวึ
อิมินา น ทิฏฺฐปุพฺพํ วิย กโรนฺโต ตสฺส สรีรวณฺณํ วณฺเณยฺยํ
อถ โส ตํ อนุสฺสริตฺวา สจาหํ มโหสถํ มาเรสฺสามิ เอวรูปํ
อิตฺถีรตนํ น ลภิสฺสามิ ตํ อมาเรนฺโต ปุน ตํ ลภิสฺสามีติ อตฺตโน
ภริยาย สิเนเหน น กิญฺจิ มยฺหํ กริสฺสตีติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน
รกฺขนตฺถํ ปาสาเท ฐิโตว รตฺตกมฺพลนฺตเร สุวณฺณวณฺณํ พาหุํ
นีหริตฺวา ตสฺสา คตมคฺคาจิกฺขนวเสเนว ตํ วณฺเณนฺโต อาห
          อิโต คตา มหาราช        นารี สพฺพงฺคโสภนา
          โกสุมฺภผลกสุสฺโสณี         หํสคคฺครภาณินี
          อิโต นีตา มหาราช        นารี สพฺพงฺคโสภณา
          โกเสยฺยวสนา สามา       ชาตรูปสุเมขลา
          สุรตฺตปาทา กลฺยาณี        สุวณฺณมณิเมขลา
          ปาเรวตกฺขี สุตนู          พิมฺโพฏฺฐา ตนุมชฺฌิมา
          สุชาตา ภุชคลฏฺฐีว         เวทีว ตนุมชฺฌิมา
          ทีฆสฺสา เกสา อสิตา       อีสกคฺคปเวลฺลิตา
          สุชาตา มิคจฺฉาปีว         เหมนฺตคฺคิสิขาริว
          นทีว คิริทุคฺเคสุ           สญฺฉนฺนา ขุทฺทเวฬุภิ
          นาคนาสูรุกลฺยาณี          ปฐฺมา ติมฺพรุตฺถนี
          นาติทีฆา นาติรสฺสา        นาติโลมา นาติโลมกาติ
     ตตฺถ อิโตติ อุมฺมงฺคํ ทสฺเสติ ฯ โกสุมฺภผลกสุสฺโสณีติ
วิสาลกาญฺจนผลกา วิย สุนทรโสณี ฯ หํสคคฺครภาณินีติ โคจรตฺถาย
จรนฺตานํ หํสโปตกานํ วิย คคฺคเรน มธุเรน สรภญฺเญน สมนฺนาคตา ฯ
โกเสยฺยวสนาติ กาญฺจนขจิตโกเสยฺยวตฺถวสนา ฯ สามาติ สุวณฺณสรีรา ฯ
ปาเรวตกฺขีติ ปญฺจสุ ปสาเทสุ อคฺคฏฺฐาเนสุ ปาเรวตสกุณสทิสกฺขี ฯ
สุตนูติ โสภณสรีรา ฯ พิมฺโพฏฺฐาติ พิมฺพผลํ วิย
สุมฏฺโฐฏฺฐปริโยสานา ฯ ตนุมชฺฌิมาติ กรมิตตนุมชฺฌิมา ฯ
สุชาตา ภุชคลฏฺฐีวาติ วิชมฺภิตกาเล วาเตริตรตฺตปลฺลววิลาสินี สุชาตา
ภุชฺคลตา วิย วิโรจติ ฯ เวทีวาติ กาญฺจนเวที วิย ตนุมชฺฌิมา ฯ
อีสกคฺคปเวลฺลิตาติ อีสกํ อคฺเคสุ โอนตา อีสกคฺคปเวลฺลิตา โปตฺถนิยา
อคฺคํ วิย วินตา ฯ มิคจฺฉาปีวาติ ปพฺพตสานุมฺหิ ชาตา
เอกวสฺสิกา มิคโปตกา วิย วิสาลกฺขิยุตฺตา ฯ เหมนฺตคฺคิสิขาริวาติ
โอภาสวนฺตตาย เหมนฺเต อคฺคิสิขา วิย โสภติ ฯ ขุทฺทเวฬุภีติ ยถา
ขุทฺทกเวฬูหิ สญฺฉนฺนา สา นที โสภติ เอวํ ตนุโลมราชิยา โสภติ ฯ
กลฺยาณีติ ฉวิมํสํ เกสนหารุอฏฺฐีนํ วเสน ปญฺจวิเธน กลฺยาเณน
สมนฺนาคตา ฯ ปฐมา ติมฺพรุตฺถนีติ ปฐมา อุตฺตมา สุวณฺณผลเก
ฐปิตํ สุวณฺณติมฺพรุผลทฺวยมิว ตสฺสา สณฺฐานสมฺปนฺนํ นิรนฺตรํ
ถนยุคลํ ฯ
     เอวํ มหาสตฺเต ตสฺสา รูปสิรึ วณฺเณนฺเตเยว สา เตน ปุพฺเพ
อทิฏฺฐปุพฺพา วิย อโหสิ ฯ ราชา พลวสิเนหํ อุปฺปาเทสิ ฯ
     อถสฺส สิเนหุปฺปตฺตึ ญตฺวา มหาสตฺโต อนนฺตรํ คาถมาห
          นนฺทาย นูน มรเณน        นนฺทสิ สิริพาหน
          อหญฺจ นูน นนฺทา จ        คจฺฉามิ ยมสาธนนฺติ ฯ
     ตตฺถ สิริพาหนาติ สิริสมฺปนฺนพาหน มหาราช นูน ตฺวํ เอวํ
อุตฺตมรูปธราย นนฺทาย มรเณน นนฺทสีติ วทติ ฯ คจฺฉามาติ สเจ
หิ ตฺวํ มํ มาเรสฺสสิ เอกํเสเนว อมฺหากํ ราชา นนฺทํ มาเรสฺสติ
อิติ นนฺทาจ อหญฺจ ยมสฺส สนฺติกํ คมิสฺสามิ ยโม อมฺเห อุโภ
ทิสฺวา นนฺทํ มยฺหเมว ทสฺสติ ตสฺส มยฺหํ มริตฺวาปิ ตาทิสํ อิตฺถีรตนํ
ลภนฺตสฺส กึ ฉิชฺชิสฺสติ นาหํ อตฺตโน มรเณน ปริหานึ
ปสฺสามิ เทวาติ เอวํ กิร นํ อาห ฯ
     อิติ มหาสตฺโต เอตฺตเก ฐาเน นนฺทเมว วณฺเณสิ น อิตเร
ตโย ชเน วณฺเณสิ ฯ กึ การณาติ ฯ สตฺตา หิ นาม ปิยกริยาย
วิย เสสชเนสุ อาลยํ น กโรนฺติ น มาตรํ วา สรนฺตา ปุตฺตธีตโรปิ
น สริสฺสนฺติ ตสฺมา ตเมว วณฺเณสิ ฯ ราชมาตรํ มหลฺลกภาเวน
น วณฺเณสิ ฯ ญาณสมฺปนฺเน มหาสตฺเต มธุรสฺสเรน วณฺเณนฺเต
เยว นนฺทา เทวี อาคนฺตฺวา รญฺโญ ปุรโต ฐิตา วิย อโหสิ ฯ
ตโต ราชา จินฺเตสิ ฐเปตฺวา มโหสถปณฺฑิตํ อญฺโญ มม ปิยภริยํ
อาเนตฺวา ทาตุํ สมตฺโถ นาม นตฺถีติ ฯ อถสฺส นํ สรนฺตสฺเสว
โสโก อุปฺปชฺชิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต มา จินฺตยิตฺถ มหาราช
เทวี จ เต ปุตฺโต จ มาตา จ ตโย ชนาปิ อาคจฺฉิสฺสนฺติ
มม คมนเมเวตฺถ ปมาณํ ตสฺมา ตฺวํ อสฺสาสํ ปฏิลภาหิ นรินฺทาติ
ราชานํ อสฺสาเสสิ ฯ อถ ราชา จินฺเตสิ อหํ อตฺตโน นครํ
สุรกฺขิตํ สุโคปิตํ กาเรตฺวา อิมํ อุปการนครํ เอตฺตเกน พลพาหเนน
ปริกฺขิปิตฺวา ฐิโต อยํ ปณฺฑิโต เอวํ สุโคปิตาปิ มม นครา
เทวิญฺจ เม ปุตฺตญฺจ มาตรญฺจ อาเนตฺวา เวเทหสฺส ทาเปสิ อมฺเหสุ
จ เอวํ ปริวาเรตฺวา ฐิเตเสฺวว เอกสฺสาปิ อชานนฺตสฺส เวเทหํ
สเสนาพาหนํ ปลาเปสิ กินฺนุ โข ทิพฺพมายํ ชานาติ อุทาหุ
จกฺขุโมหนนฺติ ฯ อถ นํ ปุจฺฉนฺโต คาถมาห
          ทิพฺพํ อธิยเส มายํ         อกาสิ จกฺขุโมหนํ
          โย เม อมิตฺตํ หตฺถคตํ      เวเทหํ ปริโมจสีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต มหาราช อหํ ทิพฺพมายํ ชานามิ
ปณฺฑิตา หิ ทิพฺพมายํ อุคฺคณฺหิตฺวา ภเย สมฺปตฺเต อตฺตานํปิ ปรํปิ
ทุกฺขโต ปริโมเจนฺติเยวาติ วตฺวา อาห
          อธิยนฺติ เว มหาราช       ทิพฺพมายีธ ปณฺฑิตา
          เต โมจยนฺติ อตฺตานํ       ปณฺฑิตา มนฺติโน ชนา
          สนฺติ มาณวปุตฺตา เม       กุสลา สนฺธิเฉทกา
          เยสํ กเตน มคฺเคน        เวเทโห มิถิลํ คโตติ ฯ
     ตตฺถ ทิพฺพมายีธาติ ทิพฺพมายํ อิธ ฯ มาณวปุตฺตาติ
อุปฏฺฐากตรุณโยธา ฯ เยสํ กเตนาติ เยหิ กเตน ฯ มคฺเคนาติ
อลงฺกตอุมฺมงฺเคน ฯ
     อิทํ ปน สุตฺวา ราชา อลงฺกตอุมฺมงฺเคน กิร เวเทโห คโตติ
วทติ กีทิโส นุ โข อุมฺมงฺโคติ อุมฺมงฺคํ ทฏฺฐุกาโม อโหสิ ฯ
อถสฺส อิจฺฉิตํ ญตฺวา มหาสตฺโต ราชา อุมฺมงฺคํ ทฏฺฐุกาโม
ทสฺเสสฺสามิสฺส อุมงฺคนฺติ ทสฺเสนฺโต อิมํ คาถมาห
          อิงฺฆ ปสฺส มหาราช        อุมฺมงฺคํ สาธุ มาปิตํ
          หตฺถีนํ อถ อสฺสานํ         รถานํ อถ ปตฺตินํ
          อาโลกภูตํ ติฏฺฐนฺตํ         อุมฺมงฺคํ สาธุ นิฏฺฐิตนฺติ ฯ
     ตตฺถ หตฺถีนนฺติ โปตฺถกมฺมจิตฺตกมฺมวเสน กตานํ เอเตสํ หตฺถิอาทีนํ
ปนฺตีหิ อุปโสภิตํ อลงฺกตเทวสภาสทิสํ เอโกภาสํ หุตฺวา ติฏฺฐนฺตํ
อุมฺมงฺคํ ปสฺส เทวาติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา มหาราช มม ปญฺญาย มาปิโต จนฺทสฺส
สุริยสฺส จ อุฏฺฐิตฏฺฐาเน วิย ปากโฏ อลงฺกตอุมฺมงฺโค อสีติมหาทฺวารานิ
จ จตุสฏฺฐี จุลฺลทฺวารานิ จ เอกสเต สยนคพฺเพ จ
อเนกสเต ทีปคพฺเภ จ ปสฺส มยา สทฺธึ สมคฺโค สมฺโมทมาโน
หุตฺวา อตฺตโน ปริวาเรน สทฺธึ อุปการนครํ ปวิส เทวาติ นครทฺวารํ
วิวราเปสิ ฯ ราชา เอกสตราชปริวุโต นครํ ปาวิสิ ฯ มหาสตฺโต
