ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๔ ภาษาบาลีอักษรไทย ชา.อ.๑๐ มหานิปาต(๒)

หน้าที่ ๑๙๙.

มหานิปาต วณฺณนา --------- วิธุรชาตกํ ปณฺฑุ กีสิยาสิ ทุพฺพลาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ปญฺญาปารมึ อารพฺภ กเถสิ ฯ เอก ทิวสมฺหิ ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺฐาเปสุํ อาวุโส อโห วต สตฺถา มหาปญฺโญ ปุถุปญฺโญ ชวนปญฺโญ หาสปญฺโญ ติกฺขปญฺโญ นิพฺเพธิกปญฺโญ ปรปฺปวาทมทฺทโน อตฺตโน ปญฺญานุภาเวน ขตฺติยปณฺฑิตาทีหิ อภิสงฺขเต สุขุมปญฺเห ภินฺทิตฺวา เต ทเมตฺวา นิพฺพิเสวเน กตฺวา สรเณสุ เจว สีเลสุ จ ปติฏฺฐเปตฺวา อมตคามิมคฺคํ ปฏิปาเทสีติ ฯ สตฺถา อาคนฺตฺวา กายนุตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนาติ ปุจฺฉิตฺวา ภนฺเต อิมาย นามาติ วุตฺเต อนจฺฉริยํ ภิกฺขเว ยํ ตถาคโต ปรมาภิสมฺโพธึ ปตฺโต ปรปฺปวาทํ ภินฺทิตฺวา ขตฺติยาทโย วิเนยฺย ปุริมภวสฺมึ หิ อนุตฺตรํ โพธิญาณํ ปริเยสนฺโตปิ ตถาคโต ปญฺญวา ปรปฺปวาทมทฺทโนเยว ตถาหิ อหํ วิธุรปณฺฑิตกาเล สฏฺฐีโยชนุพฺเพเธ กาฬคิริปพฺพตมุทฺธนิ ปุณฺณกํ นาม ยกฺขเสนาปตึ ญาณพเลน ทเมตฺวา นิพฺพิเสวนํ กตฺวา ปญฺจสีเลสุ ปติฏฺฐเปนฺโต อตฺตโน ชีวิตทานํ ทาเปสินฺติ วตฺวา ตุณฺหี อโหสิ เตหิ ยาจิโต อตีตํ อาหริ ฯ อตีเต กุรุรฏฺเฐ อินฺทปตฺตนคเร ธนญฺชยโกรโพฺย นาม ราชา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๐.

รชฺชํ กาเรสิ ฯ วิธุรปณฺฑิโต นาม อมจฺโจ ตสฺส อตฺถธมฺมานุสาสโก อโหสิ ฯ โส มธุรกโถ มหาธมฺมกถิโก สกลชมฺพูทีปราชาโน หตฺถิกนฺตวีณาสเรน ปลุทฺธา หตฺถิโน วิย อตฺตโน มธุรธมฺมเทสนาย ปโลเภตฺวา เตสํ สกรฏฺฐานิ คนฺตุํ อททมาโน พุทฺธลีลาย มหาชนสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต มหนฺเตน ยเสน ตสฺมึ นคเร ปฏิวสติ ฯ พาราณสิยํปิ โข คิหิสหายกา จตฺตาโร พฺราหฺมณมหาสาลา มหลฺลกกาเล กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวา เคหํ ปหาย หิมวนฺตํ ปวิสิตฺวา อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อภิญฺญา จ สมาปตฺติโย จ นิพฺพตฺเตตฺวา วนมูลผลาหารา ตตฺเถว จิรํ วสิตฺวา โลณมฺพิลเสวนตฺถาย จาริกญฺจรมานา องฺครฏฺเฐ กาลจมฺปากนครํ ปตฺวา ราชุยฺยาเน วสิตฺวา ปุน ทิวเส นครํ ภิกฺขาย ปวิสึสุ ฯ ตตฺถ สหายกา จตฺตาโร กุฏุมฺพิกา เตสํ อิริยาปเถ ปสีทิตฺวา วนฺทิตฺวา ภิกฺขาภาชนํ คเหตฺวา เอเกกํ อตฺตโน อตฺตโน นิเวสนํ อาเนตฺวา ปณีเตน อาหาเรน ปริวิสิตฺวา ปฏิญฺญํ คเหตฺวา อุยฺยาเน วสาเปสุํ ฯ จตฺตาโร ตาปสา จตุนฺนํ กุฏุมฺพิกานํ เคเหสุ ภุญฺชิตฺวา ทิวาวิหารตฺถาย เอโก ตาวตึสภวนํ คจฺฉติ เอโก นาคภวนํ คจฺฉติ เอโก สุปณฺณภวนํ คจฺฉติ เอโก โกรพฺยสฺส รญฺโญ มิคาชินํ นาม อุยฺยานํ คจฺฉติ ฯ เตสุ โย เทวโลกํ คนฺตฺวา ทิวาวิหารํ กโรติ ฯ โส สกฺกสฺส ยสํ โอโลเกตฺวา อตฺตโน อุปฏฺฐากสฺส ตเมว วณฺเณติ ฯ โย นาคภวนํ คนฺตฺวา ทิวาวิหารํ กโรติ ฯ โส นาคราชสฺส สมฺปตฺตึ โอโลเกตฺวา อตฺตโน อุปฏฺฐากสฺส ตเมว วณฺเณติ ฯ โย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๑.

สุปณฺณภวนํ คนฺตฺวา ทิวาวิหารํ กโรติ ฯ โส สุปณฺณราชสฺส วิภูตึ โอโลเกตฺวา อตฺตโน อุปฏฺฐากสฺส ตเมว วณฺเณติ ฯ โย โกรพฺยสฺส อุยฺยานํ คนฺตฺวา ทิวาวิหารํ กโรติ ฯ โส ธนญฺชยสฺส สิริโสภคฺคํ โอโลเกตฺวา อตฺตโน อุปฏฺฐากสฺส ตเมว วณฺเณติ ฯ เต จตฺตาโร กุฏุมฺพิกา ตํ ตเทว ฐานํ ปตฺเถนฺตา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา อายูหปริโยสาเน เอโก สกฺโก หุตฺวา นิพฺพตฺติ เอโก สปุตฺตทาโร นาคภวเน นาคราชา หุตฺวา นิพฺพตฺติ เอโก สิมฺพลิรุกฺขวิมาเน สุปณฺณราชา หุตฺวา นิพฺพตฺติ เอโก ธนญฺชยรญฺโญ อคฺคมเหสิยา กุจฺฉิสฺมึ นิพฺพตฺติ ฯ เตปิ จตฺตาโร ตาปสา อปริหีนชฺฌานา กาลํ กตฺวา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตึสุ ฯ เตสุ โกรพฺยกุมาโร วุฑฺฒิมนฺวาย ปิตุ อจฺจเยน รชฺเช ปติฏฺฐหิตฺวา ธมฺเมน สเมน รชฺชํ กาเรสิ ฯ โส ปน ชูตจิตฺตโก อโหสิ ฯ โส วิธุรปณฺฑิตสฺส โอวาเท ฐตฺวา ทานํ เทติ สีลํ รกฺขติ อุโปสถํ อุปวสิ ฯ โส เอกทิวสํ สมาทินฺนุโปสโถ วิเวกมนุพฺรูหิสฺสามีติ อุยฺยานํ คนฺตฺวา มนุญฺญฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา สมณธมฺมํ อกาสิ ฯ สกฺโกปิ สมาทินฺนุโปสโถ เทวโลเก ปลิโพโธ โหตีติ มนุสฺสโลเก ตเมว อุยฺยานํ คนฺตฺวา มนุญฺญฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา สมณธมฺมํ อกาสิ ฯ วรุณนาคราชาปิ สมาทินฺนุโปสโถ นาคภวเน ปลิโพโธ โหตีติ ตตฺเถว คนฺตฺวา เอกสฺมึ มนุญฺญฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา สมณธมฺมํ อกาสิ ฯ สุปณฺณราชาปิ สมาทินฺนุโปสโถ สุปณฺณภวเน ปลิโพโธ โหตีติ ตตฺเถว คนฺตฺวา เอกสฺมึ มนุญฺญฏฺฐาเน นิสีทิตฺวา สมณธมฺมํ อกาสิ ฯ เตปิ จตฺตาโร ชนา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๒.

สายณฺหสมเย สกสกฏฺฐานา นิกฺขมิตฺวา มงฺคลโปกฺขรณีตีเร สมาคนฺตฺวา อญฺญมญฺญํ โอโลเกตฺวา ปุพฺพสิเนหวเสน สมคฺคา สมฺโมทมานา หุตฺวา อญฺญมญฺญํ เมตฺตจิตฺตํ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา มธุรปฏิสนฺถารํ กตฺวา ๑- สกฺโกปิ มงฺคลสิลาตเล นิสีทิ อิตเร อตฺตโน อตฺตโน ยุตฺตํ โอกาสํ ญตฺวา นิสีทึสุ ฯ อถ เน สกฺโก อาห มยํปิ จตฺตาโร ราชาโนว สมาทินฺนุโปสถา อมฺเหสุ ปน กสฺส สีลํ มหนฺตนฺติ ฯ อถ นํ วรุณนาคราชา อาห ตุมฺหากํปิ ติณฺณํ ชนานํ สีลโต มยฺหเมว สีลํ มหนฺตนฺติ ฯ กิเมตฺถ การณนฺติ ฯ อยํ ตาว สุปณฺณราชา อมฺหากํ ชาตานมฺปิ อชาตานมฺปิ ปจฺจามิตฺโต อหํ เอวรูปํ อมฺหากํ ชีวิตกฺขยกรํ ปจฺจามิตฺตํ ทิสฺวาปิ ตสฺส โกปํ น กโรมิ อิมินา การเณน มม สีลํ มหนฺตนฺติ วตฺวา อิทํ ทสนิปาเต จตุโปสถชาตเก ปฐมํ คาถมาห โย โกปเนยฺเย น กโรติ โกปํ น กุชฺฌติ สปฺปุริโส กทาจิ กุทฺโธปิ โส นาวีกโรติ โกปํ ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเกติ ฯ ตตฺถ โยติ ขตฺติยาทีสุ โยโกจิ ฯ โกปเนยฺเยติ กุชฺฌิตพฺพยุตฺตเก ปุคฺคเล ขนฺตีวาที วิย โกปํ น กโรติ ฯ กทาจีติ โย จ กิสฺมิญฺจิ กาเล น กุชฺฌติ ฯ กุทฺโธปีติ สเจ ปน โส สปฺปุริโส กุชฺฌติ อถ กุทฺโธปิ ตํ โกปํ นาวีกโรติ จูฬโพธิตาปโส วิย ฯ ตํ เว @เชิงอรรถ: กรึสุ ฯ เตสุ สกฺโกติ ยุตฺตตรํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๓.

นรนฺติ มหาราช ตํ สปฺปุริสํ สมิตปาปตาย โลเก ปณฺฑิตา สมณํ กเถนฺติ อิเม ปน คุณา มยิ สนฺติ ตสฺมา มเมว สีลํ มหนฺตนฺติ ฯ ตํ สุตฺวา สุปณฺณราชา อยํ นาโค มม อคฺคภกฺโข ยสฺมา ปนาหํ เอวรูปํ อคฺคภกฺขํ ทิสฺวาปิ ขุทํ อธิวาเสตฺวา อาหารเหตุ ปาปํ น กโรมิ ตสฺมา มม สีลํ มหนฺตนฺติ วตฺวา คาถมาห โอโนทโร โย สหเต ชิฆจฺฉํ ทนฺโต ตปสฺสี มิตปานโภชโน อาหารเหตุ น กโรติ ปาปํ ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเกติ ฯ ตตฺถ ทนฺโตติ อินฺทฺริยทมเนน สมนฺนาคโต ฯ ตปสฺสีติ ตปนิสฺสิตโก ฯ อาหารเหตุ น กโรติ ปาปนฺติ ชิฆจฺฉาย ปีฬิโตปิ โย ลามกกมฺมํ น กโรติ ธมฺมเสนาปติ สาริปุตฺตตฺเถโร วิย อหํ ปน อชฺช อาหารเหตุ ปาปํ น กโรมิ ตสฺมา มม สีลํ มหนฺตนฺติ ฯ ตโต สกฺโก เทวราชา อหํ นานปฺปการํ สุขปทฏฺฐานํ เทวโลเก สมฺปตฺตึ ปหาย สีลํ รกฺขนตฺถาย มนุสฺสโลกํ อาคโต ตสฺมา ตุมฺหากํ สีลโต มม สีลํ มหนฺตนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห ขิฑฺฑํ รตึ วิปฺปชหิตฺวา สพฺพํ น จาลิกํ ภาสติ กิญฺจิ โลเก วิภูสนฏฺฐานา วิรโต เมถุนสฺมา ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเกติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๔.

ตตฺถ ขิฑฺฑนฺติ กายิกวาจสิกขิฑฺฑํ ฯ รตินฺติ ทิพฺพกามคุณรตึ ฯ กิญฺจีติ อปฺปมตฺตกํปิ ฯ วิภูสนฏฺฐานาติ มํสวิภูสา จ ฉวิวิภูสา จ เทฺว วิภูสา ตตฺถ อชฺโฌหรณิยาหาโร มํสวิภูสา นาม มาลาคนฺธาทีนิ ฉวิวิภูสา นาม เยน อกุสลจิตฺเตน สาทิยติ ตนฺตสฺส ฐานํ ตโต ปฏิวิรโต ฯ เมถุนสฺมาติ เมถุนเสวนโต จ โย ปฏิวิรโต ฯ ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเกติ อหํ ปน อชฺช เทวจฺฉรา ปหาย อิธาคนฺตฺวา สมณธมฺมํ กโรมิ ตสฺมา มม สีลํ มหนฺตนฺติ ฯ เอวํ สกฺโกปิ อตฺตโน สีลเมว วณฺเณติ ฯ ตํ สุตฺวา ธนญฺชยราชา อหํ อชฺช มหนฺตํ ปริคฺคหํ โสฬสสหสฺสาหิ นาฏกิตฺถีหิ ปริปุณฺณํ อนฺเตปุรํ ปริจฺจชิตฺวา อุยฺยาเน สมณธมฺมํ กโรมิ ตสฺมา มม สีลํ มหนฺตนฺติ วตฺวา อิมํ คาถมาห ปริคฺคหํ โลภธมฺมญฺจ สพฺพํ เย เว ปริญฺญาย ปริจฺจชนฺติ ทนฺตํ ฐิตตฺตํ อมมํ นิราสํ ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเกติ ฯ ตตฺถ ปริคฺคหนฺติ นานปฺปการํ วตฺถุกามํ ฯ โลภธมฺมนฺติ ตสฺมึ อุปฺปชฺชนตณฺหํ ฯ ปริญฺญายาติ ญาตปริญฺญา ตีรณปริญฺญา ปหานปริญฺญาติ อิมาหิ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานิตฺวา ตตฺถ ขนฺธาทีนํ สภาวชานนํ ญาตปริญฺญา นาม ขนฺเธสุ อคุณํ อุปธาเรตฺวา ตีรณํ ติรณปริญฺญา นาม เตสุ โทสํ ทิสฺวา ฉนฺทราคสฺสาปกฑฺฒนํ ปหานปริญฺญา นาม เย อิมาหิ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๕.

วตฺถุกามกิเลสกาเม ปริจฺจชนฺติ ฉฑฺเฑตฺวา คจฺฉนฺติ ฯ ทนฺตนฺติ นิพฺพิเสวนํ ฐิตตฺตนฺติ มิจฺฉาวิตกฺกาภาเวน ฐิตสภาวํ ฯ อมมนฺติ มมายนตณฺหาย วิรหิตํ ฯ นิราสนฺติ ปุตฺตทาราทีหิ นิราสจิตฺตํ ฯ ตํ เว นรนฺติ ตํ เอวรูปํ ปุคฺคลํ สมณนฺติ วทนฺติ ฯ อิติ เต สพฺเพปิ อตฺตโน อตฺตโน สีลเมว มหนฺตนฺติ วณฺเณตฺวา ธนญฺชยํ ปุจฺฉึสุ มหาราช อตฺถิ ปน โกจิ ตุมฺหากํ สนฺติเก ปณฺฑิโต โย โน อิมํ กงฺขํ วิโนเทยฺยาติ ฯ อาม มหาราช มม อตฺถธมฺมานุสาสโก อสมธุโร วิธุรปณฺฑิโต นาม อตฺถิ โส โน กํขํ วิโนเทสฺสติ ตสฺส สนฺติกํ คจฺฉามาติ ฯ เต สาธูติ สมฺปฏิจฺฉึสุ ฯ อถ สพฺเพ เต อุยฺยานา นิกฺขมิตฺวา ธมฺมสภายํ คนฺตฺวา ธมฺมาสนํ อลงฺการาเปตฺวา โพธิสตฺตํ ปลฺลงฺกวรมชฺเฌ นิสีทาเปตฺวา ปฏิสนฺถารํ กตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺนาว ปณฺฑิต อมฺหากํ กงฺขา อุปฺปนฺนา ตํ วิโนเทหีติ วตฺวา อิมํ คาถมาหํสุ ปุจฺฉาม กตฺตารมโนมปญฺญํ กถาสุ โน วิคฺคโห อตฺถิ ชาโต ฉินฺทชฺช กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ ตยชฺช กงฺขํ วิตเรมุ สพฺเพติ ตตฺถ กตฺตารนฺติ กตฺตพฺพยุตฺตกํ การณาการณํ ชานนสมตฺถํ ตุวํ ฯ วิคฺคโห อตฺถิ ชาโตติ เอโก สีลวิคฺคโห สีลวิวาโท อุปฺปนฺโน อตฺถิ ฯ ฉินฺทชฺชาติ อมฺหากํ ตํ กงฺขํ ตานิ วิจิกิจฺฉิตานิ วชิเรน สิเนรุํ ปหรนฺโต วิย สกฺโก อชฺช ฉินฺท ฯ วิตเรมูติ วิตเรยฺยาม ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๖.

อถ ปณฺฑิโต เตสํ วจนํ สุตฺวา มหาราช ตุมฺหากํ สีลํ นิสฺสาย อุปฺปนฺนา วิวาทกถา กถํ ทุกฺกถิตํ สุกถิตํ วา ชานิสฺสามีติ วตฺวา อิมํ คาถมาห เย ปณฺฑิตา อตฺถทสฺสา ภวนฺติ ภาสนฺติ เต โยนิโส ตตฺถ กาเล กถนฺนุ กถานํ อภาสิตานํ อตฺถํ นเยยฺยุํ กุสลา ชนินฺทาติ ฯ ตตฺถ อตฺถทสฺสาติ อตฺถทสฺสนสมตฺถา ฯ ตตฺถ กาเลติ ตสฺมึ วิคฺคเห อาโรจิเต ยุตฺตปตฺตกาเล ปณฺฑิตา ตมตฺถํ อาจิกฺขนฺตา โยนิโส ภาสนฺติ ฯ อตฺถํ นเยยฺยุํ กุสลาติ กุสลา เฉกาปิ สมานา อภาสิตานํ กถานํ กถํ นุ อตฺถํ ญาเณน นเยยฺยุํ อุปปริกฺเขยฺยุํ ฯ ชนินฺทาติ ราชาโน อาลปติ ฯ ตสฺมา อิทนฺตาว เม วเทถ ฯ มหาสตฺโต อาห กถํ หเว ภาสติ นาคราชา กถํ ปน ครุโฬ เวนเตยฺโย คนฺธพฺพราชา ปน กึ วเทสิ กถํ ปน กุรูนํ ราชเสฏฺโฐติ ฯ ตตฺถ คนฺธพฺพราชาติ สกฺกํ สนฺธายาห ฯ อถสฺส เต คาถมาหํสุ ขนฺตึ หเว ภาสติ นาคราชา อปฺปาหารํ ครุโฬ เวนเตยฺโย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๗.

คนฺธพฺพราชา รติวิปฺปหานํ อกิญฺจนํ กุรูนํ ราชเสฏฺฐิโน ฯ ตสฺสตฺโถ ปณฺฑิต นาคราชา ตาว โกปเนยฺเยปิ ปุคฺคเล อกฺโกปนสํขาตํ อธิวาสนขนฺตึ วณฺเณติ ครุโฬ อปฺปาหารสํขาตํ อาหารเหตุ ปาปสฺส อกรณํ วณฺเณติ สกฺโก ปญฺจกามคุเณ รติวิปฺปหานํ วณฺเณติ กุรุราชา นิปฺปลิโพธภาวํ วณฺเณตีติ ฯ เตสํ กถํ สุตฺวา มหาสตฺโต อิมํ คาถมาห สพฺพานิ เอตานิ สุภาสิตานิ น เหตฺถ ทุพฺพาสิตมตฺถิ กิญฺจิ ยสฺมิญฺจ เอตานิ ปติฏฺฐิตานิ อาราวนาภฺยา สุสโมหิตานิ จตูหิ ธมฺเมหิ สมงฺคิภูตํ ตํ เว นรํ สมณมาหุ โลเกติ ฯ ตตฺถ เอตานีติ เอตานิ จตฺตาริปิ คุณชาตานิ ยสฺมึ ปุคฺคเล สกฏนาภิยํ สุฏฺฐุ สโมหิตานิ อารานิ วิย สุปติฏฺฐิตานิ จตูหิ เจเตหิ ธมฺเมหิ สมนฺนาคตํ ตํ ปุคฺคลํ ปณฺฑิตา สมณํ อาหุ โลเกติ ฯ เอวํ มหาสตฺโต จตุนฺนํปิ สีลํ เอกสมเมว อกาสิ ฯ ตํ สุตฺวา จตฺตาโร ชนา หฏฺฐตุฏฺฐา ถุตึ กโรนฺตา อิมํ คาถมาหํสุ ตุวํ นุ เสฏฺโฐ ตฺวมนุตฺตโรสิ ตฺวํ ธมฺมคู ธมฺมวิทู สุเมโธ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๘.

ปญฺญาย ปญฺหํ สมวิคฺคหิตฺวา อจฺเฉจฺฉ ธีโร วิจิกิจฺฉิตานิ อจฺเฉจฺฉ กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานิ จุนฺโท ยถา นาคทนฺตํ ขเรนาติ ฯ ตตฺถ ตฺวมนุตฺตโรสีติ ตฺวํ อนุตฺตโรสิ นตฺถิ ตยา อุตฺตริตโร นาม ฯ ธมฺมคูติ ธมฺมสฺส โคปโก เจว ธมฺมญฺญู จ ฯ ธมฺมวิทูติ ปากฏธมฺโม ฯ สุเมโธติ สุนฺทรปญฺโญ ฯ ปญฺญายาติ อตฺตโน ปญฺญาย อมฺหากํ ปญฺหํ สุฏฺฐุ อติคณฺหิตฺวา อิทเมตฺถ การณนฺติ ยถาภูตํ ญตฺวา ฯ อจฺเฉจฺฉาติ ตฺวํ ธีโร อมฺหากํ วิจิกิจฺฉิตานิ ฉินฺท เอวํ ฉินฺทนฺโต จ ฉินฺทชฺช กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตานีติ อิมํ อมฺหากํ อายาจนํ สมฺปาเทนฺโต ฯ จุนฺโท ยถา นาคทนฺตํ ขเรนาติ ยถา ทนฺตกาโร สกฺกจฺเจน หตฺถิทนฺตํ ฉินฺเทยฺย เอวํ ฉินฺทาติ อตฺโถ ฯ เอวํ เต จตฺตาโรปิ ตสฺส ปญฺหาพฺยากรเณน ตุฏฺฐมานสา อเหสุํ ฯ อถ นํ สกฺโก ทิพฺพทุกุเลน ปูเชสิ ครุโฬ สุวณฺณมาลาย ปูเชสิ วรุณนาคราชา มณินา ปูเชสิ ธนญฺชยราชา ควสหสฺสาทีหิ ปูเชสิ ฯ เต เอวมาหํสุ นีลุปฺปลาภํ วิมลํ อนคฺฆํ วตฺถํ อิทํ ธูมสมานวณฺณํ ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโฐ ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีร สุวณฺณมาลํ สตปตฺตผุลฺลํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๙.

สเกสรํ รตนสหสฺสมณฺฑิตํ ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโฐ ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีร มณึ อนคฺฆํ รุจิรํ ปภสฺสรํ กณฺฐาวสนฺตํ มณิภูสิตมฺเม ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโฐ ททามิ เต ธมฺมปูชาย ธีร ควํ สหสฺสํ อุสภญฺจ นาคํ อาชญฺญยุตฺเต จ รเถ ทส อิเม ปญฺหสฺส เวยฺยากรเณน ตุฏฺโฐ ททามิ เต คามวรานิ โสฬสาติ ฯ เอวํ สกฺกาทโย มหาสตฺตํ ปูเชตฺวา สกฏฺฐานเมว อคมํสุ ฯ จตุโปสถกณฺฑํ นิฏฺฐิตํ ฯ เตสุ นาคราชสฺส ภริยา วิมลาเทวี นาม ฯ สา ตสฺส คีวายํ ปิลนฺธนมณึ อปสฺสนฺตี ปุจฺฉิ เทว กุหึ ปน เต มณีติ ฯ ภทฺเท จนฺทพฺราหฺมณปุตฺตสฺส วิธุรปณฺฑิตสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา ปสนฺนจิตฺโต อหํ เตน มณินา ตํ ปูเชสึ น เกวลญฺจ อหเมว สกฺโกปิ นํ ทิพฺพทุกุเลน ปูเชสิ สุปณฺณราชา สุวณฺณมาลาย ปูเชสิ ธนญฺชยราชา ควสหสฺสาทีหิ ตํ ปูเชสีติ ฯ วิมลา ธมฺมกถิโก โส เทวาติ ภทฺเท กึ วเทสิ สกลชมฺพูทีปตเล พุทฺธุปฺปาทกาโล วิย ปวตฺตติ สกลชมฺพูทีเป เอกสตราชาโน ตสฺส มธุรธมฺมกถาย พชฺฌิตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๐.

หตฺถิกนฺตวีณาสเรน ปลุทฺธา มตฺตวรวารณา วิย อตฺตโน อตฺตโน รฏฺฐานิ น คจฺฉนฺติ เอวรูโป โส มธุรธมฺมกถิโกติ ตสฺส คุณํ วณฺเณสิ ฯ สา วิธุรปณฺฑิตสฺส คุณกถํ สุตฺวา ตสฺส ธมฺมกถํ โสตุกามา หุตฺวา จินฺเตสิ สจาหํ วกฺขามิ เทว อหํ ตสฺส ธมฺม กถํ โสตุกามา อิเธว นํ อาเนหีติ น เม ตํ อาเนสฺสติ ยนฺนูนาหํ ตสฺส หทเย โทหโฬ เม อุปฺปนฺโนติ คิลานาลยํ กเรยฺยนฺติ ฯ สา ตถา กตฺวา ปริจาริกานํ สญฺญํ ทตฺวา สิริสยเน นิปชฺชิ ฯ นาคราชา อุปฏฺฐานเวลาย ตํ อปสฺสนฺโต ปุจฺฉติ กุหึ วิมลาติ ฯ ปริจาริกาหิ คิลานา เทวาติ วุตฺเต โส อุฏฺฐายาสนา ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา สยนปสฺเส นิสีทิตฺวา ตสฺสา สรีรํ ปริมชฺชนฺโต ปฐมํ คาถมาห ปณฺฑุ กีสิยาสิ ทุพฺพลา วณฺณรูเป น ตเวทิสํ ปุเร วิมเล อกฺขาหิ ปุจฺฉิตา กีทิสี ตุยฺหํ สรีรเวทนาติ ฯ ตตฺถ ปณฺฑูติ ปณฺฑุปลาสวณฺณา ฯ กีสิยาติ กีสา ฯ ทุพฺพลาติ อปฺปถามา ฯ วณฺณรูเป น ตเวทิสํ ปุเรติ ตว วณฺณสํขาตํ รูปํ ปุเร อีทิสํ นาโหสิ นิทฺโทสํ อนวชฺชํ ตํ อิทานิ ปริวตฺเตตฺวา อมนุญฺญภาวํ ชาตํ ฯ วิมเลติ ตํ อาลปติ ฯ อถสฺส สา อาจิกฺขนฺตี ทุติยํ คาถมาห ธมฺโม มนุเชสุ มาตีนํ โทหโฬ นาม ชนินฺท วุจฺจติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๑.

ธมฺมาหฏํ นาคกุญฺชร วิธุรสฺส หทยาภิปตฺถเยติ ฯ ตตฺถ ธมฺโมติ สภาโว ฯ มาตีนนฺติ อิตฺถีนํ ฯ ชนินฺทาติ นาคชนสฺส อินฺท ฯ ธมฺมาหฏํ นาคกุญฺชร วิธุรสฺส หทยาภิปตฺถเยติ นาคเสฏฺฐ อหํ ธมฺเมน สเมน อสาหสิยกมฺเมน อาหฏํ วิธุรสฺส หทยํ อภิปตฺถยามิ ฯ ตํ เม ลภมานาย ชีวิตํ อตฺถิ อลภมานาย อิเธว มรณนฺติ ตสฺส ปญฺญํ สนฺธาเยวมาห ฯ ตํ สุตฺวา นาคราชา ตติยํ คาถมาห จนฺทํ โข ตฺวํ วิมเล โทหฬายสิ สุริยํ วา อถวาปิ มาลุตํ ทุลฺลเภ หิ วิธุรสฺส ทสฺสเน โก วิธุรํ อิธ อานยิสฺสตีติ ฯ ตตฺถ ทุลฺลเภหิ วิธุรสฺส ทสฺสเนติ อสมธุรสฺส วิธุรสฺส ทสฺสนเมว ทุลฺลภํ ฯ ตสฺส หิ สกลชมฺพูทีปราชาโน ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺตึ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวา วิจรนฺติ ฯ ปสฺสิตุํปิ นํ โกจิ น ลภติ ตํ อิธ โก อานยิสฺสตีติ ฯ สา ตสฺส วจนํ สุตฺวา อลภมานาย เม อิเธว มรณนฺติ ปริวตฺติตฺวา ตสฺส ปิฏฺฐึ ทตฺวา สาฏกกณฺเณน มุขํ ปิทหิตฺวา นิปชฺชิ ฯ นาคราชา อตฺตโน สิริคพฺภํ คนฺตฺวา สยนปิฏฺเฐ นิสินฺโน วิมลา วิธุรสฺส หทยมํสํ อาหราเปตีติ สญฺญี หุตฺวา ปณฺฑิตสฺส หทยํ อลภนฺติยา วิมลาย ชีวิตํ นตฺถิ กถนฺนุ โข ตสฺส หทยมํสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๒.

