ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๖ ภาษาบาลีอักษรไทย นิทฺ.อ.๒ (สทฺธมฺมปชฺ.)

                    ๓. ปุณฺณกมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา
      [๑๒] ตติเย ปุณฺณกสุตฺตนิทฺเทเส:- อเนชนฺติ อิทมฺปิ ปุริมนเยเนว
โมฆราชานํ ปฏิกฺขิปิตฺวา วุตฺตํ. ตตฺถ มูลทสฺสาวินฺติ อกุสลมูลาทิทสฺสาวึ.
อิสโยติ อิสินามกา ชฏิลา.  ยญฺญนฺติ เทยฺยธมฺมํ. อกปฺปิสูติ ๑- ปริเยสึสุ.
      เหตุทสฺสาวีติอาทีนิ สพฺพานิ การณเววจนาเนว. การณํ หิ ยสฺมา
อตฺตโน ผลตฺถาย หีโนติ ปวตฺตติ, ตสฺมา เหตูติ วุจฺจติ. ยสฺมา ตํ ผลํ
นิเทติ `หนฺท คณฺหถ นนฺ'ติ อปฺเปติ วิย, ๒- ตสฺมา นิทานนฺติ วุจฺจติ.
สมฺภวทสฺสาวีติอาทีนิ ปญฺจ ปทานิ เหฏฺฐา ทสฺสิตนยานิ เอว. ยสฺมา ตํ
ปฏิจฺจ เอติ ปวตฺตติ, ตญฺจ ผลํ ตโต สมุเทติ อุปฺปชฺชติ, ตสฺมา ปจฺจโยติ
จ สมุทโยติ จ วุจฺจติ.
      ยา วา ปนญฺญาปิ กาจิ สุคติโยติ จตุอปายวินิมุตฺตกา อุตฺตรมาตาทโย
อปฺเปสกฺขา กปณมนุสฺสา จ ทุลฺลภฆาสจฺฉาทนา ทุกฺขปีฬิตา เวทิตพฺพา. ยา วา
ปนญฺญาปิ กาจิ ทุคฺคติโยติ ยมราชนาคสุปณฺณเปตมหิทฺธิกาทโย ปจฺเจตพฺพา.
อตฺตภาวาภินิพฺพตฺติยาติ ตีสุ ฐาเนสุ ปฏิสนฺธิวเสน อตฺตภาวปฏิลาภตฺถาย.
ชานาตีติ สพฺพญฺญุตญฺญาเณน ชานาติ. ปสฺสตีติ สมนฺตจกฺขุนา ปสฺสติ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อกปฺปยึสูติ      ม. ทสฺเสติ วิย
      อกุสลาติ อโกสลฺลสมฺภูตา. อกุสลํ ภชนฺตีติ อกุสลภาคิยา. อกุสลปกฺเข
ภวาติ อกุสลปกฺขิกา. สพฺเพ เต อวิชฺชา มูลํ การณํ เอเตสนฺติ อวิชฺชามูลกา.
อวิชฺชาย สโมสรนฺติ สมฺมา โอสรนฺติ คจฺฉนฺตีติ อวิชฺชาสโมสรณา.
อวิชฺชาสมุคฺฆาตาติ  อรหตฺตมคฺเคน อวิชฺชาย หตาย. สพฺเพ เต สมุคฺฆาตํ คจฺฉนฺตีติ
วุตฺตปฺปการา อกุสลา ธมฺมา, เต สพฺเพ หตภาวํ ปาปุณนฺติ.
      อปฺปมาทมูลกาติ สติอวิปฺปวาโส อปฺปมาโท มูลํ การณํ เอเตสนฺติ
อปฺปมาทมูลกา. อปฺปมาเทสุ สมฺมา โอสรนฺติ คจฺฉนฺตีติ อปฺปมาทสโมสรณา.
อปฺปมาโท เตสํ ธมฺมานํ อคฺคมกฺขายตีติ สยํ กามาวจโรปิ สมาโน จตุภูมกธมฺมานํ
ปติฏฺฐาภาเวน อคฺโค นาม ชาโต.
