ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๗ ภาษาบาลีอักษรไทย ปฏิสํ.อ.๑ (สทฺธมฺม.๑)

                     ๕๐. อิทฺธิวิธญาณนิทฺเทสวณฺณนา
     [๑๐๑] อิทฺธิวิธญาณนิทฺเทเส อิธ ภิกฺขูติ อิมสฺมึ สาสเน ภิกฺขุ.
ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตนฺติ เอตฺถ ฉนฺทเหตุโก สมาธิ, ฉนฺทาธิโก วา
สมาธิ ฉนฺทสมาธิ, กตฺตุกมฺมยตาฉนฺทํ อธิปตึ กริตฺวา ปฏิลทฺธสมาธิสฺเสตํ อธิวจนํ.
ปธานภูตา สงฺขารา ปธานสงฺขารา, จตุกิจฺจสาธกสฺส สมฺมปฺปธานวีริยสฺเสตํ
อธิวจนํ. จตุกิจฺจสาธนวเสน พหุวจนํ กตํ. สมนฺนาคตนฺติ ฉนฺทสมาธินา จ
ปธานสงฺขาเรหิ จ อุเปตํ. อิทฺธิปาทนฺติ นิปฺผตฺติปริยาเยน วา วิชฺฌนฏฺเฐน,
อิชฺฌนฺติ เอตาย สตฺตา อิทฺธา วุทฺธา อุกฺกํสคตา โหนฺตีติ อิมินา วา ปริยาเยน
@เชิงอรรถ:  สี. จิตฺตวเสน     ม. ตสฺมา เอว.
อิทธีติ สงฺขํ คตานํ อุปจารชฺฌานาทิกุสลจิตฺตสมฺปยุตฺตานํ ฉนฺทสมาธิปธาน-
สงฺขารานํ อธิฏฺฐานฏฺเฐน ปาทภูตํ เสสจิตฺตเจตสิกราสินฺติ อตฺโถ. วุตฺตํ หิ
อิทฺธิปาทวิภงฺเค สุตฺตนฺตภาชนีเย "อิทฺธิปาโทติ ตถาภูตสฺส เวทนากฺขนฺโธ ฯเปฯ
วิญฺญาณกฺขนฺโธ"ติ. ๑- อภิธมฺมภาชนีเย จ "อิทฺธิปาโทติ ตถาภูตสฺส ผสฺโส เวทนา
ฯเปฯ ปคฺคาโห อวิกฺเขโป"ติ ๒- วุตฺตํ. ตสฺมา "เสสจิตฺตเจตสิกราสินฺ"ติ เอตฺถ
ฉนฺทสมาธิปธานสงฺขาเรสุ เอเกกํ อิทฺธึ กตฺวา ทฺวีหิ ทฺวีหิ สห เสสวจนํ กตนฺติ
เวทิตพฺพํ. เอวํ หิ จตฺตาโร ขนฺธา สพฺเพ จ ผสฺสาทโย ธมฺมา สงฺคหิตา
โหนฺติ. อิมินา นเยน เสเสสุปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ยเถว หิ ฉนฺทํ อธิปตึ กริตฺวา
ปฏิลทฺธสมาธิ ฉนฺทสมาธีติ วุตฺโต, เอวํ วีริยํ จิตฺตํ วีมํสํ อธิปตึ กริตฺวา
ปฏิลทฺธสมาธิ วีมํสาสมาธีติ วุจฺจติ. เอวเมเกกสฺมึ อิทฺธิปาเท ฉนฺทาทโย วีริยาทโย
จิตฺตาทโย วีมํสาทโยติ ตโย ธมฺมา อิทฺธีปิ โหนฺติ อิทฺธิปาทาปิ, เสสาว ปน
สมฺปยุตฺตกา จตฺตาโร ขนฺธา อิทฺธิปาทาเยว. ยสฺมา วา อิเม ตโย ตโย ธมฺมา
สมฺปยุตฺตเกหิ จตูหิ ขนฺเธหิ สทฺธึเยว อิชฺฌนฺติ, น วินา เตหิ, ตสฺมา เตน
ปริยาเยน สพฺเพ จตฺตาโรปิ ขนฺธา อิชฺฌนฏฺเฐน อิทฺธิ นาม โหนฺติ, ปติฏฺฐฏฺเฐน
ปาทา นามาติปิ เวทิตพฺพํ.
     วีริยสมาธิปธานสงฺขารสมนฺนาคตนฺติ เอตฺถ ปน วีริยนฺติ จ ปธานสงฺขาโรติ
จ เอโกเยว. กสฺมา ทฺวิธา วุตฺตนฺติ เจ? วีริยสฺส อธิปติภาวทสฺสนวเสเนตฺถ
ปฐมํ วีริยคฺคหณํ กตํ, ตสฺเสว จตุกิจฺจสาธกตฺตทสฺสนตฺถํ ปธานสงฺขารวจนํ กตํ.