ลภิสฺสามีติ จินฺเตสิ ฯ อถสฺส ธีตา อิรนฺทตี นาม นาคกญฺญา สพฺพาลงฺการปฏิมณฺฑิตา มหนฺเตน สิริวิลาเสน ปิตุ อุปฏฺฐานํ อาคตา ปิตรํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิตา ปิตุ อินฺทฺริยวิการํ ทิสฺวา ตาต อติวิย โทมนสฺสปฺปตฺโตสิ กินฺนุ โข การณนฺติ ปุจฺฉนฺตี คาถมาห กินฺนุ ตาต ตุวํ ปชฺฌายสิ ปทุมํ หตฺถคตํว เต มุขํ กึ ทุมฺมนรูโปสิ อิสฺสร มา ตฺวํ โสจิ อมิตฺตตาปนาติ ฯ ตตฺถ ปชฺฌายสีติ ปุนปฺปุนํ จินฺเตสิ ฯ หตฺถคตนฺติ หตฺเถน ปริมทฺทิตํ ปทุมํ วิย เต มุขํ ชาตํ ฯ อิสฺสราติ ปญฺจโยชนสติกสฺส มณฺฑลนาคภวนสฺส สามิ ฯ โส ธีตุ วจนํ สุตฺวา นาคราชา ตมตฺถํ อาโรเจนฺโต อิมํ คาถมาห มาตา หิ ตว อิรนฺทติ วิธุรสฺส หทยํ ธนิยฺยติ ทุลฺลเภ หิ วิธรสฺส ทสฺสเน โก วิธุรํ อิธมานยิสฺสตีติ ฯ ตตฺถ ธนิยฺยตีติ ปตฺเถติ ฯ อถ นํ อมฺม มม สนฺติเก วิธุรํ อาเนตุํ สมตฺโถ นตฺถิ ตฺวํ มาตุ ชีวิตํ เทหิ วิธุรสฺส หทยํ อาเนตุํ สมตฺถํ ภตฺตารํ ปริเยสาหีติ ตํ อุยฺโยเชนฺโต อุปฑฺฒคาถมาห ภตฺตารํ ปริเยสนํ จร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๓.

โย วิธุรํ อิธมานยิสฺสตีติ ฯ ตตฺถ จราติ จราหิ ฯ อิติ โส กิเลสาภิภูตภาเวน ธีตุ อนนุจฺฉวิกํปิ กถํ กเถสิ ฯ เตน วุตฺตํ ฯ ปิตุโน จ สา สุตฺวาน วากฺยํ รตฺตึ นิกฺขมฺม อวสฺสุตี จรีติ ฯ ตตฺถ อวสฺสุตี จรีติ ภิกฺขเว สา นาคมาณวิกา ปิตุวจนํ สุตฺวา ปิตรํ อสฺสาเสตฺวา มาตุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ตํปิ อสฺสาเสตฺวา อตฺตโน สิริคพฺภํ คนฺตฺวา สพฺพาลงฺกาเรหิ อตฺตานํ อลงฺกริตฺวา เอกํ กุสุมฺภวตฺถํ นิวาเสตฺวา เอกํ เอกํสํ กริตฺวา ตเมว รตฺตึ อุทกํ ทฺวิธา กตฺวา นาคภวนโต นิกฺขมิตฺวา หิมวนฺตปฺปเทเส สมุทฺทตีเร ฐิตํ สฏฺฐีโยชนุพฺเพธํ เอกฆนํ กาฬาคิริปพฺพตํ นาม อญฺชนคิรึ คนฺตฺวา อวสฺสุตี กิเลสาวสฺสุตี ภตฺตารํ ปริเยสนํ จรีติ อตฺโถ ฯ ยานิ หิมวนฺตปฺปเทเส วณฺณคนฺธสมฺปนฺนานิ ปุปฺผานิ ตานิ อาหริตฺวา สกลปพฺพตมุทฺธนิ มณิอคฺฆิกํ วิย อลงฺกริตฺวา อุปริ ตเล ปุปฺผสนฺถรํ กตฺวา มโนรเมนากาเรน นจฺจิตฺวา มธุรคีตํ คายนฺตี สตฺตมํ คาถมาห เก คนฺธพฺเพ จ รกฺขเส นาเค เก กึปุริเส จ มานุเส เก ปณฺฑิเต สพฺพกามทเท ทีฆรตฺตํ ภตฺตา เม ภวิสฺสตีติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๔.

ตตฺถ เก คนฺธพฺเพ จ รกฺขเส นาเคติ โก คนฺธพฺโพ วา รกฺขโส วา นาโค วา ฯ เก ปณฺฑิเต สพฺพกามทเทติ โก เอเตสุ คนฺธพฺพาทีสุ ปณฺฑิโต สพฺพกามํ ทาตุํ สมตฺโถ โย วิธุรสฺส ทหยมํสํ โทหฬนิยา มม มาตุ มโนรถํ มตฺถกํ ปาเปตฺวา มยฺหํ ทีฆรตฺตํ ภตฺตา ภวิสฺสตีติ ฯ ตสฺมึ ขเณ เวสฺสวณมหาราชสฺส ภาคิเนยฺโย ปุณฺณโก นาม ยกฺขเสนาปติ ติคาวุตปฺปมาณํ มโนมยสินฺธวํ อภิรุหิตฺวา กาฬปพฺพตมตฺถเก มโนสิลาตเล ยกฺขสมาคมํ คจฺฉนฺโต ตํ ตสฺสา คีตสทฺทํ อสฺโสสิ ฯ อนนฺตเร อตฺตภาเว อนุภูตปุพฺพาย อิตฺถิยา คีตสทฺโท ฉวิอาทีนิ ฉินฺทิตฺวา อฏฺฐิมิญฺชํ อาหจฺจ อฏฺฐาสิ ฯ โส ปฏิพทฺธจิตฺโต หุตฺวา อสฺสํ ปริวตฺติตฺวา สินฺธวปิฏฺเฐ นิสินฺโนว ภทฺเท อหํ มม ปญฺญาย ธมฺเมน สเมน วิธุรสฺส หทยํ อาเนตุํ สมตฺโถ มา จินฺตยีติ ตํ อสฺสาเสนฺโต อฏฺฐมํ คาถมาห อสฺสาส เหสฺสามิ เต ปติ ภตฺตา เต เหสฺสามิ อนินฺทโลจเน ปญฺญาหิ มม ตถาวิธาหิ อสฺสาส เหสฺสสิ ภริยา มมนฺติ ฯ ตตฺถ อนินฺทโลจเนติ อนินฺทิตพฺพโลจเน ฯ ตถาวิธาหีติ วิธุรสฺส หทยมํสํ อาหรณสมตฺถาหิ ฯ อสฺสาสาติ อสฺสาสาหิ อสฺสาสํ ปฏิลภาหิ อตฺตมนา โหหิ ฯ เหสฺสสีติ ภวิสฺสสิ ฯ เตน วุตฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๕.

อวจาสิ ปุณฺณกํ อิรนฺทตี ปุพฺพปถานุคเตน เจตสา เอหิ คจฺฉาม ปิตุ มมนฺติเก เอเสว เต เอตมตฺถํ ปวกฺขตีติ ฯ ตตฺถ ปุพฺพปถานุคเตน เจตสาติ อนฺตเร อตฺตภาเว อนุภูตปุพฺพสามิเก ตสฺมึ ปุพฺพปเถเนว อนุคเตน เจตสา ฯ เอหิ คจฺฉามาติ ภิกฺขเว โส ยกฺขเสนาปติ เอวํ วตฺวา อิมํ อสฺสปิฏฺฐึ อาโรเปตฺวา เนสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ปพฺพตมตฺถเก โอตริตฺวา ตสฺสา หตฺถํ คหณตฺถํ หตฺถํ ปสาเรสิ ฯ สา อตฺตโน หตฺถํ คณฺหิตุํ อทตฺวา เตน ปสาริตหตฺถํ สยํ คเหตฺวา สามิ นาหํ อนาถา มยฺหํ ปิตา วรุโณ นาม นาคราชา มาตา วิมลา นาม เอหิ มม ปิตุ สนฺติกํ คจฺฉาม เอเสว เต ยถา อมฺหากํ มงฺคลกิริยาย ภวิตพฺพํ เอวํ เอตมตฺถํ ปวกฺขตีติ อวจาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อลงฺกตา สุวสนา มาลินี จนฺทนุสฺสทา ยกฺขํ หตฺเถ คเหตฺวาน ปิตุสนฺติกมุปาคมีติ ฯ ตตฺถ ปิตุ สนฺติกมุปาคมีติ ปิตุ สนฺติกํ อุปาคมิ ฯ ปุณฺณโกปิ ยกฺโข ปฏิหาเรตฺวา นาคราชสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อิรนฺทตึ ยาจนฺโต อาห นาควร วโจ สุณาหิ เม ปฏิรูปํ ปฏิปชฺช สุงฺกยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๖.

ปฏฺเถมิหํ อรนฺทตึ ตาย สมงฺคึ กโรหิ มํ ตุวํ สตํ หตฺถี สตํ อสฺสา สตํ อสฺสตรี รถา สตํ พลภิยฺโย ปุณฺณา นานารตนสฺส เกวลา เต นาค ปฏิปชฺชสฺสุ ธีตรํ เทหิ อิรนฺทตินฺติ ฯ ตตฺถ สุงฺกยนฺติ อตฺตโน กุลปฺปเทสานุรูปํ ธีตุ สุงฺกธนํ ปฏิปชฺช คณฺหาหิ ฯ ตาย สมงฺคึ กโรหิ มํ ตุวนฺติ มํ ตาย สทฺธึ สมงฺคีภูตํ กโรหิ ฯ พลภิยฺโยติ ภณฺฑสกฏาโย ฯ นานารตนสฺส เกวลาติ นานารตนสฺส สกลปุณฺณา ฯ อถ นํ นาคราชา อาห ยาว อามนฺตเย ญาตี มิตฺเต จ สุหทชฺชเน อนามนฺตํ กตกมฺมํ ตํ ปจฺฉา อนุตปฺปตีติ ฯ ตตฺถ ยาว อามนฺตเยติ โภ ยกฺขเสนาปติ อหํ ตุยฺหํ ธีตรํ เทมิ โน น เทมิ โถกํ ปน อาคเมหิ ยาว อามนฺตเย ญาตีติ ญาตเกปิ ยาว ชานาเปมิ ฯ ตํ ปจฺฉา อนุตปฺปตีติ อิตฺถิโย หิ คตคตฏฺฐาเน อภิรมนฺติปิ นาภิรมนฺติปิ อนภิรติกาเล ญาตกาทโย อมฺเหหิ สทฺธึ อนามนฺเตตฺวา กตํ กมฺมํ นาม เอวรูปํ โหตีติ อุสฺสุกฺกํ น กโรนฺติ เอวนฺตํ กมฺมํ ปจฺฉา อนุตาปํ อาวหตีติ วทติ ฯ ตโต โส วรุโณ นาโค ปวิสิตฺวา นิเวสนํ ภริยํ อามนฺตยิตฺวาน อิทํ วจนมพฺรวิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๗.

อยํ โส ปุณฺณโก ยกฺโข ยาจติ มํ อิรนฺทตึ พหุนา วิตฺตลาเภน ตสฺส เทม ปิยํ มมนฺติ ฯ ตตฺถ ปวิสิตฺวาติ ปุณฺณกํ ตตฺเถว ฐเปตฺวา สยํ อุฏฺฐาย ยตฺถสฺส ภริยา นิปนฺนา ตํ นิเวสนํ ปวิสิตฺวา ฯ ปิยํ มมนฺติ มม ปิยํ ธีตรํ ตสฺส พหุวิตฺตลาเภน เทมาติ ปุจฺฉติ ฯ วิมลา อาห น ธเนน น วิตฺเตน ๑- ลพฺภา อมฺหํ อิรนฺทตี สเจ หิ โข หทยํ ปณฺฑิตสฺส ธมฺเมน ลทฺธา อิธ มาหเรยฺย เอเตน วิตฺเตน กุมาริ ลพฺภา นาญฺญํ ธนํ อุตฺตรึ ปตฺถยามาติ ฯ ตตฺถ อมฺหํ อิรนฺธตีติ อมฺหากํ ธีตา อิรนฺทตี ฯ เอเตน จิตฺเตนาติ เอเตน ตุฏฺฐากาเรเนว ตโต โส วรุโณ นาโค นิกฺขมิตฺวา นิเวสนา ปุณฺณกามนฺตยิตฺวาน อิทํ วจนมพฺรวิ น ธเนน น วิตฺเตน ลพฺภา อมฺหํ อิรนฺทตี สเจ ตุวํ หทยํ ปณฺฑิตสฺส ธมฺเมน ลทฺธา อิธมาหเรสิ เอเตน วิตฺเตน กุมาริ ลพฺภา นาญฺญํ ธนํ อุตฺตรึ ปตฺถยามาติ ฯ @เชิงอรรถ: จิตฺเตนาติปิ ปาโฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๘.

ตตฺถ ปุณฺณกามนฺตยิตฺวานาติ ปุณฺณกํ อามนฺตยิตฺวา ฯ ปุณฺณโก อาห ยํ ปณฺฑิโต เตฺยเก วทนฺติ โลเก ตเมว พาโลติ ปุนาหุ อญฺเญ อกฺขาหิ เม วิปฺปวทนฺติ เจตฺถ กํ ปณฺฑิตํ นาค ตุวํ วเทสีติ ฯ ตตฺถ ยํ ปณฺฑิโตติ โส กิร หทยํ ปณฺฑิตสฺสาติ สุตฺวา จินฺเตสิ ยํ เอเก ปณฺฑิโตติ วทนฺติ ตเมว อญฺเญ พาโลติ กเถนฺติ กิญฺจาปิ เม อิรนฺทติยา วิธุโรติ อกฺขาตํ ตถาปิ ตตฺตโต ชานิตุํ ปุจฺฉิสฺสามิ นนฺติ ตสฺมา เอวมาห ฯ นาคราชา อาห โกรพฺยราชสฺส ธนญฺชยสฺส ยทิ เต สุโต วิธุโร นาม กตฺตา อาเนหิ ตํ ปณฺฑิตํ ธมฺมลทฺธา อิรนฺทตี ปาทจราว เต โหตูติ ฯ ตตฺถ ธมฺมลทฺธาติ ธมฺเมน ลภิตฺวา ฯ ปาทจราวาติ ปาทปริจาริกา หุตฺวา อิทญฺจ สุตฺวา วรุณสฺส วากฺยํ อุฏฺฐาย ยกฺโข ปรมปฺปีติโต ตตฺเถว สนฺโต ปุริสํ อสํสิ อาเนหิ อาชญฺญมิเธว ยุตฺตนฺติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๙.

ตตฺถ อสํสีติ อตฺตโน อุปฏฺฐากํ อาณาเปสิ ฯ อาชญฺญนฺติ การณาการณชานนกํ สินฺธวํ ฯ ยุตฺตนฺติ กปฺปิตํ ฯ ชาตรูปมยา กณฺณา กาจมฺหิจมยา ขุรา ชมฺโพนทสฺส ปากสฺส สุวณฺณสฺส อุรจฺฉโทติ ฯ ตตฺถ ชาตรูปมยาติ ตเมว สินฺทวํ วณฺเณนฺโต อาห ฯ ตสฺส หิ มโนมยสินฺธวสฺส ชาตรูปมยา กณฺณา ฯ กาจมฺหิจมยา ขุราติ ตสฺส ขุรา รตฺตมณิมยาติ อตฺโถ ฯ ชมฺโพนทสฺส ปากสฺสาติ ชมฺโพรสโต ชาตสฺส ปากสฺส รตฺตสุวณฺณสฺส มโย อุรจฺฉโท ฯ โส ปุริโส ตาวเทว ตํ สินฺธวํ อาเนสิ ฯ ปุณฺณโก ตํ อภิรุยฺห อากาเสน ปกฺขนฺทิตฺวา เวสฺสวณสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา นาคภวนํ วณฺเณตฺวา ตํ ปวุตฺตึ อาโรเจสิ ฯ ตสฺส อตฺถสฺส ปกาสนตฺถํ อิทํ วุตฺตํ เทววาหวหํ ยานํ อสฺสมารุยฺห ปุณฺณโก อลงฺกโต กปฺปิตเกสมสฺสุ ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิกฺเข สปุณฺณโก กามราเคน คิทฺโธ อิรนฺทตึ นาคกญฺญํ ชิคึสํ คนฺตฺวาน ตํ ภูตปตึ ยสสฺสึ อิจฺจพฺรวิ เวสฺสวณกุเวรํ โภควตี นาม มนฺทิเร วาสา หิรญฺญวตีติ วุจฺจติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๐.

นคเร นิมฺมิเต กาญฺจนมเย มณฺฑลสฺส อุรคสฺส นิฏฺฐิตํ อฏฺฏาลกา โอฏฺฐคีวิโย โลหิตงฺคสฺส มสารคลฺลิโน ปาสาเทตฺถ สิลามยา โสวณฺณรตเนน ฉาทิตา อมฺพาติลกา จ ชมฺพุโย สตฺตปณฺณา มุจฺจลินฺทเกตกา ปิยงฺคุกา อุทฺทาลกา สหา อุปริ ภณฺฑกา สินฺทุวาริตา จมฺเปยฺยกา นาคมลฺลิกา ภคินีมาลา อตฺเถตฺถ โกลิยา เอเต ทุมา ปรินามิตา โสภยนฺติ อุรคสฺส มนฺทิเร ขชฺชุเรตฺถ สิลามยา โสวณฺณธุวปุปฺผิตา (พหู) ยตฺถ วสโตปปาติโก นาคราชา วรุโณ มหิทฺธิโก ตสฺส โกมาริกา ภริยา วิมลา กาญฺจนเวลฺลิวิคฺคหา กาฬา ตรุณาว อุคฺคตา ปิจุมณฺฑตฺถนี ๑- จารุทสฺสนา @เชิงอรรถ: ปุจิมนฺทถนีติปิ ปาโฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๑.

ลาขารสรตฺตสุจฺฉวี กณิการาว นิวาตปุปฺผิตา ติทิโวกฺกจราว อจฺฉรา วิชฺชุวพฺภฆนาว นิสฺสิตา สา โทหฬินี สุวิมฺหิตา วิธุรสฺส หทยํ ธนียติ ตํ เนสํ ททามิ อิสฺสร เตน เต เทนฺติ อิรนฺทตึ มมนฺติ ฯ ตตฺถ เทววาหวหนฺติ วหิตพฺโพ วาโห เทวสํขาตํ วาหํ วหตีติ เทววาหวโห ฯ ยานนฺติ นยนฺติ คจฺฉนฺติ เอเตนาติ ยานํ ฯ กปฺปิตเกสมสฺสูติ มณฺฑนวเสน สุสํวิหิตเกสมสฺสุ ฯ เทวานํ ปน เกสมสฺสุกมฺมํ นาม นตฺถิ วิจิตฺตกถิเตน กถนฺติ ฯ ชิคึสนฺติ ปตฺถยนฺโต ฯ เวสฺสวณนฺติ วิสานาย ราชธานิยา อิสฺสรราชานํ ฯ กุเวรนฺติ เอวํ นามกํ ฯ โภควตี นามาติ สมฺปนฺนโภคตาย เอวํ ลทฺธนามํ ฯ มนฺทิเรติ มนฺทิรํ ภวนนฺติ อตฺโถ ฯ วาสา หิรญฺญวตีติ นาคราชสฺส วสนฏฺฐานตฺตา วาสาติ จ กาญฺจนวติยา สุวณฺณปากาเรเนว ปริกฺขิตฺตตฺตา หิรญฺญวตีติ จ วุจฺจติ ฯ นคเร นิมฺมิเตติ นครํ นิมฺมิตํ ฯ กาญฺจนมเยติ สุวณฺณมยํ ฯ มณฺฑลสฺสาติ โภคมณฺฑเลน สมนฺนาคตสฺส ฯ นิฏฺฐิตนฺติ กรณปรินิฏฺฐิตํ ฯ โอฏฺฐคีวิโยติ โอฏฺฐคีวสณฺฐาเนน กตา ฯ โลหิตงฺคสฺส มสารคลฺลิโนติ รตฺตมณิมยา มสารคลฺลมยา อฏฺฏาลกา ฯ ปาสาเทตฺถาติ เอตฺถ นาคภวเน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๒.

ปาสาทา ฯ สิลามยาติ มณิมยา ฯ โสวณฺณรตเนนาติ สุวณฺณสํขาเตน รตเนน สุวณฺณิฏฺฐกาหิ ฉาทิตาติ อตฺโถ ฯ สหาติ สหการา ฯ อุปริ ภณฺฑกาติ ปาริฉตฺตกทุมา ฯ อุทฺทาลกาติ อุทฺทาลกชาติกาเยว รุกฺขา ฯ จมฺเปยฺยกา นาคมลฺลิกาติ จมฺเปยฺยกาจ นาคา จ มลฺลิกา จ ฯ ภคินิมาลา อตฺเถตฺถ โกลิยาติ ภคินีมาลา เจว อตฺถิ เอตฺถ นาคภวเน โกลิยา จ นาม รุกฺขา ฯ เอเต ทุมา ปรินามิตาติ เอเต ปุปฺผูปคา ผลูปคา รุกฺขา อญฺญมญฺญํ สํฆฏสาขา ปรินามิตา อากุลสมากุลา ฯ ขชฺชุเรตฺถาติ ขชฺชุรรุกฺขา เอตฺถ ฯ สิลามยาติ อินฺทนีลมณิมยา ฯ โสวณฺณธุวปุปฺผิตาติ เต ปน สุวณฺณปุปฺเผหิ นิจฺจํ ปุปฺผิตา ฯ ยตฺถ วสโตปปาติโกติ ยตฺถ นาคภวเน อุปปาติโก นาคราชา วสติ ฯ กาญฺจนเวลฺลิวิคฺคหาติ สุวณฺณราสิสสฺสิรีกสรีรา ฯ กาฬา ตรุณาว อุคฺคตาติ วิลาสยุตฺตตาย มนฺทวาเตริตา กาฬวลฺลีปวาลา วิย อุคฺคตา ฯ ปิจุมณฺฑตฺถนีติ นิมฺพผลสณฺฐานถนยุคลา ฯ ลาขารสรตฺตสุจฺฉวีติ หตฺถปาทตลจฺฉวึ สนฺธาย วุตฺตํ ฯ ติทิโวกฺกจราติ ติทสภวนจรา ฯ วิชฺชุวพฺภฆนาติ อพฺภฆนโต ฆนพลาหกนฺตรโต นิสฺสิตา วิชฺชุลตา วิย ฯ ตํ เนสํ ททามีติ ตํ ตสฺส หทยํ อหํ เตสํ เทมิ เอวํ ชานสฺสุ ฯ อิสฺสราติ มาตุลํ อาลปติ ฯ อิติ โส เวสฺสวเณน อนนุญฺญาโต คนฺตุํ อวิสหิตฺวา ตํ อนุชานาเปตุํ เอตาหิ เอตฺตกาหิ คาถาหิ กเถสิ ฯ เวสฺสวโณ ปน ตสฺส กถํ น สุโณติ ฯ กึ การณาติ ฯ ทฺวินฺนํ เทวปุตฺตานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๓.

วิมานอฏฺฏํ อุปจฺฉินฺทติ ฯ ปุณฺณโก อตฺตโน วจนสฺส อสุตภาวํ ญตฺวา ชิตเทวปุตฺตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อฏฺฐาสิ ฯ เวสฺสวโณ อฏฺฏํ วิจินิตฺวา ปราชิตํ อนุฏฺฐาเปตฺวา อิตรํ คจฺฉ ตว วิมาเน วสาหีติ อาห ฯ ปุณฺณโก คจฺฉ ตวนฺติ วุตฺตกฺขเณเยว มยฺหํ มาตุเลน มม เปสิตภาวํ ชานถาติ กติปเย เทวปุตฺเต สกฺขี กตฺวา เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว สินฺธวํ อาหราเปตฺวา ตํ อภิรุหิตฺวา ปกฺกามิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห โส ปุณฺณโก ภูตปตึ ยสสฺสึ อามนฺตย เวสฺสวณํ กุเวรํ ตตฺเถว สนฺโต ปุริสํ อสํสิ อาเนหิ อาชญฺญมิเธว ยุตฺตํ ชาตรูปมยา กณฺณา กาจมฺหิจมยา ขุรา ชมฺโพนทสฺส ปากสฺส สุวณฺณสฺส อุรจฺฉโท เทววาหวหํ ยานํ อสฺสมารุยฺห ปุณฺณโก อลงฺกโต กปฺปิตเกสมสฺสุ ปกฺกามิ เวหาย สมนฺตลิกฺเขติ ฯ ตตฺถ อามนฺตยาติ อามนฺเตตฺวา ฯ โส โอกาเสน คจฺฉนฺโตเยว จินฺเตสิ วิธุรปณฺฑิโต มหาปริวาโร น สกฺกา มยา ตํ คณฺหิตุํ ธนญฺชยโกรโพฺย ปน ชูตจิตฺตโก ตํ ชูเตน ชินิตฺวา วิธุรํ คณฺหิสฺสามิ ฆเร ปนสฺส พหูนิ รตนานิ อปฺปคฺเฆน ลกฺเขน รตเนน ชูตํ น กีฬิสฺสติ โย ราชานํ ชินิสฺสติ โส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๔.

มหคฺฆรตนํ หริตุํ วฏฺฏติ อญฺญํ รตนํ ราชา น คณฺหิสฺสติ ราชคหนครสามนฺเต วิปุลปพฺพตนฺตเร จกฺกวตฺติรญฺโญ ปริโภคํ มณิรตนํ อตฺถิ มหานุภาวํ ตํ คเหตฺวา เตน ราชานํ ปโลเภตฺวา ราชานํ ชนิสฺสามีติ ฯ โส ตถา อกาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห โส อคมา ราชคหํ สุรมฺมํ องฺคสฺส รญฺโญ นครํ ทุราสทํ พหุตภกฺขํ พหุอนฺนปานํ มสกฺกสารํ วิย วาสวสฺส มยูรโกญฺจคณสํฆุฏฺฐํ ทิชาภิสํฆุฏฺฐํ ทิชสํฆเสวิตํ นานาสกุณาภิรุทํ สุวงฺคณํ ปุปฺผาภิกิณฺณํ หิมวํว ปพฺพตํ สปุณฺณโก วิปุลมภิรุยฺห สิลุจฺจยํกึปุริสา ภิกิณฺณํ อนฺเวสมาโน มณิรตนํ โอฬารํ ตมทฺทส ปพฺพตกูฏมชฺเฌติ ฯ ตตฺถ องฺคสฺส รญฺโญติ ตทา องฺคสฺส รญฺโญ มคธรชฺชํ อโหสิ ฯ เตน วุตฺตํ ฯ ทุราสทนฺติ ปจฺจตฺถิเกหิ ทุราสทํ ฯ มสกฺกสารํ วิย วาสวสฺสาติ มสกฺกสารสํขาเต สิเนรุปพฺพเต มาปิตตฺตา มสกฺกสารนฺติ ลทฺธนามํ วาสวสฺส ภวนํ วิย ฯ ทิชาภิสํฆุฏฺฐนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๕.

อญฺเญหิ ปกฺขีหิ อภิสํฆุฏฺฐํ นินฺนาทิตํ ฯ นานาสกุณาภิรุทนฺติ มธุรสฺสเรน คายนฺเตหิ วิย นานาวิเธหิ สกุเณหิ อภิรุทํ อภิคีตนฺติ อตฺโถ ฯ สุวงฺคณนฺติ สุนฺทรองฺคณํ มนุญฺญตลํ ฯ หิมวํว ปพฺพตนฺติ หิมวนฺตํ ปพฺพตํ วิย ฯ วิปุลมภิรุยฺหาติ ภิกฺขเว โส ปุณฺณโก เอวรูปํ วิปุลปพฺพตํ อภิรุยฺห ฯ ปพฺพตกูฏมชฺเฌติ ปพฺพตกูฏพฺภนฺตเร ตํ มณึ อทฺทส ฯ ทิสฺวา มณึ ปภสฺสรํ โชติมนฺตํ ธนารหํ มณิรตนํ อุฬารํ ททฺทลฺหมานํ ยสสา ยสสฺสินํ โอภาสตี วิชฺชุริวนฺตลิกฺเข ตมคฺคหี เวฬุริยํ มหคฺฆํ มโนหรนฺนาม มหานุภาวํ อาชญฺญมารุยฺห อโนมวณฺโณ ปกฺกามิ เวหายสมนฺตลิกฺเขติ ฯ ตตฺถ ธนาหรนฺติ มนสา อภิปฏฺฐิตสฺส ธนสฺส อาหรณสมตฺถํ ฯ ททฺทลฺหมานนฺติ ชชฺชลมานํ ฯ ยสสาติ มหาปริวารมณิคเณน ฯ โอภาสตีติ ตํ มณิรตนํ อากาเส วิชฺชุริว โอภาสติ ฯ ตมคฺคหีติ ตํ มณิรตนํ อคฺคหิ ฯ มโนหรนฺนามาติ มนสา จินฺติตํ อาหริตุํ สกฺโกตีติ เอวํ ลทฺธนามํ ฯ ตํ มณิรตนํ กุมฺภิโร นาม ยกฺโข กุมฺภณฺฑสตสหสฺสปริวาโร รกฺขติ ฯ โส ปน เตน กุชฺฌิตฺวา โอโลกิตมตฺเตเยว ภีตตสิโต ปลายิตฺวา จกฺกวาฬปพฺพตํ ปตฺวา กมฺปมาโน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๖.

โอโลเกนฺโต อฏฺฐาสิ ฯ อิติ โส นํ ปลาเปตฺวา ปุณฺณโก มณิรตนํ อคฺคหิ ฯ โส ตํ คเหตฺวา อากาเสน คจฺฉนฺโต ตํ นครํ ปตฺโต ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห โส อคมา นครํ อินฺทปตฺตํ โอรุยฺหุปาคญฺฉิ สภํ กุรูนํ สมาคเต เอกสตํ สมคฺเค อาหุยิตฺถ ยกฺโข อวิกมฺปมาโน โกนีธ รญฺญํ วรมาภิเชติ กมาภิเชยฺยาม วรทฺธเนน กมนุตฺตรํ รตนวรํ ชินาม โก วาปิ โน เชติ วรทฺธเนนาติ ฯ ตตฺถ โอรุยฺหุปาคญฺฉิ สภํ กุรูนนฺติ ภิกฺขเว โส ปุณฺณโก ยกฺโข อสฺสโต โอรุยฺห อสฺสํ อทิสฺสมานรูปํ ฐเปตฺวา มาณวกวณฺเณน กุรูนํ สภํ อุปคโต ฯ เอกสตนฺติ เอกสตราชาโน อสมฺภีโต หุตฺวา โกนีธาติ อาทินา วทนฺโต ชุเตน อาหุยิตฺถ ฯ โกนีธาติ โก นุ อิมสฺมึ ราชสมาคเม ฯ รญฺญนฺติ ราชูนํ อนฺตเร ฯ วรมาภิเชตีติ อมฺหากํ สนฺตกํ เสฏฺฐรตนํ อภิเชติ อหํ ชินามีติ วตฺตุํ อุสฺสหติ ฯ กมาภิเชยฺยามาติ กํ วา มยํ ชิเนยฺยาม ฯ วรทฺธเนนาติ อุตฺตมธเนน ฯ กมนุตฺตรนฺติ ชินนฺตา จ มยํ กตรํ ราชานํ อนุตฺตรํ รตนํ วรํ ชินาม ฯ โก วาปิ โน เชตีติ อถ วา โก ราชา อมฺเห วรธเนน ชินาติ ฯ อิติ โส จตูหิ ปเทหิ โกรพฺยเมว ฆฏฺเฏติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๗.