      อลมตฺโตติ สมตฺถจิตฺโต. ๑- มยา ปุจฺฉิตนฺติ มยา ปุฏฺฐํ. วหสฺเสตํ ภารนฺติ
เอตํ อาภตภารํ วหสฺสุ. เย เกจิ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตา. "อิสิปพฺพชฺชา
ปพฺพชิตา"ติปิ ปาโฐ.
      อาชีวกสาวกานํ อาชีวกา เทวตาติ  เย อาชีวกวจนํ สุณนฺติ สุสฺสูสนฺติ,
เต อาชีวกสาวกา, เตสํ อาชีวกสาวกานํ. อาชีวกา จ เตสํ เทยฺยธมฺมํ
ปฏิคฺคณฺหนฺติ, เต เอว อาชีวกา เทวตา. เอวํ สพฺพตฺถ. เย เยสํ ทกฺขิเณยฺยาติ
เย อาชีวกาทโย ทิสาปริโยสานา เยสํ ขตฺติยาทีนํ เทยฺยธมฺมานุจฺฉวิกา. เต เตสํ
เทวตาติ เต อาชีวกาทโย เตสํ ขตฺติยาทีนํ เทวตา.
      เยปิ ยญฺญํ เอสนฺตีติ เทยฺยธมฺมํ อิจฺฉนฺติ คเวสนฺตีติ โอโลเกนฺติ.
ปริเยสนฺตีติ อุปฺปาเทนฺติ. ยญฺญา วา เอเต ปุถูติ ยญฺญา เอว วา เอเต ปุถุกา.
ยญฺญยชกา ๒- เอเต ปุถูติ เทยฺยธมฺมสฺส ยาชนกา เอว วา เอเต ปุถุกา.
ทกฺขิเณยฺยา วา เอเต ปุถูติ เทยฺยธมฺมานุจฺฉวิกา เอว วา เอเต ปุถุกา.
เต วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ "กถํ ยญฺญา วา เอเต ปุถูติอาทินา นเยน วิตฺถาเรน
ทสฺเสติ. ๓-
@เชิงอรรถ:  ก. สมโถ    ฉ.ม. อญฺญยาธกา    อิ. ทีเปติ
      [๑๓] อาสึสมานาติ รูปาทีนิ ปตฺถยมานา. อิตฺถตฺตนฺติ อิตฺถภาวญฺจ
ปตฺถยมานา, มนุสฺสาทิภาวํ อิจฺฉนฺตาติ วุตฺตํ โหติ. ชรํ สิตาติ ชรํ นิสฺสิตา.
ชรามุเขน เจตฺถ สพฺพํ วฏฺฏทุกฺขํ วุตฺตํ. เตน วฏฺฏทุกฺขนิสฺสิตา ตโต
อปริมุจฺจมานาเยว กปฺปยึสูติ ทีเปติ.
      รูปปฏิลาภํ อาสึสมานาติ วณฺณายตนสมฺปตฺติลาภํ ปตฺถยมานา. สทฺทาทีสุปิ เอเสว
นโย. ขตฺติยมหาสาลกุเล อตฺตภาวปฏิลาภนฺติ สารปฺปตฺเต ขตฺติยานํ มหาสาลกุเล
อตฺตภาวลาภํ ปฏิสนฺธึ ปตฺถยมานา. พฺราหฺมณมหาสาลกุลาทีสุปิ เอเสว นโย.
พฺรหฺมกายิเกสุ เทเวสูติ เอตฺถ  ปุพฺพภวํ ๑- สนฺธาย วุตฺตํ. เอตฺถาติ
ขตฺติยกุลาทีสุ.
      ชรานิสฺสิตาติ ชรํ นิสฺสิตา. พฺยาธินิสฺสิตาติอาทีสุปิ เอเสว นโย.
เอเตหิ สพฺพํ วฏฺฏทุกฺขํ  ปริยาทิยิตฺวา ทสฺสิตํ โหติ.
      [๑๔] กจฺจิสฺสุ เต ภควา ยญฺญปเถ อปฺปมตฺตา, อตารุ ชาติญฺจ
ชรญฺจ มาริสาติ เอตฺถ ยญฺโญ เอว ยญฺญปโถ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- กจฺจิ
เต ยญฺเญ อปฺปมตฺตา หุตฺวา ยญฺญํ กปฺปยนฺตา วฏฺฏทุกฺขมุตฺตรึสูติ.