เอวํ ทฺวิธา วุตฺตา เอว เจตฺถาปิ ตโย ตโย ธมฺมาติ วุตฺตํ. เกจิ ปน "วิภงฺเค
`อิทฺธีติ ยา เตสํ ธมฺมานํ อิทฺธิ สมิทฺธิ อิชฺฌนา สมิชฺฌนา'ติ ๑- วุตฺตตฺตา
อิทฺธิ นาม อนิปฺผนฺนา, อิทฺธิปาโท นิปฺผนฺโน"ติ วทนฺติ. อิธ ปน อิทฺธีปิ
อิทฺธิปาโทปิ นิปฺผนฺโนติ ลกฺขณพฺภาหโตติ สนฺนิฏฺฐานํ กตํ. อิทฺธิ
สมิทฺธีติอาทีหิ อิชฺฌนากาเรน ธมฺมา เอว วุตฺตาติ เวทิตพฺพํ.
@เชิงอรรถ:  อภิ.วิ. ๓๕/๔๓๔/๒๖๑  อภิ.วิ. ๓๕/๔๔๗/๒๖๖
     ภาเวตีติ อาเสวติ. สุตฺตนฺตภาชนีเย ๑- วิย อิธาปิ อิทฺธิปาทภาวนา
โลกิยา เอว. ตสฺมา อิทฺธิวิธํ ตาว สมฺปาเทตุกาโม โลกิยํ อิทฺธิปาทํ ภาเวนฺโต
ปฐวีกสิณาทีสุ อฏฺฐสุ กสิเณสุ อธิกตวสิปฺปตฺตอฏฺฐสมาปตฺติโก กสิณานุโลมโต
กสิณปฏิโลมโต กสิณานุโลมปฏิโลมโต ฌานานุโลมโต ฌานปฏิโลมโต
ฌานานุโลมปฏิโลมโต ฌานุกฺกนฺติกโต กสิณุกฺกนฺติกโต ฌานกสิณุกฺกนฺติกโต
องฺคสงฺกนฺติกโต อารมฺมณสงฺกนฺติกโต องฺคารมฺมณสงฺกนฺติกโต องฺคววตฺถานโต
อารมฺมณววตฺถานโตติ อิเมหิ จุทฺทสหิ อากาเรหิ จิตฺตํ ปริทเมตฺวา ฉนฺทสีสวีริยสีส-
จิตฺตสีสวีมํสาสีสวเสน ปุนปฺปุนํ ฌานํ สมาปชฺชติ. องฺคารมฺมณววตฺถานมฺปิ เกจิ
อิจฺฉนฺติ. ปุพฺพเหตุสมฺปนฺเนน ปน กสิเณสุ จตุกฺกฌานมตฺเต จิณฺณวสินาปิ กาตุํ
วฏฺฏตีติ ตํ ตํ อิทฺธิปาทสมาธึ ภาเวนฺโต "อนุปฺปนฺนานํ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ
อนุปฺปาทายา"ติอาทิกํ ๒- จตุปฺปการํ วีริยํ อธิฏฺฐาติ, วีริยสฺส จ หานิวุทธิโย
ญตฺวา วีริยสมตฺตํ อธิฏฺฐาติ. โส เอวํ จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวตฺวา
อิทฺธิวิธํ สมฺปาเทติ.
     โส อิเมสุ จตูสุ อิทฺธิปาเทสูติอาทีสุ โสติ โส ภาวิตจตุริทฺธิปาโท ภิกฺขุ.
จตูสุ อิทฺธิปาเทสุ จิตฺตํ ปริภาเวตีติ ปุนปฺปุนํ ฉนฺทาทีสุ เอเกกํ อธิปตึ กตฺวา
ฌานสมาปชฺชวเสน เตสุ จิตฺตํ ปริภาเวติ นาม, ฉนฺทาทิวาสนํ คาหาเปตีติ อตฺโถ.