อถ ราชา มยา อิโต ปุพฺเพ เอวํ สูโร หุตฺวา กเถนฺโต นาม น ทิฏฺฐปุพฺโพ โก นุโข เอโสติ จินฺเตตฺวา ปุจฺฉนฺโต คาถมาห กุหึ นุ รฏฺเฐ ตว ชาติภูมิ น โกรพฺยสฺเสว วโจ ตเวทํ อภีโตสิ โน วณฺณนิภาย สพฺเพ อกฺขาหิ เม นามญฺจ พนฺธเว จาติ ตตฺถ น โกรพฺยสฺเสวาติ กุรุรฏฺเฐ วาสิกสฺเสว ตว วจนํ น โหติ ฯ ตํ สุตฺวา อิตโร อยํ ราชา มม นามํ ปุจฺฉติ ปุณฺณโก นาม ทาโส โหติ สจาหํ ปุณฺณโกสฺมีติ วกฺขามิ เอส เอโก ทาโส กสฺมา มํ ปคพฺภตาย เอวํ วทตีติ อวมญฺญิสฺสติ อนนฺตราตีเต อตฺตโน อตฺตภาเว นามมสฺส กเถสฺสามีติ จินฺเตตฺวา คาถมาห กจฺจายโน มาณวโกสฺมิ ราช อนูนนาโม อิติ มาหุยนฺติ องฺเคสุ เม ญาตกา พนฺธวา จ อตฺเถน เทวสฺมิ อิธานุปฺปตฺโตติ ฯ ตตฺถ อนูนนาโมติ นโอนนาโม อิมินา อตฺตโน ปุณฺณนามเมว ปฏิจฺฉนฺนํ กตฺวา กเถสิ ฯ อิติ มาหุยนฺตีติ อิติ มํ อาหุยนฺติ ปกฺโกสนฺติ ญาตโย ฯ องฺเคสูติ องฺครฏฺเฐ กาลจมฺปากนคเร วสนฺติ ฯ อตฺเถน เทวสฺมีติ เทว ชูตกีฬนตฺเถน อิธานุปฺปตฺโตสฺมิ ฯ อถ นํ ราชา มาณว ตฺวํ ชูเตน ชิโต กึ ทสฺสสิ กินฺเต อตฺถีติ ปุจฺฉนฺโต คาถมาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๘.

กึ มาณวสฺส รตนานิ อตฺถิ เย ตํ ชินนฺโต หเร อกฺขธุตฺโต พหูนิ รญฺญํ รตนานิ อตฺถิ เต ตฺวํ ทลิทฺโท กถมาหุเยสีติ ฯ ตสฺสตฺโถ กึ ตานิ โภโต มาณวสฺส รตนานิ อตฺถิ ฯ เย ตํ ชินนฺโตติ ยานิ ตํ ชินนฺโต อกฺขธุตฺโต อาหราติ วตฺวา หเรยฺย ราชูนํ ปน นิเวสเน พหูนิ รตนานิ อตฺถิ เต ราชาโน เอวํ พหุธเน ตฺวํ ทลิทฺโท สมาโน กถํ ชูเตน อาหุยสีติ ฯ ตโต ปุณฺณโก อาห มโนหโร นาม มณิ มมายํ ธนาหรํ มณิรตนํ อุฬารํ อิทญฺจ อาชญฺญํ อมิตฺตตาปนํ เอตํ เม ชินิตฺวา หเร อกฺขธุตฺโตติ ฯ ปาลิโปตฺถเกสุ ปน มม มณิ วิชฺชติ โลหิตงฺโคติ ลิกฺขิตํ ฯ โส ปน มณิ เวฬุริโย ตสฺมา อิทเมว สเมติ ฯ ตตฺถ อาชญฺญนฺติ อิมํ อาชานิยอสฺสญฺจ มณิญฺจาติ เอตํ เม อุภยํ หเรยฺย อกฺขธุตฺโตติ อสฺสํ ทสฺสนฺโต เอวมาห ฯ ตํ สุตฺวา ราชา คาถมาห เอโก มณิ มาณว กึ กริสฺสติ อาชานิเย โก ปน กึ กริสฺสติ พหูนิ รญฺญํ รตนานิ อตฺถิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒๙.

อาชานิยา วาตชวา อนปฺปกาติ ฯ ฯ โทหฬินีกณฺฑํ นิฏฺฐิตํ ฯ โส รญฺโญ กถํ สุตฺวา มหาราช กึ นาเมตํ วเทถ เอโก อสฺโส อสฺสสหสฺสานํ ลกฺขํ โหติ เอโก มณิ มณิสหสฺสานํ ลกฺขํ โหติ น หิ สพฺเพ อสฺสา เอกสทิสา อิมสฺส ตาว ชวํ ปสฺสถาติ วตฺวา อสฺสํ อภิรุหิตฺวา ปาการมตฺถเกน เปเสสิ ฯ สตฺตโยชนิกํ นครํ อสฺเสหิ คีวาย คีวํ ปหรนฺเตหิ ปริกฺขิตฺตํ วิย อโหสิ ฯ อถานุกฺกเมน อสฺโส น ปญฺญายิ ฯ ยกฺโขปิ น ปญฺญายิ ฯ อุทเร พทฺธรตฺตปโฏว เอกปริกฺขิตฺตํ วิย อโหสิ ฯ โส อสฺสโต โอรุยฺห ทิฏฺโฐ เต มหาราช อสฺสสฺส เวโคติ วตฺวา อาม ทิฏฺโฐติ วุตฺเต อิทานิ ปุน มหาราช ปสฺสาหีติ วตฺวา อสฺสํ อนฺโตนครุยฺยาเน โปกฺขรณิยํ อุทกปิฏฺเฐ เปเสสิ ฯ อสฺโส ขุรคฺคานิ อเตเมนฺโตว ปกฺขนฺธิ ฯ อถ นํ ปทุมปตฺเตสุ วิจราเปตฺวา ปาณึ ปหริตฺวา หตฺถํ ปสารเสิ ฯ อสฺโส อาคนฺตฺวา ปาณิตเล ปติฏฺฐาสิ ฯ ตโต วฏฺฏเตฺว เอวรูปํ อสฺสรตนํ นรินฺทาติ วตฺวา วฏฺฏติ มาณวาติ วุตฺเต มหาราช อสฺสรตนํ ตาว ติฏฺฐตุ มณิรตนสฺสานุภาวํ ปสฺสถาติ วตฺวา ตสฺสานุภาวํ ปกาเสนฺโต คาถมาห อิทญฺจ เม มณิรตนํ ปสฺส ตฺวํ ทีปทุตฺตม อิตฺถีนํ วิคฺคหา เจตฺถ ปุริสานญฺจ วิคฺคหา มิคานํ วิคฺคหา เจตฺถ สกุณานญฺจ วิคฺคหา นาคราเช สุปณฺเณ จ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตนฺติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๐.

ตตฺถ อิตฺถีนนฺติ ตสฺมึ มณิรตเน อลงฺกตปฏิยตฺตา อเนกา อิตฺถีวิคฺคหา ตถา ปุริสวิคฺคหา นานปฺปการา มิคปกฺขิสํฆา เสนาคณาทีนิ ปญฺญายนฺติ ตานิ ทสฺเสนฺโต เอวมาห ฯ นิมฺมิตนฺติ อิทํ เอวรูปํ อจฺเฉรกํ มณิมหิ นิมฺมิตํ ปสฺสถาติ อปรํปิ ทสฺเสนฺโต คาถมาห หตฺถานีกํ รถานีกํ อสฺเส ปตฺตี ธชานิ จ จตุรงฺคินิมํ เสนํ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ หตฺถาโรเห อนีกฏฺเฐ รถิเก ปตฺติการเก พลคฺคานิ วิยูหานิ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตนฺติ ตตฺถ พลคฺคานีติ พลาเนว ฯ วิยูหานีติ พยูหวเสน ฐิตานิ ฯ ปุรํ อฏฺฏาลสมฺปนฺนํ พหุปาการโตรณํ สึฆาฏเก สุภูมิโย มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ เอสิกา จ ปริขาโย ปลีฆํ อคฺคฬานิ จ อฏฺฏาลเก จ ทฺวาเร จ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ตตฺถ ปุรนฺติ นครํ ฯ อฏฺฏาลสมฺปนฺนนฺติ ปาการวตฺถุนา สมฺปนฺนํ ฯ พหุปาการโตรณนฺติ อุจฺจปาการโตรณทฺวารํ ฯ สึฆาฏเกติ จตุกฺกานิ ฯ สุภูมิโยติ นครุปจาเรหิ วิจิตฺตา รมฺมณียํ ภูมิโย ฯ เอสิกาติ นครทฺวาเรสุ อุปฏฺฐาปิเต เอสิกถมฺเภ ฯ ปลีฆนฺติ ปลีฆํ อยเมว วา ปาโฐ ฯ อคฺคฬานีติ นครทฺวารกวาตานิ ฯ อฏฺฏลเก จาติ โคปุรานิ จ ฯ ปสฺส โตรณมคฺเคสุ นานาทิชคณา พหู

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๑.

หํสา โกญฺจา มยุรา จ จกฺกวากา จ กุกฺกุหา กุณาลกา พหู จิตฺรา สิขิณฺฑี ชีวชีวกา นานาทิชคณากิณฺณํ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ ตตฺถ โตรณมคฺเคสูติ เอตสฺมึ นคเร โตรณมคฺเคสุ ฯ กุณาลกาติ กาฬโกกิลา ฯ จิตฺราติ จิตฺรปตฺตโกกิลา ฯ ปสฺส นครํ สุปาการํ อพฺภูตํ โลมหํสนํ สมุสฺสิตธชํ รมฺมํ สุวณฺณพาลุกสนฺถตํ ปสฺเสตฺถ ปณฺณสาลาโย วิภตฺตา ภาคโส มิตา นิเวสเน นิเวเส จ สนฺธิพฺยุฬฺเห จ วีถิโย ฯ ตตฺถ สุปาการนฺติ กาญฺจนปาการปริกฺขิตฺตํ ฯ ปณฺณสาลาโยติ นานาภณฺฑิยปริปุณฺเณ อาปเณ ฯ นิเวสเน นิเวเส จาติ เคหานิ เจว เคหวตฺถูนิ จ ฯ สนฺธิพฺยุฬเหติ ฆรสนฺธิโย จ อนิพฺพิทฺธรจฺฉา จ ฯ วีถิโยติ นิพฺพิทฺธวีถิโย จ ฯ ปานาคาเร จ โสณฺเฑ จ สูณา โอทนิยา ฆรา เวสี จ คณิกาโย จ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ มาลากาเร จ รชเก คนฺธิเก อถ ทุสฺสิเก สุวณฺณกาเร มณิกาเร มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ อาฬาริเก จ สูเท จ นฏฺฏนฏฺฏกคายเก ปาณิสฺสเร กุมฺภถูนิเก มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ ตตฺถ โสณฺเฑ จาติ อตฺตโน อนุรูเปหิ กณฺฐกณฺณปิลนฺธเนหิ สมนฺนาคเต อาปานภูมึ สชฺชิตฺวา นิสินฺเน สุราโสณฺเฑ จ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๒.

อาฬาริเกติ สูปิเก ฯ สูเทติ ภตฺตการเก ฯ ปาณิสฺสเรติ ปาณิปฺปหาเรน คายนฺเต ฯ กุมฺภถูนิเกติ ฆฏททฺทริวาทเกติ ฯ ปสฺส เภรีมุทิงฺคา จ สํขา ปณฺฑวเทนฺทิมา สพฺพญฺจ ตาลาวจรํ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ สมฺมตาลญฺจ วีณญฺจ นจฺจคีตํ สุวาทิตํ ตุริยตาฬิตสํฆุฏฺฐํ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ลงฺฆิกา มุฏฺฐิกา เจตฺถ มายาการา จ โสภิยา เวตาลิเก จ ชลฺเล จ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ ตตฺถ สมฺมตาลนฺติ ขทิราทิกตสมฺมญฺเจว กํสตาลญฺจ ฯ ตุริยตาฬิตสํฆุฏฺฐนฺติ นานาตุริยานํ ปุถุสมตาฬิตญฺเจว สํฆุฏฺฐญฺจ ฯ มุฏฺฐิกาติ มุฏฺฐิกมลฺลา ฯ โสภิยาติ นครโสภณา อิตฺถี สมฺปนฺนรูปา ปุริสา จ ฯ เวตาลิเกติ เวตาลา อุฏฺฐาปเก ฯ ชลฺเลติ เกสมสฺสุ กโรนฺเต นหาปิเต ฯ สมชฺชา เจตฺถ วตฺตนฺติ อากิณฺณา นรนาริภิ มญฺจาติมญฺเจ ภูมิโย มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ ตตฺถ มญฺจาติมญฺเจติ มหามญฺจานํ อุปริ พทฺธมญฺเจ ฯ ภูมิโยติ รมฺมณียา สมชฺชภูมิโย ฯ ปสฺส มลฺเล สมชฺชสฺมึ โปเถนฺเต ทิคุณํ ภุชํ นีหเต นีหตมาเน จ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ ตตฺถ สมชฺชสฺมินฺติ มลฺลรงฺเค ฯ นีหเตติ นีหนิตฺวา ชินิตฺวา ฐิเต ฯ นีหตมาเนติ ปราชิเต ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๓.

ปสฺส ปพฺพตปาเทสุ นานามิคคณา พหู สีหา พยคฺฆา วราหา จ อจฺฉโก กตรจฺฉโย ปลสตา จ ควชา จ มหิสา โรหิตา รุรู เอเณยฺยา สรภา เจว คณิโน นิกฺกสูกรา กทฺทลีมิคา พหู จิตฺรา วิฬารา สสกณฺณกา นานามิคคณากิณฺณํ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ ตตฺถ ปลสตาติ ขคฺคมิคา ฯ พลสตาติปิ ปาโฐ ฯ ควชาติ ควโย ฯ สรภาติ เอกา มิคชาติกา ตถา คณิโน เจว นิกฺกสูกรา จ ฯ พหู จิตฺราติ นานปฺปการวิจิตฺรา มิคา ฯ วิฬาราติ อรญฺญวิฬารา ฯ สสกณฺณกาติ สสา จ กณฺณกา จ ฯ นชาโย สุปติตฺถาโย โสวณฺณพาลุกสณฺฐิตา อจฺฉา วสนฺติ อมฺพุโย มจฺฉคุมฺพนิเวสิตา กุมฺภิลา มกรา เจตฺถ สุํสุมารา จ กจฺฉปา ปาฐีนา พหุสา มจฺฉา พลชา มุญฺชโรหิตา ฯ ตตฺถ นชาโยติ นทิโย ฯ โสวณฺณพาลุกสณฺฐิตาติ สุวณฺณพาลุกาย สณฺฐิตตลา ฯ กุมฺภิลาติ อิเม สตฺตา เอวรูปา ชลจรา อนฺโตนทิยํ วิจรนฺติ เตปิ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ นานาทุมคณากิณฺณา นานาทิชคณายุตา เวฬุริยผลกโรทาโย มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ ตตฺถ เวฬุริยผลกโรทาโยติ เวฬุริยผลกปาสาเณสุ ปหริตฺวา ตสฺส สทฺเทน รุกฺขสกุณาโย สทฺทํ กโรนฺติโย ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๔.

ปสฺเสตฺถ โปกฺขรณิโย สุวิภตฺตา จตุทฺทิสา นานาทิชคณากิณฺณา ปุถุโลมจฺฉเสวิตา สมนฺตูทกสมฺปนฺนํ มหึ สาครกุณฺฑลํ อุเปตํ วนราเชภิ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ ตตฺถ ปุถุโลมจฺฉเสวิตาติ มหามจฺฉนิเวสิตา ฯ วนราเชภีติ วนราชีหิ อยเมว วา ปาโฐ ฯ ปุรโต วิเทเห ปสฺส โคยานิเย จ ปจฺฉโต กุรุโย ชมฺพูทีปญฺจ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ปสฺส จนฺทญฺจ สุริยญฺจ โอภาเสนฺเต จตุทฺทิสา สิเนรุํ อนุปริยายนฺเต มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ สิเนรุํ หิมวนฺตญฺจ สาครญฺจ มหิทฺธิยํ จตฺตาโร จ มหาราเช มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ อาราเม วนคุมฺเพ จ ปาฏิเย จ สิลุจฺจเย รมฺเม กึปุริสา กิณฺเณ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ปารุสกํ จิตฺตลตํ มิสฺสกํ นนฺทนํ วนํ เวชยนฺตญฺจ ปาสาทํ มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ สุธมฺมํ ตาวตึสญฺจ ปาริจฺฉตฺตญฺจ ปุปฺผิตํ เอราวณํ นาคราชานํ มนิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ปสฺเสตฺถ เทวกญฺญาโย นภา วิชฺชุริวุคฺคตา นนฺทเน วิจรนฺติโย มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ปสฺเสตฺถ เทวกญฺญาโย เทวปุตฺตปโลภินี

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๕.

เทวปุตฺเต รมฺมมาเน มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ฯ ตตฺถ วิเทเหติ ปุพฺพวิเทหทีปํ ฯ โคยานิเย จาติ อมรโคยานทีปํ ฯ กุรุโย ชมฺพูทีปญฺจาติ อุตฺตรกุรุโย จ ชมฺพูทีปญฺจ ฯ อนุปริยายนฺเตติ เอเต จนฺทิมสุริเย สิเนรุํ อนุปริยายนฺเต ฯ ปาฏิเยติ ปตฺถริตฺวา ฐปิเต วิย ปิฏฺฐิปาสาเณ ฯ ปโรสหสฺสํ ปาสาเท เวฬุริยผลกสนฺถเต ปชฺชลนฺเตน วณฺเณน มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ตาวตึเส จ ยาเม จ ตุสิเต จาปิ นิมฺมิเต ปรินิมฺมิตวสวตฺติโน มณิมฺหิ ปสฺส นิมฺมิตํ ปสฺเสตฺถ โปกฺขรณิโย วิปฺปสนฺโนทกา สุจี มณฺฑาลเกหิ สญฺฉนฺนา ปทุมุปฺปลเกหิ จ ฯ ตตฺถ ปโรสหสฺสนฺติ ตาวตึสภวเน อติเรกสหสฺสปาสาเท ฯ ทเสตฺถ ราชิโย เสตา ทสฺสนียา มโนรมา ฉ ปิงฺคลา ปณฺณรสา หลิทฺทา จ จตุทฺทส วีสติ ตตฺถ โสวณฺณา วีสติ รชตามยา อินฺทโคปกวณฺณาภา ตาว ทิสฺสนฺติ ตึสติ ทเสตฺถ กาฬิโย ฉ จ มญฺเชฏฺฐา ปญฺจวีสติ มิสฺสา พนฺธกปุปฺเผหิ นีลุปฺปลวิจิตฺตกา เอวํ สพฺพงฺคสมฺปนฺนํ อจฺฉิมนฺตํ ปภสฺสรํ โอธิสุงฺกํ มหาราช ปสฺส ตฺวํ ทีปทุตฺตมาติ ฯ ตตฺถ ทเสตฺถ ราชิโยติ ตสฺมึ มณิกฺขนฺเธ ทส เสตา ราชิโย ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๖.

ฉ ปิงฺคลา ปณฺณรสาติ เอกวีสติ ปิงฺคลราชิโย ฯ หลิทฺทาติ หลิทฺทกวณฺณา จตุทฺทส ฯ ตึสตีติ อินฺทโคปกวณฺณาภา ตึส ราชิโย ฯ ฉ จาติ ทส จ ฉ จ โสฬส กาฬราชิโย ฯ มญฺเชฏฺฐา ปญฺจวีสตีติ ปญฺจวีสติ มญฺเชฏฺฐกวณฺณา ปสฺส ฯ มิสฺสา พนฺธกปุปฺเผหีติ วิจิตฺตกาฬ มญฺเชฏฺฐวณฺณา ราชิโย เอเตหิ ปุปฺเผหิ มิสฺสา วิจิตฺตกา ปสฺส ฯ เอตฺถ หิ กาฬราชิโย พนฺธชีวปุปฺเผหิ มิสฺสา มญฺเชฏฺฐราชิโย นีลุปฺปเลหิ วิจิตฺตกา ฯ โอธิสุงฺกนฺติ สุงฺกโกฏฺฐาสํ ฯ โย มํ ชูเตน ชินิสฺสติ ตสฺสิมํ สุงฺกโกฏฺฐาสํ ภวิสฺสตีติ วทติ ฯ อฏฺฐกถายมฺปน โหตุ สุงฺกํ มหาราชาติปิ ปาโฐ ฯ ตสฺสตฺโถ ทีปทุตฺตม ปสฺส ตฺวํ อิมํ เอวรูปํ มณึ อิทมฺเม มหาราช สุงฺกํ โหตุ โย มํ ชูเตน ชินิสฺสติ ตสฺสิทํ ภวิสฺสตีติ ฯ มณิกณฺฑํ นิฏฺฐิตํ ฯ เอวํ วตฺวา ปุณฺณโก มหาราช อหํ ตาว ชูเตน ชิโต อิมํ มณิรตนํ ทสฺสามิ ตฺวํ ปน กึ ทสฺสสีติ อาห ฯ ตาต มม สรีรญฺจ เสตจฺฉตฺตญฺจ อคฺคมเหสิญฺจ ฐเปตฺวา เสสํ มม สนฺตกํ ตว สุงฺกํ โหตูติ ฯ เตน หิ เทว มา จิรายิ อหํ ทูราคโต ชูตมณฺฑลํ สชฺชาเปหีติ อาห ฯ ราชา อมจฺเจ อาณาเปสิ ฯ เต ขิปฺปํ ชูตสาลํ สชฺเชตฺวา รญฺโญ วรโปตฺถกตฺถรณํ อตฺถริตฺวา เสสราชูนญฺจาปิ อาสนานิ ปญฺญาเปตฺวา ปุณฺณกสฺสาปิ ปฏิรูปํ อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา รญฺโญ กาลํ อาโรเจสุํ ฯ ตโต ปุณฺณโก ราชานํ คาถาย อชฺฌภาสิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๗.

อุปาคตํ ราช อุเปหิ ลกฺขํ เนตาทิสํ มณิรตนํ ตวตฺถิ ธมฺเมน ชิยฺยาม อสาหเสน ชิโต จ โน ขิปฺปมวากโรหีติ ฯ ตสฺสตฺโถ มหาราช ชูตสาลาย กมฺมํ อุปคตํ นิฏฺฐิตํ เอตาทิสํ มณิรตนํ ตว นตฺถิ มา ปปญฺจํ กโรหิ ฯ อุเปหิ ลกฺขนฺติ อกฺเขหิ กีฬนฏฺฐานํ ชูตสาลํ อุปคจฺฉ กีฬนฺตา จ มยํ ธมฺเมน ชิเนยฺยาม ธมฺเมเนว โน อสาหเสน ชโย โหตุ สเจ ปน ตฺวํ ชิโต ภวิสฺสสิ อถ โน ขิปฺปมวากโรหีติ ปปญฺจํ อกตฺวา ชิตธนํ ทเทยฺยาสีติ ฯ อถ นํ ราชา มาณว ตฺวํ มมํ ราชาติ มา ภายิ ธมฺเมเนว โน อสาหเสน ชยปราชโย ภวิสฺสตีติ อาห ฯ ตํ สุตฺวา ปุณฺณโก อมฺหากํ ธมฺเมเนว ชยปราชยภาวํ ชานาถาติ เต ราชาโน สกฺขึ กโรนฺโต คาถมาห ปญฺจาล ปจฺจุคฺคตสูรเสน มจฺฉา จ มทฺทา สห เกกเกภิ ปสฺสนฺตุ โน เต อสเถน ยุทฺธํ น โน สภายํ น กโรนฺติ กิญฺจีติ ฯ ตตฺถ ปจฺจุคฺคตาติ อุคฺคตตฺตา ปญฺญาตตฺตา ปากตตฺตา ปญฺจาลราชานเมว อาลปติ ฯ มจฺฉา จาติ ตวญฺจ สมฺม มจฺฉรฏฺเฐ ราช ฯ มทฺทาติ มทฺทราช ฯ สห เกกเกภีติ เกกเกหิ นาม ชนปเทหิ สห วตฺตมานเกกราช ตวญฺจ ฯ อถ วา สหสทฺทํ เกกเกภีติ ปทสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๘.

ปจฺฉโต ฐเปตฺวา ปจฺจุคฺคตสทฺทญฺจ สูรเสนวิเสสนํ กตฺวา ปญฺจาล ปจฺจุคฺคต สูรเสนมจฺฉราชา จ มทฺทา จ เกกเกภิ สห เสสราชาโน จาติ เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ ปสฺสนฺตุ โน เตติ อมฺหากํ ทวินฺนํ เอเต ราชาโน อสเถน อกฺขยุทฺธํ ปสฺสนฺตุ ฯ น โน สภายํ น กโรนฺติ กญฺจีติ เอตฺถ โนติ นิปาตมตฺตํ ฯ น สภายํ กิญฺจิ สกฺขึ น กโรนฺติ ขตฺติยาปิ พฺราหฺมณาปิ กโรนฺติเยว ตสฺมา สเจ ตุมฺเห กิญฺจิ อการณํ อุปฺปชฺชติ น โน สุตํ น โน ทิฏฺฐนฺติ วตฺตุํ น ลภิสฺสถ อปฺปมตฺตา โหถาติ เอวํ ยกฺขเสนาปตึ สกฺขึ อกาสิ ฯ อถ ราชา เอกสตราชปริวุโต ปุณฺณกํ คเหตฺวา ชูตสาลํ ปาวิสิ ฯ สพฺเพปิ ปฏิรูปาสเน นิสีทึสุ ฯ รชตผลเก สุวณฺณปาสเก ฐปยึสุ ฯ ปุณฺณโกปิ ตุริตตุริโต มหาราช ปาสเกสุ อายา นาม มาลี สาวตี พหุลี สนฺติภทฺราทโย จตุวีสติ เตสุ ตุมฺเห อตฺตโน รุจฺจนกํ อายํ คณฺหถาติ อาห ฯ ราชา สาธูติ พหุลํ คณฺหิ ปุณฺณโก สาวตึ คณฺหิ ฯ อถ นํ ราชา อาห เตนหิ ตาต มาณว ปาสเก ปาเตหีติ ฯ มหาราช ปฐมํ มม วาโร น ปาปุณาติ ตุมฺเห ปาสเก ปาเตถาติ ฯ ราชา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิ ฯ ตสฺส ปน ตติเย อตฺตภาเว มาตา ภูตปุพฺพา อารกฺขเทวตา อตฺถิ ตสฺสา อานุภาเวน ราชา ชูเตน ชินาติ ฯ สา ตสฺส อวิทูเร ฐิตา อโหสิ ฯ ราชา เทวธีตรํ อนุสฺสริตฺวา ชูตคีตํ คายนฺโต คาถมาห อถ ปสฺสตุ มํ อมฺม วิชยํ เม ปทิสฺสตุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓๙.

อนุกมฺปาหิ เม อมฺม มหนฺตํ ชยเมสฺสตุ ชมฺโพนทมยํ ปาสํ จตุรสฺสํ อฏฺฐงฺคุลี วิภาติ ปริสมชฺเฌ มณิ โชติรโส ยถา เทวเต เม ชยํ เทหิ ปสฺส มํ อปฺปโภคินํ มาตุนุกมฺปิโต โปโส สทา ภทฺรานิ ปสฺสติ อฏฺฐ มาลี สมาขฺยาตา สาวตี ฉกฺกเมว จ จตุกฺกํ พหุลํ เญยฺยํ ทุวิธํ สนฺติภทฺรกํ จตุวีสติ อายา จ มุนินฺเทน ปกาสิตาติ ฯ ราชา คีตํ คายิตฺวา ปาสเก หตฺเถน ปริวตฺติตฺวา อากาเส ขิปิ ฯ ปุณฺณกสฺสานุภาเวน ปาสกา ราชานํ ปราชินนฺตา ภสฺสนฺติ ฯ ราชา ชูตสิปฺปมฺหิสุกุสลตาย ปาสเก อตฺตโน ปราชยาย ภสฺสนฺเต ญตฺวา อากาเสเยว สํกฑฺฒมาโน คเหตฺวา ปุนากาเส ขิปิ ฯ ทุติยํปิ อตฺตโน ปราชยาย ภสฺสนฺเต ญตฺวา ตเถว อคฺคเหสิ ฯ ตโต ปุณฺณโก จินฺเตสิ อยํ ราชา มาทิเสน ยกฺเขน สทฺธึ ชูตํ กีฬนฺโต ภสฺสมาเน ปาสเก สํกฑฺฒิตฺวา คณฺหติ กินฺนุ โข การณนฺติ ฯ โส ตสฺสา อารกฺขเทวตาย อานุภาวํ ญตฺวา อกฺขีนิ อุมฺมิเลตฺวา กุทฺโธ วิย ตํ โอโลเกสิ ฯ สา เตน โอโลกิตมตฺตาว ภีตา ปลายิตฺวา จกฺกวาฬปพฺพต มตฺถกํ ปตฺวา กมฺปมานา อฏฺฐาสิ ฯ ราชา ตติยํปิ ปาสเก ขิปิตฺวา อตฺตโน ปราชยาย ภสฺสนฺเต ญตฺวาปิ ปุณฺณกสฺสานุภาเวน หตฺถํ ปสาเรตฺวา คณฺหิตุํ นาสกฺขิ ฯ เต รญฺโญ ปราชยาย ปตึสุ ฯ อถสฺส ปราชิตภาวํ ญตฺวา ปุณฺณโก ตุฏฺฐมานโส อปฺโผเฏตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๐.

มหนฺเตน สทฺเทน ชิตํ เม ชิตํ เมติ ติกฺขตฺตุํ มหานาทํ นทิ ฯ โส สทฺโท สกลชมฺพูทีปํ ผริ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห เต ปาวิสุํ อกฺขมเทน มตฺตา ราชา กุรูนํ ปุณฺณโก จาปิ ยกฺโข ราชา กลึ วิจินมคฺคเหสิ กฏมคฺคหิ ปุณฺณโก ปิ ยกฺโข เต ตตฺถ ชูเต อุภโย สมาคเต รญฺญํ สํกาเส สขินญฺจ มชฺเฌ อเชสิ ยกฺโข นรวีรเสฏฺฐํ ตตฺถปฺปนาโท ตุมุโล พภูวาติ ฯ ตตฺถ ปวิสุนฺติ ชูตสาลายํ ปวิสึสุ ฯ วิจินนฺติ ราชา จตุวีสติยา อาเยสุ วิจินนฺโต กลึ ปราชยคาหํ อคฺคเหสิ ฯ กฏมคฺคหีติ ปุณฺณโก ปน นาม ยกฺโข ชยคาหํ คณฺหิ ฯ เต ตตฺถ ชูเต อุภโย สมาคเตติ เต ตตฺถ ชูตสาลายํ ชูเต สมาคเต สมุปาคเต อุโภ ชูตํ กีฬึสูติ อตฺโถ ฯ รญฺญนฺติ อถ เตสํ เอกสตราชูนํ สํกาเส อวเสสานญฺจ สขีนํ มชฺเฌ โส ยกฺโข นรวีรเสฏฺฐํ ราชานํ อเชสิ ฯ ตตฺถปฺปนาโท ตุมุโล พภูวาติ ตสฺมึ ชูตมณฺฑเล รญฺโญ ปราชิตภาวํ ชานาถ ชิตํ เม ชิตํ เมติ ติกฺขตฺตุํ มหนฺโต สทฺโท อโหสิ ฯ ราชา ปราชิโต อนตฺตมโน อโหสิ ฯ อถ นํ สมสฺสาเสนฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๑.

