อรรถกถาเล่มที่ ๔๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 นิทฺ.อ.๒ (สทฺธมฺมปชฺ.)

                    ๑๓. อุทยมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา
      [๗๔] เตรสเม อุทยสุตฺเต:- อญฺญาวิโมกฺขนฺติ อญฺญานุภาวนิชฺฌานํ
ตํ ๑- วิโมกฺขํ ปุจฺฉติ.
      ปฐเมนปิ ฌาเนน ฌายีติ วิตกฺกวิจารปีติสุขจิตฺเตกคฺคตาสมฺปยุตฺเตน
ปญฺจงฺคิเกน ปฐมชฺฌาเนน ฌายตีติ ฌายี. ทุติเยนาติ ปีติสุขจิตฺเตกคฺคตา-
สมฺปยุตฺเตน. ตติเยนาติ สุขจิตฺเตกคฺคตาสมฺปยุตฺเตน. จตุตฺเถนาติ
อุเปกฺขาจิตฺเตกคฺคตาสมฺปยุตฺเตน. สวิตกฺกสวิจาเรนปิ ฌาเนน ฌายีติ
จตุกฺกนยปญฺจกนเยสุ ปฐมชฺฌาเนน สวิตกฺกสวิจาเรนปิ ฌาเนน ฌายตีติ ฌายี.
อวิตกฺกวิจารมตฺเตนาติ ปญฺจกนเย ทุติเยน ฌาเนน. อวิตกฺกอวิจาเรนาติ
ทุติยตติยาทิอวเสสชฺฌาเนน. สปฺปีติเกนาติ ปีติสมฺปยุตฺเตน ทุกติกชฺฌาเนน.
นิปฺปีติเกนาติ ปีติวิรหิเตน ตทวเสสชฺฌาเนน. สาตสหคเตนาติ สุขสหคเตน
ติกจตุกฺกชฺฌาเนน. อุเปกฺขาสหคเตนาติ จตุกฺกปญฺจเมน. ๒- สุญฺญเตนปีติ
สุญฺญตวิโมกฺขสมฺปยุตฺเตน. อนิมิตฺเตนปีติ อนิจฺจนิมิตฺตํ ธุวนิมิตฺตํ
อตฺตนิมิตฺตญฺจ ๓- อุคฺฆาเฏตฺวา ปฏิลทฺเธน อนิมิตฺเตนปิ ฌาเนน ฌายตีติ ฌายี.
อปฺปณิหิเตนปีติ มคฺคาคมนวเสน ปณิธึ โสเธตฺวา ปริยาทิยิตฺวา ผลสมาปตฺติวเสน
อปฺปณิหิเตนปิ. โลกิเยนปีติ โลกิเยน ปฐมทุติยตติยจตุตฺเถน.
      โลกุตฺตเรนปีติ เตเนว โลกุตฺตรสมฺปยุตฺเตน. ฌานรโตติ ฌาเนสุ อภิรโต.
เอกตฺตมนุยุตฺโตติ เอกตฺตํ เอกีภาวํ อนุยุตฺโต ปยุตฺโต. สทตฺถครุโกติ สกตฺถครุโก,
กการสฺสายํ ทกาโร กโต. สทตฺโถติ จ อรหตฺตํ เวทิตพฺพํ. ตํ หิ
อตฺตูปนิพทฺธฏฺเฐน อตฺตานํ อวิชหนฏฺเฐน อตฺตโน ปรมตฺถฏฺเฐน จ
อตฺตโน อตฺถตฺตา สกตฺโถติ วุจฺจติ. ผลสมาปตฺติสมาปชฺชนวเสน สกตฺถครุโก,
"นิพฺพานครุโก"ติ เอเก. อรโชติ นิกฺกิเลโส. วิรโชติ วิคตกิเลโส. นิรโชติ
อปนีตกิเลโส, "วิตรโช"ติปิ ปาโฐ, โสเยวตฺโถ. รชาปคโตติ กิเลเสหิ ทูรีภูโต.