ปาสาทา โอรุยฺห ราชานํ วนฺทิตฺวา ตํ สปริวารํ อาทาย อุมฺมงฺคํ
ปาวิสิ ฯ ราชา อลงฺกตอุมฺมงฺคํ เทวสภํ วิย ทิสฺวา โพธิสตฺตสฺส
คุณํ วณฺเณนฺโต อาห
          ลาภา วต วิเทหานํ        ยสฺสิเม อีทิสา ปณฺฑิตา
          ฆเร วสนฺติ วิชิเต (รฏฺเฐ)  ยถา ตฺวมสิ มโหสถาติ ฯ
     ตตฺถ วิเทหานนฺติ เอวรูปานํ ปณฺฑิตานํ อากรสฺส อุฏฺฐานภูตสฺส
วิเทหานํ ชนปทสฺส ลาภา วต ฯ ยสฺสิเม อีทิสาติ ยสฺส
อิเม เอวรูปา ปณฺฑิตา อุปายกุสลา เอกฆเร วา เอกปฺปเทเส
วา เอกรฏฺเฐ วา วสนฺติ ตสฺส ลาภา วต ฯ ยถา ตฺวมสีติ ยถา
ตฺวํ อสิ ตาทิเสน ปณฺฑิเตน สทฺธึเยว เอกรฏฺเฐ เอกชนปเท
เอกนคเร เอกเคเห วสิตุํ ลภนฺติ เตสํ วิเทหรฏฺฐวาสีนญฺเจว
มิถิลนครวาสีนญฺจ ตยา สทฺธึ เอกโต วสิตุํ ลภนฺตานํ ลาภาติ วทติ ฯ
     อถสฺส มหาสตฺโต เอกสตสยนคพฺเภ ทสฺเสสิ ฯ เอกสฺส
ทฺวาเร วิวริเต สพฺเพ วิวรนฺติ ฯ เอกสฺส ทฺวาเร ปิทหิเต สพฺเพ
ปิทหนฺติ ฯ ราชา อุมฺมงฺคํ โอโลเกนฺโต ปุรโต คจฺฉติ ปณฺฑิโต
ปจฺฉโต ฯ สพฺพา เสนา อุมฺมงฺคเมว ปวิสึสุ ฯ ราชา อุมฺมงฺคโต
นิกฺขมิ ฯ ปณฺฑิโต ตสฺส นิกฺขนฺตภาวํ ญตฺวา สยํ นิกฺขมิตฺวา
อญฺเญสํ นิกฺขมิตุํ อทตฺวาว อุมฺมงฺคทฺวารํ ปิทหนฺโต อาณึ อกฺกมิ ฯ
อสีติมหาทฺวารานิ จตุสฏฺฐีจุลฺลทฺวารานิ เอกสตสยนคพฺภทฺวารานิ จ
อเนกสตทีปคพฺภทฺวารานิ จ เอกปฺปหาเรเนว ปิถยึสุ ฯ สกโล
อุมฺมงฺโค โลกนฺตนิรโย วิย อนฺธกาโร อโหสิ มหาชโน ภีตตสิโต
มรณภยตชฺชิโต อโหสิ ฯ มหาสตฺโต หิยฺโย อุมฺมงฺคํ ปวิสนฺโต
ยํ ขคฺคํ วาลุกํ วิยูหิตฺวา ฐเปสิ ตํ คเหตฺวา ภูมิโต อฏฺฐารสหตฺถุพฺเพธํ
อากาสํ อุลฺลงฺฆิตฺวา ตโต โอรุยฺห ราชานํ หตฺเถ คเหตฺวา
อสึ อุคฺคิริตฺวา ตาเสตฺวา มหาราช สกลชมฺพูทีปรชฺชํ กสฺสาติ
ปุจฺฉิ ฯ โส ภีโต ตุยฺหํ ปณฺฑิตาติ วตฺวา อภยํ เม เทหีติ
อาห ฯ ปณฺฑิโต มา ภายิ มหาราช นาหนฺตํ มาเรตุกามตาย
ขคฺคํ ปรามสึ มม ปญฺญานุภาวํ ทสฺสตุํ ปรามสินฺติ วตฺวา ขคฺคํ
รญฺโญ หตฺเถ อทาสิ ฯ อถ นํ ขคฺคํ คเหตฺวา ฐิตํ โส อาห
สเจ มหาราช มํ มาเรตุกาโม อิทาเนว อิมินา ขคฺเคน มํ มาเรหิ
สเจ อภยํ ทาตุกาโม อภยํ เม เทหีติ ฯ ปณฺฑิต มยา ตุยฺหํ
อภยํ ทินฺนเมว ตฺวํ มา จินฺตยีติ อาจิกฺขิ ฯ อสึ คเหตฺวา อุโภปิ
อญฺญมญฺญํ อทุพฺภตาย สปถํ กรึสุ  ฯ อถ ราชา โพธิสตฺตํ อาห
ปณฺฑิต เอวํ ปญฺญาพลสมฺปนฺโน หุตฺวา รชฺชํ กสฺมา น คณฺหสีติ ฯ
มหาราช สจาหํ อิจฺฉนฺโต อชฺเชว สกลชมฺพูทีปราชาโน มาเรตฺวา
รชฺชํ คณฺเหยฺยํ ปรํ มาเรตฺวา ยสคหณํ ปน ปณฺฑิเตหิ นปฺปสฏฺฐนฺติ ฯ
อถ นํ ราชา อาห ปณฺฑิต มหาชโน ทฺวารํ อลภมาโน
ปริเทวติ อุมฺมงฺคทฺวารํ วิวริตฺวา มหาชนสฺส ชีวิตทานํ
เทหีติ ฯ โส ทฺวารํ วิวริ ฯ สกโล อุมฺมงฺโค เอโกภาโส อโหสิ ฯ
มหาชโน อสฺสาสํ ปฏิลภิ ฯ สพฺเพ ราชาโน เสนาย สทฺธึ อุมฺมงฺคา
นิกฺขมิตฺวา ปณฺฑิตสฺส สนฺติกํ อคมํสุ มหาสตฺโต รญฺญา สทฺธึ
วิสาลมาฬเก อฏฺฐาสิ ฯ อถ นํ เต ราชาโน อาหํสุ ปณฺฑิต
ตํ นิสฺสาย ชีวิตํ โน ลทฺธํ สเจ มุหุตฺตํ อุมฺมงฺคทฺวารํ น วิวริยิตฺถ
สพฺเพสํ โน ตตฺเถว มรณํ ภวิสฺสตีติ ฯ น มหาราชาโน อิทาเนว
ตุมฺหากํ มํ นิสฺสาย ชีวิตํ  ลทฺธํ ปุพฺเพปิ ตุมฺเห มมํเยว นิสฺสาย
ชีวิตํ ลภิตฺถาติ ฯ กทา ปณฺฑิตาติ ฯ เตน หิ สุณาถ ฐเปตฺวา
อมฺหากํ นครํ สกลชมฺพูทีเป รชฺชํ คเหตฺวา อุตรปญฺจาลนครํ คนฺตฺวา
อุยฺยาเน ชยปานํ ปาตุํ สุราย ปฏิยตฺตกาลํ สรถาติ ฯ อาม
ปณฺฑิตาติ ฯ ตทา เอส ราชา เกวฏฺเฏน สทฺธึ ทุมฺมนฺตินา วิสโยชิตาย
สุราย เจว มจฺฉมํสาทีหิ จ ตุมฺเห มาเรตุํ ตํ กิจฺจํ กตฺวา
ปโยเชสิ อถาหํ มา มยิ ธรนฺเตว อิเมสํ อนาถมรณํ โหตูติ
จินฺเตตฺวา อตฺตโน ปุริเส เปเสตฺวา สพฺพภาชนานิ ภินฺทาเปตฺวา เอเตสํ
มนฺตํ ภินฺทิตฺวา ตุมฺหากํ ชีวิตทานํ อทาสินฺติ ฯ เต สพฺเพปิ ตํ
สุตฺวา อุพฺพิคฺคมานสา หุตฺวา จูฬนีราชานํ ปุจฺฉึสุ สจฺจํ กิร
มหาราชาติ ฯ อาม มยา เกวฏฺฏสฺส กถํ คเหตฺวา เอวํ กตํ
สจฺจเมว ปณฺฑิโต กเถสีติ ฯ เต สพฺเพปิ มหาสตฺตํ อาลิงฺคิตฺวา
ปณฺฑิต สพฺเพสํ โน ตฺวํ ปติฏฺฐา ชาโตสิ ตํ นิสฺสาย มยํ ชีวิตํ
ลภามาติ สพฺพปสาธเนหิ โพธิสตฺตสฺส ปูชํ กรึสุ ฯ ปณฺฑิโต ราชานํ
เอวมาห มหาราช ตุมฺเห มา จินฺตยิตฺถ ปาปมิตฺตสํสคฺคสฺเสเวโส
โทโส อิเม ราชาโน ขมาเปถาติ ฯ ราชา มยา ทุปฺปุริสํ นิสฺสาย
ตุมฺหากํ เอวรูปํ กตํ เอส มยฺหํ โทโส ขมถ เม โทสํ น ปุนาหํ
เอวรูปํ กริสฺสามีติ ขมาเปสิ ฯ เต อญฺญมญฺญํ อจฺจยํ เทเสตฺวา
สมคฺคา สมฺโมทมานา อเหสุํ ฯ อถ ราชา พหุํ ขาทนียํ โภชนียํ
ตุริยคนฺธมาลาทีนิ จ อาหราเปตฺวา เตหิ สพฺเพหิ สทฺธึ สตฺตาหํ
อุมฺมงฺเคเยว กีฬิตฺวา นครํ ปวิสิตฺวา มหาสตฺตสฺส มหาสกฺการํ
กาเรตฺวา เอกสตราชปริวุโต มหาตเล นิสีทิตฺวา ปณฺฑิตํ อตฺตโน
สนฺติเก วสาเปตุกามตาย อาห
          วุตฺติญฺจ ปริหารญฺจ         ทิคุณํ ภตฺตเวตนํ
          ททามิ วิปุเล โภเค        ภุญฺช กาเม รมสฺสุ จ
          มา วิเทหํ ปจฺจุคฺคมา       กึ วิเทโห กริสฺสตีติ ฯ
     ตตฺถ วุตฺตินฺติ ยสฺส นิสฺสิตํ ชีวิตวุตฺตึ ฯ ปริหารนฺติ คามนิคมทานํ ฯ
ภตฺตนฺติ นิวาปํ ฯ เวตนนฺติ ปริพฺพยํ ฯ โภเคติ อญฺเญปิ เต
วิปุเล โภเค ททามิ ฯ
     ปณฺฑิโต ปน ตํ ปฏิกฺขิปนฺโต อาห
          โย จเชถ มหาราช        ภตฺตารํ ธนการณา
          อุภินฺนํ โหติ คาเรยฺโห      อตฺตโน จ ปรสฺส จ
          ยาว ชีเวยฺย เวเทโห      นาญฺญสฺส ปุริโส สิยํ
          โย จเชถ มหาราช        ภตฺตารํ ธนการณา
          อุภินฺนํ โหติ คาเรยฺโห      อตฺตโน จ ปรสฺส จ
          ยาว ติฏฺเฐยฺย เวเทโห     นาญฺญสฺส วิชิเต วเสติ ฯ
     ตตฺถ อตฺตโน จ ปรสฺส จาติ เอวรูปํ หิ ธนการณา มยาว
อตฺตโน ภตฺตารํ ปริจฺจชนฺเตน ปาปํ กตนฺติ อตฺตนา อตฺตานํปิ
ครหติ อิมินา ธนการณา อตฺตโน ภตฺตารํ ปริจฺจชนฺโต ปาปธมฺโม
อยนฺติ ปโรปิ ครหติ ตสฺมา น สกฺกา ตสฺมึ ธรนฺเต มยา อญฺญสฺส
วิชิเต วสิตุนฺติ ฯ
       อถ นํ ราชา อาห เตน หิ ปณฺฑิต ตว รญฺโญ ทิวงฺคตกาเล
อิธ อาคนฺตุํ ปฏิญฺญํ เทหีติ ฯ โส สาธุ เทว อหํ ชีวนฺโต
อาคมิสฺสามีติ ปฏิชานาติ ฯ อถสฺส ราชา สตฺตาหํ มหาสกฺการํ
กตฺวา สตฺตาหจฺจเยน ปุน อาปุจฺฉนกาเล อหํ เต ปณฺฑิต อิทญฺจิทญฺจ
ทมฺมีติ วทนฺโต คาถมาห
          ทมฺมิ นิกฺขสหสฺสนฺเต        คามาสีติญฺจ กาสิสุ
          ทาสีสตานิ จตฺตาริ         ทมฺมิ ภริยาสตญฺจ เต
          สพฺพํ เสนางฺคมาทาย       โสตฺถิ คจฺฉ มโหสถาติ ฯ
       ตตฺถ นิกฺขสหสฺสนฺติ ปญฺจสุวณฺเณน เอโก นิกฺโข นิกฺขานํ