ปุณฺณโก คาถมาห ชโย มหาราช ปราชโย จ อายูหตํ อญฺญตรสฺส โหติ ชนินฺท ฆินฺโนสิวรนฺธเนน ชิโต จ เม ขิปฺปมวากโรหีติ ฯ ตตฺถ อายูหตนฺติ อมฺหากํ ทวินฺนํ วายมานานํ อญฺญตรสเสว โหติ ตสฺมา ปราชิโตมฺหีติ มา จินฺตยิ ฯ ฆินฺโนสีติ ปริหีโนสิ วรนฺธเนนาติ วรธเนน ฯ ขิปฺปมวากโรหีติ ขิปฺปเมว ชยธนํ เทหีติ ฯ อถ นํ ราชา คณฺห ตาตาติ วทนฺโต คาถมาห หตฺถีควสฺสา มณิกุณฺฑลา จ ยญฺจาปิ มยฺหํ รตนํ ปฐพฺยํ คณฺหาหิ กจฺจายน วรํ ธนานํ อาทาย เยนิจฺฉสิ เตน คจฺฉาติ ฯ ปุณฺณโก อาห หตฺถีควสฺสา มณิกุณฺฑลา จ ยญฺจาปิ ตุยฺหํ รตนํ ปฐพฺยํ เตสํ วโร วิธุโร นาม กตฺวา โส เม ชิโต ตํ เม อวากโรหีติ ฯ ตตฺถ โส เม ชิโตติ มยา หิ ตุวํ ชิโต อุตฺตมรตนํ ชิตํ โส จ สพฺพรตนานํ วโร ตสฺมา โส มยา ชิโต นาม โหติ ตํ เม เทหีติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๒.

ราชา อาห อตฺตา จ เม โส สรณํ คติ จ ทีโป จ เลโณ จ ปรายโน จ อสนฺตุเลยฺโย มม โส ธเนน ปาเณน เม สทิโส เอส กตฺตาติ ฯ ตตฺถ อตฺตา จ เม โสติ โส หิ มยฺหํ อตฺตา มยา จ อตฺตานํ ฐเปตฺวา เสสํ ทสฺสามีติ วุตฺตํ ตสฺมา ตํ มา คณฺหิ น เกวลญฺจ อตฺตา อถ โข เม โส สรณญฺจ คติ จ ทีโป จ เลโณ จ ปรายโน จ ฯ อสนฺตุเลยฺโย มม โส ธเนนาติ น สตฺตวิเธน รตเนน สทฺธึ ตุเลตพฺโพ ฯ ปุณฺณโก อาห จิรํ วา วิวาโท มม ตุยฺหมสฺส กามญฺจ ปุจฺฉาม ตเมว คนฺตฺวา เอเสว โน วิวรตุ เอตมตฺถํ ยํ วกฺขติ โหตุ กถา อุภินฺนนฺติ ฯ ตตฺถ วิวรตุ เอตมตฺถนฺติ โส ตว อตฺตา วา น วาติ เอตมตฺถํ เอเสว ปกาเสตุ ฯ โหตุ กถา อุภินฺนนฺติ ยํ โส วกฺขติ สาเยว โน อุภินฺนํ กถา โหตุ ตํ ปมาณํ โหตูติ อตฺโถ ฯ ราชา อาห อทฺธา หิ สจฺจํ ภณสิ น จ มาณว สาหสํ ตเมว คนฺตฺวา ปุจฺฉาม เตน ตุสามุโภ ชนาติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๓.

ตตฺถ น จ มาณว สาหสนฺติ ปสยฺห สาหสิกํ วจนํ น จ ภณสิ ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา ราชา เอกสตราชาโน ปุณฺณกญฺจ คเหตฺวา ตุฏฺฐมานโส เวเคน คนฺตฺวา ธมฺมสภายํ ปาวิสิ ฯ ปณฺฑิโต อาสนา โอรุยฺห ราชานํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ ฯ อถ ปุณฺณโก มหาสตฺตํ อามนฺเตตฺวา ปณฺฑิต ตฺวํ ธมฺเม ฐิโต ชีวิตเหตุปิ มุสาวาทํ น ภณสีติ กิตฺติสทฺโท เต สกลโลเก ปากโฏ อหํ ปน เต อชฺช ธมฺเม ฐิตภาวํ ชานิสฺสามีติ วตฺวา คาถมาห สจฺจํ นุ เทวา วิทหู กุรูนํ ธมฺเม ฐิตํ วิธุรนฺนามมจฺจํ ทาโสสิ รญฺโญ อถ วาสิ ญาติ วิธุโรติ สํขฺยา กตโมสิ โลเกติ ฯ ตตฺถ สจฺจํ นุ เทวา วิทหู กุรูนํ ธมฺเม ฐิตํ วิธุรนฺนาม มจฺจนฺติ กุรุรฏฺเฐ วิธูโร นาม อมจฺโจ ธมฺเม ฐิโต ชีวิตเหตุปิ มุสาวาทํ น ภาสตีติ เอวํ เทวา วิทหุ วิทหนฺติ ปกาเสนฺติ ฯ เอวํ วิทหมานา เต เทวา สจฺจนฺนุ วิทหนฺติ อุทาหุ อภูตวาทาเยว เต ติ ฯ วิธุโรติ สํขฺยา กตโมสิ โลเกติ ยา เอสา ตว วิธุโรติ โลเก สํขฺยา ปญฺญตฺติ โส ตฺวํ กตโมสิ ปกาเสหิ กึ รญฺโญ ทาโส นีจตรชาติโก อุทาหุ สโม วา อุตฺตริตโร วา รญฺโญ ญาตีติ อิทํ ตาว เม อาจิกฺข ทาโสสิ รญฺโญ อถ วา ญาตีติ ฯ อถ มหาสตฺโต อยํ มํ เอวํ ปุจฺฉติ อหํ โข ปเนตํ รญฺโญ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๔.

ญาตีติ อุตฺตริตโรติปิ รญฺโญ น กิญฺจิ โหมีติปิ สญฺญาเปตุํ สกฺโกมิ อิมสฺมึ โลเก ปน สจฺจสโม อวสฺสโย นาม นตฺถิ สจฺจเมว กเถตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา มาณว เนวาหํ รญฺโญ ญาติ น อุตฺตริตโร จตุนฺนํ ปน ทาสานํ อญฺญตโรติ ทสฺเสตุํ คาถทฺวยมาห อามายทาสาปิ ภวนฺติ เหเก ธเนน กีตาปิ ภวนฺติ ทาสา สยํปิ เหเก อุปยนฺติ ทาสา ภยา ปนุนฺนาปิ ภวนฺติ ทาสา เอเต นรานํ จตุโรปิ ทาสา อทฺธา หิ โยนิโต อหํปิ ทาโส ภโว จ รญฺโญ อภโว จ รญฺโญ ทาโสหํ เทวสฺส ปรํปิ คนฺตฺวา ธมฺเมน มํ มาณว ตุยฺหํ ทชฺชาติ ฯ ตตฺถ อามายทาสาติ ทาสสฺส ทาสิยา กุจฺฉิมฺหิ ชาตทาสา ฯ สยํปิ เหเก อุปยนฺติ ทาสาติ เยเกจิ อุปฏฺฐากชาติกา สพฺเพ เต สยํ ทาสภาวํ อุปคตา ทาสา นาม ฯ ภยา ปนุนฺนาติ ราชภเยน วา โจรภเยน วา อตฺตโน วสนฏฺฐานโต ปนุนฺนา กรมรา หุตฺวา ปรวิสยํ คตาปิ ทาสาเยว นาม ฯ อทฺธา หิ โยนิโต อหํปิ ทาโสติ มาณว เอกํเสเนว อหํปิ จตูสุ ทาสโยนีสุ เอกโต สยํ ทาสโยนิโต นิพฺพตฺตทาโส ฯ ภโว จ รญฺโญ อภโว จาติ รญฺโญ วุฑฺฒิ วา อวุฑฺฒิ วา โหตุ น สกฺกา มยา มุสาวาทํ ภาสิตุํ ฯ ปรํปีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๕.

ทูรํ คนฺตฺวาปิ อหํ เทวสฺส ทาโสเยว ฯ ทชฺชาติ มํ ราชา ชยธเนน ฉฑฺเฑตฺวา ตุยฺหํ เทนฺโต ธมฺเมน สภาเวเนว ทเทยฺย ฯ ตํ สุตฺวา ปุณฺณโก ตุฏฺฐหฏฺโฐ ปุน อปฺโผเฏตฺวา คาถมาห อยํปิ ทุติโย วิชโย มมชฺช ปุฏฺโฐ หิ กตฺตา วิวเรตฺถ ปญฺหํ อธมฺมรูโป วต ราชเสฏฺโฐ สุภาสิตํ นานุชานาสิ มยฺหนฺติ ฯ ตตฺถ ราชเสฏฺโฐติ อยํ ราชเสฏุโฐ อธมฺมรูโป วต ฯ สุภาสิตนฺติ วิธุรปณฺฑิเตน สุกถิตํ สุวินิจฺฉิตํ ฯ นานุชานาสิ มยฺหนฺติ อิทาเนว วิธุรปณฺฑิตํ มยฺหํ กสฺมา นานุชานาสิ กิมตฺถํ น เทสีติ วทติ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา อยํ ปณฺฑิโต มาทิสํ ยสทายกํ อโนโลเกตฺวา อิทานิ ทิฏฺฐํ มาณวกํ โอโลเกสีติ มหาสตฺตสฺส กุชฺฌิตฺวา มาณว สเจ โส ทาโส ตํ คเหตฺวา คจฺฉถาติ คาถมาห เอวญฺจ โน โส วิวเรตฺถ ปญฺหํ ทาโสหมสฺมิ น จ โขสฺมิ ญาติ คณฺหาหิ กจฺจายน วรํ ธนานํ อาทาย เยนิจฺฉสิ เตน คจฺฉาติ ฯ ตตฺถ เอวญฺจ โน โส วิวเรตฺถ ปญฺหนฺติ สเจ โส อมฺหากํ ปญฺหํ ทาโสหมสฺมิ น จ โขสฺมิ ญาตีติ เอวํ วิวริ เอตฺถ ปริสมณฺฑเล อถ กึ อจฺฉสิ สกลโลเก ธนานํ วรธนํ เอตํ คณฺห คเหตฺวา เยนิจฺฉสิ เตน คจฺฉาติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๖.

อกฺขขณฺฑํ นิฏฺฐิตฺ ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา ราชา จินฺเตสิ ปณฺฑิตํ มาณโว ยถารุจึ คเหตฺวา คมิสฺสติ ตสฺส คตกาลโต ปฏฺฐาย มยฺหํ มธุรธมฺมกถา ทุลฺลภา ภวิสฺสติ ยนฺนูนาหํ อิมํ อตฺตโน ฐาเน ฐเปตฺวา ฆราวาสปญฺหํ ปุจฺเฉยฺยนฺติ ฯ อถ นํ เอวมาห ปณฺฑิต ตุมฺหากํ คตกาเล มม มธุรธมฺมกถา ทุลฺลภา ภวิสฺสติ อลงฺกตธมฺมาสเน นิสีทิตฺวา อตฺตโน ฐาเน ฐตฺวา มยฺหํ ฆราวาสปญฺหํ กเถถาติ ฯ โส สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อลงฺกตธมฺมาสเน นิสีทิตฺวา รญฺญา ปญฺหํ ปุฏฺโฐ วิสชฺเชสิ ฯ ตตฺรายํ ปญฺหคาถา วิธุร วสมานสฺส คหฏฺฐสฺส สกํ ฆรํ เขมา วุตฺติ กถํ อสฺส กถนฺนุ อสฺส สงฺคโห อพฺยาปชฺฌํ กถํ อสฺส สจฺจวาที จ มาณโว อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ กถํ เปจฺจ น โสจตีติ ฯ ตตฺถ เขมา วุตฺติ กถํ อสฺสาติ กถํ ฆราวาสํ วสนฺตสฺส คหฏฺฐสฺส เขมา นิพฺภยา วุตฺตีติ ชีวิตวุตฺติ ภเวยฺย ฯ กถนฺนุ อสฺส สงฺคโหติ จตุวิธสงฺคหวตฺถุสํขาโต สงฺคโห ตสฺส กถํ ภเวยฺย ฯ อพฺยาปชฺฌนฺติ นิทฺทุกฺขตา ฯ สจฺจวาที จาติ กถญฺจ มาณโว สจฺจวาที นาม ภเวยฺย ฯ เปจฺจาติ ปรโลกํ คนฺตฺวา ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตํ ตตฺถ คติมา ธิติมา มติมา อตฺถทสฺสินา สํขาตา สพฺพธมฺมานํ วิธุโร เอตทพฺรวิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๗.

น สาธารณทารสฺส น ภุญฺเช สาธุเมกโก น เสเว โลกายติกํ เนตํ ปญฺญาย วฑฺฒนํ สีลวา วตฺตสมฺปนฺโน อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ นิวาตวุตฺติ อตฺถทฺโธ สุรโต สขิโล มุทุ สงฺคเหตา จ มิตฺตานํ สํวิภาคี วิธานวา ตปฺเปยฺย อนฺนปาเนน สทา สมณพฺราหฺมเณ ธมฺมกาโม สุตาธาโร ภเวยฺย ปริปุจฺฉโก สกฺกจฺจํ ปยิรูปาเสยฺย สีลวนฺเต พหุสฺสุเต ฆรมาวสมานสฺส คหฏฺฐสฺส สกํ ฆรํ เขมา วุตฺติ สิยา เอวํ เอวํ นุ อสฺส สงฺคโห อพฺยาปชฺโฌ สิยา เอวํ สจฺจวาที จ มาณโว อสฺมา โลกา ปรํ โลกํ เอวํ เปจฺจ น โสจตีติ ฯ ตตฺถ ตํ ตตฺถาติ ภิกฺขเว ตํ ราชานํ ตตฺถ ธมฺมสภายํ ฯ คติมาติ วรญฺญาณคติยา คติมา ฯ ธิติมาติ อพฺโภจฺฉินฺนวิริเยน ธิติสา ฯ มติมาติ ภูริสมาย วิปุลาย ปญฺญาย มติมา ฯ อตฺถทสฺสินาติ สณฺหสุขุมอตฺถทสฺสินา ญาเณน อตฺถทสฺสินา ฯ สํขาตาติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ชานนญาณสํขาตาย ปญฺญาย สพฺพธมฺมานํ สํขาตา วิธุรปณฺฑิโต เอตํ น สาธารณทารสฺสาติ อาทิวจนํ อพฺรวิ ฯ ตตฺถ โย ปเรสํ ทาเรสุ อปรชฺฌติ โส สาธารณทาโร นาม ตาทิโส นาสฺส น ภเวยฺย ฯ สาธุเมกโกติ สาธุรสํ ปณีตโภชนํ อญฺเญสํ อทตฺวา เอกโกว น ภุญฺเชยฺย ฯ โลกายติกนฺติ อนตฺถนิสฺสิตํ สคฺคมคฺคานํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๘.

อทายกํ อนิยฺยานิกํ วิตณฺฑสลฺลาปํ โลกายติกวาทํ น เสเวยฺย ฯ เนตํ ปญฺญาย วฑฺฒนนฺติ น หิ เอตํ โลกายติกํ ปญฺญาย วฑฺฒนํ ฯ สีลวาติ อขณฺเฑหิ ปญฺจสีเลหิ สมนฺนาคโต ฯ วตฺตสมฺปนฺโนติ ฆราวาสํ วสนฺโต ราชวตฺเตน อุปคโต ฯ อปฺปมตฺโตติ กุสลธมฺเมสุ อปฺปมตฺโต ฯ นิวาตวุตฺตีติ อติมานํ อกตฺวา นีจวุตฺติ โอวาทานุสาสนสมฺปฏิจฺฉโก ฯ อตฺถทฺโธติ ถทฺธมจฺฉริยรหิโต ฯ สุรโตติ โสรจฺเจน สมนฺนาคโต ฯ สขิโลติ เปมนียวจโน ฯ มุทูติ กายวจีจิตฺเตหิ อผรุโส ฯ สงฺคเหตา จ มิตฺตานนฺติ กลฺยาณมิตฺตานํ สงฺคหกโร ทานาทีสุเยว โย เยน สงฺคหํ คจฺฉติ ตสฺส เตเนว สงฺคาหโก โหติ ฯ สํวิภาคีติ ธมฺมิกสมณพฺราหฺมณาทีนญฺเจว กปณาทีนญฺจ สํวิภาคกโร ฯ วิธานวาติ อิมสฺมึ กาเล กสิตุํ วฏฺฏติ อิมสฺมึ กาเล วปฺปิตุํ วฏฺฏตีติ เอวํ สพฺพกิจฺเจสุ วิธานสมฺปนฺโน ฯ ตปฺเปยฺยาติ คหิตคหิตานิ ภาชนานิ ปูเรตฺวา ททมาโน ตปฺเปยฺย ฯ ธมฺมกาโมติ ปเวณีธมฺมํปิ สุจริตธมฺมํปิ กามยมาโน ปตฺถยมาโน สุตาธาโรติ สุตสฺส อาธารณภูโต ฯ ปริปุจฺฉโกติ ธมฺมิกสมณพฺราหฺมเณ อุปสงฺกมิตฺวา กึ ภนฺเต กุสลนฺติ อาทีหิ วจเนหิ ปริปุจฺฉนสีโล ฯ สกฺกจฺจนฺติ คารเวน ฯ เอวํ นุ อสฺส สงฺคโหติ สงฺคโหปิ เอวํปิ กโต นาม ภเวยฺย ฯ สจฺจวาทีติ เอวํ ปฏิปนฺโนเยว สจฺจวาที นาม สิยา ฯ เอวํ มหาสตฺโต รญฺโญ ฆราวาสปญฺหํ กเถตฺวา ปลฺลงฺกา โอรุยฺห ราชานํ วนฺทิ ฯ ราชาปิสฺส มหาสกฺการํ กตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔๙.

เอกสตราชปริวุโต อตฺตโน นิเวสนเมว คโต ฯ ฆราวาสปญฺโห นิฏฺฐิโต ฯ มหาสตฺโต ปน นิวตฺโต ฯ อถ นํ ปุณฺณโก อาห เอหิ ทานิ คมิสฺสาม ทินฺโน โน อิสฺสเรน เม มเมวตฺถํ ปฏิปชฺช เอส ธมฺโม สนนฺตโนติ ฯ ตตฺถ ทินฺโน โนติ เอตฺถ โนติ นิปาตมตฺตํ ฯ ตฺวํ อิสฺสเรน มยฺหํ ทินฺโนติ อตฺโถ ฯ เอส ธมฺโม สนนฺตโนติ มมตฺถํ ปฏิปชฺชนฺเตน หิ ตยา อตฺตโน สามิกสฺส อตฺโถ ปฏิปนฺโน โหติ ยญฺเจตํ สามิกสฺส อตฺถกรณํ นาม เอส ธมฺโม สนนฺตโน โปราณกปณฺฑิตานํ สภาโว วิธุรปณฺฑิโต อาห ชานามิ มาณว ตยาหมสฺมิ ทินฺโนหมสฺมิ ตว อิสฺสเรน ตีหญฺจ ตํ วาสเยมุ อคาเร เยนทฺธุนา อนุสาเสมุ ปุตฺตทาเรติ ตตฺถ ตยาหมสฺมีติ ตยา ลทฺโธหมสฺมีติ อหํ ชานามิ มํ ลภนฺเตน จ นาญฺญถา ลทฺโธ ฯ ทินฺโนหมสฺมิ ตว อิสฺสเรนาติ มม อิสฺสเรน รญฺญา ตว อหํ ทินฺโน ฯ ตีหญฺจาติ มาณว อหํ ตว พหูปกาโร ราชานํ อโนโลเกตฺวา สจฺจเมว กเถสึ เตนาหํ ตยา ลทฺโธ ตฺวํ มม มหนฺตภาวํ ชานาหิ มยํ ตีณิ ทิวสานิ อตฺตโน อคาเร วเสมุ ตสฺมา ตฺวํ เยนทฺธุนา ยตฺตเกน กาเลน มยํ ปุตฺตทาเร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๐.

อนุสาเสมุ ตํ กาลํ อธิวาเสหีติ ฯ ตํ สุตฺวา ปุณฺณโก สจฺจํ ปณฺฑิโต อาห พหุปกาโร เอส มม สตฺตาหํปิ อฑฺฒมาสมฺปิ นิสีทาเปหีติ วุตฺเต อธิวาเสตพฺพเมวาติ จินฺเตตฺวา คาถมาห ตมฺเม ตถา โหตุ วเสมุ ตีหํ กุรุตํ ภวํ อชฺช ฆเรสุ กิจฺจํ อนุสาสตํ ปุตฺตทาเร ภวชฺช ยถา ตยี เปจฺจ ๑- สุขี ภเวยฺยาติ ฯ ตตฺถ ตมฺเมติ ยํ ตฺวํ วเทสิ สพฺพนฺตํ มม ตถา โหตุ ฯ ภวชฺชาติ ภวํ อชฺชโต ปฏฺฐาย ตีหํ อนุสาสตุ ฯ ตยี เปจฺจาติ ยถา ตยิ คเต ปจฺฉา ตว ปุตฺตทาโร สุขี ภเวยฺย เอวํ อนุสาสตุ ฯ เอวํ วตฺวา ปุณฺณโก มหาสตฺเตน สทฺธึเยว ตสฺส นิเวสนํ ปาวิสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สาธูติ วตฺวาน ปหูตกาโม ปกฺกามิ ยกฺโข วิธุเรน สทฺธึ ตํ กุญฺชราชญฺญหยานุจิณฺณํ ปาเวกฺขิ อนฺเตปุรมริยเสฏฺโฐติ ฯ ตตฺถ ปหูตกาโมติ มหาโภโค ฯ ตํ กุญฺชราชญฺญหยานุจิณฺณนฺติ กุญฺชเรหิ จ อาชญฺญหเยหิ จ อนุจิณฺณํ ปริปุณฺณํ ฯ @เชิงอรรถ: คเตติปิ ปาโฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๑.

อริยเสฏฺโฐติ อาจารอริเยสุ อุตฺตโม ฯ ปุณฺณโก ยกฺโข ปณฺฑิตสฺส อนฺเตปุรํ ปาวิสิ ฯ มหาสตฺตสฺส ปน ติณฺณํ อุตูนํ อตฺถาย ตโย ปาสาทา อเหสุํ ฯ เตสุ เอโก โกญฺโจ นาม เอโก มยูโร นาม เอโก ปิยเกโต นาม ฯ เต สนฺธาย อยํ คาถา วุตฺตา โกญฺจํ มยูรญฺจ ปิยญฺจ เกตํ อุปาคมิ ตตฺถ สุรมฺมรูปํ ปหูตภกฺขํ พหุอนฺนปานํ มสกฺกสารํ วิย วาสวสฺสาติ ฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ ตีสุ ปาสาเทสุ ยตฺถ ตสฺมึ สมเย อตฺตนาวสติ ตํ สุรมฺมรูปํ ปาสาทํ ปุณฺณกํ อาทาย อุปาคมิ ฯ อุปคนฺตฺวา จ ปน อลงฺกตปาสาทสฺส สตฺตมาย ภูมิยา สยนคพฺภญฺเจว มหาตลํ จ สชฺชาเปตฺวา สิริสยนํ ปญฺญาเปตฺวา สพฺพํ อนฺนปานาทิวิธึ อุปฏฺฐเปตฺวา เทวกญฺญา วิย ปญฺจสตา อิตฺถิโย อิมา เต ปาทปริจาริกา โหนฺตุ มา อุกฺกณฺฐิโต อิธ วสาหีติ ตสฺส นิยาเทตฺวา อตฺตโน วสนฏฺฐานํ คโต ฯ ตสฺส คตกาเล ตา อิตฺถิโย นานาตุริยานิ คเหตฺวา ปุณฺณกสฺส ปริจริยาย นจฺจาทีนิ อุปฏฺฐเปสุํ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตตฺถ นจฺจนฺติ คายนฺติ อวฺหยนฺติ วราวรํ อจฺฉรา วิย เทเวสุ นาริโย สมลงฺกตาติ ฯ ตตฺถ อวฺหยนฺตีติ ปกฺโกสนฺติ ฯ วราวรนติ วรโต วรํ นจฺจํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๒.

คีตญฺจ กโรนฺติโย สารมฺภํ กโรนฺติ ฯ สมงฺคีกตฺวา ปมุทาหิ ยกฺขํ อนฺเนน ปาเนน จ ธมฺมปาโล อคฺคตฺถเมวานุวิจินฺตยนฺโต ปาเวกฺขิ ภริยาย ตทา สกาเสติ ฯ ตตฺถ ปมุทาหีติ ปมุทาหิ เจว อนฺนปาเนน จ สมงฺคีกตฺวา ฯ ธมฺมปาโลติ ธมฺมปาลโก ธมฺมโคปโก ฯ อคฺคตฺถเมวาติ อคฺคภูตเมว อตฺถํ ฯ ปาเวกฺขิ ภริยายาติ สพฺพเชฏฺฐกาย ภริยาย ปาเวกฺขิ ปาวิสิ ฯ ตํ จนฺทนคนฺธรสานุลิตฺตํ สุวณฺณชมฺโพนทนิกฺขสาทิสํ ภริยํ อวจ เอหิ สุโณหิ โภติ ปุตฺตานิ อามนฺตย ตมฺพเนตฺเตติ ฯ ตตฺถ ภริยํ อวจาติ ภริยํ อโวจ ฯ อามนฺตยาติ ปกฺโกส ฯ สุตฺวาน วากฺยํ ปติโน อโนชา สุณิสํ อวจ ตมฺพนขึ สุเนตฺตํ อามนฺตย จมฺมธรานิ เจเต ปุตฺตานิ อินฺทวรปุปฺผสาเมติ ฯ ตตฺถ อโนชาติ เอวํ นามิกา ฯ สุณิสํ อวจ ตมฺพนขึ สุเนตฺตนฺติ สา วจนํ สุตฺวา อสฺสุมุขี โรทมานา มยฺหํ สยํ คนฺตฺวา ปุตฺเต ปกฺโกสิตุํ อยุตฺตํ สุณิสํ เปเสสฺสามีติ ตสฺสา นิวาสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา ตมฺพนขึ สุเนตฺตํ สุณิสํ อวจ ฯ อามนฺตยาติ ปกฺโกส ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๓.

จมฺมธรานีติ จมฺมธเร สูเร สมตฺเถติ อตฺโถ อาภรณภณฺฑเมว จ อิธ จมฺมนฺติ อธิปฺเปตํ ตสฺมา อาภรณธเรติปิ อตฺโถ ฯ เจเตติ ตํ นาเมนาลปติ ฯ ปุตฺตานีติ มม ปุตฺเต จ ธีตโร จ ฯ อินฺทวรปุปฺผสาเมติ ตํ อาลปติ ฯ สา สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ปาสาทํ อนุวิจริตฺวา ปิตา โว โอวาทํ ทาตุกาโม ปกฺโกสติ อิทํ กิร โว ตสฺส ปจฺฉิมทสฺสนนฺติ สพฺพเมวสฺส สุหชฺชชนญฺจ ปุตฺตธีตโร จ สนฺนิปาเตสิ ฯ ธมฺมปาลกุมาโร ปน ตํ วจนํ สุตฺวา โรทนฺโต กนิฏฺฐภาติกปริวุโต ปิตุ สนฺติกํ อคมาสิ ฯ ปณฺฑิโต ปน เต ปุตฺเต ทิสฺวา สกภาเวน สณฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺโต อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ เต อาลึคิตฺวา สีเส จุมฺพิตฺวา เชฏฺฐปุตฺตํ มุหุตฺตํ หทเย นิปชฺชาเปตฺวา หทยา โอตาเรตฺวา สิริคพฺภโต นิกฺขมฺม มหาตเล ปลฺลงฺเก นิสีทิตฺวา ปุตฺตสหสฺสสฺส โอวาทํ อทาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห เต อาคเต มุทฺธนิ ธมฺมปาโล จุมฺพิตฺวา ปุตฺเต อวิกมฺปมาโน อามนฺตยิตฺวาน อโวจ วากฺยํ ทินฺนาหํ รญฺญา อิธ มาณวสฺส ตสฺสชฺชหํ อตฺตสุขี วิเธยฺโย อาทาย เยนิจฺฉติ เตน คจฺฉติ อหญฺจ โว อนุสาสิตุํ อาคโตสฺมิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๔.

กถํ อหํ อปริตฺตาย คจฺเฉ สเจ โว ราชา กุรุเขตฺตวาสี ชนสณฺโฐ ปุจฺเฉยฺย ปหูตกาโม กิมาภิชานาถ ปุเร ปุราณํ กึ โว ปิตา อนุสาเส ปุรฏฺฐา สมานาสนา โหถ มยา จ สพฺเพ โกนีธ รญฺโญ อพฺภุติโก มนุสฺโส ตมญฺชลึ กริย วเทถ เอวํ มา เหว เทว น หิ เอส ธมฺโม วิยคฺฆราชสฺส นิหีนชจฺโจ สมานาสโน เทว กถํ ภเวยฺยาติ ฯ ตตฺถ ธมฺมปาโลติ มหาสตฺโต ฯ ทินฺนาหนฺติ อหํ ชยธนํ ฉฑฺเฑตฺวา รญฺญา ทินฺโน ฯ ตสฺสชฺชหํ อตฺตสุขี วิเธยฺโยติ อชฺชโต ปฏฺฐาย ตีหมตฺตํ อหํ อิมินา อตฺตโน สุเขน อตฺตสุขี ตโต ปรํ ปน ตสฺส มาณวสฺสาหํ วิเธยฺโย ฯ โส หิ อิโต จตุตฺเถ ทิวเส เอกํเสน มํ อาทาย ยตฺถิจฺฉติ ตตฺถ คจฺฉติ ฯ อปริตฺตายาติ อหํ ตุมฺหากํ ปริตฺตานํ อกตฺวา กถํ คจฺเฉยฺยนฺติ ตุมฺเห อนุสาสิตุํ อาคโตสฺมิ ฯ ชนสณฺโฐติ มิตฺตพนฺธเนน มิตฺตชนสฺส สณฺฐานกโร ฯ ปุเร ปุราณนฺติ อิโต ปุพฺเพ ตุมฺเห กึ ปุราณการณํ อภิชานาถ ฯ อนุสาเสติ อนุสาสิ เอวํ ตุมฺเห รญฺญา ปุฏฺฐา อมฺหากํ ปิตา อิมญฺจิ มญฺจ โอวาทํ อทาสีติ กเถยฺยาถ ฯ สมานาสนา โหถาติ สเจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๕.