ปริทเมตีติ นิพฺพิเสวนํ กโรติ. ปุริมํ ปจฺฉิมสฺส การณวจนํ. ปริภาวิตํ หิ จิตฺตํ
ปริทมิตํ โหตีติ. มุทุํ กโรตีติ ตถา ทนฺตํ จิตฺตํ วสิปฺปตฺตํ กโรติ. วเส วตฺตมานํ
หิ จิตฺตํ "มุทุนฺ"ติ วุจฺจติ. กมฺมนิยนฺติ กมฺมกฺขมํ กมฺมโยคฺคํ กโรติ. มุทุํ หิ
จิตฺตํ กมฺมนิยํ โหติ, สุธนฺตมิว สุวณฺณํ, อิธ ปน อิทฺธิวิธกมฺมกฺขมํ. โสติ โส
ปริภาวิตจิตฺโต ภิกฺขุ. กายมฺปิ จิตฺเต สโมทหตีติอาทิ อิทฺธิกรณกาเล ยถาสุขํ
จิตฺตจารสฺส อิชฺฌนตฺถํ โยควิธานํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ. ตตฺถ กายมฺปิ จิตฺเต
@เชิงอรรถ:  อภิ.วิ. ๓๕/๔๓๑/๒๖๐  อภิ.วิ. ๓๕/๓๙๐/๒๔๙
สโมทหตีติ อตฺตโน กรชกายมฺปิ ปาทกชฺฌานจิตฺเต สโมทหติ ปเวเสติ อาโรเปติ,
กายํ จิตฺตานุคติกํ กโรตีติ อตฺโถ. เอวํ กรณํ อทิสฺสมาเนน กาเยน คมนสฺส
อุปการาย โหติ. จิตฺตมฺปิ กาเย สโมทหตีติ ปาทกชฺฌานจิตฺตํ อตฺตโน กรชกาเย
สโมทหติ อาโรเปติ, จิตฺตมฺปิ กายานุคติกํ กโรตีติ อตฺโถ. เอวํ กรณํ ทิสฺสมาเนน
กาเยน คมนสฺส อุปการาย โหติ. สมาทหตีติปิ ปาโฐ, ปติฏฺฐาเปตีติ อตฺโถ.
กายวเสน จิตฺตํ ปริณาเมตีติ ปาทกชฺฌานจิตฺตํ คเหตฺวา กรชกาเย อาโรเปติ
กายานุคติกํ กโรติ, อิทํ จิตฺตํ กาเย สโมทหนสฺส เววจนํ. จิตฺตวเสน กายํ
ปริณาเมตีติ กรชกายํ คเหตฺวา ปาทกชฺฌานจิตฺเต อาโรเปติ, จิตฺตานุคติกํ กโรติ,
อิทํ กายํ จิตฺเต สโมทหนสฺส เววจนํ. อธิฏฺฐาตีติ "เอวํ โหตู"ติ อธิฏฺฐาติ.
สโมทหนสฺส อตฺถวิวรณตฺถํ ปริณาโม วุตฺโต, ปริณามสฺส อตฺถวิวรณตฺถํ
อธิฏฺฐานํ วุตฺตํ. ยสฺมา สโมทหตีติ มูลปทํ, ปริณาเมติ อธิฏฺฐาตีติ ตสฺส
อตฺถนิทฺเทสปทานิ, ตสฺมา เตสํ ทฺวินฺนํเยว ปทานํ วเสน ปริณาเมตฺวาติ
อธิฏฺฐหิตฺวาติ วิตฺตํ, น วุตฺตํ, สโมทหิตฺวาติ.
     สุขสญฺญญฺจ ลหุสญฺญญฺจ กาเย โอกฺกมิตฺวา วิหรตีติ จตุตฺถชฺฌาเนน
สหชาตสุขสญฺญญฺจ ลหุสญฺญญฺจ สมาปชฺชนวเสน กรชกาเย โอกฺกมิตฺวา ปเวเสตฺวา
วิหรติ. ตาย สญฺญาย โอกฺกนฺตกายสฺส ปนสฺส กรชกาโยปิ ตุลปิจุ วิย ลหุโก
โหติ. โสติ โส กตโยควิธาโน ภิกฺขุ. ตถา ภาวิเตน จิตฺเตนาติ อิตฺถมฺภูตลกฺขเณ
กรณวจนํ, เหตุอตฺเถ วา, ตถา ภาวิเตน จิตฺเตน เหตุภูเตนาติ อตฺโถ. ปริสุทฺเธนาติ
อุเปกฺขาสติปาริสุทฺธิภาวโต ปริสุทฺเธน. ปริสุทฺธตฺตาเยว ปริโยทาเตน, ปภสฺสเรนาต
อตฺโถ. อิทฺธิวิธญาณายาติ อิทฺธิโกฏฺฐาเส, อิทฺธิวิกปฺเป วา ญาณตฺถาย. จิตฺตํ
อภินีหรตีติ โส ภิกฺขุ วุตฺตปฺปการวเสน ตสฺมึ จิตฺเต อภิญฺญาปาทเก ชาเต
อิทฺธิวิธญาณาธิคมตฺถาย ปริกมฺมจิตฺตํ อภินีหรติ, กสิณารมฺมณโต อปเนตฺวา อิทฺธิ-
วิธาภิมุขํ เปเสติ. อภินินฺนาเมตีติ อธิคนฺตพฺพอิทฺธิโปณํ อิทฺธิปพฺภารํ กโรติ.