      เยปิ ยญฺญํ เทนฺติ ยชนฺตีติ เทยฺยธมฺมทานวเสน ยชนฺติ. ปริจฺจชนฺตีติ
วิสฺสชฺเชนฺติ.
      [๑๕] อาสึสนฺตีติ รูปปฏิลาภาทโย ปตฺเถนฺติ. โถมยนฺตีติ "สุจึ ๒-
ทินฺนนฺ"ติอาทินา นเยน ยญฺญาทีนิ ปสํสนฺติ. อภิชปฺปนฺตีติ รูปาทิปฏิลาภาย
วาจํ ภณนฺติ. ๓- ชุหนฺตีติ เทนฺติ. กามาภิชปฺปนฺติ ปฏิจฺจ อาภนฺติ รูปาทิลาภํ
ปฏิจฺจ ปุนปฺปุนํ กาเม เอว อภิชปฺปนฺติ, "อโห วตมฺหากมฺปิ สิยุนฺ"ติ ๔-
วทนฺติ, ตณฺหญฺจ ตตฺถ วฑฺเฒนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. ยาชโยคาติ ยาคาธิมุตฺตา.
ภวราครตฺตาติ เอวมิเมหิ อาสึสนาทีหิ ภวราเคเนว รตฺตา, ภวราครตฺตา วา
หุตฺวา เอตานิ อาสึสนาทีนิ กโรนฺตา นาตรึสูติ ชาติอาทิวฏฺฏทุกฺขํ น
อุตฺตรึสุ.
@เชิงอรรถ:  สี,.ก., อิ. ปุพฺพภาคํ    ก. อตฺถิ   ฉ.ม. คีรนฺติ   ฉ.ม. สิยฺยุนฺติ
      ยญฺญํ วา โถเมนฺตีติ ทานํ วา วณฺเณนฺติ. ผลํ วาติ รูปาทิปฏิลาภํ.
ทกฺขิเณยฺยํ ๑- วาติ ชาติสมฺปนฺนาทีสุ. สุจึ ทินฺนนฺติ สุจึ กตฺวา ทินฺนํ.
มนาปนฺติ มนวฑฺฒนกํ. ปณีตนฺติ โอชวนฺตํ. กาเลนาติ ตตฺถ ตตฺถ สมฺปตฺตกาเล.
กปฺปิยนฺติ อกปฺปิยํ วชฺเชตฺวา ทินฺนํ. อนวชฺชนฺติ นิทฺโทสํ. อภิณฺหนฺติ
ปุนปฺปุนํ. ททํ จิตฺตํ ปสาทิตนฺติ ททโต มุญฺจนจิตฺตํ ปสาทิตนฺติ. โถเมนฺติ
กิตฺเตนฺตีติ คุณํ ปากฏํ กโรนฺติ. วณฺเณนฺตีติ วณฺณํ ภณนฺติ. ปสํสนฺตีติ
ปสาทํ ปาเปนฺติ.
      อิโตนิทานนฺติ อิโต มนุสฺสโลกโต ทินฺนการณา. อชฺฌายกาติ มนฺเต ปริวตฺเตนฺตา.
มนฺตธราติ มนฺเต ธาเรนฺตา. ติณฺณํ เวทานนฺติ อิรุเวทยชุเวทสามเวทานํ
โอฏฺฐปหฏกรณวเสน ๒- ปารํ คตาติ ปารคู.  สห นิฆณฺฑุนา เจว ๓- เกฏุเภน จ
สนิฆณฺฑุเกฏุภานํ. นิฆณฺฑูติ นิฆณฺฑุรุกฺขาทีนํ เววจนปฺปกาสกํ. ๔- เกฏุภนฺติ
กิริยากปฺปวิกปฺโป กวีนํ อุปการาวหํ ๕- สตฺถํ. สห อกฺขรปฺปเภเทน สากฺขรปฺปเภทานํ.
อกฺขรปฺปเภโทติ สิกฺขา จ นิรุตฺติ จ. อิติหาสปญฺจมานนฺติ อาถพฺพนเวทํ จตุตฺถํ
กตฺวา "อิติห อาส, อิติห อาสา"ติ อีทิสวจนปฏิสํยุตฺตปุราณกถาสงฺขาโต อิติหาโส
ปญฺจโม เอเตสนฺติ อิติหาสปญฺจมา, เตสํ อิติหาสปญฺจมานํ เวทานํ.
