อรรถกถาเล่มที่ ๔๗ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ปฏิสํ.อ.๑ (สทฺธมฺม.๑)

                      ๘. อาทีนวญาณนิทฺเทสวณฺณนา
     [๕๓] อาทีนวญาณนิทฺเทเส อุปฺปาโทติ ปุริมกมฺมปจฺจยา อิธ อุปฺปตฺติ. ปวตฺตนฺติ
ตถา อุปฺปนฺนสฺส ปวตฺติ. นิมิตฺตนฺติ สพฺพมฺปิ สงฺขารนิมิตฺตํ. อายูหนาติ
อายตึ ปฏิสนฺธิเหตุภูตํ กมฺมํ. ปฏิสนฺธีติ อายตึ อุปฺปตฺติ. คตีติ ยาย คติยา
สา ปฏิสนฺธิ โหติ. นิพฺพตฺตีติ ขนฺธานํ นิพฺพตฺตนํ. อุปปตฺตีติ "สมาปนฺนสฺส
วา อุปปนฺนสฺส วา"ติ ๑- เอวํ วุตฺตา วิปากปฺปวตฺติ. ชาตีติ ชราทีนํ
ปจฺจยภูตา ภวปจฺจยา ชาติ. นิปฺปริยายโต ตตฺถ ตตฺถ นิพฺพตฺตมานานํ สตฺตานํ เย
เย ขนฺธา ปาตุภวนฺติ, เตสํ ปฐมปาตุภาโว ชาติ. ชราติ ขณฺฑิจฺจาทิสมฺมโต
สนฺตติยํ เอกภวปริยาปนฺนขนฺธสนฺตานสฺส ปุราณภาโว. โสโกติ ญาติพฺยสนาทีหิ
ผุฏฺฐสฺส จิตฺตสนฺตาโป. ปริเทโวติ ญาติพฺยสนาทีหิ ผุฏฺฐสฺส วจีปลาโป. อุปายาโสติ
ภุโส อายาโส, ญาติพฺยสนาทีหิ ผุฏฺฐสฺส อธิมตฺตเจโตทุกฺขปฺปภาวิโต โทโสเยว.
เอตฺถ จ อุปฺปาทาทโย ปญฺเจว อาทีนวญาณสฺส วตฺถุวเสน วุตฺตา, เสสา เตสํ
เววจนวเสน. "นิพฺพตฺติ ชาตี"ติ อิทํ หิ ทฺวยํ อุปฺปาทสฺส เจว ปฏิสนฺธิยา
จ เววจนํ, "คติ อุปปตฺตี"ติ อิทํ ทฺวยํ ปวตฺตสฺส, ชราทโย นิมิตฺตสฺสาติ.
เตนาห:-
           "อุปฺปาทญฺจ ปวตฺตญฺจ      นิมิตฺตํ ทุกฺขนฺติ ปสฺสติ
            อายูหนํ ปฏิสนฺธึ         ญาณํ อาทีนเว อิทนฺ"ติ จ.
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ.สํ. ๓๔/๑๒๙๑/๒๙๔
          "อิทํ อาทีนเว ญาณํ       ปจฺจฏฺฐาเนสุ ชายตี"ติ จ.
สพฺพปเทสุ จ ภยนฺติ อิจฺเจตสฺส วจนสฺส ภยํ อิตีติ ปทจฺเฉโท. ภยนฺติ ปีฬาโยคโต
สปฺปฏิภยตาย ภยํ. อิตีติ ภยตุปฏฺฐานสฺส การณนิทฺเทโส.