สหสฺสํ ฯ คาเมติ เย คามา สํวจฺฉเร สํวจฺฉเร สตสหสฺสุฏฺฐานสุงฺกา
เต คาเม เต ทมฺมิ ฯ กาสิสูติ กาสิกรฏฺเฐสุ ฯ
       ตํ วิเทหรฏฺฐสฺส อาสนฺนํ ตสฺมา ตตฺถสฺส อสีติคาเม อทาสิ ฯ
โสปิ ราชานํ อาห มหาราช ตุมฺเห พนฺธวานํ มา จินฺตยิตฺถ
อหํ มม รญฺโญ คมนกาเลเยว มหาราช นนฺทาเทวึ มาตุฏฺฐาเน
ฐเปยฺยาสิ ปญฺจาลจนฺทํ กนิฏฺฐภาติกฏฺฐาเนติ วตฺวา ธิตุยา โว
อภิเสกํ ทาเปตฺวา ราชานํ อุยฺโยเชสึ มาตรญฺจ โว นนฺทาเทวิญฺจ
ปุตฺตญฺจ สีฆเมว เปเสสฺสามีติ ฯ ราชา สาธุ ปณฺฑิตาติ อตฺตโน
ธีตุยา ทาตพฺพานิ ทาสทาสีโคมหิสวตฺถาลงฺการานิ
สุวณฺณหิรญฺญอลงฺกตหตฺถิอสฺสรถาทีนิ วา อิมานิ ตสฺสา ทเทยฺยาสีติ มหาสตฺตํ
ปฏิจฺฉาเปตฺวา เสนาพาหนสฺส กตฺตพฺพกิจฺจํ วิจาเรนฺโต อาห
          ยาว ททนฺตุ หตฺถีนํ         อสฺสานํ ทิคุณํ วิธํ
          ตปฺเปนฺตุ อนฺนปาเนน       รถิเก ปตฺติการเกติ ฯ
     ตตฺถ ยาวาติ น เกวลํ ทิคุณเมว ยาว ปโหติ ตาว หตฺถีนญฺจ
อสฺสานญฺจ ยาวโคธูมาทิวิธํ เทถาติ วทติ ฯ ตปฺเปนฺตูติ
ยตฺตเกน อนฺตรามคฺเค อกิลมนฺตา คจฺฉนฺติ ตตฺตกํ ททนฺตา
ตปฺเปนฺตูติ ฯ
     เอวญฺจ ปน วตฺวา ปณฺฑิตํ อุยฺโยเชนฺโต อาห
          หตฺถี อสฺเส รเถ ปตฺตี      คจฺเฉวาทาย ปณฺฑิต
          ปสฺสตุ ตํ มหาราชา        เวเทโห มิถิลํ คตนฺติ ฯ
     ตตฺถ มิถิลํ คตนฺติ โสตฺถินา ตํ มิถิลนครํ สมฺปตฺตํ
ปสฺสตุ ฯ
     อิติ โส ปณฺฑิตสฺส มหนฺตํ สกฺการํ กตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ
เตปิ เอกสตราชาโน มหาสกฺการํ กตฺวา พหุํ ปณฺณาการํ อทํสุ ฯ
เตสํ สนฺติเก อุปนิกฺขิตฺตกปุริสาปิ ปณฺฑิตเมว ปริวารยึสุ ฯ โส
มหนฺเตน ปริวาเรน มคฺคํ ปฏิปชฺชิตฺวา อนฺตรามคฺเคเยว จูฬนีรญฺญา
ทินฺนคาเมหิ อายํ หราเปตุํ ปุริสํ เปเสตฺวา เวเทหรฏฺฐํ สมฺปาปุณิ ฯ
เสนโกปิ กิร อนฺตรามคฺเค ปุริสํ ฐเปตฺวา จูฬนีรญฺโญ อาคมนํ
วา อนาคมนํ วา ชานิตฺวา ยสฺสกสฺสจิ อาคมนญฺจ มยฺหํ อาโรเจหีติ
อาณาเปสิ ฯ โสปิ ติโยชนมตฺถเกเยว มหาสตฺตํ ทิสฺวา
อาคนฺตฺวา ปณฺฑิโต กิร มหนฺเตน ปริวาเรน อาคจฺฉตีติ เสนกสฺส
อาโรเจสิ ฯ โส ตํ สุตฺวา ราชกุลํ อคมาสิ ฯ ราชาปิ ปาสาทตเล
ฐิโตว วาตปาเนน พหิ โอโลเกนฺโต มหตึ เสนํ ทิสฺวา
มโหสถปณฺฑิตสฺส เสนา มนฺทา อยํ ปน อติวิย มหตี ทิสฺสติ กจฺจิ
นุ โข จูฬนีราชา อาคโต สิยาติ ภีตตสิโต ตมตฺถํ ปุจฺฉนฺโต อาห
          หตฺถี อสฺสา รถา ปตฺตี      เสนา สา ทิสฺสเต มหา
          จตุรงฺคินี ภึสรูปา          กินฺนุมญฺญนฺติ ปณฺฑิตาติ ฯ
     อถสฺส เสนโก ตมตฺถํ อาโรเจนฺโต อาห
          อานนฺโท เต มหาราช      อุตฺตโม ปฏิทิสฺสติ
          สพฺพํ เสนางฺคมาทาย       โสตฺถิปฺปตฺโต มโหสโถติ ฯ
     ตํ สฺตฺวา ราชา อาห เสนก ปณฺฑิตสฺส เสนา มนฺทา อยํ
ปน มหตีติ ฯ มหาราช จูฬนีราชา เตน ปสาทิโต ภวิสฺสติ เตนสฺส
ปสนฺเนน ทินฺนา เสนา ภวิสฺสตีติ ฯ ราชา นคเร เภริญฺจาราเปสิ
นครํ อลงฺกริตฺวา ปณฺฑิตสฺส ปจฺจุคฺคมนํ กโรนฺตูติ ฯ นาครา
ตถา กรึสุ ฯ ปณฺฑิโต นครํ ปวิสิตฺวา ราชกุลํ คนฺตฺวา ราชานํ
วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ อถ นํ ราชา อุฏฺฐาย อลิงฺคิตฺวา
ปลฺลํกวรคโต ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห
          ยถา เปตํ สุสานสฺมึ        ฉฑฺเฑตฺวา จตุโร ชนา
          เอวํ กปิลิเย ตฺยมฺหา       ฉฑฺฑยิตฺวา อิธาคตา
          อถ ตฺวํ เกน วณฺเณน       เกน วา ปน เหตุนา
          เกน วา อตฺถชาเตน       อตฺตานํ ปริโมจยีติ ฯ
     ตตฺถ จตุโร ชนาติ ปณฺฑิต ยถา นาม กาลกตํ จตฺตาโร
ชนา มญฺจเกน สุสานํ เนตฺวา ตตฺถ นํ ฉฑฺเฑตฺวา อนเปกฺขา
คจฺฉนฺติ เอวํ กปิลรฏฺเฐ ตํ ฉฑฺเฑตฺวา มยํ อิธาคตาติ อตฺโถ ฯ
วณฺเณนาติ การเณน ฯ เหตุนาติ ปจฺจเยน ฯ อตฺถชาเตนาติ
อตฺเถน ฯ ปริโมจยีติ อมิตฺตหตฺถคโต เกน การเณน เกน ปจฺจเยน
เกน อตฺเถน อตฺตานํ โมจสีติ ปุจฺฉติ ฯ
     ตโต มหาสตฺโต อาห
          อตฺถํ อตฺเถน เวเทห       มนฺตํ มนฺเตน ขตฺติย
          ปริวารยิสฺสํ ราชานํ        ชมฺพูทีปํว สาคโรติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ อหํ มหาราช เตหิ จินฺติตํ อตฺถํ อตฺตนา จินฺติเตน
อตฺเถน เตหิ มนฺติตํ มนฺตํ อตฺตโน มนฺเตน ปริวาเรสึ น เกวลญฺจ
เอตฺตกเมว เอกสตราชปริวารํ ปน ตํปิ ราชานํ ชมฺพูทีปํ สาคโร
วิย ปริวารยิสฺสนฺติ ฯ สพฺพํ อตฺตนา กตกมฺมํ วิตฺถาเรน กเถสิ ฯ
      ตํ สุตฺวา ราชา ตุสิ ฯ อถสฺส ปณฺฑิโต จูฬนีรญฺญา
อตฺตโน ทินฺนปณฺณาการํ อาจิกฺขนฺโต อาห
          ทินฺนํ นิกฺขสหสฺสํ เม        คามาสีติญฺจ กาสิสุ
          ทาสีสตานิ จตฺตาริ         ทินฺนํ ภริยาสตญฺจ เม
          สพฺพํ เม เสนางฺคมาทาย    โสตฺถินมฺหิ อิธาคโตติ ฯ
     ตโต ราชา อติวิย ตุฏฺฐหฏฺโฐ มหาสตฺตสฺส คุณํ วณฺเณนฺโต
ตเมว อุทานํ อุทาเนสิ
          สุสุขํ วต สํวาโส          ปณฺฑิเตหีติ เสนก
          ปกฺขีว ปญฺชเร พนฺเธ       มจฺเฉ ชาลคเตริว
          อมิตฺตหตฺถตฺถคเต          โมจยิ โน มโหสโถติ ฯ
     เสนโกปิสฺส วจนํ สมฺปฏิจฺฉนฺโต ตเมว คาถมาห
          เอวเมว มหาราช         ปณฺฑิตา หิ สุขาวหา
          ปกฺขีว ปญฺชเร พนฺเธ       มจฺเฉ ชาลคเตริว
          อมิตฺตหตฺถตฺถคเต          โมจยิ โน มโหสโถติ ฯ
     อถ ราชา นคเร ฉณเภริญฺจาราเปสิ สตฺตาหํ มหาฉณํ กโรนฺตุ
เยสํ มยิ สิเนโห อตฺถิ สพฺเพ ปณฺฑิตสฺส สกฺการสมฺมานํ กโรนฺตูติ ฯ
     อิมมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
          อาหญฺญนฺตุ สพฺพวีณา        เภริโย เทณฺฑิมานิ จ
          ธมนฺตุ มาคธา สํขา        วคฺคู นทนฺตุ ทุนฺทุภีติ ฯ
     ตตฺถ อาหญฺญนฺตูติ วาทิยนฺตุ ฯ มาคธา สํขาติ มคธรฏฺเฐ
สญฺชาตสํขา ฯ ทุนฺทุภีติ มหาเภริโย ฯ
     อถ เต นาครา จ ชานปทา จ ปกติยาว ปณฺฑิตสฺส สกฺการํ
กตฺตุกามาว เภริสทฺทํ สุตฺวา อติเรกตรํ สกฺการํ กรึสุ ฯ
     ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห
          โอโรธา จ กุมารา จ      เวสิยานา จ พฺราหฺมณา
          พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ        ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ
          หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา       รถิกา ปตฺติการกา
          พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ        ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ
          สมาคตา ชานปทา         เนคมา จ สมาคตา
          พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ        ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ
          พหุชฺชโน ปสนฺโนสิ         ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคเต
          ปณฺฑิตมฺหิ อนุปฺปตฺเต        เจลุกฺเขโป ปวตฺตถาติ ฯ
     ตตฺถ โอโรธา จาติ อุทุมฺพราเทวึ อาทึ กตฺวา อนฺเตปุริกา ฯ
อภิหารยุนฺติ อภิหราเปสุํ ปหิณึสูติ อตฺโถ ฯ พหุชฺชโนติ ภิกฺขเว
นครวาสี จ จตุทฺวารคามวาสี จ ชนปทวาสี จ พหุชฺชโน ปสนฺโน
อาสิ ฯ ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคเตติ ปณฺฑิเต มิถิลํ อาคเต ตํ ทิสฺวา ฯ
ปวตฺตถาติ ปณฺฑิตมฺหิ มิถิลํ อนุปฺปตฺเต อยํ โน ปฐมเมว
ปจฺจามิตฺตวสงฺคตํ ราชานํ โมเจตฺวา เปเสตฺวา ปจฺฉา เอกสตราชาโน
อญฺญมญฺญํ ขมาเปตฺวา สมคฺเค กตฺวา จูฬนีราชานํ ปสาเทตฺวา
เตน ทินฺนทินฺนํ มหนฺตํ ยสํ อาทาย อาคโตติ วตฺวา ตุฏฺฐจิตฺเตน
มหาชเนน ปวตฺติโต เจลุกฺเขโป ปวตฺตถ ฯ
     อถ มหาสตฺโต ฉณาวสาเน ราชกุลํ คนฺตฺวา มหาราช
จูฬนีรญฺโญ มาตรญฺจ เทวิญฺจ ปุตฺตญฺจ สีฆเมว เปเสตุํ วฏฺฏตีติ
อาห ฯ ราชา ตสฺส วจนํ สุตฺวา สาธุ ตาต เปเสหีติ อาห ฯ
โส เตสํ ติณฺณํ ชนานํ มหนฺตํ สกฺการํ กตฺวา อตฺตนา สทฺธึ
อาคตเสนายปิ สกฺการสมฺมานํ กตฺวา เตปิ ตโย ชเน มหนฺเตน
ปริวาเรน อตฺตโน ปุริเสหิ สทฺธึ เปเสสิ ฯ รญฺญา อตฺตโน ทินฺนา
สตภริยาโย จ จตฺตาริ ทาสีสตานิ จ นนฺทาเทวิยา สทฺธึ เปเสสิ
อตฺตนา สทฺธึ อาคตเสนึปิ เตหิ สทฺธึ เปเสสิ ฯ นนฺทาเทวี ธีตรํ
อาลิงฺคิตฺวา สีสํ จุมฺพิตฺวา อาปุจฺฉามิ ตุวํ อมฺม คมิสฺสามิ อมฺมาติ
วตฺวา มหนฺเตน สทฺเทน ปริเทวิ ฯ ปญฺจาลจนฺทีปิ มาตรํ วนฺทิตฺวา
อมฺม มา มํ ตาว ปชหาติ ปโรทิ ฯ เต มหนฺเตน ปริวาเรน นครา
นิกฺขมิตฺวา อนุปุพฺเพน อุตฺตรปญฺจาลนครํ สมฺปาปุณึสุ ฯ อถ
ราชา มาตรํ ปุจฺฉิ กึ อมฺม วิเทหรญฺญา เต สงฺคโห กโตติ ฯ
ตาต กึ กเถสิ โส มํ เทวตาฏฺฐาเน ฐเปตฺวา สกฺการมกาสิ
นนฺทาเทวึปิ มาตุฏฺฐาเน ฐเปสิ ปญฺจาลจนฺทํ กนิฏฺฐํ ภาติกฏฺฐาเน
ฐเปสีติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา อติวิย ตุสิตฺวา พหุปณฺณาการํ เปเสสิ ฯ
เต ตโต ปฏฺฐาย อุโภปิ สมคฺคา สมฺโมทมานา วสึสูติ ฯ
                 ฯ มหาอุมฺมงฺคขณฺฑํ นิฏฺฐิตํ ฯ
     ปญฺจาลจนฺที รญฺโญ ปิยา มนาปา อโหสิ ฯ สาปิ ทุติเย
สํวจฺฉเร ปุตฺตํ วิชายิ ฯ ตสฺส ทสเม สํวจฺฉเร วิเทหราชา
กาลมกาสิ ฯ โพธิสตฺโต ตสฺเสว ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา เทว อหํ ตว
อยฺยกสฺส จูฬนีรญฺโญ สนฺติกํ คมิสฺสามีติ อาปุจฺฉิ ฯ ปณฺฑิต มา
มํ ทหรํ ฉทฺเฑตฺวา คมิตฺถ อหํ ตํ ปิตุฏฺฐาเน ฐเปตฺวา สกฺการํ
กริสฺสามีติ ฯ ปญฺจาลจนฺทีปิ โพธิสตฺตํ ปณฺฑิต ตุมฺหากํ คตกาเล
อญฺญํ ปฏิสรณํ นตฺถิ มา คมิตฺถาติ ยาจิ ฯ โสปิ มยา รญฺโญ
ปฏิญฺญา ทินฺนา น สกฺกา มยา อคนฺตุนฺติ ฯ มหาชนสฺส อติกลูนํ
ปริเทวนฺตสฺเสว อตฺตโน อุปฏฺฐาเก คเหตฺวา นครา นิกฺขมิตฺวา
อุตฺตรปญฺจาลนครํ คโต ฯ ราชา ปณฺฑิตสฺส อาคมนํ สุตฺวา
ปจฺจุคฺคนฺตฺวา มหนฺเตน ปริวาเรน นครํ ปเวเสตฺวา มหนฺตํ เคหํ
ตสฺส ทตฺวา ฐเปตฺวา ปฐมทินฺเน อสีติคาเม อญฺญํ โภคํ อทาสิ ฯ
โส ตํ ราชานํ อุปฏฺฐาสิ ฯ ตทา เภรี นาม ปริพฺพาชิกา ราชเคเห
ปริภุญฺชติ ฯ สา ปณฺฑิตา วฺยตฺตา ฯ ตาย มหาสตฺโต น
ทิฏฺฐปุพฺโพ ฯ มโหสถปณฺฑิโต กิร ราชานํ อุปฏฺฐาตีติ สทฺทเมว
สุณาติ ฯ เตนาปิ สา น ทิฏฺฐปุพฺพา ฯ เภรี นาม ปริพฺพาชิกา
กิร ราชเคเห ภุญฺชตีติ สทฺทเมว สุณาติ ฯ นนฺทาเทวี ปน ปณฺฑิโต
อมฺหากํ ปิยวิปฺปโยคํ กตฺวา อมฺเห กิลเมสีติ โพธิสตฺเต
อนตฺตมนา อโหสิ ฯ สา ปญฺจสตา วลฺลภิตฺถิโย อาณาเปสิ ตุมฺเห
มโหสถสฺส เอกํ โทสํ อุปจาเรตฺวา รญฺโญ อนฺตเร ปริภินฺทิตุํ
วายมถาติ ฯ ตา ตสฺส อนฺตรํ โอโลเกนฺติโย วิจรนฺติ ฯ อเถกทิวสํ
สา ปริพฺพาชิกา ภุญฺชิตฺวา นิกฺขมนฺตี โพธิสตฺตํ ราชูปฏฺฐานํ
อาคจฺฉนฺตํ ราชงฺคเณ ปสฺสิ ฯ โส ตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาฐิ ฯ
สา จินฺเตสิ อยํ กิร ปณฺฑิโต ชานิสฺสาม ตาวสฺส ปณฺฑิตภาวํ
วา อปณฺฑิตภาวํ วาติ ฯ หตฺถมุทฺทาย ปญฺหํ ปุจฺฉนฺตี โพธิสตฺตํ
โอโลเกตฺวา หตฺถํ ปสาเรสิ ฯ สา กิร กีทิสํ ปณฺฑิตํ ราชา
ปรเทสโต อาเญตฺวา อิทานิ ปฏิชคฺคติ น ปฏิชคฺคตีติ มนสาว
ปญฺหํ ปุจฺฉิ ฯ โพธิสตฺโต อยํ หตฺถมุทฺทาย มํ ปญฺหํ ปุจฺฉตีติ
ญตฺวา ปญฺหํ วิสชฺเชนฺโต หตฺถมุฏฺฐิมกาสิ ฯ โส กิร อยฺเย
ราชา มม ปฏิญฺญํ คเหตฺวา ปกฺโกสาเปตฺวา อิทานิ ทฬฺหํ มุฏฺฐิว
ชาโต น เม อทินฺนปุพฺพํ กิญฺจิ เทตีติ มนสาว ปญฺหํ วิสชฺเชสิ ฯ
สา ตสฺส กถํ ญตฺวา หตฺถํ อุกฺขิปิตฺวา อตฺตโน สีสํ ปรามสิ ฯ
เตน อิทํ ทสฺเสติ ปณฺฑิต สเจ กิลมสิ มยํ วิย กสฺมา น
ปพฺพชิสฺสสีติ ฯ ตํ ญตฺวา มหาสตฺโต อตฺตโน กุจฺฉึ ปรามสิ ฯ เตน
อิทํ ทสฺเสติ อยฺเย มม โปเสตพฺพา ปุตฺตทารา พหู เตน น
ปพฺพชามีติ ฯ อิติ สา หตฺถมุทฺทาย ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา อตฺตโน
อาวาสเมว อคมาสิ ฯ มหาสตฺโตปิ ตํ วนฺทิตฺวา ราชูปฏฺฐานํ
คโต ฯ นนฺทาเทวิยา ปยุตฺตา วลฺลภิตฺถิโย สีหปญฺชเร ฐิตา ตํ
กิริยํ ทิสฺวา จูฬนีรญฺโญ สนฺติกํ คนฺตฺวา เทว มโหสโถ เภรีปริพฺพาชิกาย
สทฺธึ เอกโต หุตฺวา ตุมฺหากํ รชฺชํ คณฺหิตุกาโม ตุมฺหากํ
ปจฺจตฺถิโก โหตีติ ปริภินฺทึสุ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา อาห
กึ โว ทิฏฺฐํ วา สุตํ วาติ ฯ มหาราช ปริพฺพาชิกา ภุญฺชิตฺวา
ปาสาทา โอตรนฺตี มโหสถํ ทิสฺวา ราชานํ หตฺถตลํ วิย ขลมณฺฑลํ
วิย จ สมํ กตฺวา รชฺชํ อตฺตโน หตฺถคตํ กาตุํ สกฺโกสีติ
หตฺถํ ปสาเรสิ มโหสโถปิ ขคฺคคหณาการํ ทสฺเสนฺโต กติปาหจฺจเยน
รญฺโญ สีสํ ฉินฺทิตฺวา รชฺชํ อตฺตโน หตฺถคตํ กริสฺสามีติ มุฏฺฐิมกาสิ
สา สีสเมวสฺส ฉินฺทาหีติ อตฺตโน หตฺถํ อุกฺขิปิตฺวา สีสํ
ปรามสิ มโหสโถ มชฺเฌเยว ตํ ฉินฺทิสฺสามีติ อุทรํ ปรามสิ
มหาราช อปฺปมตฺตา โหถ ปฐมํ มโหสถํ ฆาเตตุํ วฏฺฏตีติ ฯ โส ตาสํ
กถํ สุตฺวา จินฺเตสิ น สกฺกา ปณฺฑิเตน มยิ ทุสฺสิตุํ ปริพฺพาชิกํ
ปุจฺฉิตฺวา ชานิสฺสามีติ ฯ โส ปุน ทิวเส ปริพฺพาชิกาย ภุตฺตกาเล
ตํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺฉิ อยฺเย กจฺจิ โว มโหสถปณฺฑิโต ทิฏฺโฐติ ฯ
อาม มหาราช หิยฺโย เม อิโต ภุญฺชิตฺวา นิกฺขมนฺติยา ทิฏฺโฐติ ฯ
โกจิ ปน โว กถาสลฺลาโป อโหสีติ ฯ มหาราช อมฺหากํ
สลฺลาโป นตฺถิ โส ปน ปณฺฑิโตติ สุตฺวา สเจ ปณฺฑิโต อิทํ