      ปทํ ตทวเสสญฺจ พฺยากรณํ อธิยนฺติ, เวเทนฺติ วาติ ปทกา เวยฺยากรณา.
โลกายตํ วุจฺจติ วิตณฺฑวาทสตฺถํ. มหาปุริสลกฺขณนฺติ มหาปุริสานํ พุทฺธาทีนํ
ลกฺขณทีปกํ ทฺวาทสสหสฺสคนฺถปฺปมาณํ สตฺถํ. ยตฺถ โสฬสสหสฺสคาถาปทปริมาณา
พุทฺธมนฺตา นาม อเหสุํ. เยสํ วเสน "อิมินา ลกฺขเณน สมนฺนาคตา พุทฺธา
นาม โหนฺติ, อิมินา ปจฺเจกพุทฺธา, อคฺคสาวกา, อสีติมหาสาวกา, ๖- พุทฺธมาตา,
พุทฺธปิตา, อคฺคุปฏฺฐาโก, อคฺคุปฏฺฐายิกา, ราชา จกฺกวตฺตี"ติ อยํ วิเสโส
ญายติ. อนวยาติ อิเมสุ โลกายตมหาปุริสลกฺขเณสุ อนูนา ปริปูรการิโน,
อวยา น โหนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. อวยา นาม เย ตานิ อตฺถโต จ คนฺถโต จ
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. ทกฺขิเณยฺเย    สี. โอฏฺฐปหรณวเสน   ฉ.ม. จ   ก....ปกาสนสตฺถํ
@ ก. อุปการาย        เถร. อ. ๒/๕๙๙
สนฺธาเรตุํ น สกฺโกนฺติ. วีตราคาติ ปหีนราคา. เอเตน อรหตฺตผลฏฺฐา วุตฺตา.
ราควินยาย วา ปฏิปนฺนาติ เอเตน อรหตฺตมคฺคฏฺฐา. วีตโทสาติ อนาคามิผลฏฺฐา.
โทสวินยาย วา ปฏิปนฺนาติ เอเตน อนาคามิมคฺคฏฺฐา. วีตโมหาติ อรหตฺตผลฏฺฐา,
โมหวินยาย วา ปฏิปนฺนาติ อรหตฺตมคฺคฏฺฐา. สีลสมาธิปญฺญาวิมุตฺติสมฺปนฺนาติ
เอเตหิ จตูหิ โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสเกหิ สีลาทีหิ สมฺปนฺนา. วิมุตฺติญาณทสฺสน-
สมฺปนฺนาติ เอเตน ปจฺจเวกฺขณญาณสมฺปนฺนา วุตฺตาติ ญาตพฺพํ, ตญฺจ โข
โลกิยเมว. อภิชปฺปนฺตีติ ปตฺเถนฺติ. ชปฺปนฺตีติ ปจฺจาสึสนฺติ. ปชปฺปนฺตีติ อตีว
ปจฺจาสึสนฺติ.  ยาชโยเคสุ ยุตฺตาติ อนุโยเค ๑- เทยฺยธมฺเม ทิยฺยมาเน
อภิโยควเสน ยุตฺตา.
      [๑๖] อถ โก จรหีติ อถ อิทานิ โก อญฺโญ อตาริ.
      [๑๗] สงฺขายาติ ญาเณน วีมํสิตฺวา. ปโรปรานีติ ปรานิ จ โอปรานิ จ,
ปรตฺตภาวสกตฺตภาวาทีนิ ปรานิ จ โอปรานิ จาติ วุตฺตํ โหติ. วิธูโมติ
กายทุจฺจริตาทิธูมวิรหิโต. อนีโฆติ ราคาทิโอฆวิรหิโต. อตาริ โสติ โส เอวรูโป
อรหา ชาติชรํ อตาริ.
      สกรูปาติ อตฺตโน รูปา. ปรรูปาติ ปเรสํ รูปา. กายทุจฺจริตํ วิธูมิตนฺติ
ติวิธํ กายทุจฺจริตํ วิธูมํ กตํ. วิธมิตนฺติ นาสิตํ.