โสติ โส เอวํ กตจิตฺตาภินีหาโร ภิกฺขุ. อเนกวิหิตนฺติ อเนกวิธํ นานปฺปการกํ.
อิทฺธิวิธนฺติ อิทฺธิโกฏฺฐาสํ, อิทฺธิวิกปฺปํ วา. ปจฺจนุโภตีติ ปจฺจนุภวติ,
ผสฺเสติ สจฺฉิกโรติ ปาปุณาตีติ อตฺโถ.
     [๑๐๒] อิทานิสฺส อเนกวิหิตภาวํ ทสฺเสนฺโต เอโกปิ หุตฺวาติอาทิมาห. ตตฺถ
เอโกปิ หุตฺวาติ อิทฺธิกรณโต ปุพฺเพ ปกติยา เอโกปิ หุตฺวา. พหุธา
โหตีติ พหุนฺนํ สนฺติเก จงฺกมิตุกาโม วา, สชฺฌายํ วา กตฺตุกาโม, ปญฺหํ วา
ปุจฺฉิตุกาโม หุตฺวา สตมฺปิ สหสฺสมฺปิ โหติ. กถํ ปนายเมวํ โหติ? อิทฺธิยา
ภูมิปาทปทมูลภูเต ธมฺเม สมฺปาเทตฺวา อภิญฺญาปาทกชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย
สเจ สตํ อิจฺฉติ, "สตํ โหมิ สตํ โหมี"ติ ปริกมฺมํ กตฺวา ปน ปาทกชฺฌานํ
สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย อธิฏฺฐาติ. อธิฏฺฐานจิตฺเตน สเหว สตํ โหติ. สหสฺสาทีสุปิ
เอเสว นโย. สเจ เอวํ น อิชฺฌติ, ปุน ปริกมฺมํ กตฺวา ทุติยมฺปิ สมาปชฺชิตฺวา
วุฏฺฐาย อธิฏฺฐาตพฺพํ. สํยุตฺตฏฺฐกถายํ หิ "เอกวารํ เทฺววารํ สมาปชฺชิตุํ
วฏฺฏตี"ติ วุตฺตํ. ตตฺถ ปาทกชฺฌานจิตฺตํ นิมิตฺตารมฺมณํ, ปริกมฺมจิตฺตานิ
สตารมฺมณานิ วา สหสฺสารมฺมณานิ วา. ตานิ จ โข วณฺณวเสเนว, ๑- โน
ปณฺณตฺติวเสน. อฐิฏฺฐานจิตฺตมฺปิ ตเถว สตารมฺมณํ วา สหสฺสารมฺมณํ วา, ตํ
ปฐมปฺปนาจิตฺตมิว โคตฺรภุอนนฺตรํ เอกเมว อุปฺปชฺชติ รูปาวจรจตุตฺถชฺฌานิกํ. ตตฺถ
เย เต พหู นิมฺมิตา, เต อนิยาเมตฺวา นิมฺมิตตฺตา อิทฺธิมตา สทิสาว โหนฺติ.
ฐานนิสชฺชาทีสุ ภาสิตตุณฺหีภาวาทีสุ วา ยํ ยํ อิทฺธิมา กโรติ, ตํ ตเทว กโรติ. สเจ
ปน นานาวณฺเณ กาตุกาโม โหติ, เกจิ ปฐมวเย เกจิ มชฺฌิมวเย เกจิ ปจฺฉิมวเย,
ตถา ทีฆเกเส อุปฑฺฒมุณฺฑมุณฺเฑ มิสฺสกเกเส อุปฑฺฒรตฺตจีวเร ปณฺฑุกจีวเร
ปทภาณธมฺมกถาสรภญฺญปญฺหาวิสฺสชฺชนรชนปจนจีวรสิพฺพนโธวนาทีนิ กโรนฺเต,
อปเรปิ วา นานปฺปการเก กาตุกาโม โหติ, เตน ปาทกชฺฌานโต วุฏฺฐาย
@เชิงอรรถ:  สี. วณฺณนาวเสน
"เอตฺตกา ภิกฺขู ปฐมวยา โหนฺตู"ติอาทินา นเยน ปริกมฺมํ กตฺวา ปุน
สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย อธิฏฺฐาตพฺพํ. อธิฏฺฐานจิตฺเตน สทฺธึ อิจฺฉิตปฺปการาเยว
โหนฺตีติ. เอส นโย "พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหตี"ติอาทีสุ. อยํ ปน
วิเสโส:- อิมินา หิ ภิกฺขุนา เอวํ พหุภาวํ นิมฺมินิตฺวา ปุน "เอโกว หุตฺวา
จงฺกมิสฺสามิ, สชฺฌายํ กริสฺสามิ, ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา วา "อยํ
วิหาโร อปฺปภิกฺขุโก, สเจ เกจิ อาคมิสฺสนฺติ, กุโต อิเม เอตฺตกา เอกสทิสา ภิกฺขู
อทฺธา เถรสฺส เอสานุภาโวติ มํ ชานิสฺสนฺตี"ติ อปฺปิจฺฉตาย วา อนฺตราว "เอโก
โหมี"ติ อิจฺฉนฺเตน ปาทกชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย "เอโก โหมี"ติ ปริกมฺมํ
กตฺวา ปุน สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย "เอโก โหมี"ติ อธิฏฺฐาตพฺพํ. อธิฏฺฐานจิตฺเตน
สทฺธึเยว เอโก โหติ. เอวํ อกโรนฺโต ปน ยถาปริจฺฉินฺนกาลวเสน สยเมว
เอโก โหติ.