ชานิสฺสตีติ หตฺถมุทฺทาย นํ ปญฺหํ ปุจฺฉึ ปณฺฑิต กจฺจิ เต ราชา
ปสาริตหตฺโถ สํกุปิตหตฺโถ กจฺจิ ตํ สงฺคณฺหาติ น สํคญฺหาตีติ
หตฺถํ ปสาเรสึ ปณฺฑิโต ราชา มม ปฏิญฺญํ คเหตฺวา ปกฺโกสิตฺวา
อิทานิ กิญฺจิ น เทตีติ มุฏฺฐิมกาสิ อถาหํ ตวํ สเจ กิลมสิ มยํ
วิย กสฺมา น ปพฺพชสีติ สีสํ ปรามสึ โสปิ มม โปเสตพฺพา
ปุตฺตทารา อติพหู พหูนิ อุทรานิ ปูเรตพฺพานิ เตน น ปพฺพชามีติ
อตฺตโน กุจฺฉึ ปรามสีติ ฯ กึ ปณฺฑิโต อยฺเย มโหสโถติ ฯ
อาม มหาราช ปฐวีตเล อญฺโญ ตาทิโส ปณฺฑิโต นาม นตฺถีติ
อาห ฯ ราชา ตสฺสา กถํ สุตฺวา ตํ วนฺทิตฺวา อุยฺโยเชสิ ฯ
ตสฺส คตกาเล ปณฺฑิโต ราชูปฏฺฐานํ ปวิฏฺโฐ ฯ อถ นํ ราชา
ปุจฺฉิ กจฺจิ เต ปณฺฑิต เภรีปริพฺพาชิกา ทิฏฺฐาติ ฯ อาม มหาราช
หิยฺโย อิโต นิกฺขมนฺตึ ตํ ปสฺสึ สา หตฺถมุทฺธาย เอวํ มํ ปญฺหํ
ปุจฺฉิ อหํปิสฺสา ตเถว วิสชฺเชสินฺติ ตาย กถิตนิยาเมเนว กเถสิ ฯ
ราชา ตํ ทิวสํ ปสีทิตฺวา ปณฺฑิตสฺส เสนาปติฏฺฐานํ อทาสิ ฯ
สพฺพกิจฺจานิ ตเมว ปฏิจฺฉาเปสิ ฯ ตสฺส ยโส มหา อโหสิ ฯ รญฺญา
ทินฺนยสานนฺตเรเยว โส จินฺเตสิ รญฺญา เอกปฺปหาเรเนว อติมหนฺตํ
อิสฺสริยํ ทินฺนํ ราชาโน โข ปน มาเรตุกามาปิ เอวํ กโรนฺติเยว
ยนฺนูนาหํ มม สุหทโย วา โน วาติ ราชานํ วีมํเสยฺยํ น โข
ปน อญฺโญ ชานิตุํ สกฺขิสฺสติ เภรีปริพฺพาชิกา ญาณสมฺปนฺนา
สา เอเกนุปาเยน ชานิสฺสตีติ จินฺเตตฺวา พหูนิ คนฺธมาลาทีนิ คเหตฺวา
ปริพฺพาชิกาย อาวาสํ คนฺตฺวา ตํ ปูเชตฺวา วนฺทิตฺวา อยฺเย ตุมฺเหหิ
รญฺโญ มม คุณกถาย กถิตทิวสโต ปฏฺฐาย ราชา อชฺโฌตฺถริตฺวา
วิย มยฺหํ อติมหนฺตํ ยสํ เทติ ตํ โข ปน สภาเวน วา โน
สภาเวน วา เทตีติ น ชานามิ สาธุ วตสฺส ตุมฺเห เอเกนุปาเยน
รญฺโญ มยิ สิเนหภาวํ ชาเนยฺยาถาติ อาห ฯ สา สาธูติ ปฏิสุณิตฺวา
ปุน ทิวเส ราชเคหํ คจฺฉมานาว ทกรกฺขสปญฺหํ นาม จินฺเตสิ ฯ
เอวํ กิรสฺสา อโหสิ อหํ จรปุริโส วิย หุตฺวา อุปา-เยน
ราชานํ ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา ปณฺฑิตสฺส สุหทโย วา โน วาติ
ชานิสฺสามิ นนฺติ ฯ สา คนฺตฺวา กตภตฺตกิจฺจา นิสีทิ ฯ ราชาปิ
ตํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ ฯ ตสฺสา เอตทโหสิ สเจ ราชา
ปณฺฑิตสฺส ทุหทโย ภวิสฺสติ ปญฺหํ เม ปุฏฺโฐ อตฺตโน ทุหทยภาวํ
มหาชนสฺส มชฺเฌเยว กเถสฺสติ ตํ อยุตฺตํ เอกมนฺเต ตํ
ปุจฺฉิสฺสามีติ ฯ สา รโห ปจฺจาสึสามิ มหาราชาติ อาห ฯ ราชา
มนุสฺเส ปฏิกฺกมาเปสิ ฯ อถ นํ สา อาห มหาราช ปญฺหํ ตํ
ปุจฺฉิจฺสามีติ ฯ ปุจฺฉถ อยฺเย ชานนฺโต กเถสฺสามีติ ฯ อถ สา
ทกรกฺขสปญฺหํ ปุจฺฉนฺตี ปฐมํ คาถมาห
          สเจ โว วุยฺหมามานานํ     สตฺตนฺนํ อุทกณฺณเว
          มนุสฺสพลิเมสาโน          นาวํ คณฺเหยฺย รกฺขโส
          อนุปุพฺพํ กถํ ทตฺวา         มุญฺเจสิ ทกรกฺขโตติ ฯ
     ตตฺถ สตฺตนฺนนฺติ ตุมฺหากํ มาตา จ นนฺทาเทวี จ ติขิณมนฺตีกุมาโร
จ ธนุเสกฺขสหาโย จ ปุโรหิโต จ มโหสโถ จ ตุมฺเห
จาติ อิเมสํ สตฺตนฺนํ ฯ อุทกณฺณเวติ คมฺภีรวิตฺถเต อุทเก ฯ
มนุสฺสพลิเมสาโนติ มนุสฺสพลึ คเวสนฺโต ฯ คณฺเหยฺยาติ ถามสมฺ
ปนฺโน ทกรกฺขโส อุทกํ ทฺวิธา กตฺวา นิกฺขมิตฺวา ตํ นาวํ
คณฺเหยฺย คเหตฺวา จ ปน อิเม ฉ ชเน มม อนุปฏิปาฏิยา เทหิ
ตํ วิสชฺเชยฺยามีติ วเทยฺย อถ ตฺวํ อนุปุพฺพํ กถํ ทตฺวา ฯ มุญฺเจสิ
ทกรกฺขโตติ กถํ ปฐมํ ทตฺวา ฉฏฺฐํ ฉฑฺเฑตฺวา ทกรกฺขสโต
มุญฺเจยฺยาสีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา อตฺตโน ยถาอชฺฌาสยํ กเถนฺโต อิมํ
คาถมาห
         มาตรํ ปฐมํ ทชฺชํ       ภริยํ ทตฺวาน ภาตรํ
         ตโต สหายํ ทตฺวาน     ปญฺจมํ ทชฺช พฺรามฺมณํ
         ฉฏฺฐาหํ ทชฺชมตฺตานํ     เนว ทชฺชํ มโหสถนฺติ ฯ
     ตตฺถ ฉฏฺฐาหนฺติ อยฺเย ปญฺจเม ขาทิเต อถาหํ โภ ทกรกฺขส
มุขํ วิวราติ วตฺวา เตน วิวเฏ มุเข กจฺฉํ ทฬฺหํ พนฺธิตฺวา อิมํ
รชฺชสิรึ อคเณตฺวา อิทานิ มํ ขาทาติ ตสฺส มุเข ปปเตยฺยํ น
เตฺวว ชีวมาโน มโหสถปณฺฑิตํ ทเทยฺยนฺติ ฯ
               ฯ เอตฺตเกน อยํ ปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ
     เอวํ ญาตํ ปริพฺพาชิกาย รญฺโญ มหาสตฺเต สุหทยตฺตํ ฯ
น ปน เอตฺตเกเนว ปณฺฑิตสฺส คุโณ ปากโฏ อโหสิ ฯ เตนสฺสา
เอตทโหสิ อหํ มหาชนสฺส มชฺเฌ เอเตสํ คุณํ กเถยฺยามิ ราชา
เตสํ อคุณํ กเถตฺวา ปณฺฑิตสฺส คุณํ กเถสฺสติ เอวํ ปณฺฑิตสฺส
คุโณ นเภ ปุณฺณจนฺโท วิย ปากโฏ ภวิสฺสตีติ ฯ สา สพฺพํ
อนฺเตปุรชนํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อาทิโต ปฏฺฐาย ปุน ราชานํ ตเมว
ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา เตน รญฺญา ตเถว วุตฺเต มหาราช ตฺวํ ปฐมํ
มาตรํ ทสฺสามีติ วทสิ มาตา จ นาม มหาคุณา ตุยฺหญฺจ มาตา
น อญฺเญสํ มาตุสทิสา พหูปการา เต เอสาติ ตสฺสา คุณํ กเถนฺตี
คาถทฺวยมาห
           โปเสตา เต ชเนตฺตี จ  ทีฆรตฺตานุกมฺปิกา
           ฉพฺภิ ตยิ ปทุฏฺฐาสิ      ปณฺฑิตา อตฺถทสฺสินี
           อญฺญํ อุปนิสํ กตฺวา      วธา ตํ ปริโมจยิ
           ตํ ตาทิสึ ปาณททึ       โอรสํ คพฺภธารินึ
           มาตรํ เกน โทเสน     ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโนติ ฯ
     ตตฺถ โปเสตาติ ทหรกาเลเยว เทฺว ตโย วาเร นหาเปตฺวา
ปาเยตฺวา โภเชตฺวา ตํ โปเสสิ ฯ ทีฆรตฺตานุกมฺปิกาติ จิรํ กาลํ
มุทุนา จิตฺเตน อนุกมฺปิกา ฯ ฉพฺภิ ตยิ ปทุฏฺฐาสีติ ยทา ตยิ
ฉพฺภิ นาม พฺราหฺมโณ ปทุสฺสิ ตทา ตสฺมึ ตยิ ปทุฏฺเฐ สา
มาตา ปณฺฑิตา อตฺถทสฺสินี อญฺญํ ตว ปฏิรูปกํ กตฺวา ตํ
วธโต ปริโมจยิ ฯ
     จูฬนิสฺส กิร มหาจูฬนี นาม ปิตา อโหสิ ฯ สา อิมสฺส ทหรกาเล
เตน พฺราหฺมเณน สทฺธึ เมถุนํ ปฏิเสวิตฺวา ตํ ราชานํ วิเสน
มาเรตฺวา พฺราหฺมณสฺส ฉตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา ตสฺส อคฺคมเหสี หุตฺวา
เอกทิวสํ อมฺม ฉาโตมฺหีติ วุตฺเต ปุตฺตสฺส ผาณิเตน ขชฺชกํ
ทาเปสิ ฯ อถ นํ มกฺขิกา ปริวารยึสุ ฯ โส อิมํ นิมฺมกฺขิกํ
กตฺวา ขาทิสฺสามีติ โถกํ ปฏิกฺกมิตฺวา ภูมิยํ ผาณิตพินฺทุํ นิปาเตตฺวา
อตฺตโน สนฺติเก มกฺขิเก โปเถตฺวา ปลาเปสิ ฯ ตา คนฺตฺวา
อิตรํ ผาณิตํ ปริวารยึสุ ฯ โส นิมฺมกฺขิกํ กตฺวา ขชฺชกํ ขาทิตฺวา
หตฺเถ โธวิตฺวา มุขํ วิกฺขาเลตฺวา ปกฺกามิ ฯ พฺราหฺมโณ ตสฺส
กิริยํ ทิสฺวา จินฺเตสิ อยํ อิทาเนว นิมฺมกฺขิกํ ผาณิตํ ขาทติ
วุฑฺฒิปฺปตฺโต มม รชฺชํ น ทสฺสติ อิทาเนว นํ มาเรสฺสามีติ ฯ
โส ตมตฺถํ สลากเทวิยา อาโรเจสิ ฯ สา สาธุ เทว อหํ ตยิ
สิเนเหน อตฺตโน สามิกํปิ มาราเปสึ อิทานิปิ อิมินา เม โก อตฺโถ