      มาโน หิ เต พฺราหฺมณ ขาริภาโรติ ยถา ขาริภาโร ขนฺเธน วหิยมาโน ๒-
อุปริ ฐิโตปิ อกฺกนฺตกฺกนฺตฏฺฐานํ ๓- ปฐวิยา สทฺธึ ปริผสฺเสติ ๔- วิย, เอวํ
ชาติโคตฺตกุลาทีนิ มานวตฺถูนิ นิสฺสาย อุสฺสาปิโต มาโน. ตตฺถ ตตฺถ อิสฺสํ
อุปฺปาเทนฺโต จตูสุ อปาเยสุ สํสีทาเปติ. เตนาห "มาโน หิ เต พฺราหฺมณ
ขาริภาโร"ติ. โกโธ ธูโมติ ตว ญาณคฺคิสฺส อุปกฺกิเลสฏฺเฐน โกโธ ธูโม.
โส เตน ๕- อุปกฺกิลิฏฺโฐ ญาณคฺคิ น วิโรจติ. ภสฺมนิ โมสวชฺชนฺติ นิโรชฏฺเฐน ๖-
มุสาวาโท ฉาริกา นาม. ยถา หิ ฉาริกาย ปฏิจฺฉนฺโน อคฺคิ น โชตติ,
เอวํ เต มุสาวาเทน ปฏิจฺฉนฺนํ ญาณนฺติ ทสฺเสติ. ชิวฺหา สุชาติ ยถา ตุยฺหํ
@เชิงอรรถ:  ก. อนยาเค    ฉ.ม. วยฺหมาโน   สี, ก.....ฐาเน   ฉ.ม. ผสฺเสติ
@ ฉ.ม. เตน หิ เต    ก. นิชฺโชตฏฺเฐน
สุวณฺณรชตโลหกฏฺฐมตฺติกาสุ อญฺญตรมยา ยาคยชนตฺถาย สุชา โหติ, เอวํ
มยฺหํ ธมฺมยาคยชนตฺถาย ปหูตชิวฺหา สุชาติ วทติ. ยถา ตุยฺหํ นทีตีเร
ยชนฏฺฐานํ, เอวํ มยฺหํ ธมฺมยาคยชนฏฺฐานฏฺเฐน หทยํ โชติฏฺฐานํ. อตฺตาติ
จิตฺตํ.
      ชาตีติ ชายนกวเสน ชาติ. อิทเมตฺถ สภาวปจฺจตฺตํ. สญฺชายนวเสน
สญฺชาติ, อุปสคฺเคน ปทํ วฑฺฒิตํ. โอกฺกมนวเสน โอกฺกนฺติ. ชายนฏฺเฐน วา
ชาติ. สา อปริปุณฺณายตนวเสน ยุตฺตา. สญฺชายนฏฺเฐน สญฺชาติ. สา
ปริปุณฺณายตนวเสน ยุตฺตา. โอกฺกมนฏฺเฐน โอกฺกนฺติ. สา อณฺฑชชลาพุชวเสน
ยุตฺตา. เต หิ อณฺฑโกสญฺจ วตฺถิโกสญฺจ โอกฺกมนฺติ ปวิสนฺติ โอกฺกมนฺตา
ปวิสนฺตา วิย ปฏิสนฺธึ คณฺหนฺติ. อภินิพฺพตฺตนฏฺเฐน อภินิพฺพตฺติ สา
สํเสทชโอปปาติกวเสน ยุตฺตา. เต หิ ปากฏา เอว หุตฺวา นิพฺพตฺตนฺติ. อยํ
ตาว สมฺมุติกถา.
      อิทานิ ปรมตฺถกถา โหติ. ขนฺธา เอว หิ ปรมตฺถโต ปาตุภวนฺติ,
น สตฺตา ๑- ตตฺถ จ ขนฺธานนฺติ เอกโวการภเว เอกสฺส, จตุโวการภเว
จตุนฺนํ, ปญฺจโวการภเว ปญฺจนฺนมฺปิ คหณํ เวทิตพฺพํ. ปาตุภาโวติ
อุปฺปตฺติ. อายตนานนฺติ เอตฺถ ตตฺร ตตฺร อุปปชฺชมานายตนานํ สงฺคโห
เวทิตพฺโพ. ปฏิลาโภติ สนฺตติยา ปาตุภาโวเยว. ปาตุภวนฺตาเนว หิ ตานิ
ปฏิลทฺธานิ นาม โหนฺติ. สา ปเนสา ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปฐมาภินิพฺพตฺติลกฺขณา
ชาติ, นิยฺยาตนรสา, อตีตภวโต อิธ อุมฺมุชฺชนปจฺจุปฏฺฐานา, ผลวเสน
ทุกฺขวิจิตฺตตาปจฺจุปฏฺฐานา วา.