รชวิปฺปหีโนติ กิเลสปฺปหีโน.  รชวิปฺปยุตฺโตติ กิเลเสหิ มุตฺโต.
@เชิงอรรถ: ๑ ก. อญฺญานุภาวนิปฺผตฺตํ   ๒ ก. จตุตฺถปญฺจเมน    ๓ ฉ.ม. อนิมิตฺตญฺจ
      ปาสาณเก เจติเยติ ปาสาณปิฏฺเฐ ปารายนสุตฺตนฺตเทสิตฏฺฐาเน.
สพฺโพสฺสุกฺกปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตาติ สพฺเพสํ กิเลสอุสฺสุกฺกานํ ปฏิปฺปสฺสทฺธตฺตา,
นาสิตตฺตา อาสีโน.
      กิจฺจากิจฺจนฺติ "อิทํ กตฺตพฺพํ, อิทํ น กตฺตพฺพนฺ"ติ เอวํ มนสา
จินฺเตตพฺพํ. กรณียากรณียนฺติ กายทฺวาเรน ปวตฺตํ ๑- อิทํ กรณียํ, อิทํ น
กรณียนฺติ เอวํ กรณียากรณียํ. ปหีนนฺติ วิสฺสฏฺฐํ. วสิปฺปตฺโตติ ปคุณภาวํ
ปตฺโต.
      [๗๕] อถ ภควา ยสฺมา อุทโย จตุตฺถชฺฌานลาภี, ตสฺมาสฺส
ปฏิลทฺธชฺฌานวเสน นานปฺปการโต อญฺญาวิโมกฺขํ ทสฺเสนฺโต อุปรูปริ คาถาโย
อาห. ตตฺถ ปหานํ กามจฺฉนฺทานนฺติ ยทิทํ ปฐมชฺฌานํ นิพฺพตฺเตนฺตสฺส
กามจฺฉนฺทปฺปหานํ, ตมฺปิ อญฺญาวิโมกฺขํ ๒- พฺรูมิ. เอวํ สพฺพปทานิ โยเชตพฺพานิ.
      ยา จิตฺตสฺส อกลฺลตาติ ๓- จิตฺตสฺส คิลานภาโว. คิลาโน หิ อกลฺลโกติ
วุจฺจติ. วินเยปิ วุตฺตํ "นาหํ ภนฺเต อกลฺลโก"ติ. ๔- อกมฺมญฺญตาติ
จิตฺตเคลญฺญสงฺขาโตว อกมฺมญฺญตากาโร. โอลียนาติ โอลียนากาโร, อิริยาปถิกจิตฺตํ
หิ อิริยาปถํ สนฺธาเรตุํ อสกฺโกนฺตํ รุกฺเข วคฺคุลิ วิย ขีเล ลคฺคิตผาณิตวารโก
วิย จ โอลียติ, ตสฺส ตํ อาการํ สนฺธาย "โอลียนา"ติ วุตฺตํ.
ทุติยปทํ อุปสคฺควเสน วฑฺฒิตํ. ลีนนฺติ ๕- อวิปฺผาริกตาย ปฏิกุฏิตํ. ๖-
อิตเร เทฺว อาการภาวนิทฺเทสา. ถินนฺติ สปฺปิปิณฺโฑ วิย อวิปฺผาริกตาย
ฆนภาเวน ฐิตํ. ถิยนาติ อาการนิทฺเทโส. ถิยิตภาโว ถิยิตตฺตํ. อวิปฺผารวเสเนว
ถทฺธตาติ อตฺโถ. ๗-
      [๗๖] อุเปกฺขาสติสํสุทฺธนฺติ จตุตฺถชฺฌานอุเปกฺขาสตีหิ สํสุทฺธํ.