มหาชนํ อชานาเปตฺวา รหสฺเสน นํ มาเรสฺสามีติ พฺราหฺมณํ วญฺเจตฺวา
อตฺเถโส อุปาโยติ ฯ สา ปณฺฑิตา อุปายกุสลา ภตฺตการกํ
ปกฺโกสาเปตฺวา สมฺม มม ปุตฺโต จูฬนีกุมาโร จ ตว ปุตฺโต
ธนุเสขกุมาโร จ เต ภเว เอกทิวสํ สญฺชาตา เอกโตว กุมารปริวาเรน
วฑฺฒิตฺวา ปิยสาหยกา อิทานิ ฉพฺภิ พฺราหฺมโณ มม ปุตฺตํ
มาเรตุกาโม ตฺวํ ตสฺส ชีวิตทานํ เทหีติ วตฺวา สาธุ เทวิ กึ
กริสฺสามีติ วุตฺเต มม ปุตฺโต อภิญฺหํ ตว เคเห โหตุ ตฺวญฺจ
โส จ ตว ปุตฺโต จ กติปาหํ นิราสงฺกภาวตฺถาย มหานเสเยว
สยิตฺวา เตสํ ตโต นิราสงฺกภาวํ ญตฺวา ตุมฺหากํ สยนฏฺฐาเน
เอฬกฏฺฐีนิ ฐเปตฺวา มนุสฺสานํ นิปชฺชนเวลายํ มหานเส อคฺคึ ทตฺวา
กิณฺจิ อชานาเปตฺวา มม ปุตฺตญฺจ ตว ปุตฺตญฺจ คเหตฺวา
จูฬทฺวาเรเนว นิกฺขมิตฺวา ตีโรรฏฺฐํ คนฺตฺวา มม ปุตฺตสฺส
ราชปุตฺตภาวํ อนาจิกฺขิตฺวา ตสฺส ชีวิตํ อนุรกฺขาหีติ อาห ฯ โส
สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ อถสฺส สา รตนสารํ อทาสิ ฯ โส ตถา
กตฺวา อตฺตโน ปุตฺตญฺจ ราชกุมารญฺจ อาทาย มทฺทรฏฺเฐ สากลนครํ
คนฺตฺวา ราชานํ อุปฏฺฐหิ ฯ โส ราชา โปราณกภตฺตการกํ
อปเนตฺวา ตสฺส ตํ ฐานํ อทาสิ ฯ เทฺวปิ กุมารา เตน สทฺธึเยว
ราชนิเวสนํ คจฺฉนฺติ ฯ ราชา กสฺเสเต ปุตฺตาติ ปุจฺฉิ ฯ
ภตฺตการโก มยฺหํ ปุตฺตาติ อาห ฯ นนุ วิสทิสาติ ฯ ทฺวินฺนํ อิตฺถีนํ
ปุตฺตา เทวาติ ฯ เต คจฺฉนฺเต กาเล วิสฺสาสิกา หุตฺวา มทฺทรญฺโญ
ธีตุยา สทฺธึ ราชนิเวสเนเยว กีฬนฺติ ฯ อถ จูฬนีกุมาโร จ
ราชธีตา จ อภิณฺหทสฺสเนน อญฺญมญฺญํ ปฏิพทฺธจิตฺตา อเหสุํ ฯ
กีฬนฏฺฐาเน จูฬนีกุมาโร ราชธีตรํ เคณฺฑุกํปิ ปาสกํปิ อาหราเปสิ ฯ
อนาหรนฺตึ สีเส ปหรติ ฯ สา โรทติ ฯ อถสฺสา สทฺทํ สุตฺวา
ราชา เกน เม ธีตา ปหตาติ วทติ ฯ ธาติโย อาคนฺตฺวา
กุมาริเก เกน ตฺวํ ปหตาติ ปุจฺฉนฺติ ฯ กุมาริกา สจาหํ อิมินา
ปหตามฺหีติ วกฺขามิ ปิตา เม เอตสฺส ราชทณฺฑํ กริสฺสตีติ จินฺเตตฺวา
ตสฺมึ สิเนเหน น กุมารสฺส ปหรณภาวํ กเถสิ ฯ นาหํ เกนจิ
ปหตาติ วทติ ฯ อเถกทิวสํ มทฺทราชา ตํ ปหรนฺตํ อทฺทส ฯ
ทิสฺวา ปนสฺส เอตทโหสิ อยํ กุมาโร น ภตฺตการเกน สทิโส
อภิรูโป ปาสาทิโก อติวิย อจฺฉมฺภีโต น อิมินา เอตสฺส ปุตฺเตน
ภวิตพฺพนฺติ ฯ โส ตโต ปฏฺฐาย ตํ ปริคณฺหิ ฯ ธาติโย กีฬนฏฺฐาเน
ขาทนียํ อาหริตฺวา ราชธีตาย เทนฺติ ฯ สาปิ อญฺเญสํ
ทารกานํ เทติ ฯ เต ชาณุนา ปติฏฺฐาย โอณตา คณฺหนฺติ ฯ
จูฬนีกุมาโร ปน ฐิตโกว ตสฺสา หตฺถโต อจฺฉินฺทิตฺวา คณฺหติ ฯ
ราชาปิ ตสฺส ตํ กิริยํ อทฺทส ฯ อเถกสฺมึ ทิวเส จูฬนีกุมารสฺส
เคณฺฑุโก รญฺโญ จุลฺลสยนสฺส เหฏฺฐา ปาวิสิ ฯ จฬนีกุมาโร ตํ
คณฺหนฺโต อตฺตโน อิสฺสริยมาเนน อิมสฺส ปจฺจนฺตรญฺโญ น เหฏฺฐาสยเน
ปวิสิสฺสามีติ ตํ ทณฺฑเกน นีหริตฺวา คณฺหติ ฯ ราชาปิ ตํ
กิริยํ ทิสฺวา นิจฺจเยเนส ๑- น ภตฺตการสฺส ปุตฺโตติ ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา
กสฺเสเต ปุตฺตาติ ปุจฺฉิ ฯ มยฺหํ ปุตฺตา เทวาติ ฯ อหํ ตว ปุตฺตญฺจ
อปุตฺตญฺจ ชานามิ สภาวเมว กเถหิ โน เจ กเถสิ ชิวิตนฺเต นตฺถีติ
ตชฺเชนฺโต ขคฺคํ อุคฺคิริ ฯ โส มรณภยภีโต กเถมิ เทว รโห ปน
ปจฺจาสึสามีติ วตฺวา รญฺญา โอกาเส กเต อภยํ ยาจิตฺวา ยถาภูตํ
อาโรเจสิ ฯ ราชา ตตฺตโต ญตฺวา อตฺตโน ธีตรํ อลงฺกริตฺวา
ตสฺส ปาทปริจาริกํ กตฺวา อทาสิ ฯ อิตเรสํ ปน ปลาตทิวเส
ภตฺตการโก จ จูฬนีกุมาโร จ ภตฺตการกปุตฺโต จ มหานเส
อาทิตฺเต อนฺโตเยว ทฑฺฒาติ สกลนคเร เอกโกลาหลํ อโหสิ ฯ
สลากเทวี ตํ ปวุตฺตึ ญตฺวา พฺราหฺมณสฺส อาโรเจสิ ฯ เทว ตุมฺหากํ
มโนรโถ มตฺถกํ ปตฺโต เต กิร ตโยปิ ชนา ภตฺตเคเหเยว
ทฑฺฒาติ ฯ โส ตุฏฺฐหฏฺโฐ อโหสิ ฯ สลากเทวีปิ จูฬนีกุมารสฺส
อฏฺฐีนีติ เอฬกฏฺฐีนิ อาหราเปตฺวา พฺราหฺมณสฺส ทสฺเสตฺวา ฉฑฺฑาเปสิ ฯ
อิมมตฺถํ สนฺธาย ปริพฺพาชิกา อญฺญํ อุปนิสํ กตฺวา
@เชิงอรรถ:  นิสฺสํสเยเนวาติปิ ปาโฐ ฯ
วธา ปริโมจยีติ อาห ฯ สา หิ เอฬกฏฺฐีนิ มนุสฺสฏฺฐีนีติ ทสฺเสตฺวา
ตํ วธาย โมจสิ ฯ โอรสนฺติ ยาย ตฺวํ อุเร กตฺวา วฑฺฒิโต ตํ
โอรสํ ปิยํ มนาปํ ฯ คพฺภธารินินฺติ ยาย ตฺวํ กุจฺฉินา ธาริโต ตํ
เอวรูปํ มาตรํ เตน โทเสน ทกรกฺขสสฺส ทสฺสสีติ ฯ
     ตํ สุตฺวา ราชา อยฺเย พหู มม มาตุ คุณา อหญฺจสฺสา
มม อุปการภาวํ ชานามิ ตโตปิ มเมว คุณา พหุตราติ มาตุ
อคุณํ กเถนฺโต อิมํ คาถทฺวยมาห
           ทหรา วิย อลงฺการํ     ธาเรติ อปิลนฺธนํ
           โทวาริเก อนีกฏฺเฐ     อติเวลํ ปชคฺฆติ
           ตโตปิ ปฏิราชานํ       สยํ ทูตานิ สาสติ
           มาตรํ เตน โทเสน     ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโนติ ฯ
    ตตฺถ ทหรา วิยาติ มหลฺลิกาปิ หุตฺวา ตรุณี วิย อลงฺการํ
ธาเรติ ปิลนฺธติ ฯ อปิลนฺธนนฺติ ปิลนฺธิตุํ อยุตฺตํ ฯ สา กิร วชิรปูริตํ
กาญฺจนเมขลํ ปิลนฺธิตฺวา รญฺโญ อมจฺเจหิ สทฺธึ มหาตเล
นิสินฺนกาเล อปราปรํ จงฺกมติ ฯ เมขลาสทฺเทน สกลราชนิเวสนํ
เอกนินฺนาทํ อโหสิ ฯ ปชคฺฆตีติ เอเต โทวาริกาทิเปตเก
หตฺถาจริยาทิเก อนีกฏฺเฐ จ เย เอติสฺสา อุฉิฏฺฐกํปิ ภุญฺชิตุํ อยุตฺตรูปา
เต อามนฺเตตฺวา เตหิ สทฺธึ อติเวลํ มหาหสิตํ หสติ ฯ ปฏิราชานนฺติ
ปฏิราชูนํ ฯ สยํ ทูตานิ สาสตีติ มม วจเนน สยํ ปณฺณํ ลิขิตฺวา
ทูเต เปเสสิ มม มาตา กาเม ปริภุญฺชนวยสฺมิเยว ฐิตา อสุกราชา
กิร อาคนฺตฺวา ตํ เนตูติ ฯ เต มยํ รญฺโญ อุปฏฺฐากา กสฺมา
โน เอวํ วเทสีติ ปฏิปณฺณานิ เปเสนฺติ ฯ เตสุ ปริสมชฺเฌ วาจิยมาเนสุ
มม สีสํ ฉินฺทนกาโล วิย อโหสิ ฯ เตน นํ โทเสน ทกรกฺขสสฺส
ทสฺสามีติ ฯ
     เภรี ตสฺส วจนํ สุตฺวา มหาราช มาตรํ ตาว อิมินา โทเสน
เทหิ ภริยา ปน เต คุณวตีติ ตสฺสา กเถนฺตี เทฺว คาถา อภาสิ
           อิตฺถีคุมฺพสฺส ปวรา      อจฺจนฺตํ ปิยภาณินี
           อนุพฺพตา สีลวตี        ฉายาว อนุปายินี
           อกฺโกธนา ปุญฺญวตี      ปณฺฑิตา อตฺถทสฺสินี
           อุพฺพรึ เกน โทเสน     ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโนติ ฯ
     ตตฺถ อิตฺถีคุมฺพสฺสาติ อิตฺถีคณสฺส ฯ อนุพฺพตาติ ทหรกาลโต
ปฏฺฐาย อนุพฺพตา อนุคตา สีลวตี ฉายาว อนุปายินี ฯ อกฺโกธนาติ
อาทิโต ปนสฺสา คุเณ กเถนฺตี มทฺทรฏฺเฐ สากลนคเร วสนกาเล
ตยา ปหตาปิ ตว อาณากรณภเยน ตยิ สิเนเหน มาตาปิตูนํ
น กเถสิ เอวเมสา อกฺโกธนา ปุญฺญวตี ปณฺฑิตา อตฺถทสฺสินีติ
อิทํ ทหรกาเล อกฺโกธนาทิภาวํ สนฺธายาห ฯ อุพฺพรินฺติ
โอโรธํ ฯ เอวํ คุณสมฺปนฺนํ นนฺทาเทวึ เกน โทเสน ทกรกฺขสสฺส
ทสฺสสีติ วทติ ฯ
     โส ตสฺสา อคุณํ กเถนฺโต อิมํ คาถมาห