ปน ราชา โว มยา ทินฺนสฺส โอวาทสฺส กถิตกาเล เอถ ตุมฺเห อชฺช มยา สทฺธึ สมานาสนา โหถ ฯ โกนีธ รญฺโญ อพฺภุติโก มนุสฺโสติ อิธ ราชกูเล ตุมฺเหหิ อญฺโญ โก นุ รญฺโญ อพฺภุติโก มนุสฺโสติ อตฺตโน อาสเน นิสีทาเปยฺย ฯ ตมญฺชลินฺติ อถ ตุมฺเห อญฺชลึ กตฺวา ตํ ราชานํ เอวํ วเทยฺยาถ เทว เอวํ มา อวจ นหิ อมฺหากํ เอส ปเวณีธมฺโม วิยคฺฆราชสฺสาติ เกสรสีหสฺส ฯ นิหีนชจฺโจติ ชรสิงฺคาโล เทว กถํ สมานาสโน ภเวยฺย ฯ ยถาปิ สิงฺคาโล สีหสฺส สมานาสโน น โหติ ตเถว มยํ ตุมฺหากนฺติ ฯ อิมํ ปนสฺส กถํ สุตฺวา ปุตฺตธีตโร จ ญาติสุหชฺชา จ ทาสกมฺมกรโปริสา จ เต สพฺเพ สกภาเวน สณฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺตา มหาวิรวึสุ ฯ มหาสตฺโต เต สญฺญาเปสิ ฯ ลกฺขกณฺฑํ นิฏฺฐิตํ ฯ อถ เน ปณฺฑิโต ปุตฺตธีตโร จ ญาตโย จ นํ อุปคนฺตฺวา ตุณฺหีภูเต ทิสฺวา ตาตา มา จินฺตยิตฺถ มา โสจิตฺถ มา ปริเทวิตฺถ สพฺเพ สํขารา อนิจฺจา อธุวา วิปริณามธมฺมา ยโส นาม วิปตฺติปริโยสาโน อปิจ ตุมฺหากํ ราชวสตึ นาม ยสปฏิลาภการณํ กเถสฺสามิ ตํ เอกคฺคจิตฺตา สุณาถาติ อาห ฯ โส พุทฺธลีลาย ราชวสตึ นาม ปฏฺฐเปสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห โส จ ปุตฺเต จ มิตฺเต จ ญาตโย สุหทชฺชเน อลีนมนสงฺกปฺโป วิธุโร เอตทพฺรวิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๖.

เอถยฺยา ราชวสตึ นิสีทิตฺวา สุณาถ เม ยถา ราชกุลมฺปตฺโต ยสํ โปโส นิคจฺฉตีติ ฯ ตตฺถ สุหทชฺชเนติ สุหทยชเน ฯ เอถยฺยาติ เอถ อยฺยา ปิยวจเนน สมุทาจาเรน ปุตฺเต อาลปติ ฯ ราชวสตินฺติ มยา วุจฺจมานํ ราชปาริจริยํ สุณาถ ฯ ยถาติ เยน การเณน ฯ ราชกุลมฺปตฺโตติ ราชกุลํ อุปสงฺกมนฺโต รญฺโญ สนฺติเก จรนฺโต โปโส ยสํ นิคจฺฉติ ลภติ ตํ การณํ สุณาถาติ อตฺโถ ฯ น หิ ราชกุลํ ปตฺโต อญฺญาโต ลภเต ยสํ นาติสูโร นาติทุมฺเมโธ นปฺปมตฺโต กุทาจนํ ยทาสฺส สีลํ ปญฺญญฺจ โสเจยฺยญฺจาธิคจฺฉติ อถ วิสฺสาสเต ตมฺหิ คุยฺหญฺจสฺส น รกฺขตีติ ฯ ตตฺถ อญฺญาโตติ อปากฏคุโณ อวิทิตกมฺมาปทาโน ฯ นาติสูโรติ น อติสูโร ฯ นาติทุมฺเมโธติ น ภีรุกชาติโก ฯ ยทาสฺส สีลนฺติ ยทา อสฺส เสวกสฺส ราชา สีลญฺจ ปญฺญญฺจ โสเจยฺยญฺจ อธิคจฺฉติ อาจารสมฺปตฺติญฺจ ญาณพลญฺจ สุจิภาวญฺจ ชานาติ ฯ อถ วิสฺสาสเต ตมฺหีติ อถ ราชา ตสฺมึ วิสฺสาสติ วิสฺสาสํ กโรติ อตฺตโน คุยฺหํ อสฺส น รกฺขติ น คุยฺหติ กเถตีติ อตฺโถ ฯ ตุลา ยถา ปคฺคหิตา สมทณฺฑา สุธาริตา อชฺฌิฏฺโฐ น วิกมฺเปยฺย ส ราชวสตึ วเส ตุลา ยถา ปคฺคหิตา สมทณฺฑา สุธาริตา สพฺพานิ อภิสมฺโภนฺโต ส ราชวสตึ วเสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๗.

ตตฺถ ตุลา ยถาติ ยถา เอสา วุตฺตปฺปการา ตุลา น โอนมติ น อุนฺนมติ เอวเมว ราชเสวโก กิสฺมิญฺจิเทว กมฺเม รญฺญา อิทํ นาม กโรหีติ อชฺฌิฏฺโฐ อาณตฺโต ฉนฺทาทิอคติคมนวเสน น วิกมฺเปยฺย สพฺพกิจฺเจสุ ปคฺคหิตตุลา วิย สโม ภเวยฺย ฯ ส รา ชวสตินฺติ โส เอวรูโป เสวโก ราชกุเล วาสํ วเสยฺย ราชานํ ปริจเรยฺย เอวมฺปริจรนฺโต จ ปน ยสํ ลเภยฺยาติ อตฺโถ ฯ สพฺพานิ อภิสมฺโภนฺโตติ สพฺพานิ ราชกิจฺจานิ กโรนฺโต ฯ ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ ราชกิจฺเจสุ ปณฺฑิโต อชฺฌิฏฺโฐ น วิกมฺเปยฺย ส ราชวสตึ วเส ทิวา วา ยทิ วา รตฺตึ ราชกิจฺเจสุ ปณฺฑิโต สพฺพานิ อภิสมฺโภนฺโต ส ราชวสตึ วเส โย จสฺส สุกโต มคฺโค รญฺโญ สุปฏิยาทิโต น เตน วุตฺโต คจฺเฉยฺย ส ราชวสตึ วเสติ ฯ ตตฺถ น วิกมฺเปยฺยาติ อวิกมฺปมาโน ตานิ กิจฺจานิ กเรยฺย ฯ โย จสฺสาติ โย จ รญฺโญ คมนมคฺโค สุกโต อสฺส ฯ สุปฏิยาทิโตติ สุมณฺฑิโต อิมินา มคฺเคน คจฺฉาติ วุตฺโตปิ เตน น คจฺเฉยฺย น รญฺโญ สมกํ ภุญฺเช กามโภเค กุทาจนํ สพฺพตฺถ ปจฺฉโต คจฺเฉ ส ราชวสตึ วเส น รญฺโญ สทิสํ วตฺถํ น มาลํ น วิเลปนํ อากปฺปํ สรกุตฺติญฺจ น รญฺโญ สทิสมาจเร อญฺญํ กเรยฺย อากปฺปํ ส ราชวสตึ วเสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๘.

ตตฺถ น รญฺโญติ รญฺโญ กามโภเคน สมํ กามโภคํ น ภุญฺเชยฺย ตาทิสสฺส หิ ราชา กุชฺฌติ ฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ รูปาทีสุ กามคุเณสุ รญฺโญ ปจฺฉโตว คจฺเฉยฺย หีนตรเมว เสเวยฺยาติ อตฺโถ ฯ อญฺญํ กเรยฺยาติ รญฺโญ อากปฺปโต อญฺญเมว อากปฺปํ กเรยฺย ฯ สราชวสตึ วเสติ โส ปุคฺคโล รญฺโญ อุปคนฺตฺวา วาสํ วเสยฺย ฯ กีเฬ ราชา อมจฺเจหิ ภริยาหิ ปริวาริโต นามจฺโจ ราชภริยาสุ ภาวํ กุพฺเพถ ปณฺฑิโต อนุทฺธโต อจปโล นิปโก สํวุตินฺทฺริโย มโนมณิธิสมฺปนฺโน ส ราชวสตึ วเสติ ฯ ตตฺถ ภาวนฺติ วิสฺสาสวเสน อธิปฺปายํ ฯ อจปโลติ อมณฺฑนสีโล ฯ นิปโกติ ปริปกฺกญาโณ ฯ สํวุตินฺทฺริโยติ ปิทหิตฉฬินฺทฺริโย ฯ รญฺโญ วา องฺคปจฺจงฺคานิ โอโรเธ จสฺส น โอโลเกยฺย ฯ มโนมณิธิสมฺปนฺโนติ อจเลน สุฏฺฐุ ฐปิเตน จิตฺเตน สมนฺนาคโต ฯ นาสฺส ภริยาหิ กีเฬยฺย น มนฺเตยฺย รโหคโต นาสฺส โกสา ธนํ คณฺเห ส ราชวสตึ วเส น นิทฺทํ พหุํ มญฺเญยฺย น มทาย สุรมฺปิเว นาสฺส ทาเย มิเค หญฺเญ ส ราชวสตึ วเส นาสฺส ปีฐํ น ปลฺลงฺกํ น โกจฺฉํ น นาวํ รถํ สมฺมโตมฺหีติ อารุฬฺเห ส ราชวสตึ วเส นาติทูเร ภเช รญฺโญ นาจฺจาสนฺเน วิจกฺขโณ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕๙.

สเมกฺขญฺจสฺส ติฏฺเฐยฺย สนฺทิสฺสนฺโต สภตฺตุโน น เม ราชา สขา โหติ น ราชา โหติ เมถุโน ขิปฺปํ กุชฺฌนฺติ ราชาโน สุเกนกฺขีว ฆฏฺฏิตํ น ปูชิโต มญฺญมาโน เมธาวี ปณฺฑิโต นโร ผรุสมฺปฏิมนฺเตยฺย ราชานํ ปริสํ คตนฺติ ฯ ตตฺถ น มนฺเตยฺยาติ ตสฺส รญฺโญ ภริยาหิ สทฺธึ เนว กีเฬยฺย น รโห มนฺเตยฺย ฯ โกสา ธนนฺติ รญฺโญ โกสา ธนํ น เถเนตฺวา คณฺเหยฺย ฯ น มทายาติ ตาตา ราชเสวโก นาม มทตฺถาย สุรํ น ปิเวยฺย ฯ ทาเยติ ทินฺนาภเย มิเค น หญฺเญ น หเนยฺย ฯ โกจฺฉนฺติ ภทฺทปีฐํ ฯ สมฺมโตมฺหีติ อหํ สมฺมโต หุตฺวา เอวํ กโรมีติ น อาโรเหยฺย ฯ สเมกฺขญฺจสฺส ติฏฺเฐยฺยาติ อสฺส รญฺโญ ปุรโต ขุทฺทกมหนฺตกถาสวนฏฺฐาเน ติฏฺเฐยฺย ฯ สนฺทิสฺสนฺโต สภตฺตุโนติ โส เสวโก ตสฺส ภตฺตุโน ทสฺสนฏฺฐาเน ติฏฺเฐยฺย ฯ สุเกนาติ อกฺขิมฺหิ ปติเตน วีหิสุกาทินา ฆฏฺฏิตํ อกฺขิ ปกติภาวํ ชหนฺตํ ยถา กุชฺฌติ นาม เอวํ กุชฺฌนฺติ น เตสุ วิสฺสาโส กาตพฺโพ ฯ น ปูชิโต มญฺญมาโนติ อหํ ราชปูชิโตมฺหีติ น มญฺญมาโน ฯ ผรุสนฺติ เยน โส กุชฺฌติ ตถารูปํ น มนฺเตยฺย ฯ ลทฺธทฺวาโร ลเภ ทฺวารํ เนว ราชูสุ วิสฺสเส อคฺคิว สโต ติฏฺเฐยฺย ส ราชวสตึ วเส ปุตฺตํ วา ภาตรํ สํ วา สมฺปคฺคณฺหาติ ขตฺติโย คาเมหิ นิคเมหิ วา รฏฺเฐหิ ชนปเทหิ วา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๐.

ตุณฺหีภูโต อุทิกฺเขยฺย น ภเณ เฉกปาปกนฺติ ฯ ตตฺถ ลทฺธทฺวาโร ลเภ ทฺวารนฺติ อหํ นิปฺปฏิหาโร ลทฺธทฺวาโร อปฺปฏิหาเรตฺวา น ปวิเสยฺย ปุนปิ ทฺวารํ ลเภยฺย ปฏิหาเรตฺวาว ปวิเสยฺยาติ อตฺโถ ฯ สโตติ อปฺปมตฺโต หุตฺวา ฯ ภาตรํ สํ วาติ สกภาตรํ วา ฯ สมฺปคฺคณฺหาตีติ อสุกคามํ วา อสุกนิคมํ วา อสุกสฺส เทมาติ ยทา เสวเกหิ สทฺธึ กเถสิ ฯ น ภเณ เฉกปาปกนฺติ ตทา คุณํ วา อคุณํ วา น ภเณยฺย ฯ หตฺถาโรเห อนีกฏฺเฐ รถิเก ปตฺติการเก เตสํ กมฺมาปทาเนน ราชา วฑฺเฒติ เวตฺตนํ น เตสํ อนฺตรํ คจฺเฉ ส ราชวสตึ วเส จาโปว โอณโต ธีโร วํโส วาปิ ปกมฺปเย ปฏิโลมํ น มนฺเตยฺย ส ราชวสตึ วเส จาโปวูโนทโร อสฺส มจฺโฉวสฺส อชิวหตา อปฺปาสิ นิปโก สูโร ส ราชวสตึ วเสติ ฯ ตตฺถ น เตสํ อนฺตรํ คจฺเฉติ เตสํ ลาภสฺส อนฺตรายํ น คจฺเฉยฺย อนฺตรายํ น กเรยฺย ฯ วํโส วาติ ยถา วํสคุมฺพโต อุคฺคตวํโส วาเตน ปหตกาเล กมฺปติ เอวํ รญฺญา กถิตกาเล กมฺเปยฺย ฯ จาโปวูโนทโรติ ยถา จาปธนุ น มโหทโร โหติ เอวํ น มโหทฺโร สิยา ฯ อชิวฺหตาติ ยถา มจฺโฉ อชิวฺหตาย น กเถติ ตถา มนฺทกถาย อชิวฺหตา ภเวยฺย ฯ อปฺปาสีติ โภชเน มตฺตญฺญู ฯ น พาฬฺหํ อิตฺถึ คจฺเฉยฺย สมฺผสฺสํ เตชสํขฺยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๑.

กาสํ สาสํ ทรํ พาลฺยํ ขีณเมโธ นิคจฺฉติ นาติเวลํ ปภาเสยฺย น ตุณฺหี สพฺพทา สิยา อวิกิณฺณํ มิตํ วาจํ ปตฺเต กาเล อุทีริเย อโกธโน อสํฆฏฺโฏ สจฺโจ สณฺโห อเปสุโณ สมฺผํ คิรํ น ภาเสยฺย ส ราชวสตึ วเสติ ฯ ตตฺถ น พาฬหนฺติ น ปุนปฺปุนํ กิเลเสน คจฺเฉยฺย ฯ เตชสํขยนฺติ เอวํ คจฺฉนฺโต หิ ปุริโส เตชสํขฺยํ ปาปุณาติ ตํ สมฺผสฺสนฺโต พาฬฺหํ น คจฺฉยฺย ฯ ทรนฺติ กายทรถํ ฯ พาลฺยนฺติ ทุพฺพลภาวํ ฯ ขีณเมโธติ ปุนปฺปุนํ กิเลสรติวเสน ขีณปญฺโญ ปุริโส เอเต กาสาทโย นิคจฺฉติ ฯ นาติเวลนฺติ ตาตา ราชูนํ สนฺติเก ปมาณาติกฺกนฺตํ น ภาเสยฺย ฯ ปตฺเต กาเลติ อตฺตโน วจนกาเล สมฺปตฺเต ฯ อสํฆฏฺโฏติ ปรํ อสํฆฺเฏนฺโต ฯ สมฺผนฺติ นิรตฺถกํ ฯ คิรนฺติ วจนํ ฯ มาตาเปติภโร อสฺส กุเล เชฏฺฐาปจายิโน หิริโอตฺตปฺปสมฺปนฺโน ส ราชวสตึ วเส วินีโต สิปฺปวา ทนฺโต กตตฺโต นิยโต มุทุ อปฺปมตฺโต สุจิทกฺโข ส ราชวสตึ วเส นิวาตวุตฺติ วุฑฺเฒสุ สปฺปติสฺโส สคารโว สุรโต สุขสํวาโส ส ราชวสตึ วเส อารกา ปริวชฺเชยฺย สณฺหิตุํ ปหิตํ ชนํ ภตฺตารญฺเญวุทิกฺเขยฺย น อญฺญสฺส จ ราชิโนติ ฯ ตตฺถ วินีโตติ อาจารสมฺปนฺโน ฯ สิปฺปวาติ อตฺตโน กุเล

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๒.

สิกฺขิตพฺพสิปฺเปน. สมนฺนาคโต ฯ ทนฺโตติ ฉสุ ทฺวาเรสุ นิพฺพิเสวโน ฯ กตตฺโตติ สมฺปาทิตตฺโต ฯ นิยโตติ ยสาทีนํ นิสฺสาย อจลนสภาโว ฯ มุทูติ อนติมานี ฯ อปฺปมตฺโตติ กตฺตพฺพกิจฺเจสุ ปมาทวิรหิโต ฯ ทกฺโขติ อุปฏฺฐานฏฺฐาเน เฉโก ฯ นิวาตวุตฺตีติ นีจวุตฺติ ฯ สปฺปติสฺโสติ ครุสํวาสวสนสีโล ฯ สณฺหิตุํ ปหิตนฺติ ปรราชูหิ รญฺโญ สนฺติกํ คุยฺหรกฺขนวเสน วา ปฏิจฺฉนฺนปากฏกรณวเสน วา เปสิตํ ฯ ตถารูเปหิ สทฺธึ กเถนฺโต รญฺโญ สมฺมุขา กเถยฺย ฯ ภตฺตารญฺเญวุทิกฺเขยฺยาติ อตฺตโน สามิกเมว โอโลเกยฺย ฯ น อญฺญสฺส จ ราชิโนติ อญฺญสฺส จ รญฺโญ สนฺติเก น ภาเสยฺย ฯ สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ สีลวนฺเต พหุสฺสุเต สกฺกจฺจํ ปยิรูปาเสยฺย ส ราชวสตึ วเส สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ สีลวนฺเต พหุสฺสุเต สกฺกจฺจํ อนุวาเสยฺย ส ราชวสตึ วเส สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ สีลวนฺเต พหุสฺสุเต ตปฺเปยฺย อนฺนปาเนน ส ราชวสตึ วเส สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ สีลวนฺเต พหุสฺสุเต อาสชฺช ปญฺเญ เสเวถ อากงฺขํ วุฑฺฒิมตฺตโน ฯ ตตฺถ สกฺกจฺจํ ปยิรูปาเสยฺยาติ คารเวน ปุนปฺปุนํ อุปสงฺกเมยฺย ฯ อนุวาเสยฺยาติ อุโปสถวาสํ วสนฺโต อนุวตฺเตยฺย ฯ ตปฺเปยฺยาติ ยาวทตฺถํ ทาเนน ตปฺเปยฺย ฯ อาสชฺชาติ อุปคนฺตฺวา ฯ ปญฺเญติ ปณฺฑิเต ฯ อาสชฺช ปญฺหนฺติ วา ปาโฐ ฯ ปญฺหนฺติ ปณฺฑิเตหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๓.

ปญฺญาย กตฺตพฺพํ กุสลากุสลํ การณํ ปุจฺเฉยฺยาติ อตฺโถ ฯ ทินฺนปุพฺพํ น หาเปยฺย ทานํ สมณพฺราหฺมเณ น จ กิญฺจิ นิวาเรยฺย ทานกาเล วนิพฺพเก ปญฺญวา พุทฺธิสมฺปนฺโน วิธานวิธิโกวิโท กาลญฺญู สมยญฺญู จ ส ราชวสตี วเส อุฏฺฐาย กมฺมเธยฺเยสุ อปฺปมตฺโต วิจกฺขโณ สุสํวิหิตกมฺมนฺโต ส ราชวสตึ วเส ฯ ตตฺถ ทินฺนปุพฺพนฺติ ปกติปฏิยตฺตํ ทานวตฺตํ ฯ สมณพฺราหฺมเณติ สมเณ วา พฺราหฺมเณ วา ฯ วนิพฺพเกติ ทินฺนกาเล วนิพฺพเก อาคเต ทิสฺวา กิญฺจิ น นิวาเรยฺย ฯ ปญฺญวาติ วิจารณปญฺญาย ยุตฺโต ฯ พุทฺธิสมฺปนฺโนติ อเวกลฺลพุทฺธิสมฺปนฺโน ฯ วิธานวิธิโกวิโทติ นานปฺปกาเรสุ ทาสกมฺมกรโปริสาทีนํ สํวิทหนโกฏฺฐาเสสุ เฉโก ฯ กาลญฺญูติ อยํ ทานํ ทาตุํ อยํ สีลํ รกฺขิตุํ อยํ อุโปสถกมฺมํ กาตุํ กาโลติ ชาเนยฺย ฯ สมยญฺญูติ อยํ กสนสมโย อยํ วปนสมโย อยํ โวหารสมโย อยํ อุปฏฺฐานสมโยติ ชาเนยฺย ฯ กมฺมเธยฺเยสูติ อตฺตโน กตฺตพฺพกมฺเมสุ ฯ ขลํ สาลํ ปสุํ เขตฺตํ คนฺตฺวา ปสฺส อภิกฺขณํ มิตํ ธญฺญํ นิธาเปยฺย มิตํ ปจาปเย ฆเร ปุตฺตํ วา ภาตรํ สํ วา สีเลสุ อสมาหิตํ อนงฺควา หิ เต พาลา ยถา เปตา ตเถว เต โจฬญฺจ เนสมฺปิณฺฑญฺจ อาสีนานํ ปทาปเย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๔.

ทาเส กมฺมกเร โปเส สีเลสุ สุสมาหิเต ทกฺเข อุฏฺฐานสมฺปนฺเน อาธิปจฺจสฺมึ ฐาปเยติ ฯ ตตฺถ ปสุํ เขตฺตนฺติ โคกุลญฺจ สสฺสฏฺฐานญฺจ ฯ คนฺตฺวาติ คมนสีโล ฯ มิตนฺติ มินิตฺวา เอตฺตกนฺติ ญตฺวา โกฏฺเฐสุ นิธาเปยฺย ฯ ฆเรติ ฆเรปิ ปริชนํ คเณตฺวา มิตเมว ปจาเปยฺย ฯ สีเลสุ อสมาหิตนฺติ เอวรูปํ ทุสฺสีลํ อนาจารํ กิสฺมิญฺจิ อาธิปจฺจฏฺฐาเนน ฐเปยฺยาติ อตฺโถ ฯ อนงฺควา หิ เต พาลาติ องฺคเมตํ มนุสฺสานํ ภาตาติ โลเก ปวุจฺจติ ฯ กิญฺจาปิ เชฏฺฐกนิฏฺฐภาตโร องฺคสมานตฺตา องฺคาติ วุตฺตา อิเม ปน ทุสฺสีลา ตสฺมา องฺคสมา น โหนฺติ ยถา ปน สุสาเน ฉฑฺฑิตา เปตา มตา ตเถว เต ตสฺมา ตาทิสา อาธิปจฺจฏฺฐาเนน ฐเปตพฺพา ฯ กุฏุมฺพํ หิ เต วินาเสนฺติ วินฏฺฐกุฏุมฺพสฺส จ ทลิทฺทสฺส จ ราชวสติ นาม น สมฺปชฺชติ ฯ อาสีนานนฺติ อาคนฺตฺวา นิสินฺนานํ ฯ มตานํ มตกภตฺตํ วิย เทนฺโต ฆาสจฺฉาทนมตฺตํ ทาเปยฺย ฯ อุฏฺฐานสมฺปนฺเนติ อุฏฺฐานวิริเยน สมนฺนาคเต ฯ สีลวา จ อโลโภ จ อนุวตฺโต จสฺส ราชิโน อาวีรโห หิโต ตสฺส ส ราชวสตึ วเส ฉนฺทญฺญู ราชิโน จสฺส จิตฺตตฺโถ จสฺส ราชิโน อสํกุสกวุตฺติสฺส ส ราชวสตึ วเส อจฺฉาทเน จ นหาปเน โธเว ปาเท อโธสิรํ อาหโตปิ น กุปฺเปยฺย ส ราชฺวสตึ วเสติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๕.

ตตฺถ อโลโภติ อลุทฺโธ ฯ อนุวตฺโต จสฺส ราชิโนติ อสฺส ราชิโน มนํ อนุวตฺโต ฯ จิตฺตตฺโถติ จิตฺเต ฐิโต ราชจิตฺตวสิโกติ อตฺโถ ฯ อสํกุสกวุตฺติสฺสาติ อปฏิโลมวุตฺติ อสฺส ฯ อโธสิรนฺติ ปาเท โธวนฺโตปิ สิรํ อโธ กตฺวา เหฏฺฐามุโขว โธเวยฺย น รญฺโญ มุขํ โอโลเกยฺยาติ อตฺโถ ฯ กุมฺภิมฺหิ อญฺชลึ กยิรา วายสํ วาปิ ปทกฺขิณํ กิเมว สพฺพกามานํ ทาตารํ ธีรมุตฺตมํ โย เทติ สยนํ วตฺถํ ยานํ อาวสถํ ฆรํ ปชฺชุนฺโนริว ภูตานํ โภเคหิ อภิวสฺสติ เอเสยฺยา ราชวสตี วตฺตมาโน ยถา นโร อาราธยติ ราชานํ ปูชํ ลภติ ภตฺตุสูติ ฯ ตตฺถ กุมฺภิมฺหิ อญฺชลึ กยิรา วายสํ วาปิ ปทกฺขิณนฺติ วุฑฺฒึ ปจฺจาสึสนฺโต หิ ปุริโส อุทกภริตํ กุมฺภึ ทิสฺวา ตสฺส อญฺชลึ กเรยฺย วายสํ วาปิ สกุณญฺจ ปทกฺขิณํ กเรยฺย (เยสํ) อญฺชลึ กตฺวา ปทกฺขิณํ กโรนฺตสฺส เต กิญฺจิ ทาตุํ น สกฺโกนฺติ ฯ กิเมวาติ โย ปน สพฺพกามานํ ทาตา ธีโร ตํ ราชานํ กึ การณา น นมสฺเสยฺย ราชาเยว หิ นมสฺสิตพฺโพ จ อาราเธตพฺโพ จาติ ฯ ปชฺชุนฺโนริวาติ เมโฆ วิย ฯ เอเสยฺยา ราชวสตีติ อยฺยา ยา อยํ มยา กถิตา เอสา ราชวสตี นาม ราชเสวกานํ อนุสาสนี ฯ ยถาติ ยาย ราชวสติยา วตฺตมาโน นโร ราชานํ อาราเธติ ราชูนญฺจ สนฺติกา ปูชํ ลภติ เอสาติ ฯ เอวํ อสมธุโร วิธุโร พุทฺธลีลาย ราชวสตึ กเถสีติ ฯ ราชวสตีกณฺฑํ นิฏฺฐิตํ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๖.

เอวํ ปุตฺตทารมิตฺตสุหชฺชาทโย อนุสาสนฺตสฺเสว ตสฺส ตติโย ทิวโส ชาโต ฯ โส ทิวสปาริปูรึ ญตฺวา ปาโตว นหาตฺวา นานคฺครสโภชนํ ภุญฺชิตฺวา ราชานํ อปโลเกตฺวา มาณเวน สทฺธึ คมิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา ญาติคณปริวุโต ราชนิเวสนํ คนฺตฺวา ราชานํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต วตฺตพฺพยุตฺตกวจนํ อโวจ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห เอวํ สมนุสาสิตฺวา ญาติสํฆํ วิจกฺขโณ ปริกิณฺโณ สุหเทหิ ราชานมุปสงฺกมิ วนฺทิตฺวา สิรสา ปาเท กตฺวา จ นํ ปทกฺขิณํ วิธุโร อวจ ราชานํ ปคฺคเหตฺวาน อญฺชลึ อยมฺมํ มาณโว เนติ กตฺตุกาโม ยถามตึ ญาตีนตฺถํ ปวกฺขามิ ตํ สุโณหิ อรินฺทม ปุตฺเต จ เม อุทิกฺเขสิ ยญฺจมญฺญํ ฆเร ธนํ ยถา เปจฺจ นหาเปยฺย ญาติสํโฆ มยี คเต ยเถว ขลติ ภูมิยา ภูมฺยาเยว ปติฏฺฐติ เอเวตํ ขลิตํ มยฺหํ เอตํ ปสฺสามิ อจฺจยนฺติ ฯ ตตฺถ สุหเทหีติ สุหทเยหิ ญาติมิตฺตาทีหิ ฯ ยญฺจมญฺญนฺติ ยญฺจ เม อญฺญํ ตยา เจว อญฺเญหิ ราชูหิ จ ทินฺนํ ฆเร อปริมาณํ ธนํ ตํ สพฺพํ ตฺวเมว โอโลเกยฺยาสิ ฯ เปจฺจาติ ปจฺฉา ฯ ขลลตีติ ปกฺขลติ ฯ เอเวตนฺติเอวํ เอตํ ฯ หิ ภูมิยํ ขลิตา ตตฺเถว ปติฏฺฐิตปุริโส วิย ตุมฺเหสุ ขลิตฺวา ตุมฺเหสุเยว ปติฏฺฐหามิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๗.

เอตํ ปสฺสามีติ โย เอส มม กินฺเต ราชา โหตีติ มาณเวน ปุฏฺฐสฺส ตุมฺเห อโนโลเกตฺวา สจฺจํ ปฏฺฐเปตฺวา ทาโส หมสฺมีติ วทนฺตสฺส อจฺจโย เอตํ อจฺจยํ ปสฺสามิ อญฺโญ ปน เม โทโส นตฺถิ ตมฺเม อจฺจยํ ขมถ มา เอตํ หทเย กตฺวา ปจฺฉา มม ปุตฺตทาเร อปรชฺฌิตฺถ ฯ ตํ สุตฺวา ราชา ปณฺฑิต ตว คมนํ มยฺหํ น รุจฺจติ มาณวํ อุปาเยเนว ปกฺโกสิตฺวา ฆาเตตฺวา กิลญฺเชน ปฏิจฺฉาเทม มยฺหํ ตํ รุจฺจตีติ ทีเปนฺโต คาถมาห สกฺกา น คนฺตุํ อิติ มยฺหํ โหติ ฆตฺวา วธิตฺวา อิธ กาติยานํ อิเธว โหหิ อิติ มยฺหํ รุจฺจติ มา ตฺวํ อคา อุตฺตมภูริปญฺญาติ ฯ ตตฺถ ฆตฺวาติ อิธ ราชเคเหเยว นํ โปเถตฺวา มาเรตฺวา ปฏิจฺฉาเทม ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต เทว ตุมฺหากํ เอวรูโป อชฺฌาสโย อยุตฺโตติ วตฺวา อาห มา เหว ธมฺเมสุ มนํ ปณิทหิ อตฺเถ จ ธมฺเม จ ยุตฺโต ภวสฺสุ ธิรตฺถุ กมฺมํ อกุสลํ อนริยํ ยํ กตฺวา ปจฺฉา นิรยํ วชฺเชยฺย เนเวส ธมฺโม น ปุเนติ กิจฺจํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๘.