      ชราติ สภาวปจฺจตฺตํ. ชีรณตาติ อาการภาวนิทฺเทโส. ขณฺฑิจฺจนฺติอาทโย
ตโย กาลาติกฺกเม กิจฺจนิทฺเทสา, ปจฺฉิมา เทฺว ปกตินิทฺเทสา. อยํ หิ ชราติ
อิมินา ปเทน สภาวโต ทีปิตา. เตนสฺสา อิทํ สภาวปจฺจตฺตํ. ชีรณตาติ อิมินา
อาการโต, เตนสฺสายํ อาการนิทฺเทโส. ขณฺฑิจฺจนฺติ อิมินา กาลาติกฺกเม ทนฺตนขานํ
ขณฺฑิตภาวกรณกิจฺจโต. ปาลิจฺจนฺติ อิมินา เกสโลมานํ ปลิตภาวกรณกิจฺจโต.
@เชิงอรรถ:  ก. สตฺโต    ก. ปฏิสนฺธิยํ
วลิตฺตจตาติ อิมินา มํสํ มิลาเปตฺวา ตเจ วลิภาวกรณกิจฺจโต ทีปิตา. ๑-
เตนสฺสา อิเม ขณฺฑิจฺจนฺติอาทโย ตโย กาลาติกฺกเม กิจฺจนิทฺเทสา เตหิ
อิเมสํ วิการานํ ทสฺสนวเสน ปากฏีภูตา ปากฏชรา ทสฺสิตา. ยเถว หิ อุทกสฺส
วา วาตสฺส วา อคฺคิโน วา ติณรุกฺขาทีนํ สมฺภคฺคปลิภคฺคตาย วา ฌามตาย
วา คตมคฺโค ปากโฏ โหติ, น จ โส คตมคฺโค ตาเนว อุทกาทีนิ, เอวเมว
ชราย ทนฺตาทีนํ ๒- ขณฺฑิจฺจาทิวเสน คตมคฺโค ปากโฏ, จกฺขุํ อุมฺมีเลตฺวาปิ
คยฺหติ, น จ ขณฺฑิจฺจาทิ เนว ชรา. น หิ ชรา จกฺขุวิญฺเญยฺยา โหติ.
      อายุโน สํหานิ อินฺทฺริยานํ ปริปาโกติ อิเมหิ ปน ปเทหิ กาลาติกฺกเมเยว
อภิพฺยตฺตาย อายุกฺขยจกฺขฺวาทิอินฺทฺริยปริปากสงฺขาตาย ปกติยา ทีปิตา, เตนสฺสิเม
ปจฺฉิมา เทฺว ปกตินิทฺเทสาติ เวทิตพฺพานิ. ตตฺถ ยสฺมา ชรํ ปตฺตสฺส อายุ
หายติ, ตสฺมา ชรา "อายุโน สํหานี"ติ ผลูปจาเรน วุตฺตา. ยสฺมา จ
ทหรกาเล สุปฺปสนฺนานิ สุขุมมฺปิ อตฺตโน วิสยํ สุเขเนว คณฺหนสมตฺถานิ
จกฺขฺวาทีนิ อินฺทฺริยานิ ชรํ ปตฺตสฺส ปริปกฺกานิ อาลุฬิตานิ อวิสทานิ, ๓-
โอฬาริกมฺปิ อตฺตโน วิสยํ คเหตุํ อสมตฺถานิ โหนฺติ. ตสฺมา "อินฺทฺริยานํ
ปริปาโก"ติ ผลูปจาเรเนว วุตฺตา.