     อาวิภาวนฺติ ปากฏภาวํ กโรตีติ อตฺโถ. ติโรภาวนฺติ ปฏิจฺฉนฺนภาวํ กโรตีติ
อตฺโถ. อาวิภาวํ ปจฺจนุโภติ, ติโรภาวํ ปจฺจนุโภตีติ ปุริเมน วา สมฺพนฺโธ.
ตตฺรายํ อิทฺธิมา อาวิภาวํ กตฺตุกาโม อนฺธการํ วา อาโลกํ กโรติ, ปฏิจฺฉนฺนํ
วา วิวฏฺฏํ กโรติ, อนาปาถํ วา อาปาถํ กโรติ. กถํ? อยํ หิ ยถาปฏิจฺฉนฺโนปิ
ทูเร ฐิโตปิ วา ทิสฺสติ, เอวํ อตฺตานํ วา ปรํ วา กตฺตุกาโม ปาทกชฺฌานโต
วุฏฺฐาย "อิทํ อนฺธการํ อาโลกชาตํ โหตู"ติ วา, "อิทํ ปฏิจฺฉนฺนํ วิวฏฺฏํ โหตู"ติ
วา, "อิทํ อนาปาถํ อาปาถํ โหตู"ติ วา อาวชฺชิตฺวา ปริกมฺมํ กตฺวา วุตฺตนเยเนว
อธิฏฺฐาติ. สห อธิฏฺฐานา ๑- ยถาอธิฏฺฐิตเมว โหติ. ปเร ทูเร ฐิตาปิ ปสฺสนฺติ,
สยมฺปิ ปสฺสิตุกาโม ปสฺสติ. ติโรภาวํ กตฺตุกาโม ปน อาโลกํ วา อนฺธการํ
กโรติ, อปฺปฏิจฺฉนฺนํ วา ปฏิจฺฉนฺนํ, อาปาถํ วา อนาปาถํ กโรติ. กถํ? อยํ
หิ ยถา ปฏิจฺฉนฺโนปิ สมีเป ฐิโตปิ วา น ทิสฺสติ, เอวํ อตฺตานํ วา ปรํ
@เชิงอรรถ:  อธิฏฺฐานจิตฺเตน, วิสุทฺธิ. ๒/๒๒๓-๔ (สฺยา)
วา กตฺตุกาโม ปาทกชฺฌานา วุฏฺฐหิตฺวา "อิทํ อาโลกฏฺฐานํ อนฺธการํ โหตู"ติ
วา, "อิทํ อปฺปฏิจฺฉนฺนํ ปฏิจฺฉนฺนํ โหตู"ติ วา, "อิทํ อาปาถํ อนาปาถํ
โหตู"ติ วา อาวชฺชิตฺวา ปริกมฺมํ กตฺวา วุตฺตนเยเนว อธิฏฺฐาติ. สห อธิฏฺฐานา
ยถาธิฏฺฐิตเมว โหติ. ปเร สมีเป ฐิตาปิ น ปสฺสนฺติ, สยมฺปิ อปสฺสิตุกาโม
น ปสฺสติ. อปิจ สพฺพมฺปิ ปากฏปาฏิหาริยํ อาวิภาโว นาม, อปากฏปาฏิหาริยํ
ติโรภาโว นาม. ตตฺถ ปากฏปาฏิหาริเย อิทฺธิปิ ปญฺญายติ อิทฺธิมาปิ. ตํ
ยมกปาฏิหาริเยน ทีเปตพฺพํ. อปากฏปาฏิหาริเย อิทฺธิเยว ปญฺญายติ. น อิทฺธิมา.