อยิโร หิ ทาสสฺส ชนินฺท อิสฺสโร ฆาเตตุ ฌาเปตุํ อโถปิ หนฺตุํ น จ มยฺหํ โกธตฺถิ วชฺชามิหนฺติ ฯ ตตฺถ มา เหว ธมฺเมสูติ มา เหว อธมฺเมสุ อนตฺเถสุ อปุญฺเญสุ ตว จิตฺตํ ปณิทหีติ อตฺโถ ฯ ปจฺฉาติ ยํ กมฺมํ กตฺวา อชรามโร น โหติ อถ โข ปจฺฉา นิรยเมว อุปฺปชฺเชยฺย ฯ ธิรตฺถุ กมฺมนฺติ ตํ กมฺมํ ธิ ครหิตํ อตฺถุ ภเวยฺย ฯ เนเวสาติ เนว เอส โปราณกปณฺฑิตานํ สภาโว ธมฺโม ฯ อยิโรติ สามิโก ฯ ฆาเตตุนฺติ เอตานิ ฆาตาทีนิ กาตุํ อยิโร นาม ทาสสฺส อิสฺสโร สพฺพา เนตานิ กาตุํ ลภติ มยฺหํ มาณเว อปฺปมตฺตโกปิ โกโธ นตฺถิ ทินฺนกาลโต ปฏฺฐาย จิตฺตํ สณฺฐาเรตุํ วฏฺฏติ วชฺชามิหํ นิรนฺทาติ อาห ฯ เอวํ วตฺวา มหาสตฺโต ราชานํ วนฺทิตฺวา ราโชโรเธ จ ราชปริสญฺจ โอวทิตฺวา เตสุ สกภาเวน อสณฺฐหิตฺวา มหาวิรวํ วิรวนฺเตสุปิ ราชนิเวสนา นิกฺขมิ ฯ สกลนครวาสิโน ปณฺฑิโต กิร มาณวเกน สทฺธึ คจฺฉติ เอถ ปสฺสิสฺสาม นนฺติ ราชงฺคเณเยว สนฺนิปติตฺวา นํ ปสฺสึสุ ฯ อถ เน มหาสตฺโต ตุมฺเห มา จินฺตยิตฺถ สพฺเพ สํขารา อนิจฺจา สรีรํ อธุวํ ยโส นาม วิปตฺติปริโยสาโน อปิจ ตุมฺเห ทานาทีสุเยว อปฺปมตฺตา โหถาติ โอวทิตฺวา นิวตฺเตตฺวา อตฺตโน เคหาภิมุโข ปายาสิ ฯ ตสฺมึ ขเณ ธมฺมปาลกุมาโร ภาติคณปริวุโต ปิตุ ปจฺจุคฺคมนํ กริสฺสามีติ นิกฺขมนฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๙.

นิเวสนทฺวาเรเยว ปิตุ สมฺมุโข อโหสิ ฯ มหาสตฺโต ตํ ทิสฺวา โสกํ สณฺฐาเรตุํ อสกฺโกนฺโต ตํ อุปคุยฺหิตฺวา อุเร นิปชฺชาเปตฺวา นิเวสนมฺปาวิสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห เชฏฺฐปุตฺตํ อุปคุยฺห วิเนยฺย หทเย ทรํ อสฺสุปุณฺเณหิ เนตฺเตหิ ปาวิสิ โส มหาฆรนฺติ ฯ ฆเร ปนสฺส สหสฺสปุตฺตา สหสฺสธีตโร สหสฺสภริยา สตฺตวณฺณทาสีสตานิ จ เตหิเจว อวเสสทาสกมฺมกรญาติมิตฺเตหิ จ ตสฺส สกลนิเวสนํ ยุคนฺตวาตาภิฆาตปติเตหิ สาเลหิ สาลวนํ วิย นิรนฺตรํ อโหสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สาลาว สมฺปมทฺทิตา มาลุเตน ปมทฺทิตา เสนฺติ ปุตฺตา จ ทารา จ วิธุรสฺส นิเวสเน อิตฺถีสหสฺสํ ภริยานํ ทาสีสตฺตสตานี จ พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ วิธุรสฺส นิเวสเน โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ วิธุรสฺส นิเวสเน หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ วิธุรสฺส นิเวสเน สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ วิธุรสฺส นิเวสเน อิตฺถีสหสฺสํ ภริยานํ ทาสาสตฺตสตานิ จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๐.

พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ กสฺมา โน วิชเหสฺสสิ โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ กสฺมา โน วิชเหสฺสสิ หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ กสฺมา โน วิชเหสฺสสิ สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ กสฺมา โน วิชเหสฺสสีติ ฯ ตตฺถ เสนฺตีติ มหาตเล ฉินฺนปาทา วิย ปติตา อาวฏฺฏนฺตา ปริวตฺตนฺตา สยนฺติ ฯ ภริยานนฺติ ภริยานเมว อิตฺถีนํ สหสฺสํ ฯ กสฺมา โนติ เกน การเณน อมฺเห วิชเหสฺสสีติ ปริเทวึสุ ฯ มหาสตฺโต สพฺพนฺตํ มหาชนํ อสฺสาเสตฺวา อวเสสานิ กิจฺจานิ กตฺวา อนฺโตชนํ พหิชนญฺจ โอวทิตฺวา อาจิกฺขิตพฺพยุตฺตกํ สพฺพํ ปุตฺตทารสฺส อาจิกฺขิตฺวา ปุณฺณกสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา อตฺตโน นิฏฺฐิตกิจฺจํ ตสฺส อาโรเจสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห กตฺวา ฆเรสุ กิจฺจานิ อนุสาสิตฺวา สกํ ชนํ มิตฺตามจฺเจ จ ภจฺเจ จ ปุตฺตทาเร จ พนฺธเว กมฺมนฺตํ สํวิเธตฺวาน อาจิกฺขิตฺวา ฆเร ธนํ นิธิญฺจ อิณทานณฺจ ปุณฺณกํ เอตทพฺรวิ อวสี ตุวํ มยฺห ติหํ อคาเร กาตนิ กิจฺจานิ ฆเรสุ มยฺหํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๑.

อนุสาสิตา ปุตฺตทารา มยา จ กโรหิ กิจฺจานิ ยถามตินฺเตติ ฯ ตตฺถ กมฺมนฺตํ สํวิเธตฺวานาติ เอวญฺจ เอวญฺจ กาตุํ วฏฺฏตีติ ฆเร กตฺตพฺพกิจฺจํ สํวิทหิตฺวา ฯ นิธินฺติ ตตฺถ ตตฺถ นิหิตธนํ ฯ อิณทานนฺติ อิณวเสน ปโยชิตธนํ ฯ ยถามตินฺเตติ อิทานิ ตว อชฺฌาสยานุรูปํ กโรหีติ ฯ อถ นํ ปุณฺณโก อาห สเจ หิ กตฺเต อนุสาสิตา เต ปุตฺตา จ ทารา จ อนุชีวิโน จ หนฺเทหิทานิ ตรมานรูโป ทีโฆ หิ อทฺธาปิ อยํ ปุรฏฺฐา อสมฺภีโตว คณฺหาหิ อาชานิยสฺส วาลธึ อิทํ ปจฺฉิมกํ ตุยฺหํ ชีวโลกสฺส ทสฺสนนฺติ ฯ ตตฺถ กตฺเตติ โสมนสฺสปฺปตฺโต ยกฺโข มหาสตฺตํ อาลปติ ฯ อทฺธาปีติ คนฺตพฺพมตฺโตปิ ทีโฆ ฯ อสมฺภีโตวาติ นิพฺภโย ฯ อิทํ โส เหฏฺฐาปาสาทํ อโนตริตฺวา ตโตว คนฺตุกาโม อวจ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห โสหํ กิสฺสานุภายิสฺสํ ยสฺส เม นตฺถิ ทุกฺกฏํ กาเยน วาจา มนสา เยน คจฺเฉยฺย ทุคฺคตินฺติ ฯ ตตฺถ โสหํ กิสฺสานุภายิสฺสนฺติ อิทํ มหาสตฺโต อสมฺภีโตว คณฺหาหีติ วุตฺโต เอวมาห ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๒.

เอวํ มหาสตฺโต สีหนาทํ นทิตฺวา อสมฺภีโต เกสรสีโหวิย นิพฺภโย หุตฺวา อยํ เม สาฏโก มม อรุจิยา มา มุญฺจตูติ อธิฏฺฐา นปารมึ ปุเรจาริกํ กตฺวา ทฬฺหํ นิวาเสตฺวา อสฺสสฺส วาลธึ วิยูหิตฺวา อุโภหิ หตฺเถหิ ทฬฺหํ วาลธึ คเหตฺวา ทฺวีหิ ปาเทหิ อสฺสสฺส อูรูสุ ปลิเวเฐตฺวา มาณว คหิโต เม อสฺสวาลธิ ยถารุจึ ยาหีติ อาห ฯ ตสฺมึ ขเณ ปุณฺณโก มโนมยสินฺธวสฺส สญฺญมทาสิ ฯ โส ปณฺฑิตํ อาทาย อากาเส ปกฺขนฺทิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห โส อสฺสราชาวิธุรํ วหนฺโต ปกฺกามิ เวหาย สมนฺตลิกฺเข สาขาสุ เสเลสุ อสชฺชมาโน กาฬาคิรึ ขิปฺปมุปาคมาสีติ ฯ ตตฺถ สาขาสุ เสเลสุ อสชฺชมาโนติ ปุณฺณโก กิร จินฺเตสิ อหํ ทูรํ อาคนฺตฺวา อิมํ หิมวนฺตปฺปเทเส รุกฺขปพฺพเตสุ โปเถนฺโต มาเรตฺวา หทยมํสํ อาทาย กเฬวรํ ปพฺพตนฺตเร ฉฑฺเฑตฺวา นาคภวนํ คนฺตฺวา ตํ วิมลาย เทวิยา ทตฺวา อิรนฺทตึ คเหตฺวา ปจฺจาคมิสฺสามีติ ฯ โส รุกฺเข จ ปพฺพเต จ ปหริตฺวา เตสํ มชฺเฌเยว อสฺสํ เปเสสิ ฯ มหาสตฺตสฺสานุภาเวน รุกฺขาปิ ปพฺพตาปิ ตสฺส สรีรโต อุโภสุ ปสฺเสสุ รตนมตฺตํ ปฏิกฺกมนฺติ ฯ โส มโต วา โน วาติ ปริวตฺเตตฺวา มหาสตฺตสฺส มุขํ โอโลเกนฺโต กาญฺจนาทาสมิว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๓.

วิปฺปสนฺนํ มุขํ ทิสฺวา อยํ เอวํ น มรตีติ ปุนปิ หิมวนฺตปฺปเทเส รุกฺเข จ ปพฺพเต จ ติกฺขตฺตุํ โปเถนฺโตปิ เตสํ มชฺเฌเยว อสฺสํ เปเสสิ ฯ ตเถว รุกฺขาปิ ปพฺพตาปิ ทูรตรํ ปฏิกฺกมนฺติเยว ฯ มหาสตฺโต ปรมกิลนฺตกาโย อโหสิ ฯ โส อิทานิ นํ วาตกฺขนฺเธ จุณฺณวิจุณฺณํ กริสฺสามีติ จินฺเตตฺวา วาตกฺขนฺเธ อสฺสํ เปเสสิ ฯ มโต วา โน วาติ ปริวตฺเตตฺวา วิกสิตปทุมํ วิย มหาสตฺตสฺส มุขํ โอโลเกสิ ฯ โส โกธาภิภูโต สตฺตมํ วาตกฺขนฺธํ ปกฺขนฺทิ ฯ โพธิสตฺตสฺสานุภาเวน วาตกฺขนฺโธ ทฺวิธา หุตฺวา โพธิสตฺตสฺส โอกาสํ อทาสิ ฯ ตโต เวรมฺภวาเตปิ ปหริ ฯ เวรมฺภวาโตปิ สตสหสฺส อสนีสทฺโท วิย ทฺวิธา หุตฺวา โพธิสตฺตสฺส โอกาสํ อทาสิ ฯ โสปิ ตสฺส อนฺตรายาภาวํ ปสฺสนฺโต ตํ อาทาย กาฬาคิริปพฺพตํ อคมาสิ ฯ เตน วุตฺตํ ฯ สาขาสุ เสเลสุ อสชฺชมาโน กาฬาคิรึ ขิปฺปมุปาคมาสีติ ฯ ตตฺถ อสชฺชมาโนติ อลคฺคมาโน อปฺปฏิหญฺญมาโน วิธุรปณฺฑิตํ วหนฺโต กาฬปพฺพตมตฺถกํ อุปคโต อโหสิ ฯ เอวํ ปุณฺณกสฺส มหาสตฺตํ คเหตฺวา คตกาเล ปณฺฑิตสฺส ปุตฺตทาราทโย ปุณฺณกสฺส วสนฏฺฐานํ คนฺตฺวา มหาสตฺตํ อทิสฺวา ฉินฺนปาทา วิย ปติตฺวา อปราปรํ ปริวตฺตมานา มหาสทฺเทน ปริเทวึสุ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อิตฺถีสหสฺสํ ภริยานํ ทาสาสตฺตสตานิ จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๔.

พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน วิธุรํ อาทาย คจฺฉติ โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน วิธุรํ อาทาย คจฺฉติ หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน วิธุรํ อาทาย คจฺฉติ สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ยกฺโข พฺราหฺมณวณฺเณน วิธุรํ อาทาย คจฺฉติ อิตฺถีสหสฺสํ ภริยานํ ทาสีสตฺตสตานิ จ พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ปณฺฑิโต โส กุหึ คโต โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ปณฺฑิโต โส กุหึ คโต หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ปณฺฑิโต โส กหึ คโต สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา พาหา ปคฺคยฺห ปกฺกนฺทุํ ปณฺฑิโต โส กุหึ คโตติ ฯ มหาสตฺตํ คเหตฺวา อากาเสน คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา จ สุตฺวา จ เอวมฺปิ กนฺทิตฺวา เต สพฺเพปิ สกลนครวาสีหิ สทฺธึ กนฺทนฺตา ราชทฺวารํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๕.

อคมํสุ ฯ ราชา มหนฺตํ ปริเทวนสทฺทํ สุตฺวา สีหปญฺชรํ วิวริตฺวา กสฺมา ปริเทวถาติ ปุจฺฉิ ฯ อถสฺส เต เทว โส กิร มาณโว น พฺราหฺมโณ ยกฺโข พฺราหฺมณรูเปน อาคนฺตฺวา ปณฺฑิตํ อาทาย คโต เตน วินา อมฺหากํ ชีวิตํ นตฺถิ สเจ อิโต สตฺตเม ทิวเส ปณฺฑิโต นาคมิสฺสติ มยํ สกฏสเตหิ สกฏสหสฺเสหิ ทารูนิ สํกฑฺฒิตฺวา สพฺเพ อคฺคึ ปวิสิสฺสามาติ อิมมตฺถํ อาโรเจนฺตา อิมํ คาถมาหํสุ ฯ สเจ โส สตฺตรตฺเตน ปณฺฑิโต นาคมิสฺสติ สพฺเพ อคฺคึ ปวิสฺสาม นตฺถตฺโถ ชีวิเตน โนติ ฯ สมฺมาสมฺพุทฺธปรินิพฺพานกาเลปิ มยํ อคฺคึ ปวิสิตฺวา มริสฺสามาติ วตฺตาโร นาเหสุํ อโห สุวสิตํ มหาสตฺเตน นครมฺหีติ ฯ ราชา เตสํ กถํ สุตฺวา ตุมฺเห มา จินฺตยิตฺถ มา โสจิตฺถ มา ปริเทวิตฺถ มธุรกโถ ปณฺฑิโต มาณวํ ธมฺมกถาย ปโลเภตฺวา อตฺตโน ปาเทสุ ปาเตตฺวา น จิรสฺเสว อมฺหากํ อสฺสุมุขานิ หาเสนฺโต อาคมิสฺสติ มา โสจยิตฺถาติ วตฺวา คาถมาห ปณฺฑิโต จ วิยตฺโต จ วิภาวี จ วิจกฺขโณ ขิปฺปํ โมเจติ อตฺตานํ มา ภายิตฺถาคมิสฺสตีติ ฯ ตตฺถ วิยตฺโตติ เวยฺยตฺติยา วิจารณปญฺญาย สมนฺนาคโต ฯ วิภาวีติ อตฺถานตฺถํ การณาการณํ วิภาเวตฺวา ทสฺเสตฺวา กเถตุํ สมตฺโถ ฯ วิจกฺขโณติ ตํ ขณํเยว ฐานุปฺปตฺติการณวิชานนปญฺญาย ยุตฺโต ฯ มา ภายิตฺถาติ มา ภายิตฺถ ขิปฺปํ อตฺตานํ โมเจตฺวา อาคมิสฺสตีติ อสฺสาเสสิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๖.

นาคราปิ ปณฺฑิโต รญฺญา สทฺธึ กเถตฺวา คโต ภวิสฺสตีติ อสฺสาสํ ปฏิลภึสูติ ฯ ฯ อนฺตรเปยฺยาโล นิฏฺฐิโต ฯ ปุณฺณโกปิ มหาสตฺตํ กาฬาคิริมตฺถเก ฐเปตฺวา อิมสฺมึ ชีวมาเน มยฺหํ วุฑฺฒิ นาม นตฺถิ อิมํ มาเรตฺวา หทยมํสํ คเหตฺวา นาคภวนํ เนตฺวา วิมลาย ทตฺวา อิรนฺทตึ คเหตฺวา เทวโลกํ คมิสฺสามีติ จินฺเตสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห โส ตตฺถ คนฺตฺวาน วิจินฺตยนฺโต อุจฺจาวจา เจตนกา ภวนฺติ น อิมสฺส ชีเวน มมตฺถิ กิญฺจิ หนฺตฺวานิมํ หทยํ อานยิสฺสนฺติ ฯ ตตฺถ โสติ โส ปุณฺณโก ฯ ตตฺถ คนฺตฺวานาติ คนฺตฺวา ตตฺถ กาฬาคิริมตฺถเก ฐิโต ฯ เจตนกาติ ขเณ ขเณ อุปฺปชฺชมานา เจตฺนา อุจฺจาปิ อวจาปิ อุปฺปชฺชนฺติ ฐานํ โข ปเนตํ น วิชฺชติ ยเมตสฺส ชีวิตทานเจตนาปิ อุปฺปชฺเชยฺยาติ อิมสฺส ปน ชีเวน ตหึ นาคภวเน มม อปฺปมตฺตกมฺปิ กิญฺจิ กิจฺจํ นตฺถิ อิเธวิมํ หนฺตฺวาน อสฺส หทยํ อานยิสฺสามีติ สนฺนิฏฺฐานมกาสีติ อตฺโถ ฯ ตโต ปุณฺณโก จินฺเตสิ ยนฺนูนาหํ อิมํ สหตฺเถน อมาเรตฺวา เภรวรูปทสฺสเนน ชีวิตกฺขยํ ปาเปยฺยนฺติ ฯ โส เภรวยกฺขรูปํ นิมฺมิตฺวา ตชฺเชนฺโต อาคนฺตฺวา ตมฺปาเตตฺวา ปาเท คเหตฺวา ทนฺตนฺตเร กตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๗.

ขาทิตุกาโม วิย อโหสิ ฯ เอวํ สนฺเตปิ มหาสตฺตสฺส โลมหํสนมตฺตมฺปิ นาโหสิ ฯ ตโต สีหรูเปน จ มตฺตมหาหตฺถิรูเปน จ อาคนฺตฺวา ทาฐาหิ เจว ทนฺเตหิ จ โอวิชฺฌิตุกาโม วิย หุตฺวา ตถาปิ อภายนฺตสฺส เอกโทณิกนาวปฺปมาณํ มหนฺตํ สปฺปวณฺณํ นิมฺมิตฺวา อสฺสสนฺโต อาคนฺตฺวา สกลสรีรํ เวเฐตฺวา มตฺถเก ผณํ ธาเรสิ ฯ ตสฺส สารชฺชนมตฺตมฺปิ นาโหสิ ฯ อถ นํ ปพฺพตมตฺถเก ฐเปตฺวา ปาเตตฺวา จุณฺณวิจุณฺณํ กริสฺสามีติ มหาวาตํ สมุฏฺฐาเปสิ ฯ โส ตสฺส เกสคฺคมตฺตมฺปิ น จาเลสิ ฯ อถ นํ ตตฺเถว ปพฺพตมตฺถเก ฐเปตฺวา หตฺถี วิย ขชฺชูรีรุกฺขํ ปพฺพตํ อปราปรํ จาเลสิ ฯ ตถาปิ นํ ฐิตฏฺฐานโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ จาเลตุํ นาสกฺขิ ฯ ตโต สทฺทสนฺตาเสนสฺส หทยผาลนํ กตฺวา มาเรสฺสามีติ อนฺโตปพฺพตํ ปวิสิตฺวา ปฐวิญฺจ นภญฺจ เอกนินฺนาทํ กโรนฺโต มหานาทํ นทิ ฯ เอวมฺปิสฺส สารชฺชนมตฺตมฺปิ นาโหสิ ฯ ชานาติ หิ มหาสตฺโต ยกฺขสีหหตฺถินาคราชเวเสน อาคโตปิ วาตวุฏฺฐิปพฺพตจลนานํ การโกปิ อนฺโตปพฺพตํ ปวิสิตฺวา นาทํ วิสชฺเชนฺโตปิ มาณโวเยว น อญฺโญติ ฯ ตโต ยกฺโข จินฺเตสิ นาหํ อิมํ พาหิรุปกฺกเมหิ มาเรตุํ สกฺโกมิ สหตฺเถเนว นํ มาเรสฺสามีติ ฯ โส มหาสตฺตํ ปพฺพตมุทฺธนิ ฐเปตฺวา ปพฺพตปาทํ คนฺตฺวา มณิกฺขนฺเธ ปณฺฑุกมฺพลสุตฺตํ ปเวเสนฺโต วิย นทนฺโต อนฺโตปพฺพเตน อุคฺคนฺตฺวา มหาสตฺตํ ทฬฺหํ คเหตฺวา ปริวตฺเตตฺวา อโธสิรํ กตฺวา อนาลมฺเพ อากาเส วิสชฺเชสิ ฯ เตน วุตฺตํ โส ตตฺถ คนฺตฺวา ปพฺพตมนฺตรสฺมึ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๘.

อนฺโต ปวิสิตฺวาน ปทุฏฺฐจิตฺโต อสมฺผุตสฺมึ ชคติปฺปเทเส อโธสิรํ ธารยิ กาติยาโนติ ฯ ตตฺถ คนฺตฺวาติ ปพฺพตมตฺถกา ปพฺพตปาทํ คนฺตฺวา ตตฺถ ปพฺพตนฺตเร ฐเปตฺวา ตสฺส อนฺโต ปวิสิตฺวา ปพฺพตมตฺถเก ฐิตสฺส เหฏฺฐา ปญฺญายมาโน อสมฺผุเต ภูมิปฺปเทเส ฯ ธารยีติ นํ อาทิโตว ธาเรสิ ตตฺถ ปน นํ ขิปิตฺวา ปฐมํ ปณฺณรสโยชานมตฺตํ ภสฺสกาเล ปพฺพตมุทฺธนิฐิโตว หตฺถํ ปสาเรตฺวา อโธสิรํ ภสฺสนฺตํ ปาเทสุ คเหตฺวา อโธสิรเมว อุกฺขิปิตฺวา มุขํ โอโลเกนฺโต อยํ น มรตีติ ญตฺวา ทุติยมฺปิ ขิปิตฺวา ตึสโยชนมตฺตํ ภสฺสกาเล ตเถว อุกฺขิปิตฺวา มุขํ โอโลเกตฺวา ชีวนฺตเมว ทิสฺวา จินฺเตสิ สเจ อิทานิ สฏฺฐีโยชนมตฺตมฺปิ ภสฺสิตฺวา น มริสฺสติ ปาเทสุํ นํ คเหตฺวา ปพฺพตมุทฺธนิ โปเถตฺวา มาเรสฺสามีติ ฯ อถ นํ ตติยมฺปิ ขิปิตฺวา สฏฺฐีโยชนฏฺฐานํ ภสฺสกาเล หตฺถํ ปสาเรตฺวา ปาเทสุ นํ คเหตฺวา อุกฺขิปิ ฯ มหาสตฺโตปิ จินฺเตสิ อยํ มํ ปฐมํ ปณฺณรสโยชนฏฺฐานํ ขิปิ ทุติยมฺปิ ตึสโยชนํ ตติยมฺปิ สฏฺฐีโยชนํ อิทานิ น มํ ปุน ขิปิสฺสติ อุกฺขิปนฺโตเยว ปน ปพฺพตมุทฺธนิ ปหริตฺวา มํ มาเรสฺสติ ยาว มํ อุกฺขิปิตฺวา ปพฺพตมตฺถเกน โปเถติ ตาว นํ อโธสิโร โอลมฺพนฺโตว มารณการณํ ปุจฺฉิสฺสามีติ ฯ โส อสมฺภีโต อสนฺตสนฺโต ตถา อกาสิ ฯ เตน วุตฺตํ โส ลมฺพมาโน นรเก ปปาเต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗๙.

มหพฺภเย โลมหํเส วิทุคฺคเต อสนฺตสนฺโต กุรูนํ กตฺตุเสฏฺโฐ อิจฺจพฺรวิ ปุณฺณากํ นาม ยกฺขํ อริยาวกาโส อนรียรูโป อสญฺญโต สญฺญตสนฺนิกาโส อจฺจาหิตํ กมฺมํ กโรสิ ลุทฺทํ ภาเว จ เต กุสลํ นตฺถิ กิญฺจิ ยํ มํ ปปาตสฺมึ ปปาตุมิจฺฉสิ โก นุ ตวตฺโถ มรเณน มยฺหํ อมานุสสฺเสว เต อชฺช วณฺโณ อาจิกฺข เม ตฺวํ กตมาสิ เทวตาติ ฯ ตตฺถ โส ลมฺพมาโนติ โส กุรูนํ กตฺตุเสฏฺโฐ ตติยวาเร ลมฺพมาโน ฯ อริยาวกาโสติ รูเปน อริยสทิโส เทววณฺณี หุตฺวา จรสิ ฯ อสญฺญโตติ กายาทีหิ อสญฺญโต ทุสฺสีโล ฯ อจฺจาหิตนฺติ หิตาติกฺกนฺตํ อติอหิตํ วา ฯ ภาเว จ เตติ ตว จิตฺเต อปฺปมตฺตกมฺปิ กุสลํ นตฺถิ ฯ อมานุสสฺเสว เต อชฺช วณฺโณติ อชฺช ตเวทํ การณํ อมนุสฺสสฺเสว ฯ กตมาสิ เทวตาติ ยกฺขานํ อนฺตเร กตรยกฺโข นาม ตฺวนฺติ ฯ อถ นํ ปุณฺณโก อาห ยทิ เต สุโต ปุณฺณโก นาม ยกฺโข รญฺโญ กุเวรสฺส หิ โส สชีโว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๐.

ภูมินฺธโร วรุโณ นาม นาโค พฺรหา สุจี วณฺณพลูปปนฺโน ตสฺสานุชํ ธีตรํ กามยามิ อิรนฺทตี นาม สา นาคกญฺญา ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ ปตารยึ ตุยฺหํ วธาย ธีราติ ฯ ตตฺถ สชีโวติ สชีโว อมจฺโจ ฯ พฺรหาติ อาโรหปรินาหสมฺปนฺโน ฯ สุจีติ อุฏฺฐาปิตกาญฺจนรูปสทิโส ฯ วณฺณพลูปปนฺโนติ สรีรวณฺเณน จ กายพเลน จ อุปคโต ฯ ตสฺสานุชนฺติ ตสฺส อนุชาตํ ธีตรํ ฯ ปตารยินฺติ จิตฺตํ ปวตฺเตสึ สนฺนิฏฺฐานํ อกาสินฺติ อตฺโถ ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต อยํ โลโก ทุคฺคหิเตน นสฺสติ นาคมาณวิกมฺปตฺเถนฺตสฺส มม มรเณน กึ ปโยชนํ ตตฺตโต นํ ชานิสฺสามีติ จินฺเตตฺวา คาถมาห มาเหว เต ยกฺข อโหสิ โมโห นฏฺฐา พหู ทุคฺคหิเตน โลกา กินฺเต สุมชฺฌาย ปิยาย กิจฺจํ มรเณน เม อิงฺฆ สุโณหิ สพฺพนฺติ ฯ อถสฺส ปุณฺณโก อาจิกฺขนฺโต อาห มหานุภาวสฺส มโหรคสฺส ธีตุกาโม ญาติภโตหมสฺมิ ตํ ยาจมานํ สสุโร อโวจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๑.

ยถา มมญฺญึสุ สุกามนีตํ ทชฺเชมุ โข เต สุตนุํ สุเนตฺตํ สุวิมฺหิตํ จนฺทนลิตฺตคตฺตํ สเจ ตุวํ หทยํ ปณฺฑิตสฺส ธมฺเมน ลทฺธา อิธ มาหเรสิ เอเตน จิตฺเตน กุมาริ ลพฺภา นาญฺญํ ธนํ อุตฺตรึ ปตฺถยาม เอวํ น มุฬฺโหสฺมิ สุโณหิ กตฺเต น จาปิ เม ทุคฺคหิตมตฺถิ กิญฺจิ หทเยน เต ธมฺมลทฺเธน นาคา อิรนฺทตึ นาคกญฺญํ ททนฺติ ตสฺมา อหนฺตุยฺหํ วธาย ยุตฺโต เอวมฺมมตฺโถ มรเณน ตุยฺหํ อิเธว ตํ นรเก ปาตยิตฺวา หนฺตวาน ตํ หทยํ อานยิสฺสนฺติ ฯ ตตฺถ ธีตุกาโมติ ธีตรํ กาเมมิ ปตฺเถมิ ธีตุ อตฺถาย วิจรามิ ฯ ญาติภโตหมสฺมีติ ตสฺสา ญาติภติโก นาม อหํ ฯ ตนฺติ ตํ นาคกญฺญํ ฯ ยาจมานนฺติ ยาจนฺตํ มํ ฯ ยถา มนฺติ ยสฺมา มํ ฯ สุกามนีตนฺติ สุฏฺฐุ เอกํเสน กาเมน นีโตติ สุกามนีตํ อมญฺญึสุ ชานึสุ ตสฺมา มม สสฺสุโร ทชฺเชมุ โข เตติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ทชฺเชมูติ ทเทยฺยาม ฯ สุตนุนฺติ สุนฺทรสรีรํ ฯ อิธ มาหเรสีติ อิธ อาหเรยฺยาสิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๒.