      สา ปเนสา เอวํ นิทฺทิฏฺฐา สพฺพาปิ ชรา ปากฏา ปฏิจฺฉนฺนาติ
ทุวิธา โหติ. ตตฺถ ทนฺตาทีสุ ขณฺฑาทิภาวทสฺสนโต รูปธมฺเมสุ ชรา ปากฏชรา
นาม. อรูปธมฺเมสุ ปน ชรา ตาทิสสฺส วิการสฺส อทสฺสนโต ปฏิจฺฉนฺนชรา
นาม. ตตฺถ ยฺวายํ ขณฺฑาทิภาโว ทิสฺสติ, โส ตาทิสานํ ทนฺตาทีนํ สุวิญฺเญยฺยตฺตา
วณฺโณเยว. ตญฺจ จกฺขุนา ทิสฺวา มโนทฺวาเรน จินฺเตตฺวา "อิเม ทนฺตา
ชราย ปหฏา"ติ ชรํ ชานาติ. อุทกฏฺฐาเน พทฺธานิ โคสิงฺคาทีนิ โอโลเกตฺวา
เหฏฺฐา อุทกสฺส อตฺถิภาวชานนํ วิย.
      ปุน อวีจิ สวีจีติ เอวมฺปิ อยํ ชรา ทุวิธา โหติ. ตตฺถ
มณิกนกรชตปวาฬจนฺทสูริยาทีนํ มนฺททสกาทีสุ ๔- ปาณีนํ วิย จ ปุปฺผผลปลฺลวาทีสุ
อปาณีนํ วิย จ อนฺตรนฺตรา วณฺณวิเสสาทีนํ ทุพฺพิญฺเญยฺยตฺตา ชรา อวีจิชรา
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ   ก. ทนฺตาทีสุ   ก. อวิสุทฺธานิ
@ ก. มนฺธาตาสกฺกาทีสุ
นาม, นิรนฺตรชราติ อตฺโถ. ตโต อญฺเญสุ ปน ยถาวุตฺเตสุ อนฺตรนฺตรา
วณฺณวิเสสาทีนํ สุวิญฺเญยฺยตฺตา ชรา สวีจิชรา นาม.
      ตตฺถ สวีจิชรา อุปาทินฺนกอนุปาทินฺนกวเสน เอวํ ทีเปตพฺพา:-
ทหรกุมารกานํ หิ ปฐมเมว ชีรทนฺตา นาม อุฏฺฐหนฺติ, น เต ถิรา. เตสุ
ปน ปติเตสุ ปุน ทนฺตา อุฏฺฐหนฺติ, เต ปฐมเมว เสตา โหนฺติ. ชราวาเตน
ปน ปหฏกาเล กาฬกา โหนฺติ. เกสา ปน ปฐมเมว ตุมฺพาปิ ๑- โหนฺติ
กาฬกาปิ เสตกาปิ. ฉวิ ปน สโลหิตกา โหติ, วฑฺฒนฺตานํ วฑฺฒนฺตานํ โอทาตานํ
โอทาตภาโว, กาฬกานํ กาฬกภาโว ปญฺญายติ. ชราวาเตน ปหฏกาเล จ
วลึ คณฺหาติ. สพฺพมฺปิ สสฺสํ วปิตกาเล เสตํ โหติ, ปจฺฉา นีลํ. ชราวาเตน
ปน ปหฏกาเล ปณฺฑรํ โหติ. อมฺพงฺกุเรนาปิ ทีเปตุํ วฏฺฏติเยว. สา ปเนสา
ขนฺธปริปากลกฺขณา ชรา, มรณูปนยนรสา, โยพฺพนวินาสปจฺจุปฏฺฐานา. เสสํ
สพฺพตฺถ ปากฏเมว. เอวํ ภควา อิมมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิ.
เทสนาปริโยสาเน อยมฺปิ พฺราหฺมโณ อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิ สทฺธึ อนฺเตวาสิกสหสฺเสน.
อญฺเญสญฺจ อเนกสหสฺสานํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ. เสสํ วุตฺตสทิสเมว.
                  สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทสฏฺฐกถาย
                  ปุณฺณกมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                              ตติยํ.
                           -----------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๖ หน้า ๑๑-๑๘. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=46&A=257&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=46&A=257&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=116              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=30&A=802              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=30&A=872              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=30&A=872              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_30

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]