บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๔๖

๖. อุปสีวมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา [๓๘] ฉฏฺเฐ อุปสีวสุตฺเต:- มหนฺตโมฆนฺติ มหนฺตํ โอฆํ. อนิสฺสิโตติ ปุคฺคลํ วา ธมฺมํ วา อนลฺลีโน. โน วิสหามีติ น สกฺโกมิ. อารมฺมณนฺติ นิสฺสยํ. ยํ นิสฺสิโตติ ยํ ธมฺมํ วา ปุคฺคลํ วา นิสฺสิโต. นิทฺเทเส กาโมฆนฺติ อนาคามิมคฺเคน กาโมฆํ. อรหตฺตมคฺเคน ภโวฆํ. โสตาปตฺติมคฺเคน ทิฏฺโฐฆํ. อรหตฺตมคฺเคน อวิชฺโชฆํ ตเรยฺยํ. ^๓- สกฺยกุลา @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อตฺตมนตโร ^๒ ขุ.จูฬ. ๓๐/๑๔๖/๖๗ (สฺยา) ^๓ ก. ตเรยฺย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๐.

ปพฺพชิโตติ ภควโต อุจฺจากุลปริทีปนวเสน วุตฺตํ. อาลมฺพณนฺติ อวตฺถริตฺวา ฐานํ. นิสฺสยนฺติ อลฺลียนํ. อุปนิสฺสยนฺติ อปสฺสยนํ. ^๑- [๓๙] อิทานิ ยสฺมา โส ^๒- พฺราหฺมโณ อากิญฺจญฺญายตนลาภี ตสฺส ^๓- สนฺตมฺปิ นิสฺสยํ น ชานาติ. เตนสฺส ภควา ตญฺจ นิสฺสยํ อุตฺตริญฺจ นิยฺยานปถํ ทสฺเสนฺโต "อากิญฺจญฺญนฺ"ติ คาถมาห. ตตฺถ เปกฺขมาโนติ ตํ อากิญฺจญฺญายตนสมาปตฺตึ สโต สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐหิตฺวา จ อนิจฺจาทิวเสน ปสฺสมาโน. นตฺถีติ นิสฺสายาติ ตํ "นตฺถิ กิญฺจี"ติ ปวตฺตํ สมาปตฺตึ อารมฺมณํ กตฺวา. ตรสฺสุ โอฆนฺติ ตโต ปภุติ ปวตฺตาย วิปสฺสนาย ยถานุรูปํ จตุพฺพิธมฺปิ โอฆํ ตรสฺสุ. กถาหีติ กถํกถาหิ. ตณฺหกฺขยํ รตฺตมหาภิปสฺสาติ ^๔- รตฺตินฺทิวํ นิพฺพานํ วิภูตํ กตฺวา ปสฺส. เอเตนสฺส ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารํ กเถสิ. ^๕- นิทฺเทเส ตญฺเญว วิญฺญาณํ อภาเวตีติ ตํ ^๖- อากาสานญฺจายตนํ อาลมฺพณํ ^๗- กตฺวา ปวตฺตมหคฺคตวิญฺญาณํ อภาเวติ อภาวํ คเมติ. วิภาเวตีติ วิวิธา อภาวํ คเมติ. อนฺตรธาเปตีติ อทสฺสนํ คเมติ. นตฺถิ กิญฺจีติ ปสฺสตีติ อนฺตมโส ภงฺคมตฺตมฺปิสฺส นตฺถีติ ปสฺสติ. [๔๐] อิทานิ "กาเม ปหายา"ติ สุตฺวา วิกฺขมฺภนวเสน อตฺตนา ปหีเน กาเม สมฺปสฺสมาโน "สพฺเพสู"ติ คาถมาห. ตตฺถ หิตฺวา มญฺญนฺติ อญฺญํ ตโต เหฏฺฐา ฉพฺพิธมฺปิ สมาปตฺตึ หิตฺวา. สญฺญาวิโมกฺเข ปรเมติ สตฺตสุ สญฺญาวิโมกฺเขสุ อุตฺตเม อากิญฺจญฺญายตเน. ติฏฺเฐ นุ โส ตตฺถ อนานุยายีติ โส ปุคฺคโล ตตฺถ อากิญฺจญฺญายตนพฺรหฺมโลเก อวิคจฺฉมาโน ติฏฺเฐยฺย. นูติ ปุจฺฉติ. นิทฺเทเส อเวธมาโนติ อวิสชฺชมาโน. ^๘- อวิคจฺฉมาโนติ วิโยคํ อนาปชฺชมาโน. อนนฺตรธายมาโนติ อนฺตรธานํ อนาปชฺชมาโน. อปริหายมาโนติ อนฺตราปริหานํ ^๙- อนาปชฺชมาโน. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อปสายนํ ^๒ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ^๓ ฉ.ม. ตญฺจ ^๔ ฉ.ม. นตฺต... @^๕ ก. กเถติ ^๖ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ^๗ ฉ.ม. อากาสาลมฺพณํ @^๘ ฉ.ม. อวิจฺจมาโนติ อวิยุชฺชมาโน ^๙ ก. อปริหิยมาโน อนฺตรา ปริหาปนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๑.