ตสฺส ตํ กถํ สุตฺวา มหาสตฺโต จินฺเตสิ วิมลาย มม หทเยน กิจฺจํ นตฺถิ วรุเณน ธมฺมกถํ สุตฺวา มณินา มํ ปูเชตฺวา ตตฺถ คเตน นาคราเชน มม ธมฺมกถิกภาโว วณฺณิโต ภวิสฺสติ ตโต วิมลาย มม ธมฺมกถาย โทหโฬ อุปฺปนฺโน ภวิสฺสติ วรุเณน ทุคฺคหิตํ คเหตฺวา ปุณฺณโก อาณตฺโต ภวิสฺสติ สฺวายํ อตฺตนา ทุคฺคหิเตน มํ มาเรตุํ เอวรูปํ ทุกฺขํ ปาเปสิ มม ปณฺฑิตภาโว ฐานุปฺปตฺติการณวินฺทนสมตฺถตา อิมสฺมึ มํ มาเรนฺเต กึ กริสฺสติ หนฺทาหํ นํ มาณวํ สญฺญาเปสฺสามีติ มาณว อหํ สาธุนรธมฺมํ นาม ชานามิ ยาวาหํ น มรามิ ตาว มํ ปพฺพตมุทฺธนิ นิสีทาเปตฺวา สาธุนรธมฺมํ สุณ ปจฺฉา ยํ อิจฺฉสิ ตํ กเรยฺยาสีติ วตฺวา สาธุนรธมฺมํ วณฺเณนฺโต ชีวิตํ อาหราเปยฺยนฺติ ฯ โส อโธสิโร โอลมฺพนฺโตว คาถมาห ขิปฺปํ มมํ อุทฺธร กาติยาน หทเยน เม ยทิ เต อตฺถิ กิจฺจํ เยเกจิเม สาธุ นรสฺส ธมฺมา สพฺเพว เต ปาตุกโรมิ อชฺชาติ ฯ ตํ สุตฺวา ปุณฺณโก อยํ กิร ปณฺฑิเตน เทวมนุสฺสานํ อกถิตปุพฺโพ ธมฺโม ภวิสฺสติ หนฺทาหํ ขิปฺปเมว นํ อุทฺธริตฺวา สาธุนรธมฺมํ โสสฺสามีติ จินฺเตตฺวา มหาสตฺตํ อุกฺขิปิตฺวา ปพฺพตมุทฺธนิ นิสีทาเปสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๓.

นคมุทฺธนิ ขิปฺปํ ปติฏฺฐเปตฺวา อสฺสฏฺฐมาสีนํ สเมกฺขิยาน ปริปุจฺฉิ กตฺตารมโนมปญฺญํ สมุฏฺฐิโต เมสิ ตุวํ ปปาตา หทเยน เต อชฺช มมตฺถิ กิจฺจํ เยเกจิเม สาธุ นรสฺส ธมฺมา สพฺเพว เม ปาตุกโรหิ อชฺชาติ ฯ ตตฺถ อสฺสฏฺฐนฺติ ลทฺธสฺสาสํ หุตฺวา ฯ สเมกฺขิยานาติ ทิสฺวา ฯ สาธุ นรสฺส ธมฺมาติ นรสฺส สาธุ ธมฺมา สุนทรธมฺมา ฯ มหาสตฺโต อาห สมุฏฺฐิโต ตฺยสฺมิ อหมฺปปาตา หทเยน เม ยทิ เต อตฺถิ กิจฺจํ เยเกจิเม สาธุ นรสฺส ธมฺมา สพฺเพว เต ปาตุกโรมิ อชฺชาติ ฯ ตตฺถ สมุฏฺฐิโต ตฺยสฺสมีติ ตยา สมุฏฺฐิโต อหํ อสฺมิ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต กิลิฏฺฐสรีโรมฺหิ นหายามิ ตาวาติ อาห ฯ ยกฺโข สาธูติ นหาโนทกํ อาหริตฺวา นหานกาเล มหาสตฺตสฺส ทิพฺพทุสฺสทิพฺพคนฺธมาลาทีนิ ทตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺตกาเล ทิพฺพโภชนํ อาทาสิ ฯ มหาสตฺโต ภุตฺตโภชโน กาฬาคิริมตฺถกํ อลงฺการาเปตฺวา อาสนํ ปญฺญาเปตฺวา อลงฺกตาสเน นิสีทิตฺวา พุทฺธลีลาย สาธุนรธมฺมํ เทเสนฺโต คาถมาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๔.

ยาตานุยายี จ ภวาหิ มาณว อลฺลญฺจ ปาณึ ปริวชฺชยสฺสุ มา จสฺสุ มิตฺเตสุ กทาจิ ทุพฺภิ มา จ วสํ อสตีนํ นิคจฺเฉติ ฯ ตตฺถ อญฺลญฺจ ปาณึ ปริวชฺชยสฺสูติ อลฺลํ ตินฺตํ ปาณึ มา ทหิ มา ฌาปยิ ฯ ยกฺโข สํขิตฺเตน กถิเต จตฺตาโร สาธุนรธมฺเม พุชฺฌิตุํ อสกฺโกนฺโต วิตฺถาเรน ปุจฺฉิ กถํ นุ ยาตํ อนุยายี โหติ อลฺลญฺจ ปาณึ ทหเต กถํ โส อสตี จ กาโก ปน มิตฺตทุพฺโภ อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถนฺติ ฯ มหาสตฺโตปิสฺส กเถสิ อสณฺฐตํ ๑- โนปิจ ทิฏฺฐปุพฺพํ โย อาสเนนาปิ นิมนฺตเยยฺย ตสฺเสว อตฺถํ ปุริโส กเรยฺย ยาตานุยายีติ ตมาหุ ปณฺฑิตา ยสฺเสกรตฺติมฺปิ ฆเร วเสยฺย ยตฺถนฺนปานํ ปุริโส ลเภถ น ตสฺส ปาปํ มนสาปิ เจตเย @เชิงอรรถ: ๑. อสนฺถุตนฺปิ ปาโฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๕.

อลฺลญฺจ ปาณึ ทหเต มิตฺตทุพฺโภ ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย นิสีเทยฺย สเยยฺย วา น ตสฺส สาขํ ภญฺเชยฺย มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก ปุณฺณมฺปิ เจ มํ ปฐวี ธเนน ทชฺชิตฺถิยา ปุริโส สมฺมตาย ลทฺธา ขณํ อติมญฺเญยฺย ตมฺปิ ตาสํ วสํ อสตีนํ น คจฺเฉ เอวํ โข ยาตํ อนุยายี โหติ อลฺลญฺจ ปาณึ ทหเต ปุเนวํ อสตี จ สาโส ปน มิตฺตทุพฺโภ โส ธมฺมิโก โหหิ ชหสฺสุ อธมฺมนฺติ ฯ ตตฺถ อสณฺฐตนฺติ เอกาหํ ทวิหมฺปิ เอกโต อวุฏฺฐปุพฺพํ ฯ โย อาสเนนาปีติ โย เอวรูปํ อาสนมตฺเตนาปิ นิมนฺเตยฺย ปเคว อนฺนปานาทีหิ ฯ ตสฺเสวาติ ตสฺส เอว ปุพฺพการิสฺส อตฺถํ ปุริโส กโรเตว ฯ ยาตานุยายีติ ปุพฺพการินา ยาตสฺส มคฺคสฺส อนุยายี ฯ ปฐมํ กโรนฺโต หิ ยายี นาม ปจฺฉา กโรนฺโต ปน อนุยายี นามาติ เอวํ ปณฺฑิตา กเถนฺติ อยํ เทวราช ปฐโม สาธุนรธมฺโม ฯ อลฺลญฺจ ปาณินฺติ ทรูภกํ อตฺตโน ภุญฺชนหตฺถเมว ทหนฺโต หิ มิตฺตทุพฺภี นาม โหติ ฯ อิติ อลฺลหตฺถสฺส อชฺฌาปนํ นาม อยํ ทุติโย สาธุนรธมฺโม ฯ น ตสฺสาติ ตสฺส สาขํ วา ปตฺตํ วา องฺกุรํ วา น ภินฺเทยฺย กึ การณา มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก อิติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๖.

ปริภุตฺตจฺฉายสฺส อเจตนสฺส รุกฺขสฺสาปิ ปาปํ กโรนฺโต มิตฺตทุพฺภี นาม โหติ กิมงฺคํ ปน มนุสฺสภูตสฺส ฯ เอวํ มิตฺเตสุ อทุพฺภนํ นาม อยํ ตติโย สาธุนรธมฺโม ฯ ทชฺชิตฺถิยาติ ทเทยฺย อิตฺถิยา ฯ สมฺมตายาติ อหเมวสฺสาปิ โย น อญฺโญ มมญฺเญว สา อิตฺถี อิจฺฉตีติ เอวํ สุฏฺฐุ สมฺมตาย ฯ ลทฺธา ขณนฺติ อติจารสฺส โอกาสํ ลภิตฺวา ฯ อสตีนนฺติ อสทฺธมฺเมน สมนฺนาคตานํ อิตฺถีนํ ฯ อิติ มาตุคามํ นิสฺสาย ปาปสฺส อกรณํ นาม อยํ จตุตฺโถ สาธุนรธมฺโม ฯ โส ธมฺมิโก โหหีติ โส ตฺวํ เทวราช อิเมหิ จตูหิ สาธุนรธมฺเมหิ ยุตฺโต ธมฺมิโก โหหีติ ฯ เอวํ มหาสตฺโต ยกฺขสฺส จตฺตาโร สาธุนรธมฺเม พุทฺธลีลาย กเถสิ ฯ เต สุณนฺโตเยว ปุณฺณโก สลฺลกฺเขสิ จตูสุ ฐาเนสุ ปณฺฑิโต อตฺตโน ชีวิตเมว ยาจติ อยํ โข ปน มยฺหํ ปุพฺเพ อสณฺฐตสฺเสว สกฺการมกาสิ อหมสฺส นิเวสเน ตีหํ มหนฺตํ ยสํ อนุภวนฺโต วสึ อหญฺจ อิมํ ปาปกมฺมํ กโรนฺโต มาตุคามํ นิสฺสาย กโรมิ สพฺพถาปิ อหเมว มิตฺตทุพฺภี สเจ ปณฺฑิตํ อปรชฺฌิสฺสามิ น สาธุนรธมฺเม วตฺติสฺสามิ นาม กึ เม นาคมาณวิกาย อินฺทปตฺตวาสีนํ อสฺสุมุขานิ หสาเปนฺโต อิมํ เวเคน เนตฺวา ธมฺมสภายํ โอตาเรสฺสามีติ จินฺเตตฺวา อาห อวสึ อหํ ตุยฺหํ ตีหํ อคาเร อนฺเนน ปาเนน อุปฏฺฐิโตสฺมิ มุตฺโต ๑- มมา สิ วิสชฺมามหํ ตํ @เชิงอรรถ: ๑.มิตฺโตติปิปาโฐ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๗.

กามํ ฆรํ อุตฺตม ปญฺญ คจฺฉ อปิ หายตุ นาคกุลสฺส อตฺโถ อลมฺปิ เม นาคกญฺญาย เหตุ โส ตฺวํ สเกเนว สุภาสิเตน มุตฺโตสิ เม อชฺชวธาย ปญฺญาติ ฯ ตตฺถ อุปฏฺฐิโตสฺมีติ ตยา อุปฏฺฐิโต อสฺมิ ฯ วิสชฺชามหํ ตนฺติ วิสชฺเชมิ อหํ ตํ ฯ กามนฺติ เอกํเสน ฯ วธายาติ วธโต ฯ ปญฺญาติ ปณฺญวนฺต ฯ อถ นํ มหาสตฺโต มาณว มา ตาว มํ อตฺตโน ฆรํ เปสยิ นาคภวนเมว มํ เนหีติ วทนฺโต คาถมาห หนฺท ตุวํ ยกฺข มมมฺปิ เนหิ สสุรนฺติเก อตฺถํ มยี จรสฺสุ อหมฺปิ นาคาธิปตีวิมานํ ทกฺเขมิ นาคสฺส อทิฏฺฐปุปฺพนฺติ ฯ ตตฺถ หนฺทาติ อุปสคฺคตฺเถ นิปาโต ฯ สสุรนฺติเก อตฺถํ มยิ จรสฺสูติ ตว สสุรสฺส สนฺติกํ อตฺถํ มยิ จร มา นาสยิ ฯ นาคาธิปตีวิมานนฺติ นาคาธิปติญฺจ วิมานญฺจสฺส อทิฏฺฐปุพฺพํ ปสฺเสยฺย ฯ ปุณฺโณ อาห ยํ เว นรสฺส อหิตาย อสฺส น ตํ ปญฺโญ อรหติ ทสฺสนาย อถ เกน วณฺเณน อมิตฺตคามํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๘.

ตุวมิจฺฉสิ อุตฺตม ปญฺญ คนฺตุนฺติ ฯ ตตฺถอมิตฺตคามนฺติ อมิตฺตสฺส วสนฏฺฐานํ อมิตฺตสมาคมนฺติ อตฺโถ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห อทฺธา ปชานามิ อหมฺปิ เอตํ น ตํ ปญฺโญ อรหติ ทสฺสนาย ปาปญฺจ เม นตฺถิ กตํ กุหิญฺจิ ตสฺมา น สงฺเก มรณาคมายาติ ตตฺถ มรณาคมายาติ มรณสฺส อาคมาย ฯ อปิจโข เทวราช ตฺวํ มยา ตาทิโส กกฺขโล ธมฺมกถาย ปโลเภตฺวา มุทุกโต อิทาเนว มํ อลํ เม นาคมาณวิกาย อตฺตโน ฆรํ ยาหีติ วเทสิ นาคราชสฺส มุทุกรณํ มม ภาโร เนหิเยว มํ ตตฺถาติ ฯ ตํ สุตฺวา ปุณฺณโก ตสฺส วจนํ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา อาห หนฺท จ ฐานํ อตุลานุภาวํ มยา สห ทกฺขสิ เอหิ กตฺเต ยตฺถจฺฉติ นจฺจคีเตหิ นาโค ราชา ยถา เวสฺสวณฺโณ นิฬิญฺญํ ตํ นาคกญฺญา จริตํ คเณน นิกีฬิตํ นิจฺจมโห จ รตฺตึ ปหุตมาลฺยํ พหุ ปุปฺผฉนฺนํ โอภาสติ วิชฺชูริวนฺตลิกฺเข

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๘๙.

อนฺเนน ปาเนน อุเปตรูปํ นจฺเจหิ คีเตหิ จ วาทิเตหิ ปริปุรํ กญฺญาหิ อลงฺกตาหิ อุปโสภติ วตฺถปิลนฺธเนนาติ ฯ ตตฺถ หนฺท จาติ นิปาตมตฺตเมว ฯ ฐานนฺติ นาคราชสฺส วสนฏฺฐานํ ฯ นิฬิญฺญนฺติ นิฬิญฺญํ นาม ราชธานิยํ ฯ จริตํคเณนาติ ตํ นาคกญฺญานํ คเณน จริตํ ฯ นิกีฬิตนฺติ นิจฺจํ อโห จ รตฺติญฺจ นาคกญฺญาหิ กีฬิตานุกีฬิตํ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห โส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ นิสีทยิ ปจฺฉโต อาสนสฺมึ อาทาย กตฺตารมโนมปญฺญํ อุปาคมิ ภวนํ นาครญฺโญ ปตฺวาน ฐานํ อตุลานุภาวํ อฏฺฐาสิ กตฺตา ปจฺฉโต ปุณฺณกสฺส สามคฺคิเปกฺขี ปน นาคราชา ปุพฺเพว ชามาตรมชฺชภาสถาติ ฯ ตตฺถ โส ปุณฺณโกติ ภิกฺขเว โส ปุณฺณโก เอวํ นาคภวนํ วณฺเณตฺวา ปณฺฑิตํ อตฺตโน อาชญฺญํ อาโรเปตฺวา นาคภวนํ เนสิ ฯ ฐานนฺติ นาคราชสฺส วสนฏฺฐานํ ฯ ปจฺฉโต ปุณฺณกสฺสาติ ปุณฺณกสฺส จ กิร เอตทโหสิ สเจ นาคราชา ปณฺฑิตํ ทิสฺวา มุทุจิตฺโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๐.

ภวิสฺสติ อิจฺเจตํ กุสลํ โน เจ ตสฺส ตํ อปสนฺตสฺเสว สินฺธวํ อาโรเปตฺวา อาทาย คมิสฺสามีติ ฯ อถ นํ ปจฺฉโต ฐเปสิ ฯ เตน วุตฺตํ ฯ ปจฺฉโต ปุณฺณกสฺสาติ ฯ สามคฺคิเปกฺขีติ สมคฺคึ เปกฺขมาโน ฯ สามํ อเปกฺขีติปิ ปาโฐ ฯ อตฺตโน ชามาตรํ ปสฺสิตฺวา ปฐมตรํ สยเมว อชฺฌภาสถาติ อตฺโถ ฯ นาคราชา อาห ยํ นุ ตุวํ อคมา มจฺจโลกํ อนฺเวสมาโน หทยํ ปณฺฑิตสฺส กจฺจิ สมิทฺเธน อิธานุปตฺโต อาทาย กตฺตารมโนมปญฺญนฺติ ฯ ตตฺถ กจฺจิ สมิทฺเธนาติ กจฺจิ เตน มโนรเถน สมิทฺเธน นิปฺผนฺเนน อิธาคโตสีติ ปุจฺฉิ ฯ ปุณฺณโก อาห อยํ หิ โส อาคโต ยํ ตฺวมิจฺฉสิ ธมฺเมน ลทฺโธ มม ธมฺมปาโล ตํ ปสฺสถ สมฺมุขา ภาสมานํ สุโข หเว สปฺปุริเสหิ สงฺคโมติ ฯ ตตฺถ ยํ ตวมิจฺฉสีติ ยํ ตฺวํ อิจฺฉสิ ฯ ยํ ตุวมิจฺฉสีติปิ ปาโฐ ฯ ภาสมานนฺติ ตํ โลเก ปากฏํ ธมฺมปาลํ อิทานิ มธุเรน สเรน ธมฺมํ ภาสมานํ สมฺมุขาว ปสฺสถ สปฺปุริเสหิ เอกฏฺฐาเน สมาคโม หิ นาม สุโข โหตีติ ฯ กาฬาคิริกณฺฑํ นิฏฺฐิตํ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๑.

นาคราชา มหาสตฺตํ ทิสฺวา คาถมาห อทิฏฺฐปุพฺพํ ทิสฺวาน มจฺโจ มจฺจุภยทฺทิโต พฺยมฺหิโต นาภิวาเทสิ น อิทํ ปญฺญวตมิวาติ ฯ ตตฺถ พฺยมฺหิโตติ ภีโต ฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ ปณฺฑิต ตฺวํ อทิฏฺฐปุพฺพํ นาคภวนํ ทิสฺวา มรณภเยน จ อทฺทิโต ภีโต หุตฺวา ยํ มํ นาภิวาเทสิ อิทํ การณํ ปญฺญวนฺตานํ น โหตีติ ฯ เอวํ นาคราชานํ วนฺทนํ ปจฺจาสึสมานํ มหาสตฺโต น ตฺวํ มยา วนฺทิตพฺโพติ อวตฺวาว อตฺตโน ญาณตาย อุปายโก สลฺเลน อหํ วชฺฌปฺปตฺตภาเวน ตํ น วนฺทามีติ วทนฺโต คาถทฺวยมาห น จมฺหิ พฺยมฺหิโต นาค น จ มจฺจุภยทฺทิโต นวชฺโฌ อภิวาเทยฺย วชฺฌํ วา นาภิวาทเย กถํ นุ อภิวาเทยฺย อภิวาทาปเยถ เว ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กมฺมํ นุปปชฺชตีติ ฯ ตสฺสตฺโถ เนวาหํ นาคราช อทิฏฺฐปุพฺพํ นาคภวนํ ทิสฺวา ภีโต น มรณภยตชฺชิโต มาทิสสฺส หิ มรณภยํ นาม นตฺถิ วชฺโฌ ปน ชเนน วธิตพฺโพ ปุคฺคโล อตฺตานํ วธกํ ชนํ อภิวาเทตุํ วชฺฌํ วธโกปิ อภิวาเทตุํ น ลภติ ยํ หิ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กถํ นุ อภิวาเทยฺย กถํ วา เตน อตฺตานํ อภิวาทาปเยถ เว ตสฺส หิ ตํ กมฺมํ น อุปปชฺชติ ตฺวญฺจ กิร มํ มาเรตุํ อิธ อาณาเปสิ กถํ อหํ ตํ วนฺทามีติ ฯ ตํ สุตฺวา นาคราชา ตุฏฺโฐ มหาสตฺตสฺส ถุตึ กโรนฺโต เทฺว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๒.

คาถา อภาสิ เอวเมตํ ยถา พฺรูสิ สจฺจํ ภาสสิ ปณฺฑิต น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย วชฺฌํ วา นาภิวาทเย กถํ นุ อภิวาเทยฺย อภิวาทาปเยถ เว ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กมฺมํ นุปปชฺชตีติ ฯ อิทานิ มหาสตฺโต นาคราเชน สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห อสสฺสตํ สสฺสตํ นุ ตว อิทํ อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ ปุจฺฉามิ ตํ นาคราเช ตมตฺถํ กถํ นุ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ อธิจฺจ ลทฺธํ ปริณามชนฺเต สยํ กตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ อกฺขามิ เม นาคราเช ตมตฺถํ ยเถว เต ลทฺธมิทํ วิมานนฺติ ฯ ตตฺถ ตว อิทนฺติ อิทํ ตว ยสชาตํ วิมานํ วา อสสฺสตํ สสฺสตสทิสํ มา โข ยสํ นิสฺสาย ปาปมกาสีติ อิมินา ปเทน อตฺตโน ชีวิตํ ยาจติ ฯ อิทฺธีติ นาคิทฺธิ จ นาคชุติ จ กายพลญฺจ เจตสิกวิริยญฺจ นาคภวเน อุปปตฺติ จ ยญฺจ เต อิทํ วิมานํ ปุจฺฉามิ ตํ นาคราช เอตมตฺถํ กถํ นุ เต อิทํ สพฺพํ ลทฺธนฺติ กินฺนุ ตยา อิทํ วิมานํ เอวํ สมฺปนฺนํ นาคภวนํ อธิจฺจ อการเณน ลทฺธํ อุทาหุ อุตุปริณามชนฺเต อิทํ อุทาหุ สยํ สหตฺเถเนว กตํ อุทาหุ เทเวหิ เต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๓.

ทินฺนํ ยเถว อิทํ ลทฺธํ เม เอตมตฺถํ อกฺขาหีติ ฯ นาคราชา อาห นาธิจฺจ ลทฺธํ น ปรินามชมฺเม น สยีกตํ นาปิ เทเวหิ ทินฺนํ สเกหิ กมฺเมหิ อปาปเกหิ ปุญฺเญหิ เม ลทฺธมิทํ วิมานนฺติ ฯ ตตฺถ อปาปเกหีติ อลามเกหิ ฯ มหาสตฺโต อาห กินฺเต วตฺตํ กิมฺปน พฺรหฺมจริยํ กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ อิทญฺจ เต นาค มหาวิมานนฺติ ฯ ตตฺถ กินฺเต วตฺตนฺติ นาคราช ปุริมภเว ตว กึ วตฺตํ อโหสิ โก พฺรหฺมจริยวาโส กตรสฺส สุจริตสฺเสโส อิทฺธิอาทิโก วิปาโกติ ฯ นาคราชา อาห อหญฺจ ภริยา จ มนุสฺสโลเก สทฺธา อุโภ ทานปติ อหุมฺหา โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จ มาลญฺจ คนฺธญฺจ วิเลปนญฺจ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๔.

ปทีปยํ เสยฺยมุปสฺสยญฺจ อทฺฉาทนํ สยนํ อนฺนปานํ สกฺกจฺจํ ทานานิ อทมฺห ตตฺถ ตํ เม วตฺตํ ตมฺปน พฺรหฺมจริยํ ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ อิทญฺจ เม ธีร มหาวิมานนฺติ ฯ ตตฺถ มนุสฺสโลเกติ องฺครฏฺเฐ กาฬจมฺปากนคเร ฯ ตํ เม วตฺตนฺติ ตํ สกฺกจฺจํ ทินฺนํ ทานเมว มยฺหํ วตฺตสมาทานํ พฺรหฺมจริยญฺจ อโหสิ ตสฺเสว สุจิณฺณสฺส อยํ อิทฺธาทิโก วิปาโก ฯ มหาสตฺโต อาห เอวญฺจ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ ชานาสิ ปุญฺญานํ ผลูปปตฺตึ ตสฺมา หิ ธมฺมํ จร อปฺปมตฺโต ยถา วิมานํ ปุน มาวเวสีติ ฯ ตตฺถ ชานาสีติ สเจ ตยา ทานานุภาเวเนว ตํ ลทฺธํ เอวํ สนฺเต ชานาสิ นาม ปุญฺญานํ ผลญฺจ ปุญฺญผเลน นิพฺพตฺตํ อุปปตฺติญฺจ ฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ปุญฺเญหิ ตยา อิทํ ลทฺธํ ตสฺมา ฯ ปุน มาวเสสีติ ยถา ปุนปิ อิมํ นาคภวนํ อชฺฌาวสิ เอวํ ธมฺมํ จร ฯ นาคราชา อาห นยีธ สนฺติ สมณพฺราหฺมณา วา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๕.

เยสนฺนปานานิ ทเทมุ กตฺเต อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ ยถา วิมานํ ปุน มาวเสมาติ ฯ มหาสตฺโต อาห โภคี หิ เต สนฺติ อิธูปปนฺนา ปุตฺตา จ ทารา อนุชีวิโน จ เตสุ ตุวํ วจสา กมฺมุนา จ อสมฺปทุฏฺโฐ จ ภวาหิ นิจฺจํ เอวํ ตุวํ นาค อสมฺปโทสํ อนุปาลย วจสา กมฺมุนา จ ฐตฺวา อิธ ยาวตายุกํ วิมาเน อุทฺธํ อิโต คจฺฉสิ เทวโลกนฺติ ฯ ตตฺถ โภคีติ โภคิโน นาคาติ อตฺโถ ฯ เตสูติ เตสุ ปุตฺตาทีสุ โภคีสุ วาจาย กมฺเมน จ นิจฺจํ อสมฺปทุฏฺโฐ ภว ฯ อนุปาลยาติ เอวํ ปุตฺตาทีสุเยว เสสสตฺเตสุ จ เมตฺตจิตฺตสํขาตํ อสมฺปโทสํ อนุรกฺข ฯ อุทฺธํ อิโตติ อิโต นาคภวนโต อุปริ เทวโลกํ คมิสฺสสิ เมตฺตจิตฺตํ หิ ทานโต อติเรกตรํ ปุญฺญนฺติ ฯ เอวํ นาคราชา มหาสตฺตสฺส ธมฺมกถํ สุตฺวา ตุฏฺฐจิตฺโต น สกฺกา ปณฺฑิเตน พหิ ปปญฺจํ กาตุํ ตํ วิมลาย ทสฺเสตฺวา สุภาสิตํ สาเวตฺวา โทหฬํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตฺวา ธนญฺชยราชานํ โตเสตุํ ปณฺฑิตํ เปเสตุํ วฏฺฏตีติ จินฺเตตฺวา คาถามาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๖.

อทฺธา หิ โส โสจติ ราชเสฏฺโฐ ตยา วินา ยสฺส ตุวํ สชีโว ทุกฺขูปนีโตปิ ตยา สเมจฺจ วินฺเทยฺย โปโส สุขมาตุโรปีติ ฯ ตตฺถ สชีโวติ อมจฺโจ ฯ สเมจฺจาติ ตยา สห สมาคนฺตฺวา ฯ อาตุโรปีติ พาฬฺหคิลาโนปิ สมาโน ฯ ตํ สุตฺวา มหาสตฺโต นาคราชสฺส ถุตึ กโรนฺโต อิตรํ คาถมาห อทฺธา สตํ ภาสสิ นาค ธมฺมํ อนุตฺตรํ อตฺถปทํ สุจิณฺณํ เอตาทิสิยาสุ หิ อาปทาสุ ปญฺญาย เต มาทิสานํ วิเสโสติ ฯ ตตฺถ สตนฺติ อทฺธา สตํ ปณฺฑิตานํ ธมฺมํ ภาสสิ ฯ อตฺถปทนฺติ หิตโกฏฺฐาสํ ฯ เอตาทิสิยาสูติ เอวรูปาสุ อาปทาสุ อีทิเสสุ ภเยสุ อุปตฺถิเตสุ มาทิสานํ ปญฺญวนฺตานํ วิเสโส ปญฺญายติ ฯ ตํ สุตฺวา นาคราชา อติเรกตรํ ตุฏฺฐหฏฺโฐ คาถมาห อกฺขาหิ โน ตายํ มุธานุลทฺโธ อกฺขาหิ โน ตายํ อเชสิ ชูเต ธมฺเมน ลทฺโธ อิติมายมาห กถํ ตุวํ หตฺถมิมสฺสมาคโตติ ฯ ตตฺถ อกฺขาหิ โนติ อาจิกฺข อมฺหากํ ฯ ตายนฺติ ตํ อยํ มุธานุลทฺโธติ กึ นุ โข มุธา อมูลเกเนว ลภิ อุทาหุ ชูเตน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๗.

อเชสิ ฯ อติมายมาหาติ อยํ ปุณฺณโก ธมฺเมน เม ปณฺฑิโต ลทฺโธติ วทติ ฯ กถํ ตุวํ หตฺถมิมสฺสมาคโตติ ตฺวํ กถํ อิมสฺส หตฺถคตํ อาคโต ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห โย มิสฺสโร ตตฺถ อโสสิ ราชา ตมายมกฺเขหิ อเชสิ ชูเต โส มํ ชิโต ราชา อิมสฺสทาสิ ธมฺเมน ลทฺโธสฺมิ อสาหเสนาติ ฯ ตตฺถ โย มิสฺสโรติ โย เม อิสฺสโร ฯ อิมสฺสทาสีติ อิมสฺส อทาสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห มโหรโค อตฺตมโน อุทคฺโค สุตฺวาน ธีรสฺส สุภาสิตานิ หตฺเถ คเหตฺวาน อโนมปญฺญํ ปาเวกฺขิ ภริยาย ตทา สํกาเส เยน ตฺวํ วิมเล ปณฺฑุ เยน ภตฺตํ น รุจฺจติ น จ เม ตาทิโส วณฺโณ อยเมโส ตโมนุโท ยสฺส เต หทเย นตฺโก อาคโตยํ ปภงฺกโร ตสฺส วากฺยํ นิสาเมหิ ทุลฺลภํ ทสฺสนํ ปุนาติ ฯ ตตฺถ ปาเวกฺขีติ ปวิฏฺโฐ ฯ เยนาติ ภทฺเท วิมเล เยน การเณน ตฺวํ ปณฺฑุ เจว น จ เต ภตฺตํ รุจฺจติ ฯ น จ เม

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๘.