           ขิฑฺฑารติสมาปนฺนํ       อนตฺถวสมาคตํ
           สา มํ สกานํ ปุตฺตานํ    อยาจํ ยาจเต ธนํ
           โสหํ ททามิ สารโต     พหุํ อุจฺจาวจํ ธนํ
           สุทุจฺจชํ จชิตฺวาน       ปจฺฉา โสจามิ ทุมฺมโน
           อุพฺพรึ เตน โทเสน     ทชฺชามิ ทกรกฺขิโนติ ฯ
     ตตฺถ อนตฺถวสมาคตนฺติ ตาย ขิฑฺฑารติยา กามกีฬาย อนตฺถการกานํ
กิเลสานํ วสํ อาคตํ มํ วิทิตฺวา ฯ สา มนฺติ สา นนฺทาเทวี
มํ ฯ สกานํ ปุตฺตานนฺติ ยํ มยา อตฺตโน ปุตฺตานญฺจ
ธีตานญฺจ ภริยานญฺจ ทินฺนํ ปิลนฺธนํ ตํ อยาจิตพฺพรูปํปิ มยฺหํ
เทหีติ ยาจติ ฯ ปจฺฉา โสจามีติ สา ทุติยทิวเส อิมานิ ปิลนฺธนานิ
รญฺญา มม ทินฺนานิ อาหรเถตานีติ เตสํ โรทนฺตานํ โอมุญฺจิตฺวา
คณฺหติ อถาหํ เต โรทมาเน มม สนฺติเก อาคเต ทิสฺวา ปจฺฉา
โสจามิ เอวํ โทสการิกา เอสา อิมินา นํ โทเสน ทกรกฺขสสฺส
ทสฺสามีติ ฯ
     อถ นํ ปริพฺพาชิกา อิมํ ตาว อิมินา โทเสน เทหิ กนิฏฺโฐ
ปน เต ติขิณมนฺตี กุมาโร อุปการโก ตํ เกน โทเสน ทสฺสสีติ
ปุตฺฉนฺตี คาถมาห
           เยโนจิตา ชานปทา     อานีตา จ ปฏิคฺคหํ
           อาภฏํ ปรรชฺเชภิ       อภิฏฺฐาย พหุธนํ
           ธนุคฺคหานํ ปวรํ        สูรํ ติขิณมนฺตินํ
           ภาตรํ เกน โทเสน     ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโนติ ฯ
     ตตฺถ เยโนจิตาติ เยน วฑฺฒิตา ฯ ปฏิคฺคหนฺติ เยน จ ตุมฺเห
ปรเทเส วสนฺตา ปุน เคหํ อานีตา ฯ อภิฏฺฐายาติ อภิภวิตฺวา ฯ
ติขิณมนฺตินนฺติ ติขิณปญฺญํ ฯ
     โส กิร มาตุ พฺราหฺมเณน สทฺธึ วสนกาเล ชาโต ฯ อถสฺส
วุฑฺฒิปฺปตฺตสฺส พฺราหฺมโณ ขคฺคํ หตฺเถ ทตฺวา อิมํ คเหตฺวา มํ
อุปฏฺฐาหีติ อาห ฯ โส พฺราหฺมณํ ปิตา เมติ สญฺญาย อุปฏฺฐาติ ฯ
อถ นํ เอโก อมจฺโจ ราชกุมาร น ตฺวํ เอตสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโต
ตว กุจฺฉิคตกาเล สลากเทวี ราชานํ มาราเปตฺวา เอตสฺส ฉตฺตํ
อุสฺสาเปสิ ตฺวํ มหาจูฬลนีรญฺโญ ปุตฺโตติ  อาห ฯ โส ตํ สุตฺวา
กุชฺฌิตฺวา โหตุ เอเกนุปาเยน นํ มาเรสฺสามีติ ราชกุลํ ปวิสนฺโต
ตํ ขคฺคํ เอกสฺส ปาทมูลิกสฺส ทตฺวา อปรํ ตฺวํ ราชทฺวาเร ฐตฺวา
มเมส ขคฺโคติ อิมินา สทฺธึ วิวาทํ กเรยฺยาสีติ วตฺวา ปาวิสิ ฯ
เต อุโภ กลหํ กรึสุ ฯ โส กึ เอส กลโหติ เอกํ ปุริสํ เปเสสิ ฯ
โส อาคนฺตฺวา ขคฺคตฺถายาติ อาห ฯ อถ นํ พฺราหฺมโณ ตํ สุตฺวา
กึ เอตนฺติ ปุจฺฉิ ฯ โส กิร ตุมฺเหหิ มม ทินฺนขคฺโค อญฺญสฺส
สนฺตโกติ ฯ กึ วเทสิ ตาต เตน หิ อาหราเปหิ สญฺชานิสฺสามิ
นนฺติ อาหราเปสิ ฯ กุมาโร ตํ อาหราเปตฺวา โกสโต นิกฺกฑฺฒิตฺวา
ปสฺสถาติ สญฺชานาเปนฺโต วิย ตํ อุปคนฺตฺวา เอกปฺปหาเรเนวสฺส
สีสํ ฉินฺทิตฺวา อตฺตโน ปาทมูเล ปาเตสิ ฯ ตโต ราชเคหโต
นีหริตฺวา ราชเคหํ ปฏิชคฺคิตฺวา นครํ อลงฺกริตฺวา ตสฺส อภิเสเก
อุปนีเต มาตา จูฬนีกุมารสฺส มทฺทรฏฺเฐ วสนภาวํ อาจิกฺขิ ฯ ตํ
สุตฺวา ราชกุมาโร เสนางฺคปริวุโต ตตฺถ คนฺตฺวา ภาตรํ อาเนตฺวา
รชฺเช ปติฏฺฐาเปสิ ฯ ตโต ปฏฺฐาย นํ ติขิณมนฺตีติ สญฺชานึสุ ฯ
ปริพฺพาชิกา ตํ เอวรูปํ ภาตรํ เกน โทเสน ทกรกฺขสสฺส ทสฺสสีติ
ปุจฺฉิ ฯ
     ราชา ตสฺส โทสํ กเถนฺโต อาห
           มโยจิตา ชานปทา      อานีตา จ ปฏิคฺคหํ
           อาภฏํ ปรรชฺเชภิ       อภิฏฺฐาย พหุธนํ
           ธนุคฺคหานํ ปวโร       สูโร ติขิณมนฺตี จ
           มยายํ สุขิโต ราชา     อิติ มญฺญติ ทารโก
           อุปฏฺฐานํปิ เม อยฺเย    น โส เอติ ยถาปุเร
           ภาตรํ เตน โทเสน     ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโนติ ฯ
     ตตฺถ ปรรชฺเชภีติ อิมสฺส มยา ปรรชฺชโต พหุธนํ อาภฏํ
สยญฺจ ปรรชฺเช วสนฺโต ปุน อิมํ เคหํ อาเนตฺวา เอส มยา
มหติยเส ปติฏฺฐาปิโตติ วทติ ฯ ยถาปุเรติ ปุพฺเพ ปาโตว อาคจฺฉติ
อิทานิ ปเนส น ตถา เอติ อิมินา นํ โทเสน ทกรกฺขสสฺส ทสฺสามีติ ฯ
     ปริพฺพาชิกา มหาราช ภาตุ ตาว โทโส โหตุ ธนุเสกฺขกุมาโร
ปน ตยิ สิเนเหน คุณยุตฺโต พหูปกาโรติ ตสฺส คุณํ กเถนฺตี
อาห
           เอกรตฺเตน อุภโย      ตวญฺเจว ธนุเสขวา
           อุโภ ชาเตตฺถ ปญฺจาลา  สหายา สุสมาวยา
           จริยา ตํ อนุพนฺธิตฺโถ    เอกทุกฺขสุโข ตว
           อุสฺสุกฺโก เต ทิวารตฺตึ   สพฺพกิจฺเจสุ ปาวโต
           สหายํ เกน โทเสน     ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโนติ ฯ
     ตตฺถ ธนุเสขวาติ ธนุเสขตาย ธนุเสขกุมาโรติ อตฺโถ ฯ
เอตฺถาติ อิเธว นคเร ฯ ปญฺจาลาติ อุตฺตรปญฺจาลนคเร ชาตตฺตา
เอวํ โวหารา ฯ สุสมาวยาติ สุฏฺฐุ สมาวยา ฯ จริยา ตํ อนุพนฺธิตฺโถติ
ทหรกาเล ชนปทจาริกาย ปกฺกนฺตํ ตํ อนุพนฺธิตฺถ กิมิว
ฉายาว น วิชหีติ ฯ อุสฺสุกฺโก เตติ ตว กิจฺเจสุ รตฺตินฺทิวํ อุสฺสุกฺโก
ฉนฺทชาโต นิจฺจํ ปาวโต ตํ เกน โทเสน ทกรกฺขสสฺส ทสฺสสีติ ฯ
     อถสฺส ราชา โทสํ กเถนฺโต อาห
           จริยา มํ อยํ อยฺเย     สญฺชคฺฆิตฺโถ มยา สมา
           อชฺชาปิ เตน วณฺเณน    อติเวลํ ปชคฺฆติ
           อุพฺพริยาปิ เม อยฺเย    มนฺตยามิ รโหคโต
           อนามนฺโต ปวิสติ       ปุพฺเพ อปฺปฏิเวทิโต
           ลทฺธทฺวาโร กโตกาโส   อหิริกํ อนาทรํ
           สหายํ เตน โทเสน     ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโนติ ฯ
     ตตฺถ อชฺชาปิ เตน วณฺเณนาติ ยถา จริยาย ปุพฺเพ มํ
อนุพนฺธนฺโต มยา อนาเถน สทฺธึ เอกโต ภุญฺชนฺโต สยนฺโต หตฺถํ
ปหริตฺวา มหาหสิตํ หสิ อชฺชาปิ ตเถว หสติ ทุคฺคตกาเล วิย มํ
ปสฺสติ ฯ อนามนฺโตติ รโห นนฺทาเทวิยา สทฺธึ มนฺเตนฺเตปิ มยิ
อชานาเปตฺวาว สหสา ปวิสติ อิมินา โทเสน ตํ อหิริกํ อนาทรํ
ทกรกฺขสสฺส ทสฺสามีติ ฯ
     อถ นํ ปริพฺพาชิกา มหาราช เอตสฺส ตาเวส โทโส โหตุ
ปุโรหิโต ปน เต พหูปกาโรติ ตสฺส คุณํ กเถนฺตี อาห
           กุสโล สพฺพนิมิตฺตานํ     รุทญฺญู อาคตาคโม
           อุปฺปาเท สุปิเน ยุตฺโต   นิยฺยาเน จ ปเวสเน
           ปโฐ ภุมฺมนฺตลิกฺขสฺมึ     นกฺขตฺตปทโกวิโท
           พฺราหฺมณํ เกน โทเสน   ทชฺชาสิ ทกรกฺขิโนติ ฯ
     ตตฺถ สพฺพนิมิตฺตานนฺติ อิมินา นิมิเตน อิทํ ภวิสฺสติ อิมินา
อิทนฺติ เอวํ สพฺพนิมิตฺเตสุ กุสโล ฯ รุทญฺญูติ สพฺพรวํ ชานาติ ฯ
อุปฺปาเทติ จนฺทคฺคาหสุริยคฺคาหอุกฺกาปาตทิสาทาหาทิเก อุปฺปาเท ฯ
สุปิเน ยุตฺโตติ สุปิเน จ ตสฺส นิปฺผตฺติ ชานนวเสน ยุตฺโต ฯ
นิยฺยาเน จ ปเวสเนติ อิมินา นกฺขตฺเตน นิยฺยานิตพฺพํ อิมินา
ปวิสิตพฺพนฺติ ชานาติ ฯ ปโฐ ภุมฺมนฺตลิกฺขสฺมินฺติ เฉโก ปฏิพโล