ตํ ยมกสุตฺเตน ๑- จ พฺรหฺมนิมนฺตนิกสุตฺเตน ๒- จ ทีเปตพฺพํ.
     ติโรกุฑฺฑนฺติ ปรกุฑฺฑํ, กุฑฺฑสฺส ปรภาคนฺติ วุตฺตํ โหติ. เอส นโย
ติโรปาการติโรปพฺพเตสุ. กุฑฺโฑติ จ เคหภิตฺติ. ปากาโรติ เคหวิหารคามาทีนํ
ปริกฺเขปปากาโร. ปพฺพโตติ ปํสุปพฺพโต วา ปาสาณปพฺพโต วา. อสชฺชมาโนติ
อลคฺคมาโน. เสยฺยถาปิ อากาเสติ อากาเส วิย. เอวํ คนฺตุกาเมน ปน
อากาสกสิณํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย กุฑฺฑํ วา ปาการํ วา ปพฺพตํ วา อาวชฺชิตฺวา
กตปริกมฺเมน "อากาโส โหตู"ติ อธิฏฺฐาตพฺโพ, อากาโส โหติ. อโธ
โอตริตุกามสฺส, อุทฺธํ วา อาโรหิตุกามสฺส สุสิโร โหติ, วินิวิชฺฌิตฺวา คนฺตุกา-
มสฺส ฉิทฺโท. โส ตตฺถ อสชฺชมาโน คจฺฉติ. สเจ ปนสฺส ภิกฺขุโน อธิฏฺฐหิตฺวา
คจฺฉนฺตสฺส อนฺตรา ปพฺพโต วา รุกฺโข วา อุฏฺเฐติ, กึ ปุน สมาปชฺชิตฺวา
อธิฏฺฐาตพฺพนฺติ? โทโส นตฺถิ. ปุน สมาปชฺชิตฺวา อธิฏฺฐานํ หิ อุปชฺฌายสฺส
สนฺติเก นิสฺสยคฺคหณสทิสํ โหติ. อิมินา ปน ภิกฺขุนา "อากาโส โหตู"ติ
อธิฏฺฐิตตฺตา อากาโส โหติเยว. ปุริมาธิฏฺฐานพเลเนว จสฺส อนฺตรา อญฺโญ ปพฺพโต
วา รุกฺโข วา อุตุมโย อุฏฺฐหิสฺสตีติ อฏฺฐานเมตํ. อญฺเญน อิทฺธิมตา นิมฺมิเต
ปน ปฐมํ นิมฺมานํ พลวํ โหติ. อิตเรน ตสฺส อุทฺธํ วา อโธ วา คนฺตพฺพํ.
@เชิงอรรถ:  ฉ.ม. มหกสุตฺเตน, สํ.สฬา. ๑๘/๕๕๔-๗/๓๕๖-๗ (สฺยา)
@ ม.มู. ๑๒/๕๐๑/๔๔๒
     ปฐวิยาปิ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชนฺติ เอตฺถ อุมฺมุชฺชนฺติ อุฏฺฐานํ, นิมุชฺชนฺติ
สํสีทนํ, อุมฺมุชฺชญฺจ นิมุชฺชญฺจ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชํ. เอวํ กตฺตุกาเมน ปน อาโป-
กสิณํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย "เอตฺตเก ฐาเน ปฐวี อุทกํ โหตู"ติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา
ปริกมฺมํ กตฺวา วุตฺตนเยเนว อธิฏฺฐาตพฺพํ. สห อธิฏฺฐานา ยถาปริจฺฉินฺเน ฐาเน ปฐวี
อุทกเมว โหติ. โส ตตฺถ อุมฺมุชฺชนิมุชฺชํ กโรติ เสยฺยถาปิ อุทเก. น เกวลญฺจ
อุมฺมุชฺชนิมุชฺชเมว, นฺหานปานมุขโธวนภณฺฑกโธวนาทีสุ ยํ ยํ อิจฺฉติ, ตํ ตํ กโรติ.