ตาทิโส วณฺโณติ ปฐวีตเล วา เทวโลเก วา น จ เอตาทิโส วณฺโณ อญฺญสฺส กสฺสจิ อตฺถิ ยาทิโส เอตสฺส คุณวณฺโณ ปตฺถริโต ฯ อยเมโส ตโม ยํ นุโทติ ยํ นิสฺสาย ตว โทหโฬ อุปฺปนฺโน อยํ เอโส สพฺพโลกสฺส ตโมนุโท ฯ ปุนาติ ปุน เอตสฺส ทสฺสนนฺนาม ทุลฺลภนฺติ วทติ ฯ ทิสฺวาน ตํ วิมลา ภูริปญฺญํ ทสงฺคุลึ อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา หฏฺเฐน ภาเวน ปตีตรูปา อิจฺจพฺรวิ กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐนฺติ ฯ ตตฺถ หฏฺเฐน ภาเวนาติ ตุฏฺเฐน จิตฺเตน ฯ ปตีตรูปาติ โสมนสฺสชาตา ฯ อิโต ปรํ วิมลา อาห อทิฏฺฐปุพฺพํ ทิสฺวาน มจฺโจ มจฺจุภยทฺทิโต พฺยมฺหิโต นาภิวาเทสิ น อิทํ ปญฺญวตมิวาติ ฯ ปณฺฑิโต อาห น จมฺหิ พยมฺหิโต นาคิ น จ มจฺจุ ภยทฺทิโต น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย วชฺฌํ วา นาภิวาทเย กถํ นุ อภิวาเทยฺย อภิวาทาปเยถ เว ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กมฺมํ นุปปชฺชตีติ ฯ วิมลา อาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๙๙.

เอวเมตํ ยถาพฺรูสิ สจฺจํ ภาสสิ ปณฺฑิต น วชฺโฌ อภิวาเทยฺย วชฺฌํ วา นาภิวาทเย กถนฺนุ อภิวาเทยฺย อภิวาทาปเยถ เว ยํ นโร หนฺตุมิจฺเฉยฺย ตํ กมฺมํ นุปปชฺชตีติ ฯ อถ มหาสตฺโต วมลาย สทฺธึ ปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต อาห อสสฺสตํ สสฺสตํ นุ ตว อิทํ (วิมานํ) อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ ปุจฺฉามิ ตํ นาคกญฺเญ ตมตฺถํ กถํ นุ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ อธิจฺจ ลทฺธํ ปริณามชนฺเต สยีกตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ อกฺขาหิ เม นาคกญฺเญ ตมตฺถํ ยเถว เต ลทฺธมิทํ วิมานนฺติ ฯ วิมลา อาห นาธิจฺจ ลทฺธํ น ปริณามชมฺเม น สยํ กตํ น จ เทเวหิ ทินฺนํ สเกหิ กมฺเมหิ อปาปเกหิ ปุญฺเญหิ เม ลทฺธมิทํ วิมานนฺติ ฯ มหาสตฺโต อาห กินฺเต วตฺตํ กึ ปน พฺรหฺมจริยํ กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๐.

อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ อิทญฺจ เต นาคิ มหาวิมานนฺติ ฯ อถ นํ วิมลา อาห อหญฺจ โข สามิโก จาปิ มยฺหํ สทฺธา อุโภ ทานปตี อหุมฺหา โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณาจ มาลญฺจ คนฺธญฺจ วิเลปนญฺจ ปทีปยํ เสยฺยมุปสฺสยญฺจ อจฺฉาทนํ สยนํ อนฺนปานํ สกฺกจฺจํ ทานานิ อทมฺห ตตฺถ ตํ เม วตฺตํ ตมฺปน พฺรหฺมจริยํ ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ อิทญฺจ เม ธีร มหาวิมานนฺติ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห เอวญฺจ เต ลทฺธมิทํ วิมานํ ชานาสิ ปุญฺญาน ผลูปปตฺตึ ตสฺมา หิ ธมฺมญฺจร อปฺปมตฺตา ยถา วิมานํ ปุน มาวเสสีติ ฯ วิมลา อาห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๑.

มยีธ สนฺตี สมณพฺราหฺมณา จ เยสนฺนปานานิ ทเทมุ กตฺเต อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ ยถา วิมานํ ปุน มาวเสมาติ ฯ มหาสตฺโต อาห โภคี หิ เต สนฺติ อิธูปปนฺนา ปุตฺตา จ สามี อนุชีวโน จ เตสุ ตุวํ วจสา กมฺมุนา จ อสมฺปทุฏฺฐา จ ภวาหิ นิจฺจํ เอวํ ตุวํ นาคิ อสมฺปโทสํ อนุปาลย วจสา กมฺมุนา จ ฐตฺวา อิธ ยาวตายุกํ วิมาเน อุทฺธํ อิโต คจฺฉสิ เทวโลกนฺติ ฯ วิมลา อาห อทฺธา หิ โส โสจติ ราชเสฏฺโฐ ตยา วินา ยสฺส ตุวํ สชีโว ทุกฺขูปโตนีปิ ตยา สเมจฺจ วินฺเทยฺย โปโส สุขมาตุโรปีติ ฯ มหาสตฺโต อาห อทฺธา สตํ ภาสสิ นาคิ ธมฺมํ อนุตฺตรํ อตฺถปทํ สุจิณฺณํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๒.

เอตาทิสิยาสุ หิ อาปทาสุ ปญฺญายเต มาทิสานํ วิเสโสติ ฯ วิมลา อาห อกฺขาหิ โน ตายํ มุธานุลทฺโธ อกฺขาหิ โน ตายํ อเชสิ ชูเต ธมฺเมน ลทฺโธ อิติมายมาห กถํ ตุวํ หตฺถมิมสฺส มาคโตติ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห โย มิสฺสโร ตตฺถ อโหสิ ราชา ตมายมกฺเขหิ อเชสิ ชูเต โส มํ ชิโต ราชา อิมสฺสทาสิ ธมฺเมน ลทฺโธสฺมิ อสาหเสนาติ ฯ อิมาสํ คาถานํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนวตฺโถ เวทิตพฺโพ ฯ มหาสตฺตสฺส วจนํ สุตฺวา อติเรกตรํ ตุฏฺฐา วิมาลา มหาสตฺตํ คเหตฺวา สหสฺสคนฺโธทกฆเฏหิ นหาเปตฺวา นหานกาเล มหาสตฺตสฺส ทิพฺพทุสฺสทิพฺพคนฺธมาลาทีนิ ทตฺวา อลงฺกตปฏิยตฺตกาเล ทิพฺพโภชน อทาสิ ฯ ภุตฺตโภชโน อลงฺกตาสนํ ปญฺญาเปตฺวา มหาสตฺโต อลงฺกตธมฺมาสเน นิสีทิตฺวา พุทฺธลีลาย ธมฺมํ เทเสสิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ยเถว วรุโณ นาโค ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺถ ปณฺฑิตํ ตเถว นาคกญฺญาปิ ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺถ ปณฺฑิตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๓.

ยเถว วรุณํ นาคํ ธีโร โตเสสิ ปุจฺฉิโต ตเถว นาคกญฺญมฺปิ ธีโร โตเสสิ ปุจฺฉิโต อุโภปิ เต อตฺตมเน วิทิตฺวา มโหรคํ นาคกญฺญญฺจ ธีโร อจฺฉมฺภี อพฺภีโต อโลมหฏฺโฐ อิจฺจพฺรวิ วรุณํ นาคราชํ มา เภถยิ นาค อยาหมสฺมิ เยน ตว อตฺโถ อิทํ สรีรํ หทเยน มํเสน กโรหิ กิจฺจํ สยํ กริสฺสามิ ยถา มตินฺเตติ ฯ ตตฺถ อฉมฺภีติ นิกมฺโป ฯ อโลมหฏฺโฐติ ภเยน อหฏฺฐโลโม ฯ อิจฺจพฺรวีติ วีมํสนวเสน อิติ อพฺรวิ ฯ มา เภถยีติ มิตฺตทุพฺภิกมฺมํ กโรมีติ มา ภายิ กถํ นุ โข อิมํ อิทานิ หนิสฺสามีติ มา จินฺตยิ ฯ นาคาติ วรุณมาลปติ ฯ อยาหมสฺมีติ อยํ อหมสฺมิ อยเมว วา ปาโฐ ฯ สยํ กริสฺสามีติ สเจ ตฺวํ อิมสฺส เม สนฺติเก ธมฺโม สุโตติ มํ มาเรตุํ น วิสหสิ อหเมว ยถา ตว อชฺฌาสโย ตถา สยํ กริสฺสามีติ ฯ นาคราชา อาห ปญฺญาหเว หทยํ ปณฺฑิตานํ เต ตฺยมฺห ปญฺญาย มยํ สุตุฏฺฐา อนูนนาโม ลภตชฺชทารํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๔.

อชฺเชว ตํ กุรุโย ปาปยาตูติ ฯ ตตฺถ เต ตฺยมฺหาติ เต มยํ ตว ปญฺญาย สุตุฏฺฐา ฯ อนูนนาโมติ สํปุณฺณนาโม ปุณฺณโก ยกฺขเสนาปติ ฯ ลภตชฺชทารนฺติ ลภตุ อชฺช ทารํ ททามสฺส ธีตรํ อิรนฺทตึ ฯ ปาปยาตูติ อชฺเชว ตํ กุรุรฏฺฐํ ปุณฺณโก ปาเปตุ ฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา วรุโณ อิรนฺทตึ ปุณฺณกสฺส อทาสิ ฯ โส ตํ ลภิตฺวา ตุฏฺฐจิตฺโต มหาสตฺเตน สทฺธึ สลฺลปิ ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ส ปุณฺณโก อตฺตมโน อุทคฺโค อิรนฺทตึ นาคกญฺญํ ลภิตฺวา หฏฺเฐน ภาเวน ปตีตรูโป อิจฺจพฺรวิ กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ ภริยาย มํ ตฺวํ อกรี สมงฺคึ อหญฺจ เต วิธุร กโรมิ กิจฺจํ อิทญฺจ เต มณิรตนํ ททามิ อชฺเชว ตํ กุรุโย ปาปยามีติ ฯ ตตฺถ มณิรตนนฺติ ปณฺฑิต อหํ เต คุเณสุ ปสนฺโน อรหามิ ตวานุจฺฉวิกํ กิจฺจํ กาตุํ ตสฺมา อิมญฺจ เต จกฺกวตฺติปริโภคํ มณิรตนํ ทมฺมิ อชฺเชว ตํ อินฺทปตฺตํ ปาเปมิ ฯ อถ มหาสตฺโต ตสฺส ถุตึ กโรนฺโต อิตรํ คาถมาห อชฺเชยฺย เมสา ตว โหตุ เมตฺตี

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๕.

ภริยาย กจฺจายน ปิยาย สทฺธึ อานนฺทจิตฺโต สุมโน ปีติโต ทตฺวา มณึ มม นยินฺทปตฺตนฺติ ฯ ตตฺถ อชฺเชยฺยเมสาติ เอสา ตว ภริยาย สทฺธึ ปิยสํวา สเมตฺตี อเชยฺยา โหตุ ฯ อานนฺทจิตฺโตติ อาทีหิ ปีติสมงฺคีภาวเมวสฺส วทติ ฯ นยินฺทปตฺตนฺติ นย อินฺทปตฺตํ ฯ เตน วุตฺตํ ฯ ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ นิสีทยิ ปุรโต อาสนสฺมึ อาทาย กตฺตารมโนมปญฺญํ อุปานยิ นครํ อินฺทปตฺตํ มโน มนุสฺสสฺส ยถาปิ คจฺเฉ ตโตปิ สํขิปฺปตรํ อโหสิ ยํ ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ อุปานยิ นครํ อินฺทปตฺตนฺติ ฯ อถ นํ ปุณฺณโก อาห เอตินฺทปตฺตํ นครํ ปทิสฺสติ รมฺมานิ จ อมฺพวนานิ ภาคโส อหญฺจ ภริยาย สมงฺคีภูโต ตุวญฺจ ปตฺโตสิ สกํ นิเกตนฺติ ฯ ตตฺถ ยถาปิ คจฺเฉติ มโน นาม น คจฺฉติ ทูเร อารมฺมณํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๖.

คณฺหนฺโต ปน คโตติ วุจฺจติ ตสฺมา มนสฺส อารมฺมณคฺคหณโตปิ ขิปฺปตรํ ตสฺส มโนมยสินฺธวสฺส คมนํ อโหสีติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ ฯ เอตินฺทปตฺตนฺติ อสฺสปิฏฺเฐ นิสินฺนสฺเสว ทสฺเสนฺโต เอวมาห ฯ สกํ นิเกตนฺติ ตุวญฺจ อตฺตโน นิเวสนํ สมฺปตฺโตติ อาห ฯ ตสฺมึ ปน ทิวเส ปจฺจูสกาเล ราชา สุปินํ อทฺทส ฯ เอวรูโป สุปิโน อโหสิ ฯ รญฺโญ นิเวสนทฺวาเร เอโก ปญฺญากฺขนฺโธ สีลสาโข ปญฺจโครสผโล อลงฺกตหตฺถิอสฺสปฏิจฺฉนฺโน มหารุกฺโข ฐิโต มหาชโน ตสฺส มหาสกฺการํ กตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห นมสฺสติ อเถโก กณฺโห ปุริโส รตฺตสาฏกนิวตฺโถ รตฺตปุปฺผกณฺณธโร อาวุธหตฺโถ อาคนฺตฺวา มหาชนสฺส ปริเทวนฺตสฺเสว ตํ รุกฺขมูลํ ฉินฺทิตฺวา อากฑฺฒนฺโต อาทาย คนฺตฺวา ปุนาหริตฺวา ปกติฏฺฐาเนเยว ฐเปตฺวา ปกฺกามีติ ฯ ราชา ตํ สุปินํ ปริคฺคณฺหนฺโต มหารุกฺโข วิย น อญฺโญ โกจิ วิธุรปณฺฑิโต มหาชนสฺส ปริเทวนฺตสฺเสว ตํ รุกฺขมูลํ ฉินฺทิตฺวา อาทาย คตปุริโส วิย น อญฺโญ โกจิ ปณฺฑิตํ คเหตฺวา คตมาณโว ปุน ตํ รุกฺขํ อาหริตฺวา ปกติฏฺฐาเนเยว ฐเปตฺวา คโต วิย เสฺว มาณโว ปณฺฑิตํ อาเนตฺวา ธมฺมสภาย ทฺวาเร ฐเปตฺวา ปกฺกมิสฺสติ อทฺธา อชฺช มยํ ปณฺฑิตํ ปสฺสิสฺสามาติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา โสมนสฺสปฺปตฺโต สกลนครํ อลงฺการาเปตฺวา ธมฺมสภํ สชฺชาเปตฺวา อลงฺกตรตนมณฺฑเป ธมฺมาสนํ ปญฺญาเปตฺวา เอกสตราชอมจฺจคณนครวาสิชนปริวุโต อชฺช ตุมฺเห ปณฺฑิตํ ปสฺสิสฺสถ มา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๗.

ภายิตฺถาติ มหาชนํ อสฺสาเสนฺโต ปณฺฑิตสฺส อาคมนํ โอโลเกนฺโต ธมฺมสภายํ นิสีทิ ฯ ปุณฺณโกปิ ปณฺฑิตํ โอตาเรตฺวา ธมฺมสภาย ทฺวาเร ปริสมชฺเฌ ฐเปตฺวา อาปุจฺฉิตฺวา อิรนฺทตึ อาทาย อตฺตโน เทวนครเมว คโต ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ส ปุณฺณโก กุรูนํ กตฺตุเสฏฺฐํ โอโรปยิ ธมฺมสภาย มชฺเฌ อาชญฺญมารุยฺห อโนมวณฺโณ ปกฺกามิ เวหาย สมนฺตลิกฺเข ตํ ทิสฺวา ราชา ปรมปฺปีติโต อุฏฺฐาย พาหาหิ ปลิสฺสชิตฺวา อวิกมฺปยํ ธมฺมสภาย มชฺเฌ นิสีทยิ ปมุขํ อาสนสฺมินฺติ ฯ ตตฺถ อโนมวณฺโณติ อหีนวณฺโณ อุตฺตมวณฺโณ ฯ อวิกมฺปยนฺติ ภิกฺขเว โส ราชา ปณฺฑิตํ ปลิสฺสชิตฺวา มหาชนมชฺเฌ อวิกมฺปนฺโต อโนลียนฺโตเยว หตฺเถ คเหตฺวา อตฺตโน อภิมุขํ กตฺวา อลงฺกตธมฺมาสเน นิสีทาเปสิ ฯ อถ ราชา เตน สทฺธึ สมฺโมทิตฺวา มธุรปฏิสนฺถารํ กโรนฺโต คาถมาห ตฺวํ โน ปเนตาสิ รถํว นฏฺฐํ นนฺทนฺติ ตํ กุรุโย ทสฺสเนน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๘.

อกฺขาหิ เม ปุจฺฉิโต เอตมตฺถํ กถํ ปโมกฺโข อหุ มาณวสฺสาติ ฯ ตตฺถ นฏฺฐนฺติ ยถา นฏฺฐํ รถํ สารถิ อุปเนติ เอวํ ตฺวํ อมฺหากํ การเณน นเยน หิตกิริยาสุ วิเนตาสิ ฯ นนฺทนฺติ ตนฺติ ตํ ทิสฺวาว อิเม กุรุรฏฺฐวาสิโน ตว ทสฺสเนน นนฺทนฺติ ฯ มาณวสฺสาติ มาณวสฺส สนฺติกา กถํ ตว โมกฺโข อโหสิ โย วา ตํ มุญฺจนฺตสฺส มาณวสฺส ปโมกฺโข โส เกน การเณน อโหสีติ อตฺโถ ฯ อถ นํ มหาสตฺโต อาห ยํ มาณโว ตฺยาภิวทิ ชนินฺท น โส มนุสฺโส นรวิริยเสฏฺฐ ยทิ เต สุโต ปุณฺณโก นาม ยกฺโข รญฺโญ กุเวรสฺส หิ โส สชีโว ภูมินฺธโร วรุโณ นาม นาโค พฺรหา สุจีวณฺณพลูปปนฺโน ตสฺสานุชํ ธีตรํ กามยาโน อิรนฺทตี นาม สา นาคกญฺญา ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ ปตารยิตฺถ มรณาย มยฺหํ โส เจว ภริยาย สมงฺคีภูโต อหญฺจานุญฺญาโต มณิ จ ลทฺโธติ ฯ ตตฺถ ยํ มาณโว ตฺยาภิวทีติ ชนินฺท ยํ ตฺวํ มาณโวติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐๙.

อภิวทสิ ฯ ภูมินฺธโรติ ภูมินฺธโร นาคภวนวาสี ฯ สา นาคกญฺญาติ ยํ นาคกญฺญํ โส กามยมาโน มม มรณาย ปตารยิ สา นาคกญฺญา อิรนฺทตี นาม ฯ ปิยาย เหตูติ มหาราช โส หิ นาคราชา จตุโปสถิกปญฺหวิสชฺชเน ปสนฺโน มํ มณินา ปูเชตฺวา นาคโลกํ คโต วิมลาย นาม เทวิยา กหนฺเตมณีติ ปุจฺฉิโต มม ธมฺมกถิกภาวํ วณฺเณสิ สา มม ธมฺมกถํ โสตุกามา หุตฺวา มม หทเยน โทหฬํ อุปฺปาเทสิ นาคราชา ทุคฺคหิเตน อตฺตโน ธีตรํ อิรนฺทตึ อาห มาตา เต วิธุรสฺส หทยมํสํ โทหฬินี ตสฺส หทยมํสํ อาหริตุํ สมตฺถํ สามิกํ ปริเยสาหีติ สา ปริเยสนฺตี กุเวรสฺส ภาคิเนยฺยํ ปุณฺณกํ นาม ยกฺขํ ทิสฺวา ตํ อตฺตนิ ปฏิพทฺธจิตฺตํ ญตฺวา ปิตุ สนฺติกํ เนสิ อถ นํ โส วิธุรปณฺฑิตสฺส หทยมํสํ อาหริตุํ สกฺโกนฺโต อิรนฺทตึ ลภิสฺสสีติ อาห โส เวปุลฺลปพฺพตโต จกฺกวตฺติปริโภคํ มณึ อาหริตฺวา ตุมฺเหหิ สทฺธึ ชูตํ กีฬิตฺวา มํ ลภิตฺวา ตีหํ มม นิเวสเน วสิตฺวา มํ อสฺสสฺส วาลธึ คาหาเปตฺวา หิมวนฺเต รุกฺเขสุ จ ปพฺพเตสุ จ โปเถตฺวา มํ มาเรตุํ อสกฺโกนฺโต สตฺตเม วาตกฺขนฺเธ เวรมฺภวาตาภิมุโข ปกฺขนฺทิตฺวา สฏฺฐีโยชนุพฺเพเธ กาฬาคิริปพฺพตมตฺถเก ฐเปตฺวา สีหเวสาทิวเสน อิทญฺจิทญฺจ กตฺวา มํ มาเรตุํ อสกฺโกนฺโต มยา อตฺตโน มรณการณํ ปุฏฺโฐ อาจิกฺขิ อถสฺสาหํ สาธุนรธมฺมํ กเถสึ โส ตํ สุตฺวา ปสนฺนจิตฺโต มํ อิธาเนตุกาโม อโหสิ อถาหนฺตํ อาทาย นาคภวนํ คนฺตฺวา นาครญฺโญ จ วิมลาย จ ธมฺมํ เทเสสึ สพฺพาว นาคปริสา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๐.

ปสีทึสุ นาคราชา มม ธมฺมเทสนาย ตุฏฺฐกาเล อิรนฺทตึ ปุณฺณกสฺส อทาสิ โส ตํ ลภิตฺวา ปสนฺนจิตฺโต มํ มณิรตเนน ปูเชตฺวา นาคราเชนาณตฺโต มํ มโนมยสินฺธวํ อาโรเปตฺวา สยํ มชฺฌิมาสเน นิสีทิตฺวา มํ ปูรโต อาสเน นิสีทาเปตฺวา อิรนฺทตึ ปจฺฉิมาสเน นิสีทาเปตฺวา อิธาเนตฺวา มํ ปริสมชฺเฌ โอตาเรตฺวา อิรนฺทตึ อาทาย อตฺตโน นครเมว คโต เอวํ มหาราช โส ปุณฺณโก ตสฺสา สุมชฺฌาย ปิยาย เหตุ ปตารยิตฺถ มรณาย มยฺหํ อเถว มํ นิสฺสาย โส เจว ภริยาย สมงฺคีภูโต มม ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ปสนฺเนน นาคราเชน อหญฺจ อนุญฺญาโต ตสฺส เม ปุณฺณกสฺส สนฺติกา อยํ สพฺพกามทโท จกฺกวตฺติปริโภคมณิ จ ลทฺโธ คณฺหถ เทว อิมํ มณินฺติ มณึ รญฺโญ อทาสิ ฯ ตโต ราชา ปจฺจูสกาเล อตฺตนา ทิฏฺฐสุปินํ นครวาสีนํ กเถตุํ โภนฺโต นครวาสิโน อชฺช มยา ทิฏฺฐสุปินํ สุณาถาติ วตฺวา อาห รุกฺโข หิ มยฺหํ ฆรทฺวาเร ชาโต ปญฺญากขนฺโธ สีลมยสฺส สาขา อตฺเถ จ ธมฺเม จ ฐิโต นิปาโก ควปฺผโล หตฺถิควาสฺสฉนฺโน นจฺจคีตตุริยาภินาทิเต อุจฺฉิชฺช เสนํ ปุริโส อโหสิ โส โน อยํ อาคโต สนฺนิเกตํ รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๑.

เยเกจิ จิตฺตา มม ปจฺจเยน สพฺเพว เต ปาตุกโรนฺตุ อชฺช ติพฺพานิ กตฺวาน อุปายนานิ รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถ เยเกจิ พนฺธา มม อตฺถิ รฏฺเฐ สพฺเพว เต พนฺธนา โมจยนฺตุ ยเถวายํ พนฺธนสฺมา ปมุตฺโต ตเถว เต มุญฺจเร พนฺธนสฺมา อุนฺนงฺคลา มาสมิมํ กโรนฺตุ มํโสทนํ พฺราหฺมณา ภกฺขยนฺตุ อมชฺชปา มชฺชรหา ปิวนฺตุ ปุณฺณาหิ ถาลาหิ ปลิสฺสุตาหิ มหาปถํ นิจฺจํ สมวฺหยนฺตุ ติพฺพญฺจ รกฺขํ วิทหนฺตุ รฏฺเฐ ยถาญฺญมญฺญํ น วิเหฐเยยฺยุํ รุกฺขสฺสิมสฺสาปจิตึ กโรถาติ ฯ ตตฺถ สีลมยสฺสาติ เอตสฺส รุกฺขสฺส สีลมยา สาขา ฯ อตฺเถ จ ธมฺเม จาติ วุฑฺฒิยญฺจ สภาเว จ ฐิโต ฯ นิปาโกติ โส ปญฺญมโย รุกฺโข ปติฏฺฐิโต ฯ ควปฺผโลติ ปญฺจวิธโครสปฺผโล ฯ หตฺถิควาสฺสฉนฺโนติ อลงฺกเตหิ หตฺถิควาสฺเสหิ สญฺฉนฺโน ฯ นจฺจคีตตุริยาภินาทิเตติ อถสฺส รุกฺขสฺส ปูชํ กโรนฺเตน มหาชเนน ตสฺมึ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๒.

รุกฺเข เอเตหิ นจฺจาทีหิ อภินาทิเต เอโก กณฺคหปุริโส อาคนฺตฺวา ตํ รุกฺขํ อุจฺฉิชฺช ปริวาเรตฺวา ฐิตํ เสนํ ปลาเปตฺวา อโหสิ ปุน รุกฺโข อาคนฺตฺวา อมฺหากํ นิเวสนทฺวาเรเยว ฐิโต โส โน อยํ มหารุกฺขสทิโส ปณฺฑิโต สนฺนิเกตํ อาคโต อิทานิ สพฺเพว ตุมฺเห รุกฺขสฺสิมสฺส อปจิตึ กโรถ มหาสกฺการํ ปวตฺเตตฺถ ฯ มม ปจฺจเยนาติ อมฺโภ อมจฺจา เยเกจิ มํ นิสฺสาย ลทฺเธน ยเสน จิตฺตา ตุฏฺฐจิตฺตา เต สพฺเพ อตฺตโน จิตฺตํ ปาตุกโรนฺตุ ฯ ติพฺพานีติ พหลานิ มหนฺตานิ ฯ อุปายนานีติ ปณฺณาการานิ ฯ เยเกจีติ อนฺตมโส กีฬนตฺถาย พนฺเธ มิคปกฺขี อุปาทาย ฯ มุญฺจเรติ มุญฺจนฺตุ ฯ อุนฺนงฺคลา มาสมิมํ กโรนฺตูติ อิมํ มาสํ กสนนงฺคลานิ อุสฺสาเปตฺวา เอกมนฺเต ฐเปตฺวา นคเร เภริญฺจาราเปตฺวา สพฺเพ มนุสฺสา มหาฉณํ กโรนฺตุ ฯ ภกฺขยนฺตูติ ภุญฺชนฺตุ ฯ อมชฺชปาติ อกาโร นิปาตมตฺตํ ฯ มชฺชปา ปุริสา มชฺชรหา อตฺตโน อตฺตโน อาปานฏฺฐาเน สนฺนิสินฺนา ปิวนฺตูติ อตฺโถ ฯ ปุณฺณาหิ ถาลาหีติ ปุณฺเณหิ ถาเลหิ ฯ ปลิสฺสุตาหีติ อติปุณฺณตฺตา ปคฺฆรมานาหีติ อตฺโถ ฯ มหาปถํ นิจฺจํ สมวฺหยนฺตูติ อลงฺกตมหาปถํ ราชมคฺคํ นิสฺสาย ฐิตา เวสิโย นิจฺจํ กิเลสวเสน กิเลสตฺถิกชนํ อวหยนฺตูติ อตฺโถ ฯ ติพฺพนฺติ คาฬฺหํ ฯ ยถาติ ยถา รุกฺขสฺส สุสํวิทหิตตฺตา อุนฺนงฺคลา หุตฺวา รุกฺขสฺสิมสฺส อปจิตึ กโรนฺตา อญฺญมญฺญํ น วิเหเฐยฺยุํ เอวํ รุกฺขํ สํวิทหนฺตูติ อตฺโถ ฯ เอวํ วุตฺเต โอโรธา จ กุมารา จ เวสิยานา จ พฺราหฺมณา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๓.

พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ หตฺถาโรหา อนีกฏฺฐา รถิกา ปตฺติการกา พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺสสาภิหารยุํ สมาคตา ชานปทา เนคมา จ สมาคตา พหุํ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺสาภิหารยุํ พหุชฺชโน ปสนฺโนสิ ทิสฺวา ปณฺฑิตมาคเต ปณฺฑิตมฺหิ อนุปฺปตฺเต เจลุกฺเขโป ปวตฺตถาติ ฯ ตตฺถ อภิหารยุนฺติ เอวํ รญฺญา อาณตฺตา มหาชนํ ปฏิยาเทตฺวา สพฺเพ สตฺเต พนฺธนา โมเจตฺวา เอเต โอโรธาทโย นานปฺปการํ ปณฺณาการํ สชฺเชตฺวา เตน สทฺธึ อนฺนญฺจ ปานญฺจ ปณฺฑิตสฺส เปเสสุํ ฯ ปณฺฑิตมาคเตติ ปณฺฑิเต อาคเต ตํ ปณฺฑิตํ ทิสฺวา พหุชฺชโน ปสนฺโน อโหสิ ฯ ฉโณ มาเสน โอสานํ อคมาสิ ฯ มหาสตฺโต พุทฺธกิจฺจํ สาเธนฺโต วิย มหาชนสฺส ธมฺมํ เทเสนฺโต ราชานํ อนุสาเสนฺโต ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กโรนฺโต อุโปสถกมฺมานิ กโรนฺโต ยาวตายุกํ ฐตฺวา อายุหปริโยสาเน สคฺคปรายโน อโหสิ ฯ ตสฺโสวาเท ฐตฺวา ราชานํ อาทึ กตฺวา สพฺเพปิ กุรุรฏฺฐวาสิโน ยาวชีวํ สีลํ รกฺขิตฺวา ทานาทีนิ ปุญฺญานิ กตฺวา อายุหปริโยสาเน สคฺคปทเมว ปูรยึสุ ฯ สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา น ภิกฺขเว อิทาเนว ปุพฺเพปิ ตถาคโต ปญฺญาสมฺปนฺโน อุปายกุสโลเยวาติ วตฺวา สจฺจานิ ปกาเสตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ ฯ ตทา ปณฺฑิตสฺส มาตาปิตโร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑๔.

มหาราชกุลานิ อเหสุํ ตสฺส เชฏฺฐภริยา ราหุลมาตา อโหสิ เชฏฺฐปุตฺโต ราหุโล อโหสิ วิมลา อุปฺปลวณฺณา วรุณนาคราชา สาริปุตฺโต อโหสิ สุปณฺณราชา โมคฺคลฺลาโน สกฺโก อนุรุทฺโธ โกรพฺยราชา อานนฺโท อโหสิ ปุณฺณโก ฉนฺโน มโนมยสินฺธโว กณฺฐสฺสราชา เสสปริสา พุทฺธปริสา วิธุรปณฺฑิโต ปน อหเมว สมฺมาสมฺพุทฺโธติ ฯ วิธุรชาตกํ นิฏฺฐิตํ ฯ -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๔ หน้า ๑๙๙-๓๑๔. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=44&A=4104&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=44&A=4104&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=28&i=893              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=28&A=5626              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=28&A=6601              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=28&A=6601              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_28

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]