ธมฺมตกฺกปุเรชวนฺติ อิมินา ตสฺมึ จตุตฺถชฺฌานวิโมกฺเข ฐตฺวา ฌานงฺคานิ ๘-
วิเสสิตฺวา ๙-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อวสฺสํ   ๒ อญฺญาวิโมกฺขนฺติ   ๓ ฉ.ม. อกลฺยตาติ
@๔ วิ. มหาวิ. ๑/๑๕๑/๘๔-๕    ๕ ฉ.ม. ลีนาติ   ๖ ก. ปฏิกุชฺชิตํ
@๗ อภิ.อ. ๑/๔๓๕     ๘ สี., ก. ฐิตฌานงฺคานิ   ๙ ฉ.ม. วิปสฺสิตฺวา
อติคตํ อรหตฺตวิโมกฺขํ วทติ. อรหตฺตวิโมกฺขสฺส หิ มคฺคสมฺปยุตฺตสมฺมา-
สงฺกปฺปาทิเภโท ธมฺมตกฺโก ปุเรชโว โหติ. เตนาห "ธมฺมตกฺกปุเรชวนฺ"ติ.
อวิชฺชาย ปเภทนนฺติ เอตเมว จ อญฺญาวิโมกฺขํ อวิชฺชาปเภทนสงฺขาตํ
นิพฺพานํ นิสฺสาย ชาตตฺตา การโณปจาเรน "อวิชฺชาย ปเภทนนฺ"ติ พฺรูมีติ.
      ยา จตุตฺเถ ฌาเน อุเปกฺขาติ เอตฺถ อุปปตฺติโต อิกฺขตีติ อุเปกฺขา,
สมํ ปสฺสติ อปกฺขปติตา หุตฺวา ปสฺสตีติ อตฺโถ. อุเปกฺขนาติ อาการนิทฺเทโส.
อชฺฌุเปกฺขนาติ อุปสคฺควเสน ปทํ วฑฺฒิตํ. จิตฺตสมโถติ ๑- จิตฺตสฺเสกคฺคภาโว.
จิตฺตปฺปวตฺติตาติ ๒- จิตฺตสฺส อูนาติริตฺตวชฺชิตภาโว. มชฺฌตฺตตาติ จิตฺตสฺส
มชฺเฌ ฐิตภาโว.
      [๗๗] เอวํ อวิชฺชาปเภทวจเนน วุตฺตํ นิพฺพานํ สุตฺวา "ตํ กิสฺส
วิปฺปหาเนน วุจฺจตี"ติ ปุจฺฉนฺโต "กึสุ สญฺโญชโน"ติ คาถมาห. ตตฺถ
กึสุ สญฺโญชโนติ กึ สญฺโญชโน. วิจารณนฺติ วิจารณการณํ. ๓- กิสฺสสฺส
วิปฺปหาเนนาติ กึนามกสฺส อสฺส ธมฺมสฺส วิปฺปหาเนน.
      [๗๘] อถสฺส ภควา ตมตฺถํ พฺยากโรนฺโต "นนฺทิสญฺโญชโน"ติ
คาถมาห. ตตฺถ วิตกฺกสฺสาติ กามวิตกฺกาทิโก วิตกฺโก อสฺส.
      [๗๙] อิทานิ ตสฺส นิพฺพานสฺส มคฺคํ ปุจฺฉนฺโต "กถํ สตสฺสา"ติ
คาถมาห. ตตฺถ วิญฺญาณนฺติ อภิสงฺขารวิญฺญาณํ.
      [๘๐] อถสฺส มคฺคํ กเถนฺโต ภควา "อชฺฌตฺตญฺจา"ติ คาถมาห.
ตตฺถ เอวํ สตสฺสาติ เอวํ สตสฺส สมฺปชานสฺส. เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมว.
      เอวํ ภควา อิทมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิ.  เทสนาปริโยสาเน
จ ปุพฺพสทิโสว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติ.
                  สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทสฏฺฐกถาย
                   อุทยมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                             เตรสมํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. จิตฺตสมตาติ   ๒ ฉ.ม. จิตฺตปฺปสฺสทฺธตาติ    ๓ ก. วิจารกรณํ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๖ หน้า ๔๗-๔๙.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=46&A=1170&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=46&A=1170&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=433
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=30&A=3983
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=30&A=4287
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=30&A=4287
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_30