น เกวลญฺจ อุทกเมว กโรติ, สปฺปิเตลมธุผาณิตาทีสุปิ ยํ ยํ อิจฺฉติ, ตํ ตํ
"อิทญฺจ อิทญฺจ เอตฺตกํ โหตู"ติ อาวชฺชิตฺวา ปริกมฺมํ กตฺวา อธิฏฺฐหนฺตสฺส
ยถาธิฏฺฐิตเมว โหติ. อุทฺธริตฺวา ภาชนคตํ กโรนฺตสฺส สปฺปิ สปฺปิเยว โหติ,
เตลาทีนิ เตลาทีนิเยว, อุทกํ อุทกเมว. โส ตตฺถ เตมิตุกาโมว เตเมติ, น เตมิตุกาโม
น เตเมติ. ตสฺเสว จ สา ปฐวี อุทกํ โหติ, เสสชนสฺส ปฐวีเยว. ตตฺถ มนุสฺสา
ปตฺติกาปิ คจฺฉนฺติ, ยานาทีหิปิ คจฺฉนฺติ, กสิกมฺมาทีนิปิ กโรนฺติเยว. สเจ ปนายํ
"เตสมฺปิ อุทกํ โหตู"ติ อิจฺฉติ, โหติเยว. ปริจฺฉินฺนกาลํ ปน อติกฺกมิตฺวา ยํ
ปกติยา ฆฏตฬากาทีสุ อุทกํ, ตํ ฐเปตฺวา อวเสสํ ปริจฺฉินฺนฏฺฐานํ ปฐวีเยว
โหติ.
     อุทเกปิ อภิชฺชมาเน คจฺฉตีติ เอตฺถ ยํ อุทกํ อกฺกมิตฺวา สํสีทติ, ตํ
ภิชฺชมานนฺติ วุจฺจติ, วิปรีตํ อภิชฺชมานํ. เอวํ คนฺตุกาเมน ปน ปฐวีกสิณํ
สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย "เอตฺตเก ฐาเน อุทกํ ปฐวี โหตู"ติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ปริกมฺมํ
กตฺวา วุตฺตนเยเนว อธิฏฺฐาตพฺพํ. สห อธิฏฺฐานา ยถาปริจฺฉินฺนฏฺฐาเน อุทกํ
ปฐวีเยว โหติ, โส ตตฺถ คจฺฉติ เสยฺยถาปิ ปฐวิยํ. น เกวลญฺจ คจฺฉติ, ยํ
ยํ อิริยาปถํ อิจฺฉติ, ตํ ตํ กปฺเปติ. น เกวลญฺจ ปฐวิเมว กโรติ, มณิสุวณฺณ-
ปพฺพตรุกฺขาทีสุปิ ยํ ยํ อิจฺฉติ, ตํ ตํ วุตฺตนเยเนว อาวชฺชิตฺวา อธิฏฺฐาติ,
ยถาธิฏฺฐิตเมว โหติ. ตสฺเสว จ ตํ อุทกํ ปฐวี โหติ, เสสชนสฺส อุทกเมว.
มจฺฉกจฺฉปา จ อุทกกากาทโย จ ยถารุจิ วิจรนฺติ. สเจ ปนายํ อญฺเญสมฺปิ
มนุสฺสานํ ตํ ปฐวึ กาตุํ อิจฺฉติ, กโรติเยว. ยถาปริจฺฉินฺนกาลาติกฺกเมน ปน
อุทกเมว โหติ.
     อากาเสปิ ปลฺลงฺเกน จงฺกมตีติ อนฺตลิกฺเข สมนฺตโต อูรุพทฺธาสเนน
คจฺฉติ. ปกฺขี สกุโณติ ปกฺเขหิ ยุตฺโต สกุโณ, น อปริปุณฺณปกฺโข ลูนปกฺโข
วา. ตาทิโส หิ อากาเส คนฺตุํ น สกฺโกติ. เอวมากาเส คนฺตุกาเมน ปฐวีกสิณํ
สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย สเจ นิสินฺโน คนฺตุมิจฺฉติ, ปลฺลงฺกปฺปมาณํ ฐานํ
ปริจฺฉินฺทิตฺวา ปริกมฺมํ กตฺวา วุตฺตนเยเนว อธิฏฺฐาตพฺพํ. สเจ นิปนฺโน คนฺตุกาโม
โหติ, มญฺจปฺปมาณํ, สเจ ปทสา คนฺตุกาโม โหติ, มคฺคปฺปมาณนฺติ เอวํ ยถานุรูปํ
ฐานํ ปริจฺฉินฺทิตฺวา วุตฺตนเยเนว "ปฐวี โหตู"ติ อธิฏฺฐาตพฺพํ. สห อธิฏฺฐานา
ปฐวีเยว โหติ. อากาเส คนฺตุกาเมน จ ภิกฺขุนา ทิพฺพจกฺขุลาภินาปิ ภวิตพฺพํ.