     อนุปฺปาโท เขมนฺติ สนฺติปเท ญาณนฺติอาทิ ปน อาทีนวญาณสฺส
ปฏิปกฺขญาณทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ. ภยตุปฏฺฐาเนน วา อาทีนวํ ทิสฺวา อุพฺภิคฺคหทยานํ
อภยมฺปิ อตฺถิ เขมํ นิราทีนวนฺติ อสฺสาสชนนตฺถมฺปิ เอตํ วุตฺตํ, ยสฺมา วา
ยสฺส อุปฺปาทาทโย ภยโต สูปฏฺฐิตา โหนฺติ, ตสฺส ตปฺปฏิปกฺขนินฺนํ จิตฺตํ โหติ,
ตสฺมา ภยตุปฏฺฐานวเสน สิทฺธสฺส อาทีนวญาณสฺส อานิสํสทสฺสนตฺถมฺเปตํ วุตฺตนฺติ
เวทิตพฺพํ. อนุปฺปาโท อปฺปวตฺตนฺติอาทิ นิพฺพานเมว. สนฺติปเทติ สนฺติโกฏฺฐาเส,
นิพฺพาเนติ อตฺโถ. อนุสฺสววเสนาปิ หิ สนฺติปทนฺติ นามมตฺตํ คเหตฺวา
อุปฺปนฺนญาณมฺปิ "สนฺติปเท ญาณนฺ"ติ วุตฺตํ.
     อุปฺปาโท ภยํ, อนุปฺปาโท เขมนฺติอาทิ วิปกฺขปฏิปกฺขวเสน อุภยํ
สมาเสตฺวา อุปฺปชฺชมานํ ญาณํ คเหตฺวา วุตฺตํ. เอตฺถ จ ยํ ภยํ, ตํ ยสฺมา นิยมโต
ทุกฺขํ วฏฺฏามิสโลกามิสกิเลสามิเสหิ อวิปฺปมุตฺตตฺตา สามิสเมว. ยญฺจ สามิสํ,
ตํ สงฺขารมตฺตเมว. ตสฺมา อุปฺปาโท ทุกฺขนฺติ ภยตุปฏฺฐาเน ปญฺญา อาทีนว-
ญาณนฺติอาทิ วุตฺตํ. เอวํ สนฺเตปิ ภยากาเรน ทุกฺขากาเรน สามิสากาเรน สงฺขารา
กาเรนาติ เอวํ อาการนานตฺตโต ปวตฺติวเสเนตฺถ นานตฺตํ เวทิตพฺพํ. อุปฺปาโท
ภยํ, ทุกฺขํ, สามิสํ, สงฺขาราติ จาติ อุปฺปาทาทิลิงฺคมนเปกฺขิตฺวา "เนตํ โข สรณํ
เขมํ, เนตํ สรณมุตฺตมนฺ"ติอาทีสุ ๑- วิย อตฺตโน ลิงฺคาเปกฺขเมว วุตฺตํ. สงฺขาราติ
จ เอกตฺตมนเปกฺขิตฺวา "อปฺปจฺจยา ธมฺมา, อสงฺขตา ธมฺมา"ติอาทีสุ ๒- วิย พหุวจนํ
กตํ, อุปฺปาทาทีนํ วา สงฺขาเรกเทสตฺตา "อุตฺตเร ปญฺจาลา, ทกฺขิเณ
@เชิงอรรถ: ๑ ขุ.ธ. ๒๕/๑๘๙/๕๐ ๒ อภิ.สํ. ๓๔/๗/๖
ปญฺจาลา"ติอาทีสุ วิย พหุนฺนํ เอกเทเสปิ พหุวจนํ กตนฺติ เวทิตพฺพํ. เขมํ สุขํ
นิรามิสํ นิพฺพานนฺติ นิพฺพานเมว วุตฺตาการานํ ปฏิปกฺขวเสน จตุธา วุตฺตํ. ทส
ญาเณ ปชานาตีติ อาทีนเว ญาณํ ปชานนฺโต อุปฺปาทาทิวตฺถุกานิ ปญฺจ,
อนุปฺปาทาทิวตฺถุกานิ ปญฺจาติ ทส ญาเณ ปชานาติ ปฏิวิชฺฌติ สจฺฉิกโรติ. ทฺวินฺนํ
ญาณานํ กุสลตาติ อาทีนวญาณสฺส เจว สนฺติปทญาณสฺส จาติ อิเมสํ ทฺวินฺนํ
ญาณานํ กุสลตาย. นานาทิฏฺฐีสุ น กมฺปตีติ ปรมทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานาทิวเสน
ปวตฺตาสุ ทิฏฺฐีสุ น เวธตีติ.
                    อาทีนวญาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                           -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๒๘๑-๒๘๓.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=6281&modeTY=2
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=6281&modeTY=2
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=115
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=1394
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=1665
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=1665
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31