[๔๑-๒] อถสฺส ภควา สฏฺฐิกปฺปสหสฺสมตฺถเกว ^๑- ฐานํ อนุชานนฺโต ตติยํ ^๒- คาถมาห. เอวํ ตสฺส ตตฺถ ฐานํ สุตฺวา อิทานิสฺส สสฺสตุจฺเฉทภาวํ ปุจฺฉนฺโต "ติฏฺเฐ เจ"ติ คาถมาห. ตตฺถ ปูคมฺปิ วสฺสานนฺติ อเนเกสมฺปิ ^๓- วสฺสานํ, คณนราสินฺติ ^๔- อตฺโถ. "ปูคมฺปิ วสฺสานี"ติปิ ปาโฐ. ตตฺถ วิภตฺติพฺยตฺตเยน สามิวจนสฺส ปจฺจตฺตวจนํ กาตพฺพํ, ปูคนฺติ วา เอตสฺส พหูนีติ อตฺโถ วตฺตพฺโพ. "ปูคานี"ติ วาปิ ปฐนฺติ, ปุริมปาโฐเยว สพฺพสุนฺทโร. ตตฺเถว โส สีติ สิยา วิมุตฺโตติ โส ปุคฺคโล ตตฺเถวากิญฺจญฺญายตเน นานาทุกฺเขหิ วิมุตฺโต สีติภาวํ ปตฺโต ภเวยฺย, นิพฺพานปฺปตฺโต สสฺสโต หุตฺวา ติฏฺเฐยฺยาติ อธิปฺปาโย. จเวก วิญฺญาณํ ตถาวิธสฺสาติ "อุทาหุ ตถาวิธสฺส วิญฺญาณํ อนุปาทาย ปรินิพฺพาเยยฺยา"ติ อุจฺเฉทํ ปุจฺฉติ, "ปฏิสนฺธิคฺคหณตฺถํ วาปิ ภเวยฺยา"ติ ปฏิสนฺธิมฺปิ ตสฺส ปุจฺฉติ. ตสฺส วิญฺญาณํ จเวยฺยาติ ตสฺส อากิญฺจญฺญายตเน อุปฺปนฺนสฺส วิญฺญาณํ จุตึ ปาปุเณยฺย. อุจฺฉิชฺเชยฺยาติ อุจฺเฉทํ ภเวยฺย. วินสฺเสยฺยาติ วินาสํ ปาปุเณยฺย. น ภเวยฺยาติ อภาวํ คเมยฺย. อุปปนฺนสฺสาติ ปฏิสนฺธิวเสน อุปปนฺนสฺส. [๔๓] อถสฺส ภควา อุจฺเฉทสสฺสตํ อนุปคมฺม ตตฺถ อุปปนฺนสฺส อริยสาวกสฺส อนุปาทาย ปรินิพฺพานํ ทสฺเสนฺโต "อจฺจิ ยถา"ติ คาถมาห. ตตฺถ อตฺถํ ปเลตีติ อตฺถํ คจฺฉติ. น อุเปติ สงฺขนฺติ "อสุกํ นาม ทิสํ คโต"ติ โวหารํ น คจฺฉติ. เอวํ มุนี นามกายา วิมุตฺโตติ เอวํ ตตฺถ อุปฺปนฺโน เสกฺขมุนิ ปกติยา ปุพฺเพว รูปกายา วิมุตฺโต, ตตฺถ จตุตฺถมคฺคํ นิพฺพตฺเตตฺวา นามกายสฺส ^๕- ปริญฺญาตตฺตา ปุน นามกายาปิ วิมุตฺโต อุภโตภาควิมุตฺโต ขีณาสโว หุตฺวา อนุปาทานิพฺพานสงฺขาตํ อตฺถํ ปเลติ น อุเปติ สงฺขํ "ขตฺติโย วา พฺราหฺมโณ วา"ติ เอวมาทิกํ. นิทฺเทเส ขิตฺตาติ จลิตา. อุกฺขิตฺตาติ อติจลิตา. นุนฺนาติ ปปฺโผติฏา. ^๖- ปนุนฺนาติ ^๗- ทูรีกตา. ขมฺภิตาติ ปฏิกฺกมาปิตา. วิกฺขมฺภิตาติ น สนฺติเก กตา. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม....มตฺถกํเยว ^๒ ฉ.ม. จตุตฺถํ ^๓ ฉ.ม. อเนกสงฺขยมฺปิ ^๔ ก. คณนํ ราสีติ @^๕ ฉ.ม. ธมฺมกายสฺส ^๖ ฉ.ม. ปปฺโผฏิยา ^๗ ฉ.ม. ปณุนฺนาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒.