กสฺมา? ยสฺมา อนฺตรา อุตุสมุฏฺฐานา ปพฺพตรุกฺขาทโย โหนฺติ, นาค-
สุปณฺณาทโย วา อุสูยนฺตา มาเปนฺติ, เตสํ ทสฺสนตฺถํ. เต ปน ทิสฺวา กึ
กาตพฺพนฺติ? ปาทกชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺฐาย "อากาโส โหตู"ติ ปริกมฺมํ
กตฺวา อธิฏฺฐาตพฺพํ. อปิจ โอกาเส โอโรหนตฺถมฺปิ อิมินา ทิพฺพจกฺขุลาภินา
ภวิตพฺพํ. อยํ หิ สเจ อโนกาเส นฺหานติตฺเถ วา คามทฺวาเร วา อาโรหติ,
มหาชนสฺส ปากโฏ โหติ, ตสฺมา ทิพฺพจกฺขุนา ปสฺสิตฺวา อโนกาสํ วชฺเชตฺวา
โอกาเส โอตรตีติ.
     อิเมปิ จนฺทิมสูริเย เอวํมหิทฺธิเก เอวํมหานุภาเวติ เอตฺถ จนฺทิมสูริยานํ
ทฺวาจตฺตาลีสโยชนสหสฺโสปริจรเณน มหิทฺธิกตา, ตีสุ ทีเปสุ เอกกฺขเณ อาโลก-
ผรเณน มหานุภาวตา เวทิตพฺพา, เอวํ อุปริจรณอาโลกผรเณหิ วา มหิทฺธิเก,
เตเนว มหิทฺธิกตฺเตน มหานุภาเว. ปรามสตีติ ปริคฺคณฺหาติ, เอกเทเส วา
ผุสฺสติ. ปริมชฺชตีติ สมนฺตโต อาทาสตลํ วิย ปริมชฺชติ. อยํ ปนสฺส อิทฺธิ
อภิญฺญาปาทกชฺฌานวเสเนว อิชฺฌติ, นตฺเถตฺถ กสิณสมาปตฺตินิยโม. สฺวายํ ยทิ
อิจฺฉติ คนฺตฺวา ปรามสิตุํ, คนฺตฺวา ปรามสติ. สเจ ปน อิเธว นิสินฺนโก วา
นิปนฺนโก วา ปรามสิตุกาโม โหติ, "หตฺถปาเส โหตู"ติ อธิฏฺฐาติ. อธิฏฺฐานพเลน
วณฺฏา มุตฺตตาลผลํ วิย อาคนฺตฺวา หตฺถปาเส ฐิเต วา ปรามสติ, หตฺถํ วา
วฑฺเฒตฺวา ปรามสติ. หตฺถํ วฑฺเฒนฺตสฺส ปน กึ อุปาทินฺนกํ วฑฺฒติ อนุปาทินฺนกํ
วาติ? อุปาทินฺนกํ นิสฺสาย อนุปาทินฺนกํ วฑฺฒติ. โย เอวํ กตฺวา น เกวลํ
จนฺทิมสูริเย ปรามสติ, สเจ อิจฺฉติ, ปาทกถลิกํ กตฺวา ปาเท ฐเปติ, ปีฐํ กตฺวา
นิสีทติ, มญฺจํ กตฺวา นิปชฺชติ, อปสฺเสนผลกํ กตฺวา ปสฺสยติ. ยถา จ เอโก,
เอวํ อปโรปิ. อเนเกสุปิ หิ ภิกฺขุสตสหสฺเสสุ เอวํ กโรนฺเตสุ เตสญฺจ เอกเมกสฺส
ตเถว อิจฺฉติ. จนฺทิมสูริยานญฺจ คมนมฺปิ อาโลกกรณมฺปิ ตเถว โหติ. ยถา หิ
ปาติสหสฺเสสุ อุทกปูเรสุ สพฺพปาตีสุ จนฺทมณฺฑลานิ ทิสฺสนฺติ, ปากติกเมว จนฺทสฺส
คมนํ อาโลกกรณญฺจ โหติ. ตถูปเมตํ ปาฏิหาริยํ. ยาว พฺรหฺมโลกาปิ กาเยน วสํ
วตฺเตตีติ พฺรหฺมโลกํ ปริจฺเฉทํ กตฺวา เอตฺถนฺตเร อเนกวิธํ อภิญฺญํ กโรนฺโต
อตฺตโน กาเยน วสํ อิสฺสริยํ วตฺเตติ. วิตฺถาโร ปเนตฺถ อิทฺธิกถายํ
อาวิภวิสฺสตีติ.
                    อิทฺธิวิธญาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                         --------------


             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้า ๓๕๓-๓๖๒. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=7889&modeTY=2              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=7889&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=253              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=31&A=2797              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=31&A=3241              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=31&A=3241              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_31

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วแสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]