ภูมิยญฺจ อนฺตลิกฺเข จ โทสคุเณ ชานิตุํ สมตฺโถ ฯ นกฺขตฺตปทโกวิโทติ
อฏฺฐวีสติยา นกฺขตฺตโกฏฺฐาเสสุ เฉโก ฯ ตํ เกน โทเสน ทกรกฺขสสฺส
ทสฺสสีติ ฯ
     ราชา ตสฺส โทสํ กเถนฺโต อาห
           ปริสายํปิ เม อยฺเย     อุมฺมิลิตฺวา อุทิกฺขติ
           ตสฺมา อจฺจภมุํ ลุทฺทํ     ทชฺชาหํ ทกรกฺขิโนติ ฯ
     ตสฺสตฺโถ อยฺเย เอส มํ ปริสมชฺเฌ โอโลเกนฺโตปิ อกฺขีนิ
อุมฺมิลิตฺวา กุทฺโธ วิย อุทกฺขติ ตสฺมา เอตํ อุมฺมิลิตฺวา ฐิตภมุ
โทเสน อุขิตฺตภมุํ วิย ลุทฺทํ พฺยานกํ อหํ ทกรกฺขิโน ทสฺสามีติ ฯ
     ตโต ปริพฺพาชิกา มหาราช ตฺวํ มาตรํ อาทึ กตฺวา อิเม
ปญฺจ ชเน ทกรกฺขสสฺส ทสฺสามีติ วทสิ เอวรูปญฺจ สิริวิภวํ
อคเณตฺวา อตฺตโน ชีวิตํ มโหสถปณฺฑิตสฺส ทมฺมีติ วทสิ กึ ตสฺส
คุณํ ปสฺสสีติ ปุจฺฉนฺตี อิมา คาถา อภาสิ
           สสมุทฺทปริสาสํ         มหิสาครกุณฺฑลํ
           พสุนฺธรํ อาวสสิ        อมจฺจปริวาริโต
           จาตุรนฺโต มหารฏฺโฐ    วิชิตาวี มหพฺพโล
           ปฐพฺยา เอกราชาสิ     ยโส เต วิปุลํ คโต
           โสฬสิตฺถีสหสฺสานิ       อามุตฺตมณิกุณฺฑลา
           นานาชนปทา นารี      เทวกญฺญูปมา สุภา
           เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ     สพฺพกามสมิทฺธินํ
           สุขิตานํ ปิยํ ทีฆํ        ชีวิตํ อาหุ ขตฺติย
           อถ ตฺวํ เกน วณฺเณน    เกน วา ปน เหตุนา
           ปณฺฑิตํ อนุรกฺขนฺโต      ปาณํ จชสิ ทุจฺจชนฺติ ฯ
     ตตฺถ สสมุทฺทปริสาสนฺติ สมุทฺทปริขาสํขาเตน สมุทฺทปริกฺเขเปน
สมนฺนาคตํ ฯ สาครกุณฺฑลนฺติ ตํ ปริกฺขิปิตฺวา ฐิตสฺส สาครสฺส
กุณฺฑลภูตํ ฯ วิชิตาวีติ วิชิตสงฺคาโม ฯ เอกราชาติ อญฺญสฺส
อตฺตโน สทิสสฺส รญฺโญ อภาวโต เอโกว ราชา ฯ สพฺพกามสมิทฺธินนฺติ
สพฺเพสํปิ วตฺถุกามกิเลสกามานํ สมิทฺธิยา สมนฺนาคตํ ฯ
สุขิตานนฺติ เอวรูปานํ สุขิตานํ สตฺตานํ เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ ชีวิตํ
ทีฆเมว ปิยํ น เต อปฺปํ ชีวิตมิจฺฉนฺตีติ ปณฺฑิตา วทนฺติ ฯ
ปาณนฺติ เอวรูปํ อตฺตโน ชีวิตํ กสฺมา ปณฺฑิตํ อนุรกฺขนฺโต
จชสีติ ฯ
     โส ตสฺสา กถํ สุตฺวา ปณฺฑิตสฺส คุเณ กเถนฺโต อิมา
คาถา อภาสิ
           ยโตปิ อาคโต อยฺเย    มม อตฺถํ มโหสโถ
           นาภิชานามิ ธีรสฺส      อนุมตฺตํปิ ทุกฺกฏํ
           สเจปิ กิมฺหิจิ กาเล     มรณํ เม ปุเร สิยา
           ปุตฺเต จ เม ปปุตฺเตจ   สุขาเปยฺย มโหสโถ
           อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ      สพฺพมตฺถํ วิปสฺสติ
           อนาปราธกมฺมนฺตํ       น ทชฺชํ ทกรกฺขิโนติ ฯ
     ตตฺถ กิมฺหิจิ กาเลติ กิสฺสมิญฺจิ กาเล ฯ สุขาเปยฺยาติ
สุขสฺมึเยว ปติฏฺฐเปยฺย ฯ สพฺพมตฺถนฺติ เอวํ อนาคตํ ปจฺจุปฺปนฺนํ
ว อตีตํ วา สพฺพมตฺถํ สพฺพญฺญู พุทฺโธ วิย วิปสฺสติ ฯ
อนาปราธกมฺมนฺตนฺติ กายกมฺมาทีสุ อปราธรหิตํ ฯ น ทชฺชนฺติ อยฺเย เอวํ
อสมธุรํ ปณฺฑิตํ นาหํ ทกรกฺขสสฺส ทสฺสามีติ ฯ
     เอวํ ราชา มหาสตฺตสฺส คุเณ จนฺทมณฺฑลํ อุทฺธรนฺโต วิย
อุกฺขิปิตฺวา กเถสิ ฯ อิติ อิมํ ชาตกํ ยถา อนุสนฺธิปฺปตฺตํ โหติ ฯ
     อถ ปริพฺพาชิกา จินฺเตสิ เอตฺตเกนาปิ ปณฺฑิตสฺส
คุณา ปากฏา น โหนฺติ สกลนครวาสีนํ มชฺเฌเยว สาครปิฏฺเฐ
อาสิตฺตเตลํ วิย วิปฺปกีรณํ ปณฺฑิตสฺส คุเณ ปากเฏ กริสฺสามีติ ฯ
ราชานํ คเหตฺวา ปาสาทา โอรุยฺห ราชงฺคเณ อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา
ตตฺถ นิสีทิตฺวา นาคเร สนฺนิปาตาเปตฺวา ปุน ราชานํ อาทิโต
ปฏฺฐาย ทกรกฺขสปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา เตน เหฏฺฐา กถิตนเยเนว กถิตกาเล
นาคเร อามนฺเตตฺวา อาห
           อิทํ สุณาถ ปญฺจาลา     จูฬเนยฺยสฺส ภาสิตํ
           ปณฺฑิตํ อนุรกฺขนฺโต      ปาณํ จชติ ทุจฺจชํ
           มาตุ ภริยาย ภาตุ จ    สขิโน พฺราหฺมณสฺส จ
           อตฺตโน วาปิ ปญฺจาโล   ฉนฺนํ จชติ ชีวิตํ
           เอวํ มหตฺถิยา ปญฺญา    นิปุณา สาธุจินฺตินี
           ทิฏฺฐธมฺมหิตตฺถาย       สมฺปราเย สุขาย จาติ ฯ
     ตตฺถ มหตฺถิยาติ มหนฺตํ อตฺถํ คเหตฺวา ฐิตา ฯ ทิฏฺฐธมฺมหิตตฺถายาติ
อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว หิตตฺถาย ปรโลเก สุขตฺถาย จ โหติ ฯ
     อิติ สา รตนฆรสฺส มณิกฺขนฺเธน กูฏํ คณฺหนฺตี วิย มหาสตฺตสฺส
คุเณหิ ธมฺมเทสนาย กูฏํ คณฺหติ ฯ
                  ทกรกฺขสปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ
       นิฏฺฐิตา จ สพฺพโส มหาอุมฺมงฺคชาตกวณฺณนา ฯ
     อิติ สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา
ชาตกํ สโมธาเนนฺโต น ภิกฺขเว อิทาเนว ตถาคโต ปญฺญวา
ปรปฺปวาทมทฺทโน อตีเต อปริปกฺเก ญาเณ โพธิญาณตฺถาจริยํ
จรนฺโตปิ ปญฺญวาเยวาติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
           เสนโก กสฺสโป อาสิ    กามินฺโท อมฺพฏฺโฐ จาปิ
           ปุกกุโส โปฏฺฐปาโท     ปญฺจาลจนฺโท อนุรุทฺโธ
           เทวินฺโท โสณทณฺฑโก    เกวฏฺโฏ เทววตฺโต จ
           สลากา ถูลนนฺทิกา      อนุเกวฏฺโฏ โมคฺคลฺลาโน
           สุนฺทรี ปญฺจาลจนฺที จ    มลฺลิกา จ สาลิกา
           อุทุมฺพรเทวี โคตมี      เวเทโห กาฬุทายี จ
           เภรี อุปฺปลฺลวณฺณาสิ     ปิตา สุทฺโธทโน อหุ
           มาตา อาสิ มหามายา   อมรา พิมฺพสุนฺทรี
           ติขิณกุมาโร จ ฉนฺโน    ธนุเสโข จ ราหุโล
           สุโว อโหสิ อานนฺโท    สาริปุตฺโต จ จูฬนี
           มโหสโถ โลกนาโถ     เอวํ ธาเรถ ชาตกนฺติ ฯ
               มโหสถปณฺฑิตชาตกํ ปญฺจมํ นิฏฺฐิตํ ฯ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๓ หน้า ๒๒๓-๔๕๖. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=43&A=4561&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=43&A=4561&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=600              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=3861              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=4644              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=4644              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_28

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านเล่มถัดไป คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]