[๔๔] อิทานิ "อตฺถํ ปเลตี"ติ สุตฺวา ตสฺส โยนิโส อตฺถมสลฺลกฺเขนฺโต "อตฺถงฺคโต โส"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- โส อตฺถงฺคโต อุทาหุ นตฺถิ, อุทาหุ เว สสฺสติยา สสฺสตภาเวน อโรโค อวิปริณามธมฺโม โสติ เอวํ ตมฺเม มุนี สาธุ พฺยากโรหิ กึการณา? ตถา หิ เต วิทิโต เอส ธมฺโมติ. นิทฺเทเส นิรุทฺโธติ นิโรธํ ปตฺโต. อุจฺฉินฺโนติ อุจฺฉินฺนสนฺตาโน. วินฏฺโฐติ วินาสํ ปตฺโต. [๔๕] อถสฺส ภควา ตถา อวตฺตพฺพตํ ทสฺเสนฺโต "อตฺถงฺคตสฺสา"ติ คาถมาห. ตตฺถ อตฺถงฺคตสฺสาติ อนุปาทาย ปรินิพฺพุตสฺส. น ปมาณมตฺถีติ รูปาทิปฺปมาณํ นตฺถิ. เยน นํ วชฺชุนฺติ เยน ราคาทินา ตํ วเทยฺยุํ. สพฺเพสุ ธมฺเมสูติ สพฺเพสุ ขนฺธาทิธมฺเมสุ. นิทฺเทเส อธิวจนา ^๑- จาติ สิริวฑฺฒโก ธนวฑฺฒโกติอาทโย หิ วจนมตฺตํเยว ^๒- อธิการํ กตฺวา ปวตฺตา อธิวจนา นาม. อธิวจนานํ ปถา อธิวจนปถา นาม. "อภิสงฺขโรนฺตีติ โข ภิกฺขเว ตสฺมา สงฺขารา"ติ ^๓- เอวํ นิทฺธาเรตฺวา ^๔- สเหตุกํ กตฺวา วุจฺจมานา อภิลาปา นิรุตฺติ นาม. นิรุตฺตีนํ ปถา นิรุตฺติปถา นาม. "ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป"ติ ^๕- เอวํ เตน เตน ปกาเรน ปญฺญาปนโต ปญฺญตฺติ นาม. ปญฺญตฺตีนํ ปถา ปญฺญตฺติปถา ^๖- นาม. เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมว. เอวํ ภควา อิทมฺปิ สุตฺตํ อรหตฺตนิกูเฏเนว เทเสสิ, เทสนาปริโยสาเน จ วุตฺตสทิโสว ธมฺมาภิสมโย อโหสีติ. สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทสฏฺฐกถาย อุปสีวมาณวสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ฉฏฺฐํ. ------------- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อธิวจนานิ ^๒ ก....มตเตเยว ^๓ สํ.ข. ๑๗/๗๙/๗๑ @^๔ ฉ.ม. นิทฺธาริตฺวา ^๕ อภิ.สง. ๓๔/๗/๒๒ ^๖ อภิ.อ. ๑/๙๙

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๖ หน้า ๒๙-๓๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=46&A=725&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=46&A=725&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=242 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=30&A=2389 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=30&A=2626 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=30&A=2626 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_30